Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageChuùng ta töøng kieâu haõnh veà vaên hoùa cuûa Vieät daân, song khi ñöôïc hoûi ñeán, chuùng ta thöôøng khoâng theå traû lôøi, hay chæ coù theå traû lôøi moät caùch vu vô. Lyù do chính, laø chuùng ta caûm nghieäm song thieáu tri thöùc veà vaên hoùa Vieät. Khi giao tieáp vôùi ngoaïi nhaân, caùi tri thöùc haïn heïp cuûa chuùng ta caøng hieån nhieân: ngoaøi ngoân ngöõ, moät soá phong tuïc, ngheä thuaät vaø.. ngheä thuaät naáu aên, chuùng ta coù chi ñeå mang troáng ñi ñaùnh nöôùc ngöôøi?
Söï ngheøo ñoùi tö töôûng caøng roõ reät hôn khi chuùng ta baøn tôùi Vieät Trieát: chuùng ta coù trieát lyù gì ñaùng ñöôïc theá giôùi chuù troïng, coù theå laøm chæ ñaïo cho Vieät toäc vaø cho nhaân loaïi?
Chuùng ta coù Trieát lyù naøo ñeå höôùng ñaïo, laøm tinh thaàn cho Vieät toäc hay khoâng? Moät daân toäc, moät quoác gia thieáu tinh thaàn daân toäc... chæ laø moät oâ hôïp cuûa caùc saéc daân, hoãn taïp, voâ ñònh maø thoâi.
Söï ngheøo ñoùi cuûa Vieät Trieát khieán chuùng ta ôû trong moät tình traïng baàn cuøng, cho ñeán ñoä chuùng ta chaïy theo baát cöù moät lyù thuyeát naøo, chaïy theo moät caùch voâ yù thöùc. Döôùi thôøi ñoâ hoä cuûa Taøu, toå tieân ta chæ bieát tö töôûng cuûa Taøu, caùi hoïc vò chöông cuûa Haùn nho, caùi toå chöùc phong kieán, caùi chính trò huû baïi cuûa hoï. Cho tôùi thôøi Phaùp thuoäc, ña soá daân trí thöùc laïi muø quaùng chaïy theo, hoïc vaên minh cuõng nhö tö töôûng cuûa Phaùp. Chuùng ta hoïc gioûi ñeán ñoä chuùng ta thuoäc loøng nhöõng vaàn thô cuûa La maïc tinh (Lamartine), nhöõng baûn vaên cuûa Huy-cô (Victor Hugo), song chuùng ta khoâng ñoïc noåi chöõ noâm, chöõ cuûa toå tieân, cuûa daân toäc. Tôùi thôøi Myõ thuoäc, Nga thuoäc... chuùng ta chaïy theo y heät nhö vaäy. Nhöõng baûn vaên "nöûa ngöôøi nöûa ngôïm nöûa ñöôøi öôi", nhöõng ngoân ngöõ laï hoaëc ñöôïc nhaäp caûng töø Hoa thònh ñoán, töø Maïc tö khoa, laïi ñöôïc taâng boác, toân thôø nhö "khuoân vaøng thöôùc ngoïc", nhö baûn ño löôïng "trí thöùc", nhö moät "daáu chæ" cuûa "böôùc tieán daân toäc".
Trieát lyù ñöôïc "nhaäp caûng" moät caùch oàn aøo vaøo Vieät Nam: nhöõng laøn gioù hieän sinh cuûa Sa thôøi, Ca myõ (Sartre, Camus)... nhöõng tö töôûng "vó ñaïi" cuûa Leâ nin, Söû taø linh (Stalin), nhöõng baøi "khaûo luaän" veà AÁn Ñoä Giaùo, vaø gaàn ñaây nhöõng "phaùt minh taùo baïo vó ñaïi" cuûa moät soá "trieát gia" laøm cho chuùng ta caøng caûm thaáy caùi ngheøo khoù tö töôûng Vieät.
Chuùng ta seõ tieáp tuïc vaät vôø nhö con ñom ñoùm, chuùng ta seõ tieáp tuïc ôû trong tình traïng vong thaân cho tôùi khi naøo?
Vaên hoùa bieåu loä trong moïi sinh hoaït cuûa daân toäc: sinh hoaït ngheä thuaät, chính trò, kinh teá, suy tö, khoa hoïc, kyõ thuaät... Vaên hoùa cuûa Vieät khaùc bieät vôùi nhöõng neàn vaên hoùa khaùc, bôûi vì vaên hoùa Vieät coù theå ñöa ra: (1) moät coäng tính, (2) coäng theå, (3) cuõng nhö moät loái giaûi quyeát höõu hieäu cho nhöõng vaán naïn cuûa Vieät daân, maø nhöõng neàn vaên hoùa khaùc khoâng theå giaûi quyeát. Tuy nhieân treân moät phöông dieän khaùc, coù nhöõng vaán naïn, thí duï nhö vaán naïn khoa hoïc vaø kyõ thuaät, hay kinh teá, chuùng ta khoâng theå phaân bieät moät caùch minh baïch vaên hoùa caù bieät, bôûi vì nhöõng vaán naïn laø nhöõng vaán naïn chung cuûa con ngöôøi. Noùi caùch khaùc, vaên hoùa cuûa Vieät toäc bao goàm hai boä phaän:
(1) Boä phaän caù bieät, chæ thaáy trong caùch soáng cuûa Vieät daân nhö ngoân ngöõ, phong tuïc, ngheä thuaät, luaân lyù vaø toân giaùo.
(2) Boä phaän nhaân sinh, coù tính caùch hoaøn vuõ nhö sinh hoaït khoa hoïc vaø kyõ thuaät, kinh teá, y hoïc...
Ngoaøi ra chuùng ta cuõng nhaän thaáy moät khía caïnh thöù ba khoâng minh baïch, bao goàm vaên hoùa caù bieät cuõng nhö vaên hoùa hoaøn vuõ nhö sinh hoaït chính trò giaùo duïc...
Moät neàn vaên hoùa lyù töôûng laø moät neàn vaên hoùa coù caû hai tính chaát caù bieät vaø hoaøn vuõ, coù theå giaûi quyeát nhöõng vaán naïn nhaân sinh treân moät bình dieän quaûng baùc. Ñoù laø moät neàn vaên hoùa phaùt xuaát töø tinh thaàn cuûa daân toäc nhöng ñuû söùc höôùng ñaïo tinh thaàn nhaân loaïi cuõng nhö phaùt trieån vaên minh con ngöôøi.
