Giaùo Hoäi Höông Caûng Ngaøy Nay:
Moät Thaønh Xaây Treân Nuùi

Lm Vuõ Kim Chính, SJ
Giaùo sö Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Phuï Nhaân, Ñaøi Loan

Bieát bao nhieâu ngöôøi chuù taâm theo doõi cuoäc trao hoaùn chính quyeàn Höông Caûng ñöôïc tröïc tieáp truyeàn hình trong nöûa ñeâm moàng 1 thaùng Baûy vöøa qua. Bieán coá lòch söû naøy thaät söï khoâng phaûi chæ laø moät döû kieän ñôn ñoäc xaåy ra trong choác laùt, nhöng laø moät quaù trình ñaõ baét ñaàu töø naêm 1984 vaø coøn keùo daøi cho ñeán bao giôø nöõa môùi bieát ñöôïc chaân töôùng lòch söû cuûa noù. Trong thôøi gian tranh toái tranh saùng, thaäp phaàn chöa minh nhieân naøy, bieát bao luaän ñieåm ñöôïc neâu ra tranh caõi: ngöôøi bi quan thì veõ laïi böùc tranh lòch söû u toái, gheâ rôïn töø khi Trung Coäng môùi naém chính quyeàn naêm 1949, qua caùc cuoäc ñaùnh ñieàn chuû daû man, caùch maïng vaên hoùa khuûng khieáp, vaø gaàn ñaây nhaát laø vieäc ñaøn aùp sinh vieân ñaåm maùu ôû Thieân An Moân... ñeå minh chöùng baûn chaát baát bieán cuûa chuû nghæa coäng saûn vaø thöông haïi cho soá phaän haåm hiu cuûa Höông Caûng mai sau. Ngöôïc laïi, ngöôøi laïc quan nhaán maïnh tôùi cuoäc caûi caùch kinh teá ñaõ baét ñaàu hôn möôøi naêm nay, ñaõ gaët haùi khaù nhieàu thaønh quaû khaû quan vaø coøn höùa heïn seõ ñaåy maïnh coâng cuoäc phaùt trieån töø ven mieàn duyeân haûi naøy tieán saâu tôùi luïc ñòa nöõa... Vaø nhö vaäy, vôùi di saûn "oùc thöïc tieãn" (meøo ñen hay naâu mieãn baét ñöôïc chuoät laø ñöôïc) maø Ñaëng Tieåu Bình ñaõ ñeå laïi, ai daïi gì "gieát con gaø ñeû tröùng vaøng" Höông Caûng naøy, roài suy luaän theâm theo ñöôøng höôùng naøy, hoï mô öôùc Höông Caûng bieát ñaâu seõ coù cô hoäi thay theá Thöôïng Haûi ñoùng vai troø laûnh ñaïo trong cuoäc canh taân Trung Quoác trong theá kyû 21 nöõa.

Giaùo Hoäi Höông Caûng, moät Giaùo Hoäi gaén boù vôùi ñònh meänh ñòa phöông töø hôn moät traêm naêm nay, cuõng khoâng traùnh khoûi moái suy tö daøy voø vaø thaùi ñoä quyeát taâm daán thaân trong boái caûnh lòch söû môùi ñeå coù theå sinh toàn trong chính saùch ñaëc thuø "Nhaát Quoác Löôõng Cheá" vaø ñoàng thôøi hy voïng trong theá ñöùng raát ñaëc bieät naøy vöøa laøm "Chöùng Nhaân Thôøi Ñaïi", vöøa ñoùng vai troø "Giaùo Hoäi Nhòp Caàu" caû trong nöôùc, giöõa Giaùo Hoäi thaàm laëng vaø Giaùo Hoäi coâng khai, laån nöôùc ngoaøi, giöõa Giaùo Hoäi ñòa phöông vaø Giaùo Hoäi hoaøn vuõ.