Theá nhöng, moät neàn vaên hoùa lyù töôûng nhö treân khoâng phaûi töï taïi, töø treân trôøi rôi xuoáng. Neàn vaên hoùa naày ñöôïc xaây döïng qua bao theá heä döïa treân kinh nghieäm nhaân sinh, nhöõng kinh nghieäm veà thieân nhieân, veà töông giao con ngöôøi, veà ñònh meänh, hy voïng cuõng nhö tinh thaàn. Noùi caùch khaùc, vaên hoùa ñöôïc kieán taïo trong moät lòch trình lòch söû cuûa con ngöôøi, cuûa moät daân toäc...
Nhö vaäy, chuùng ta phaûi chaáp nhaän nhö trieát gia Huyeàn caùch (Hegel) töøng nhaän ñònh: moãi thôøi ñaïi, moãi cheá ñoä, moãi neàn vaên minh chæ bieåu hieäu tính caùch caù bieät, giai ñoaïn cuûa lòch trình nhaân loaïi.
Vieät trieát ñöôïc coi nhö laø tinh thaàn cuûa Vaên hoùa Vieät. Vieät Trieát noùi leân Vieät tính hieån nhieân trong caùc bình dieän cuûa vaên hoùa. Noù chæ ñaïo, höôùng daãn cuõng nhö thuùc ñaåy ngöôøi Vieät phaûn tænh, tìm höôùng vöôn leân cuõng nhö ñi tìm giaûi ñaùp cho nhöõng vaán naïn cuûa daân Vieät.
Theá neân, caâu hoûi quan troïng khoâng phaûi laø chuùng ta coù Vieät trieát hay khoâng, maø laø "laøm sao ñeå khai quaät, vun troàng, cuõng nhö giuùp Vieät trieát phaùt ñoäng naêng löïc".
Nhieàu nhaân syõ töøng bi quan nghi ngôø Vieät trieát. Thöïc teá lòch söû laøm chuùng ta bi quan: Vieät trieát bò aûnh höôûng naëng neà cuûa Nho giaùo, Phaät giaùo vaø Laõo giaùo. Gaàn ñaây chuùng ta bò aûnh höôûng cuûa nhöõng lyù thuyeát AÂu Taây nhö thuyeát cuûa Maõ syõ (Marx), hieän sinh thuyeát... Nhöng bi quan nhö treân chæ noùi leân moät tình traïng maø Nghòch taøi (Nietzche) cuõng nhö Taï laïc (Max Scheler) goïi laø "phaãn chí" (Ressentiment) maø thoâi. Thöïc teá, chuùng ta ñaõ coù moät neàn Vieät Trieát caù bieät, töøng ñöôïc phong phuù hoùa qua nhöõng traøo löu trieát ngoaïi taïi. Vieät Trieát chöa bò baát cöù moät lyù thuyeát naøo thoân tính. Ngöôïc laïi qua Vieät tính, Vieät Trieát vieät hoùa chuùng. Theá neân ñieàu maø chuùng toâi ñeà nghò treân con ñöôøng khai quaät Vieät Trieát bao goàm: (1) Ñi tìm coäi nguoàn cuûa Vieät Trieát hay Vieät tính qua nhöõng coâng cuoäc khaûo coå, ngöõ hoïc, nhaän dieän caùc boä maët cuûa vaên hoùa Vieät. (2) Tieáp tuïc vun döïng trong phöông theá Sieâu vieät bieän chöùng, baèng caùch toång hôïp nhöõng tö töôûng môùi. (3) Phaùt huy Vieät Trieát baèng caùch nhaän ñònh tính chaát höõu hieäu cuûa noù trong coâng vieäc giaûi quyeát caùc vaán naïn cuûa Vieät daân vaø (4) Khaúng ñònh Vieät toäc cuõng nhö tính chaát ñaëc thuø cuûa chuùng ta trong dieãn ñaøn theá giôùi.
Trieát gia Haõi ñöùc caùch (Heidegger) töøng nhaän ñònh söï maát goác reã nhö laø "dò höông" (Verfremdung), "voâ höông" (Heimatslosigkeit) hay "thaát huong". Tröôùc oâng, caùc ñaïi trieát gia nhö Huyeàn caùch (Hegel) vaø Maõ syõ (Marx) ñoàng nghóa söï maát goác reã vôùi dò hoùa hay vong thaân (Entausserung / Entfremdung). Noùi caùch khaùc, moät daân toäc thieáu lòch söû, voâ yù thöùc veà coäi nguoàn cuûa gioáng noøi... laø moät daân toäc noâ leä.
Theá neân coâng cuoäc ñaøo bôùi goác reã, coâng vieäc trôû veà nguoàn laø ñieåm quan troïng ñeå xaây döïng tinh thaàn vaø phaùt trieån daân toäc. Treân thöïc teá chuùng ta ñaõ baét ñaàu coâng cuoäc khaûo coå naày töø thôøi Phaùp thuoäc vaø xuùc tieán tôùi ngaøy nay. Chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp choái boû nhöõng bieân khaûo hay phaùt minh cuûa caùc baäc toân huynh. Söï khaùm phaù troáng ñoàng taïi Ñoâng sôn coù moät aûnh höôûng quyeát ñònh trong vaên hoùa Vieät. Nhöõng baøi khaûo luaän cuûa vieän Vieãn Ñoâng Baùc Coå, cuûa moät soá thöøa sai hay cuûa nhöõng hoïc giaû ñaùng ñöôïc tuyeân döông, maëc duø nhöõng khaùm phaù treân khoâng hoäi ñuû tính caùch veïn toaøn.
Ñieåm quan troïng laø chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp töï maõn, ngaây thô tin vaøo tính chaát tuyeät ñoái cuûa coâng vieäc khaûo coå. Coâng vieäc cuûa Trieát hoïc bao goàm: (1) tieáp tuïc duøng tinh thaàn phaùn ñoaùn laïi, nhaän ñònh nhöõng khaùm phaù treân, (2) thuùc ñaåy caùc khoa hoïc gia tieáp tuïc khaùm phaù, (3) tìm ra töông tính giöõa nhöõng khaùm phaù vaø tinh thaàn daân toäc, vaø (4) nhaän ñònh quan troïng tính cuûa nhöõng khaùm phaù treân trong maïch soáng hieän ñaïi.
Nhö ñaõ trình baøy treân, coâng cuoäc ñaøo bôùi coäi nguoàn cuûa nhöõng chuyeân gia thôøi Phaùp thuoäc vaø sau khi giaûi phoùng chöa ñöôïc troïn veïn vì nhieàu lyù do nhö kyõ thuaät thoâ sô, khoa khaûo coå chöa ñöôïc hoaøn toaøn khoa hoïc, vaø quan troïng hôn laø, caùc vò chuyeân gia bò aûnh höôûng hay bò loâi cuoán bôûi nhöõng muïc ñích chính trò, toân giaùo hay yù thöùc heä. Theá neân caùc khaùm phaù vaø nhaát laø nhöõng loái giaûi thích döõ kieän bò leäch laïc hay boùp meùo. Moät phaàn khaùc, nhöõng nghieân cöùu thöôøng bò haïn heïp trong moät soá boä moân nhö khaûo coå (Vieãn Ñoâng Baùc Coå) hay nhaân chuûng hoïc. Moät soá bieân khaûo veà toân giaùo hay ngöõ hoïc hoaøn toaøn bò aûnh höôûng cuûa taâm linh taây phöông, neân khoù coù theå noùi leân ñöôïc taâm linh Vieät. Ñieåm ñaùng buoàn hôn nöõa laø nhöõng bieân khaûo naày hoaøn toaøn do caùc vò truyeàn giaùo ngoaïi quoác soaïn thaûo. Boä saùch cuûa linh muïc P. Cadieøre veà toân giaùo Vieät, tuy coá gaéng trung thöïc, nhöng sai laàm phaàn lôùn: taát caû nhöõng quan saùt cuõng nhö nhaän ñònh veà tính sinh hoaït, taäp tuïc, nghi leã... toân giaùo hoaøn toaøn theo nhöõng phaïm truø thaàn hoïc Coâng giaùo. Taùc giaû khoâng nhìn ra caù bieät giöõa hai quan nieäm veà toân giaùo: quan nieäm cuûa truyeàn thoáng Hy laïp vaø Do thaùi vaø quan nieäm cuûa Ñoâng phöông. Neáu Taây daân hieåu toân giaùo (Religion) theo nghóa Re-ligere, moät hoaït ñoäng noái keát taâm linh thì ngöôøi Ñoâng phuong hieåu toân giaùo nhö Toâng giaùo, moät loái sö phaïm veà toân kính toå toâng. Khoâng hieåu caùch bieät nhö treân, caùc vò truyeàn giaùo cho coâng vieäc thôø kính toå tieân laø man di, voâ thaàn hay phieám thaàn. (Xin xem P. Cadieøre, Croyances et Pratiques Religieuses des Vietnamiens, S.E.I., 1958, cuõng nhö Traàn troïng Kim, Nho Giaùo, Taân Vieät, tr. 41 veà Toâng giaùo). Chuùng ta khoâng phuû nhaän giaù trò cuûa nhöõng bieân khaûo cuûa caùc hoïc giaû ngoaïi quoác, song chuùng ta cuõng khoâng ñöôïc pheùp tin theo laäp luaän cuûa hoï moät caùch thieáu pheâ phaùn.
Cho tôùi nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, moät soá bieân khaûo cuûa hoïc giaû Vieät veà ngöõ hoïc hay toân giaùo hoaëc nhaân chuûng hoïc môùi baét ñaàu xuaát hieän moät caùch kheâm toán. Veà ngöõ hoïc, Tieán syõ Leâ Vaên Lyù chuù yù tôùi vaên phaïm Vieät ngöõ trong luaän vaên Le Parler vietnamien: Esquisse d'une grammaire vietnamienne (1949?), cuõng nhö oâng Nguyeãn Baït Tuïy nghieân cöùu veà ngoân ngöõ cuûa caùc saéc toäc ôû Vieät Nam (1960-1970). Veà nhaân chuûng hoïc, khoâng coù chi tieán boä. Soá lôùn cheùp laïi nhöõng khaùm phaù cuûa Vieãn Ñoâng Baùc Coå (thí duï cuoán Nguoàn goác Maõ lai AÙ cuûa daân toäc Vieät cuûa nhaø vaên bình daân Bình Nguyeân Loäc). Chuùng toâi ñöông chôø ñôïi nhöõng khaùm phaù môùi trong boä moân naày.
Trong phaïm vi trieát hoïc, ña soá nhöõng ñoùng goùp ñeàu haïn heïp trong coâng vieäc dòch thuaät vaø chuù thích nhöõng taùc phaåm kinh ñieån Nho hoïc nhö Ñaïi Hoïc, trung Dung vaø cuûa laõo Trang nhö Ñaïo Ñöùc Kinh, Nam Hoa Kinh, vaø ñaëc bieät moät soá kinh nhö Kinh Dòch, Xuaân Thu. Nghieân cöùu veà Vieät trieát hoaøn toaøn laø moät con soá khoâng. Chuùng ta phaûi ñôïi tôùi khoaûng ba möôi naêm gaàn ñaây môùi thaáy xuaát hieän nhöõng bieân khaûo cuûa Kim Ñònh (ñaëc bieät vôùi Vieät Lyù Toá Nguyeân, Söù Ñieäp Troáng Ñoàng, Kinh Huøng Khai Trieát, Dòch Kinh Linh Theå, v.v.), vaø Vuõ Ñình Traùc (Trieát Lyù Chaáp Sinh cuûa Nguyeãn Coâng Tröù, trieát hoïc cuûa Nguyeãn Du). Ngoaøi ra nhöõng baøi vieát cuûa Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Nghieâm Toaûn... cuõng ñaõ ñoùng goùp moät phaàn naøo vaøo Vieät trieát.