Duy trì vaø phaùt huy hieän traïng

Ñöùng treân quan ñieåm maø hoï Ñaëng ñaõ vaïch ñònh laø: moät nöôùc Trung Hoa vôùi hai theå cheá, Baéc Kinh naêm 1988 baét ñaàu thaønh laäp UÛy Ban Hoaïch Ñònh Cô Baûn Phaùp Luaät cho Höông Caûng vaø tôùi naêm 1992 ñaõ coâng boá vaên kieän Cô Baûn Phaùp Luaät, bao goàm chính saùch ñoái vôùi toân giaùo. Theo vaên kieän naøy, coâng daân Höông Caûng, nhö moãi moät coâng daân Trung Quoác khaùc, ñöôïc höôûng töï do löông taâm, nghóa laø ñöôïc töï do tín ngöôõng, nhö ñöôïc coâng khai tuyeân xöng, thöïc haønh, tham döï hoaït ñoäng toân giaùo. Ngoaøi ra, laø coâng daân soáng trong vuøng chính quyeàn ñaëc thuø Höông Caûng, hoï coù theå duy trì vaø phaùt trieån moái quan heä vôùi nhöõng toå chöùc toân giaùo vaø tín höõu khaùc. Ñaây laø ñaëc ñieåm laøm giaùo hoäi Höông Caûng vaø Trung Quoác luïc ñòa coù choã ñöùng hoaøn toaøn khaùc nhau vaø theo ñoù coù theå phaùt huy söù vuï cuûa mình ít nhaát laø döôùi nhöõng khía caïnh sau ñaây:

* Duy trì hieän traïng: Ñöùc Phoù Giaùm Muïc Traàn Nhaät Quaân giaûi thích vieäc quan heä vôùi chính quyeàn cho tôùi nay thaät toát ñeïp, vì hai beân ñeàu quan taâm vaø noã löïc xaây döïng vaø caûi tieán lôïi ích xaõ hoäi. Cho tôùi nay giöõa chính quyeàn vaø toân giaùo khoâng caàn coù "UÛy Ban Toân Giaùo", thì duø hieän taïi hay töông lai ñeàu khoâng caàn tôùi cô quan trung gian naøy. Vì coù theå tröïc tieáp ñoái thoaïi vôùi chính quyeàn, neân traùnh ñöôïc nhieàu phieàn haø raéc roái khoâng caàn thieát. Baéc Kinh cuõng chuû tröông "Ngöôøi Höông Caûng quaûn lyù Höông Caûng" vaø ñaõ choïn thöông gia Ñoång Kieán Hoa laøm Toång Lyù Höông Caûng.

* Giaùo Hoäi Höông Caûng khoâng nhöõng coù theå duy trì, maø coøn coù cô phaùt huy moái quan heä vôùi nhöõng toå chöùc toân giaùo khaùc, ñöông nhieân cuõng bao goàm caû toâng toøa La Maõ. Nhö vaäy, traùnh ñöôïc vaán ñeà raéc roái cuûa Giaùo Hoäi Trung Hoa ñaïi luïc, vaø nhaát laø traùnh ñöôïc nguy cô phaân reõ giaùo hoäi "thaàm laëng" vaø "coâng khai".

* Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Höông Caûng coù khoaûng 255,000 tín höõu, maëc duø chæ chieám 4% daân soá hôn saùu trieäu ngöôøi, nhöng nhìn laïi gaàn 150 naêm qua, ñaõ ñoùng goùp moät vai troø raát quan troïng trong laõnh vöïc giaùo duïc vaø phuïc vuï xaõ hoäi. Hieän nay Giaùo Hoäi quaûn nhieäm treân 200 tröôøng trung hoïc, hôn 300 tröôøng tieåu hoïc vaø kyù nhi vieän, gaàn khoaûng 1000 trung taâm phuïc vuï xaõ hoäi vaø hôn möôøi nhaø thöông. Trong ba möôi naêm qua, giaùo hoäi Höông Caûng ñaõ thaám nhuaàn tinh thaàn Coâng Ñoàng Vatican Ñeä Nhò, töï canh taân chính mình. Ñoàng thôøi quan hoaøi theá giôùi gaàn xa, bao goàm caû vai troø tieân tri. ÔÛ ñaây chuùng ta khoâng caàn nhaéc tôùi nhöõng chi tieát maø giaùo hoäi ñòa phöông Höông Caûng ñaõ noã löïc thöïc thi caùc huaán ñieàu cuûa Vat. II, nhö baûn vò hoùa, giao ñaøm vôùi caùc toân giaùo baïn, ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi voâ thaàn... Chính vì theá, khi ñoái dieän vôùi vieäc thay ñoåi chuû quyeàn vaø chính theå, giaùo hoäi ñaõ khoâng hoang mang, khoâng chaïy troán, maø ngöôïc laïi, coøn tích cöïc chuaãn bò baèng moät chöông trình daøi haïn vaø baét ñaàu baèng thö Muïc Vuï "Höôùng Veà Möôøi Naêm Quang Huy" maø Ñöùc Hoàng Y Hoà ñaõ ñeà xuaát naêm 1988.