Theá nhöng nhöõng taùc phaåm cuûa quyù tieân sinh chæ coù giaù trò trong phaïm vi ñi tìm nguoàn goác, chöù chöa coù theå ñöa ra moät toång hôïp hay moät trieát thuyeát môùi ñaùp öùng ñöôïc Vieät tính cuõng nhö hieän ñaïi tính. Chuùng ta caàn phaûi ñi theâm moät böôùc trong coâng vieäc toång hôïp, thu thaäp nhöõng tö töôûng môùi, nhìn ra nhöõng khoù khaên cuûa thôøi ñaïi ngaøy nay, cuõng nhö noã löïc ñaøo bôùi nhöõng khaû theå coù theå giaûi quyeát nhöõng vaán naïn daân toäc vaø thôøi ñaïi. Tröôùc khi ñi vaøo coâng vieäc xaây döïng Vieät trieát, moät ñieåm caàn phaûi nhaéc ñeán laø ñeà nghò cuûa Baùc syõ Vuõ Ñình Traùc: Trong nhöõng baøi vieát gaàn ñaây, cuï nhaän ñònh laø coâng cuoäc xaây döïng Vieät Trieát phaûi ñöôïc baét ñaàu vôùi söï taùi döïng cuûa Vieät nho. Theá neân coâng vieäc khai quaät nhöõng kho taøng Vieät nho laø ñieàu toái caàn thieát (1983). Tröôùc ñaây cuï ñaõ töøng nhaän ñònh laø thö tòch cuûa Vieät nho raát phong phuù, bao goàm kinh boä, töû boä, söû boä, thi boä vaø vaên boä (1974), coù theå ñöôïc cöùu xeùt laøm nhöõng ñeà aùn cho nghieân cöùu (1985). Quan troïng hôn, tieân sinh ñeà nghò:
"1. Chuaån bò cho caùc luaän aùn trieát hoïc Vieät Nam ra ñôøi, baèng caùch höôùng daãn cho caùc theá heä ñang leân trôû veà vôùi vaên hoùa daân toäc vaø daán thaân vaøo con ñöôøng phuïc hoài, khai thaùc vaø phaùt huy vaên hoùa ñaëc tröng cuûa chuùng ta.
2. Tìm toøi vaø thu goùp nhöõng taøi lieäu veà vaên hoùa Vieät Nam ñaõ bò maát maùt quaù nhieàu trong cuoäc ñoát saùch do coäng saûn Baéc Vieät gaây neân töø 1975 tôùi 1980.
3. Thaønh laäp moät toå chöùc goàm caùc baäc thaày ñeå höôùng daãn cho caùc luaän aùn môùi veà caùc vaán ñeà Vieät Nam, caùch rieâng trieát hoïc Vieät Nam.
4. Dòch thuaät vaø aán loaùt caùc luaän aùn baèng Phaùp vaên, Anh vaên, Haùn vaên, Latinh, YÙ ngöõ ra Vieät vaên. Ñoàng thôøi dòch caùc luaän aùn Vieät vaên, Haùn vaên ra Anh vaên, Phaùp vaên ñeå giôùi thieäu toaøn boä vaên hoïc vaø trieát hoïc Vieät Nam".
Nhöõng ñeà nghò cuûa Haùn Chöông tieân sinh ñaùng ñöôïc chuù yù. Trong phaàn choùt cuûa ñoaûn luaän naày, chuùng toài maïn pheùp xin boå tuùc nhöõng ñeà nghò treân.
Chuùng toâi nhaän ñònh raèng chæ haïn heïp vaøo coâng cuoäc ñaøo bôùi nguoàn goác thì chöa ñuû ñeå xaây döïng Vieät Trieát. Nhö trong vaên hoùa, trieát hoïc khoâng coù tính chaát vónh cöûu bôûi vì moät neàn trieát hoïc chæ laø tinh hoa cuûa moät thôøi ñaïi. Nhöõng coá gaéng tìm kieám moät neàn trieát lyù tröôøng cöûu (philosophia perennis) thöôøng keát cuïc vôùi moät thaát baïi eâ cheà. (Tröø khi neàn trieát hoïc naày ñoàng hoùa vôùi thaàn hoïc nhö trong Kinh Vieän). Caøng nhieàu tinh hoa, trieát hoïc caøng phong phuù. Caøng gaëp nhieàu vaán naïn, trieát hoïc caøng tieán boä. trong tinh thaàn naày chuùng toâi muoán baøn tôùi tính chaát toång hôïp hay sieâu vieät tính, moät tính chaát thieát yeáu trong Vieät Trieát.
Coâng vieäc toång hôïp bao goàm nhieàu giai ñoaïn: (a) giai ñoaïn khai quaät giaù trò truyeàn thoáng, (b) thu nhaän nhöõng tö töôûng, kinh nghieäm môùi hay (c) hoïc hoûi nhöõng giaûi ñaùp thöùc thôøi ñöông khi ñoái dieän vôùi nhöõng vaán naïn hieän ñaïi, vaø (d) tìm trong nhöõng tö töôûng môùi nhöõng khaû theå giuùp chuùng ta giaûi quyeát vaán naïn hieän ñaïi cuûa Vieät Nam. Trong giai ñoaïn cuoái cuøng naày, hai ñaëc tính cuûa toång hôïp caàn phaûi ñöôïc nhaán maïnh, ñoù laø: (d1) khaû theå tính trong tö töôûng môùi phaûi thích hôïp vôùi taâm thöùc, cuoäc soáng vaø truyeàn thoáng giaù trò cuûa daân Vieät, (d2) khaû theå naày coù tính caùch höõu duïng giaûi quyeát nhöõng vaán naïn cuûa Vieät Nam.
Coâng cuoäc khai quaät ñaõ ñöôïc baøn ôû phaàn treân, neân trong phaàn naày chuùng toâi ñaëc bieät xin maïn ñaøm coâng vieäc thu thaäp tö töôûng vaø kinh nghieäm môùi, vaø coâng vieäc toång hôïp. (b vaø c vaø d). Phaàn (d2) seõ baøn trong phaàn 6.