Giaùo Hoäi Nhòp Caàu

Giaùo Hoäi Höông Caûng laø moät phaàn cuûa Giaùo Hoäi Trung Quoác seõ nhaän söù maïng baéc caàu hoøa giaûi maø Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ kyø voïng ôû Giaùo Hoäi Ñaøi Loan trong nhöõng naêm vöøa qua. Ñeå taùi xaây döïng moät Giaùo Hoäi bò nhieàu thieân kieán vaø ngoä nhaän chi phoái boùp meùo quan ñieåm veà Giaùo Hoäi, ñaàu tieân caàn coù moät neàn taûng giaùo hoäi hoïc vöõng chaéc vaø nhaát quaùn. Treân phöông dieän naøy, caùc nhaø thaàn hoïc duø ôû Ñaøi Loan, Höông Caûng, Trung Quoác ñaïi luïc hay nhöõng thaàn hoïc gia ngoaïi quoác quan taâm tôùi töông lai giaùo hoäi Trung Quoác ñaõ vaø ñang noã löïc tranh goùp yù kieán vaø ñang daàn daàn tieán tôùi moät caùi nhìn toång hôïp. Tyû duï baøi tieåu luaän "Giaùo Hoäi Trung hoa, Giaùo Hoäi Hoïc laâm vaøo ngoõ bí?" cuûa thaàn hoïc gia doøng Teân, Tröông Xuaân Thaân (Aloysius Chang, SJ.) (Ñaïi Hoïc Phuï Nhaân, Ñaøi Loan) ñaõ khôûi phaùt moät loaït baøi thaûo luaän, phaûn tænh hay caûm nghó. Thaàn hoïc gia Myõ Robert J. Schreiter vôùi baøi "Nhöõng thaùch ñoá cuûa Giaùo Hoäi hoïc ñeå nhaém tôùi phuïc vuï" phaùt bieåu trong cuoäc hoïp quoác teá do Vaên Phoøng Coâng Giaùo Trung Quoác ôû Myõ vaøo thaùng Gieâng naêm 1993 vaø ngöôøi bình luaän baøi naøy laø thaàn hoïc gia Höông Caûng Joseph Traàn. Tieáp theo ñoù laø ba baøi phaùt bieåu yù kieán hay caûm nghó cuûa caùc thaàn hoïc gia Trung Quoác ñaïi luïc: Laõo Nhö OÂng (bí danh cuûa moät giaùo daân Trung Quoác) vôùi ñeà taøi: "Nhìn roõ hôn, yeâu ñaäm hôn", Vöông Dieân Ñaïo vôùi baøi "Phaân lìa vaø hôïp nhaát trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ôû Trung Hoa", vaø Nghieäp Sinh vôùi baøi "Hoøa giaûi trong Giaùo Hoäi Trung Hoa, Phaûn tænh veà vaên hoùa vaø thaàn hoïc". Taát caû nhöõng baøi naøy ñeàu ñaêng taûi trong nhò nguyeät san thaàn hoïc "Ñænh" (Tripod) do trung taâm nghieân cöùu "Thaùnh Thaàn" phaùt haønh. Trong cuoäc baøn caõi naøy, Tröông tieân sinh chuû yeáu laø laáy ñieåm phaïm "Chuùa Ba Ngoâi" laøm neàn taûng phaùt huy giaùo hoäi hoïc vaø baày toû vieãn töôïng giao ñaøm vaø hieäp nhaát cho giaùo hoäi hoaøn vuõ noùi chung vaø giaùo hoäi Trung Hoa noùi rieâng. Giaùo Sö R. J. Schreiter ñaõ loàng ñieåm phaïm naøy trong moâ hình caáu truùc giaùo hoäi cuûa oâng vaø cuï theå hoùa giaùo hoäi Trung Hoa trong moâ hình naøy. Trong phaàn bình luaän thaàn hoïc gia Joseph Traàn ñaõ neâu ra nhöõng vaán ñeà ña ñoan maø giaùo hoäi Trung Quoác ñaïi luïc ñang höùng chòu vaø toû yù hoaøi nghi moät maãu möïc thaàn hoïc naøo ñoù coù theå tieáp caän chaân thöïc vaø giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà nhieâu kheâ ñoù. Ba baøi baùo cuûa tö töôûng gia ñaïi luïc tieáp öùng cuoäc tranh luaän treân, moät ñaøng coâng nhaän tö töôûng giaùo hoäi hoïc cuûa linh muïc Tröông laø quan troïng, laøm neàn taûng cho giaùo hoäi noùi chung, nhöng ñoàng thôøi cuõng neâu ra hoaøn caûnh ñaëc thuø maø lòch söû giaùo hoäi Trung Hoa ñaõ traûi qua töø nhöõng cuoäc tranh chaáp veà Leã Nghi, tôùi nhöõng döõ kieän do ngoaïi taïi hôn laø noäi taïi aûnh höôûng tôùi cuoäc phaân caùch giöõa giaùo hoäi coâng khai vaø giaùo hoäi thaàm laëng. Hoï cuõng kyø voïng nhöõng ngöôøi quan taâm tôùi giaùo hoäi Trung Quoác xin nhìn vôùi con maét cuûa ngöôøi trong cuoäc ñeå coù theå hieåu nhöõng vaán ñeà teá nhò vaø ñaày haøm yù ôû trong moät ñòa phöông... Noùi toùm laïi, trong cöông vò hieän nay giaùo hoäi Höông Caûng thaät thích hôïp ñeå xuùc taùc vieäc giao hoøa ñeå tieán ñeán moät neàn giaùo hoäi Trung Hoa hoã töông vaø hieäp nhaát.