(b) Coâng cuoäc thu thaäp bao goàm giôùi thieäu nhöõng tö töôûng môùi qua coâng taùc dòch thuaät, tröôùc taùc, bieân khaûo. Nhöõng tö töôûng kinh ñieån, hay coù lieân quan ñeán sinh meänh nhaân loaïi töø nhöõng nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät töø Anh (Myõ), Phaùp, Taøu, Ñöùc, Nhaät... Nhöõng tö töôûng gia thôøi danh, nhöõng nhaø baùc hoïc, nhöõng ngheä só ñaïi gia... phaûi ñöôïc hoïc hoûi vaø trình baøy cho giôùi trí thöùc nhaø. Treân thöïc teá, nhö chuùng toâi bieát, ôû trong mieàn Nam ñaõ coù nhieàu dòch thuaät vaø bieân khaûo. trong phaïm vi trieát hoïc, nhöõng giaùo sö nhö Tieán syõ Traàn Thaùi Ñænh, Tieán syõ Traàn Vaên Toaøn, Tieán syõ Leâ Toân Nghieâm, Linh muïc Cao Vaên Luaän, Traàn Vaên Hieán Minh... ñaõ dòch, giôùi thieäu vaø bình luaän nhieàu neàn trieát hoïc AÂu taây nhö Maõ Son (Bergson), Maõ syõ (Marx), Giaõ phi (K. Jaspers), trieát hieän sinh, Hieän töôïng hoïc, Cô caáu luaän, Khang Ñöùc (Kant)... Ñoàng thôøi nhieàu taùc phaåm veà Thieàn cuûa Linh Moäc (Suzuki), veà AÁn ñoä cuûa Krisnamurti, Radhakrisnan,... cuõng ñöôïc giôùi trí thöùc Vieät löu yù. Trieát AÁn vaø Phaät giaùo nhö Thích Minh Chaâu, Thích Nhaát Haïnh, Ñoaøn Trung Coøn, Nguyeãn Duy Caàn... vaø moät tu syõ Doøng Teân, Tieán syõ Hoaøng Syõ Quyù.
Tuy theá, coâng cuoäc dòch thuaät vaø tröôùc taùc thieáu toå chöùc, thieáu nhaän ñònh (neân trôû neân hoãn ñoän). Chuùng ta nhaän thaáy nhöõng taùc phaåm kinh ñieån cuûa AÂu taây, nhöõng ñaïi trieát gia nhö Boà La Thö (Platon), Nhaõ lí ña ñöùc (Aristotle), Ña maõ tö (Thomas Aquinas), Khang Ñöùc (Kant), Huyeàn Caùch (Hegel)... bò queân laõng, trong khi nhöõng taùc giaû "haïng hai" laïi ñöôïc dòch vaø giôùi thieäu. Nhöõng danh töø dòch thuaät khoâng ñöôïc ñoàng nhaát neân thöôøng gaây ra nhieàu hieåu laàm hôn laø laøm saùng toû. Coù nhöõng baûn dòch toái taêm ñeán ñoä ngöôøi ñoïc khoâng hieåu noãi töø ngöõ, ñöøng noùi ñeán yù nghóa cuûa caâu vaên hay ñoaïn vaên.
Nôi ñaây chuùng toâi khoâng muoán ñi saâu vaøo chi tieát pheâ bình moân dòch thuaät, nhöng muoán nhaán maïnh ñeán söï thieát yeáu cuûa dòch thuaät cuõng nhö söï khoù khaên trong khi giôùi thieäu tö töôûng môùi. Duø sao, chuùng toâi cuõng caûm phuïc söï can ñaûm vaø coá gaéng cuûa nhöõng ngöôøi nhö Phaïm Coâng Thieân. Moät ñieåm nöõa maø chuùng toâi tuy pheâ bình song beân vöïc hoï Phaïm, laø baát cöù moät baûn dòch hay bieân khaûo naøo cuõng coù loãi laàm, theá neân qua lôøi pheâ bình vaø ñoùng goùp cuûa ñoäc giaû, chuùng ta caøng hoaøn bò nhöõng taùc phaåm treân. Ngoaøi ra, neáu coù theå ñöôïc, chuùng ta dòch tröïc tieáp töø nguyeân ngöõ. Baûn dòch töø nguyeân ngöõ coù theå traùnh ñöôïc moät soá loãi laàm vaø trung thöïc hôn.
(c) Ngoaøi dòch thuaät, nhöõng tröôùc taùc, bieân khaûo veà nhöõng vaán ñeà soâi boûng hieän ñaïi coù lieân quan tôùi sinh meänh con ngöôøi... ñaùng ñöôïc khuyeán khích vaø löu yù. Veà phöông dieän naày, chuùng ta coøn thieáu soùt nhieàu. Ña soá nhöõng baùo chí, tuyeån taäp, thoâng luaän... ôû Vieät Nam, hay cuûa coäng ñoaøn Vieät ôû haûi ngoaïi thöôøng quaù chuù troïng tôùi vaên, thô, hay tranh luaän neân chæ daønh cho bieân khaûo moät khoâng gian haïn heïp, nhoû beù. Ñaõ coù moät thôøi, nhöõng taïp chí nhö Ñaïi Hoïc, Phöông Ñoâng, Tö Töôûng... ñaõ taïo neân moät phong traøo höng ñoâng, höng trieát, höng Vieät ñaùng cho chuùng ta caûm phuïc. Gaàn ñaây ôû haûi ngoaïi coù nhöõng tôø nhö Hoäi Höõu (ñaùng tieác chæ ra ñöôïc vaøi soá), tôø Vaên Lang, hay phoå thoâng hôn nhö Thôøi Ñieåm Coâng Giaùo, hoaëc chuyeân veà pheân dòch nhö Tö Töôûng Thaàn Hoïc (do caùc linh muïc Doøng Teân taïi Ba-leâ chuû tröông), hay taïi Vieät Nam, tôø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi (Haø Noäi)... Tuy nhieân noäi dung vaãn coøn ôû trong giai ñoaïn khieâm toán chöù chöa ñi tôùi ñöôïc giai ñoaïn saùng taùc. Ñaõ ñeán luùc maø nhöõng nhaø trí thöùc Vieät, nhöõng vò laõnh ñaïo phaûi ñeå yù tôùi nhöõng taïp chí nghieân cöùu, bôûi vì ñoù laø moät trong nhöõng phöông tieän hoïc hoûi, truyeàn baù vaø khuyeán khích saùng taùc.
Chuùng toâi xin pheùp ñeà nghò coå voõ nhöõng baïn treû nghieân cöùu hay dòch thuaät nhöõng taùc phaåm coå ñieån cuûa Taây phöông, töø Hy laïp cho tôùi hieän ñaïi. Ñaây laø nhöõng coâng vieäc khoâng keùm quan troïng maø chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp queân laõng.