Giaùo Hoäi beùn nhaïy trong vieäc ñoái thoaïi
vaø laøm chöùng nhaân

Giaùo Hoäi Höông Caûng sau ngaøy "qui hoài chuû quoác" thaät söï laø thaønh phaàn cuûa giaùo hoäi soáng döôùi chính quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa chuyeân cheá, neân gaùnh nhaän moät nghóa vuï troïng ñaïi nöõa, laø hieåu thaáu ñaùo chính saùch toân giaùo cuûa Trung Coäng ñeå phaûn öùng khoân ngoan giuùp cho chính quyeàn daàn daàn minh thöùc chaân töôùng cuûa toân giaùo noùi chung vaø cuûa giaùo hoäi Coâng Giaùo noùi rieâng. Thöïc söï nhieàu nhaø trí thöùc Coâng Giaùo ñaõ daán thaân trong coâng vieäc naøy, nhaát laø moät vaøi naêm gaàn ñaây. Tyû duï vieäc hoïc giaû Laâm Thuïy Kyø ñaõ baøy toû quan ñieåm vôùi Cuïc Tröôûng Ngheä Vaên, thuoäc Trung Quoác Quoác Vuï Vieän, Söï Vuï Toân Giaùo. Ngheä Tieåu Vaên Cuïc Tröôûng ñaõ phaùt bieåu vaên kieän "Baøn veà Chính Saùch, Quaûn Lyù vaø Thích ÖÙng" (1996), giaûi thích laïi chính saùch veà toân giaùo theo caùch thöùc môùi cuûa Toång Bí Thö Giang Traïch Daân. Theo chính saùch naøy, treân nguyeân taéc toân giaùo höôûng quyeàn töï do, treân thöïc teá chính quyeàn phaûi quaûn lyù toân giaùo. Nhö vaäy phaûi thöïc haønh chính saùch quaûn lyù laøm sao? Caâu traû lôøi ñöôïc Giang chuû tòch goùi gheùm trong "Ba Caâu Noùi": "Toaøn dieän trieät ñeå chaáp haønh chính saùch toân giaùo cuûa ñaûng"; "Chieáu luaät taêng cöôøng quaûn lyù söï vuï toân giaùo" vaø "Tích cöïc daãn ñaïo (hoã?) töông thích öùng giöõa toân giaùo vaø xaõ hoäi chuû nghóa". Ba Caâu Noùi naøy ñöôïc thuû töôùng chính phuû laäp laïi nhö moät chæ thò vaø ñöôïc Ngheä cuïc tröôûng giaûi thích thaønh vaên caâu noùi thöù ba: hoaëc hieåu nhö treân, thì vieäc thích öùng phaûi laø nghóa vuï cuûa hai beân, caû toân giaùo vaø chính quyeàn; nhöng Caâu Ba naøy coøn coù theå hieåu: tích cöïc daãn daét toân giaùo (töông?) thích öùng vôùi xaõ hoäi chuû nghóa, vaø neáu hieåu theo nghóa thöù hai naøy, thì chöõ "töông" coù nghóa laø gì? vì thích öùng chæ coøn moät beân laø toân giaùo maø thoâi! Nhaän xeùt tæ mæ hôn, hoïc giaû hoï Laâm ngaïc nhieân phaùt hieän: trong maïch vaên cuûa Toång Bí Thö Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác, thì ba caâu noùi treân ñöôïc loàng trong baøi noùi vôùi caùn boä, trong luùc ñoù, khi Cuïc Tröôûng Toân Giaùo giaûi thích, oâng naøy laïi phaân "Ba Caâu Noùi" treân cho hai ñoái töôïng khaùc nhau: hai caâu ñaàu nhaèm ra chæ thò cho caùn boä caùc caáp trong ban quaûn trò toân giaùo phaûi chuù yù tôùi nhöõng vaán ñeà toân giaùo phi phaùp hay phaïm phaùp; ñeán khi giaûi thích caâu thöù ba, thì oâng naøy laïi ñoåi gioïng moät caùch raát kheùo leùo ñeå noùi cho caùc toå chöùc toân giaùo nghe!

Ñöùng treân laäp tröôøng coâng giaùo laáy Phuùc AÂm laøm ñieåm phaïm, thì söï quan heä giöõa tín ngöôõng vaø chính quyeàn coù theå goùi gheùm trong phöông chaâm: "Cuûa Cesar thì traû cho Cesar, cuûa Thieân Chuùa thì traû cho Thieân Chuùa", Laâm tieân sinh cho raèng chính saùch quaûn lyù toân giaùo chæ nhaèm muïc ñích nhö Toång Cuïc Ngheä ñaõ neâu ra: "Qui höôùng yù chí vaø löïc löôïng caùc toân giaùo cuõng nhö voâ toân giaùo vaøo vieäc kieán taïo moät cöôøng quoác xaõ hoäi chuû nghóa hieän ñaïi hoùa" thì laáy moät tæ duï cuï theå nhö Höông Caûng, giaùo hoäi Coâng Giaùo töï ñoäng töï phaùt noã löïc tham gia kieán taïo lôïi ích chung, moät xaõ hoäi hieän ñaïi hoùa, thì chính saùch "quaûn lyù" toân giaùo coù theå caûi bieán vaø thích öùng cho hôïp thôøi chaêng? Neáu vieäc quaûn lyù, khoáng trò toân giaùo coù moät goác reã thaønh kieán thaâm saâu, nhö caùi nhìn chuû quan cuûa Karl Marx veà toân giaùo laø thuoác phieän ru nguû quaàn chuùng, laø aûo töôûng, hay moät yù thöùc heä vong thaân... thì söï kieän daán thaân laøm chöùng nhaân cuûa giaùo hoäi Höông Caûng hy voïng coù theå daàn daàn caûi bieán thaønh kieán veà toân giaùo treân chaêng? Qua moät tæ duï neâu treân trong vieäc ñoái ñaøm naøy, chuùng ta thaáy giôùi trí thöùc coâng giaùo phaùt huy lyù trí beùn nhaäy ñeå khoân kheùo noùi neân nhöõng ñieàu maø caùc tín höõu soáng trong keàm cheá khoâng theå baïch loä taâm can cuûa mình ñöôïc.