Khai quaät vaø thu thaäp nhöõng tö töôûng môùi chæ coù giaù trò neáu qua coâng vieäc naày chuùng ta ñi tìm ra nhöõng khaùm phaù môùi, hay tö töôûng höõu hieäu trong vieäc giaûi quyeát khoù khaên cuûa daân toäc, hoaëc nieàm hy voïng höôùng daãn daân toäc ñi vaøo töông lai. Ñeå coù theå ñaït ñöôïc muïc ñích treân, chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp muø quaùng baét chöôùc hay laäp laïi nhöõng ñieàu hoïc hoûi ñöôïc moät caùch maùy moùc. Chuùng ta caøng phaûi ñeå yù tôùi tính chaát hieäu naêng cuûa baát cöù moät phöông theá naøo trong lòch trình tieán hoùa cuûa con ngöôøi, cuõng nhö söï caàn thieát cuûa "nhaät nhaät taân" (hay caäp nhaät tieán, aggiornamento). Nôi ñaây chuùng toâi maïn pheùp ñöa ra hai ñieàu kieän trong coâng vieäc toång hôïp hay sieâu vieät: (1) tìm ra Vieät tính (hay Vieät Ñaïo) vaø (2) Vieät hoùa nhöõng keát quaû khaûo coå cuõng nhö nhöõng thaønh quaû hoïc ñöôïc töø ngoaïi nhaân.
6.1. Vieät Tính chi ñaïo
Khi noùi tôùi Vieät tính chuùng
toâi hieåu nhö baûn tính taát nhieân
ñoàng thôøi phoå bieán cuûa
daân toäc Vieät, maø neáu thieáu,
chuùng ta khoâng theå nhaän dieän ñöôïc
Vieät daân hay Vieät xaõ. Noùi caùch
khaùc, Vieät tính laø tinh thaàn, laø
linh hoàn cuûa daân toäc. Do ñoù
khi noùi Vieät tính mang phoå bieán tính,
taát nhieân tính vaø caù bieät tính,
chuùng toâi muoán nhaán maïnh ñeán
coäng tính cuûa daân toäc Vieät. Coäng
tính naày tuy phoå bieán giöõa daân
Vieät song taùch bieät khoûi caùc daân
toäc khaùc.
Chuùng ta khoâng caàn baøn theâm veà taàm quan troïng cuûa Vieät tính nôi ñaây. Chæ moät ñieåm laøm chuùng ta phaûi suy nghó laø neáu thieáu Vieät tính, chuùng ta seõ rôi vaøo tình traïng thaát höông hay voâ höông, voâ töï yù thöùc. Theá neân baát cöù moät daân toäc naøo ñeàu phaûi coù moät neàn vaên hoùa caù bieät maø linh hoàn cuûa neàn vaên hoùa ñoù chính laø tinh thaàn.
Ñieåm toái yeáu nôi ñaây bao goàm: (1) laøm theá naøo ñeå phaùt hieän hay nhaän ra Vieät tính, vaø (2) laøm theá naøo ñeå baûo veä vaø vun troàng Vieät tính.
Vieät tính aån hieän trong ngoân ngöõ, trong loái caáu keát cuûa ngöõ caáu, trong caùch bieåu taû vaø trong ngöõ yù; roõ reät nhaát trong ngöõ duïng (pragmatic). Qua cô caáu (hay vaên phaïm), qua loái bieåu taû, qua tính chaát thöïc duïng cuûa ngoân ngöõ Vieät, chuùng ta nhaän ra moät tính chaát caù bieät vôùi ngoân ngöõ khaùc, thí duï ngoân ngöõ cuûa taây phöông. Nhöng chuùng ta cuõng thaáy Vieät ngöõ khaùc vôùi Hoa ngöõ hay caû Haùn ngöõ. Song Vieät ngöõ cuõng coù theå caáu taïo theo loái caáu keát cuûa AÂu ngöõ hay Hoa ngöõ nhöng khoâng maát tính chaát ñaëc thuø cuûa mình. Nôi ñaây, trong phaïm vi cuûa baûn döï thaûo, tuyeân ngoân, chuùng toâi xin mieãn ñi vaøo chi tieát vaø xin daønh coâng vieäc tìm toøi cho caùc ngöõ hoïc gia. Chuùng toâi chæ xin pheùp nhaán maïnh tính chaát sieâu vieät trong Vieät ngöõ.
Vieät ngöõ coù theå töï caáu keát theo kieåu cuûa Hoa ngöõ, bao goàm töôïng thanh, töôïng hình, chæ söï, hoäi yù, chuyeån chuù vaø giaû taù. Vieät ngöõ cuõng coù theå ñöôïc hình thaønh theo loái phaùt aâm (phonetics), hay theo lí ñôn töû (nguyeân töû) nhö Ferdinand de Saussure töøng nhaän xeùt trong ngoân ngöõ taây phöông. Ñoàng thôøi Vieät ngöõ giaøu hôn trong caùch bieåu taû, moät ñieàu ít thaáy trong Hoa ngöõ hay Taây ngöõ. Thí duï, ñeå dieãn ñaït töông quan giöõa chuû theå vaø khaùch theå, Anh ngöõ chæ coù I / me, You, Thou; trong Hoa ngöõ chæ coù Ngoä (ngaõ) vaø Nò (neã); trong khi Vieät ngöõ coù Toâi, ta, tao, cha, boá , meï mình... cho chuû theå vaø maøy, anh, chò, coâ, baùc, chuù, oâng, baø... cho khaùch theå.
Noùi nhö theá, chuùng toâi ñaõ thaáy moät ñoäng löïc cuûa toång hôïp, moät naêng löïc phaùt trieån cuûa Vieät ngöõ maø chuùng toâi goïi laø sieâu vieät tính.
Vieät tính tieàm aån trong huyeàn thoaïi, nguï ngoân, ca dao, veø ñoái. Huyeàn thoaïi Troïng Thuûy - Mî Chaâu, chuyeän coå tích Baùnh giaày baùnh chöng, nhöõng caâu saám cuûa Traïng... ñeàu noùi leàn moät tinh thaàn baát khuaát, hoøa thuaän cuõng nhö khoân ngoan cuûa gioáng noøi Vieät; khoân ngoan, baát khuaát, yeâu chuoäng hoøa bình, töông hoä töông thaønh... laø nhöõng saéc thaùi cuûa Vieät tính.
Vieät tính cuõng tieàm taøng trong cô caáu xaõ hoäi, loái töông giao giöõa daân Vieät, trong toå chöùc haønh chaùnh cuûa giôùi bình daân... Caâu noùi "Phaùp vua thua leä laøng" noùi leân moät loái haønh chaùnh khaùc bieät vôùi cheá ñoä taäp trung quyeàn haønh.
Noùi caùch chung, Vieät tính aàn hieän trong taát caû nhöõng haønh ñoäng, trong cuoäc soáng chung cuûa Vieät daân, vaø ngay caû trong nieàm hy voïng maø moãi ngöôøi Vieät cöu mang.