Noùi toùm laïi, söï lieân heä giöõa chính quyeàn vaø giaùo hoäi coâng giaùo coù nguyeân toá coá ñònh vaø nhöõng caùch theá hoã töông thích öùng tuøy theo hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø maïch soáng vaên hoùa. Moät yeáu toá quan troïng caàn ñöôïc neâu roõ ñeå traùnh hieåu laàm laø: Giaùo Hoäi Coâng Giaùo luoân khaúng ñònh laø Giaùo Hoäi chaáp nhaän soáng döôùi baát cöù moät theå cheá naøo ñeå soáng ñöùc tin vaø coá gaéng ñeå hôïp taùc vôùi chính quyeàn ñeå möu caàu coâng ích vaø phuïc vuï tha nhaân. Theo tinh thaàn Coâng Ñoàng Vatican II giaùo hoäi luoân baûo trì thaùi ñoä ñoái thoaïi laøm phöông tieän tieáp giao vaø giaûi quyeát vaán ñeà. Trong ñöôøng höôùng naøy, Ñöùc Giaùo Toâng Phaoloâ Ñeä Nhò ngaøy 3 thaùng 12, 1996, trong thaùnh leã rieâng ñaëc bieät kyû nieäm 70 naêm taán phong caùc vò Giaùm Muïc Trung Hoa ñaàu tieân vaø 50 naêm thaønh laäp phaåm traät Giaùo Hoäi Trung Hoa, ngaøi ñaõ nhaân cô hoäi hieám coù naøy baày toû taâm tình: "Chính Phuû Coäng Hoøa Nhaân Daân Trung Hoa cöù an taâm. Moät Kitoâ höõu coù theå soáng ñöùc tin döôùi baát cöù moät chính quyeàn naøo". Ngaøi cuõng khoâng ngôùt nhaán maïnh: "Ñöøng kinh haõi Thieân Chuùa, cuõng ñöøng neân sôï Giaùo Hoäi cuûa Ngaøi. Ngöôïc laïi, trong tinh thaàn toân troïng töï do chaân chính laø quyeàn lôïi baåm sinh cuûa moãi ngöôøi, nam cuõng nhö nöõ, toâi thaønh khaån xin hoï cuõng cho pheùp Kitoâ höõu moãi ngaøy caøng ñöôïc coáng hieán löïc löôïng vaø taøi naêng hôn ñeå goùp phaàn xaây döïng quoác gia mình tieán boä".

Ñoái rieâng vôùi Höông Caûng trong dòp "hoài qui toå quoác 97", Ñöùc Thaùnh Cha cuõng ñaõ ñaëc bieät göûi coâng haøm cho Ñöùc Hoàng Y Hoà boäc baïch nieàm hy voïng vaø loøng quan taâm cuûa ngaøi: "Phuïc vuï Phuùc AÂm" vaø "Thöïc chaát Ñoaøn Keát" khoâng nhöõng khoâng ñöôïc pheùp ngöng treä, nhöng trong thöïc teá, Giaùo Phaän Höông Caûng töø nay trôû veà sau ñöôïc keâu goïi ñeå trôû thaønh "moät thaønh xaây treân nuùi", "moät ngoïn ñeøn ñeå treân giaù cao" trong caû nöôùc Trung Hoa.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page