6.2. Vieät tính chi phaùt
trieån
Theá nhöng, Vieät tính khoâng baát
ñònh vaø baát bieán. Qua söï
toång hôïp nhöõng vaên hoùa ngoaïi
lai vôùi noäi tính, qua sinh hoaït hieän
ñaïi nhaèm giaûi quyeát vaán naïn
hieän taïi... Vieät tính treân con ñöôøng
phaùt trieån. Coâng vieäc cuûa trieát
hoïc laø vaïch ñònh, cuõng nhö
phaûn tænh vaø pheâ phaùn giuùp
Vieät tính phaùt trieån vaø hoaøn
bò. Nôi ñaây chuùng toâi xin nhaán
maïnh ñeán ñieåm thöù hai,
töùc phaùt hieän vaø giaûi quyeát
vaán naïn hieän taïi, moät ñieåm
maø chuùng toâi baøn kyõ löôõng
hôn trong Vieät trieát Khaû Khöù Khaû
Tuøng?
Trong phaàn naày, caùc chuyeân gia Vieät ñi tìm nhöõng vaán naïn ngaên trôû, laøm haïi hay bieán hoùa Vieät tính... nhö vong thaân, thaát höông, dò hoùa, hö khoâng, voâ yù nghóa, hoaëc nhöõng vaán naïn sinh toàn cuûa Vieät daân. Noùi nhö theá, trieát gia khoâng chæ chuù troïng tôùi taâm linh maø coøn phaûi ñeå yù tôùi nhöõng ñieàu kieän caên baûn nhö kinh teá... cuûa nöôùc nhaø. Trieát hoïc Maõ syõ (Marxism) coù moät taàm giaù trò ñaëc bieät ôû ñieåm hoï Maõ phaûn tænh veà nhöõng ñieàu kieän sinh hoaït sinh toàn (kinh teá) cuûa con ngöôøi, tìm ra nguyeân nhaân baát coâng, ngheøo khoå, voâ nhaân tính. Ñuùng hay sai, Maõ syõ noùi leân ñöôïc moät ñieåm quan troïng, ñoù laø coâng vieäc phaûn tænh veà sinh hoaït sinh toàn cuûa con ngöôøi laø moät nhieäm vuï cuûa trieát hoïc. Khi nhaän ra khuyeát hay nhöôïc ñieåm, cuøng vôùi chuyeân gia, trieát gia ñi tìm giaûi ñaùp, hay ít nhaát, khaû theå ñöa ñeán giaûi ñaùp cho nhöõng vaán naïn treân. Giaûi ñaùp hay hay dôû tuøy theo höõu hieäu tính cuûa noù. Tính chaát höõu hieäu ñöôïc ño löôøng töø (1) tính chaát taïm thôøi cuûa giaûi ñaùp, taïm giöõ laïi tính quaân bình, khoâng bieán thaønh coù haïi, (2) hoaøn toaøn coù theå giaûi quyeát, khieán vaán naïn bieán maát vaø (3) khoâng nhöõng giaûi quyeát vaán naïn maø coøn giuùp con ngöôøi phaùt trieån. Trieát gia khoâng ñi tìm moät giaûi ñaùp taïm bôï ôû giai ñoaïn moät, song chuù troïng ñeán giai ñoaïn ba, giuùp con ngöôøi phaùt trieån tôùi moät giai ñoaïn toaøn veïn. Trong khi ñi tìm giai ñoaïn thöù ba, chuùng ta phaûi böôùc qua hai giai ñoaïn ñaàu. Tröôøng hôïp chæ thaønh coâng ôû ñôït ñaàu, trieát hoïc ñaõ coù ñuû löïc goùp maët vaøo coäng ñoàng hoaøn vuõ. Neáu thaønh coâng trong giai ñoaïn hai, Vieät Trieát chaéc chaén seõ coù moät choã ñöùng trong vuõ truï; vaø neáu coù theå ñaït tôùi giai ñoaïn ba, Vieät Trieát seõ baát töû. Ñöùc Ky toâ, Khoång Töû... baát töû chính vì quyù Ngaøi ñaõ vöôn tôùi giai ñoaïn thöù ba cuûa Trieát hoïc.
Moät soá nhaân syõ coù leõ khoâng ñoàng yù vôùi noã löïc ñöa Vieät Trieát vaøo loøng theá giôùi. Hoï coù lyù khi ñaët ra caâu hoûi: chuùng ta coù trieát lyù chi ñeå giôùi thieäu cho nhaân loaïi?
Khoâng quaù bi quan nhö hoï, neân trong phaàn treân chuùng toâi ñaõ khaúng ñònh söï hieän dieän cuûa Vieät Trieát trong caùc sinh hoaït, trong coäng tính cuûa Vieät daân, tieàm taøng trong ngoân ngöõ, ca dao, luaân lyù, taäp quaùn, huyeàn thoaïi, toân giaùo vaø kyõ thuaät (hay khoa hoïc theo nghóa roäng). Ñieåm maø chuùng ta phaûi laøm laø ñaøo bôùi, toång hôïp vaø kieán caáu (construct) Vieät Trieát, cuõng nhö phaûi thí nghieäm höõu hieäu tính cuûa Vieät Trieát. Ñöa Vieät Trieát vaøo trong quyõ ñaïo toaøn caàu coù hai taùc duïng: giôùi thieäu vôùi giôùi trieát gia hoaøn vuõ ñeå hoïc hoûi theâm, kieám ra moät toång hôïp thích hieäu hôn, vaø quan troïng hôn, ñeå kieåm nghieäm tính chaát höõu hieäu cuûa Vieät Trieát. Neáu trieát hoïc laø khoa hoïc veà nhaân loaïi, Vieät Trieát khoâng ñöôïc pheùp ñoùng kín trong "Vieät tænh", naèm trong ñaùy gieáng, vì ñoù chæ laø naám moä cuûa An Döông vöông vaø Mî Chaâu maø thoâi.
Ñeå ñi vaøo quyõ ñaïo, chuùng ta phaûi (1) giôùi thieäu Vieät Trieát, (2) ñoái thoaïi vôùi caùc neàn trieát khaùc, vaø (3) ñöa ra moät loái nhìn, chæ ñaïo hay phöông phaùp... Vieät ñaïo coù theå ñoùng goùp vaøo kho taøng trí tueä cuûa con ngöôøi.
Trong phaïm vi khoù khaên, töù coá voâ thaân cuûa chuùng ta, ñieàu maø chuùng ta coù theå, chæ laø moät coá gaéng giôùi thieäu, cuõng nhö noã löïc khieán theá giôùi chuù yù tôùi Vieät Trieát maø thoâi. Ñeå ñaït tôùi moät choã ñöùng vöõng chaõi nhö trieát Ñöùc hay Taøu... chuùng ta phaûi coá gaéng vaø vun troàng theá heä sau.
Chöông trình naày phaân ra ba ñeà muïc chính: khai quaät, toång hôïp vaø phaùt trieån:
8.1. Khai quaät:
Thaønh laäp nhöõng nhoùm nghieân cöùu
laøm vieäc theo tinh thaàn coäng hoaït (team-work),
thí duï chuyeân veà ngöõ hoïc,
huyeàn thoaïi, ca dao, vaên chöông bình
daân, vaên chöông baùc hoïc, khaûo
coå, xaõ hoäi, ñaïo ñöùc,
toân giaùo, ngheä thuaät...
Nhö chuùng toâi vieát ôû phaàn boán, nhieàu hieàn syõ ñaõ laøm vaø tieáp tuïc chuù yù tôùi coâng vieäc quan troïng naày. Nhöõng coâng vieäc cuûa Traàn Troïng Kim, Vuõ Ñình Traùc, Nghieâm Toaûn, Nguyeãn Baït Tuïy... cuûa nhöõng hoïc giaû ngoaïi quoác ôû Vieãn Ñoâng Baùc Coå, cuûa nhöõng nhaø truyeàn giaùo nhö Lm Cadieøre... ñaùng ñöôïc tuyeân döông vaø khuyeán khích tieáp tuïc.
Coâng vieäc naày ñöôïc boå tuùc baèng caùch phieân dòch hay giôùi thieäu nhöõng taùc phaåm lieân quan tôùi Vieät hoïc.
8.2. Toång hôïp:
Tieáp tuïc coâng vieäc khaûo coå baèng
caùch:
(1) Hoïc taäp nhöõng quan nieäm, khaùm phaù môùi trong nhöõng laõnh vöïc treân. Nôi ñaây coâng vieäc dòch thuaät, tröôùc taùc... giöõ moät ñòa vò quan troïng. Nhöõng vò nhö caùc Tieán syõ Ñænh, Toaøn, Nghieâm, Luaän hay Hieán - Minh... ñaùng ñöôïc kính troïng. Nhöõng taùc phaåm cuûa caùc hoïc giaû veà thieàn hoïc, aán ñoä giaùo... ñaùng ñöôïc khuyeán khích, bôûi vì thieáu coâng vieäc giôùi thieäu, chuùng ta khoù coù theå laøm coâng vieäc toång hôïp.
(2) Qua nhöõng hoïc hoûi vaø döïa vaøo nhöõng khaùm phaù ôû phaàn khai quaät, chuùng ta coù theå hieåu moät caùch thaáu trieät nhöõng vaán naïn cuõng nhö tìm ra moät phöông phaùp thích ñaùng ñeå tìm hieåu cuõng nhö giaûi quyeát.
Coâng vieäc toång hôïp ñoøi hoûi nhieàu coâng phu vaø hieåu bieát hôn coâng cuoäc khai quaät song khoâng theå ñôn theá vì phaûi döïa vaøo nhöõng thaønh quaû cuûa nhöõng hoïc giaû treân. Theá neân, noùi caùch chung, vieäc toång hôïp vaãn coøn trong giai ñoaïn ngheøo naøn. Nhöõng trieát gia laøm vieäc toång hôïp raát ít oûi, vaø neáu thaønh coâng thì caøng hoïa hieám. Nôi ñaây xin taïm ñöa ra moät vaøi vò ñaõ töøng laøm coâng chuyeän naày:
Ngöôøi ñaàu tieân ñoù laø oâng Traàn Ñöùc Thaûo. Coâng vieäc toång hôïp cuûa oâng nhaèm chöùng minh tính caùch khoa hoïc cuûa bieän chöùng duy vaät. Tuy chæ naèm trong phaïm vi cuûa hieän töôïng hoïc vaø chuû thuyeát Maõ-syõ, toång hôïp cuûa oâng ñaõ gaây ra moät tieáng vang trong giôùi trieát hoïc Phaùp. Laàn ñaàu tieân treân dieãn ñaøn theá giôùi coù teân moät trieát gia Vieät. Tuy nhieân taùc phaåm cuûa oâng khoâng theå ñaïi dieän cho trieát Vieät, moät phaàn vì trieát hoïc cuûa oâng naèm trong maïch vaên AÂu taây, moät phaàn vì tính chaát haïn heïp cuûa luaän ñeà do oâng ñöa ra, moät luaän ñeà sai nhieàu hôn ñuùng. Ngöôøi thöù hai ñaùng noùi laø vò giaùo thuï laõo thaønh, linh muïc Löông Kim Ñònh. Khaùc vôùi hoï Traàn, linh muïc ñi töø maïch nguoàn Ñoâng phöông vaø daân toäc, song linh muïc aùp duïng nhöõng phöông phaùp cuûa trieát hoïc Taây phöông, khoâng nhöõng ñeå khai quaät nguoàn goác Vieät, maø coøn ñöa ra moät trieát lyù caù bieät cuûa daân toäc maø linh muïc goïi laø Trieát Lyù An Vi. Sau khi töø boû ñaïi hoïc Saøi goøn, Löông tieân sinh coù leõ laø ngöôøi coù nhieàu nhieät huyeát nhaát trong coâng cuoäc xaây döïng vaên hoùa Vieät vaø nhaát laø Vieät Trieát. Nhöõng taùc phaåm cuûa tieân sinh ñaõ gaây ñöôïc moät aûnh höôûng ñaùng keå, neáu khoâng daùm noùi laø quyeát ñònh, thuùc giuïc theá heä treû ñi tìm kieám Vieät Trieát.
(3) Tuy nhieân chuùng ta phaûi nhaän raèng, moät toång hôïp ñích thaät vöôït khoûi coâng vieäc giaûi thích. Vieäc maø Lm Kim Ñònh ñöông theo ñuoåi chæ thoûa maõn "taâm lyù" vaø khaùt voïng cuûa nhöõng ngöôøi Vieät tha thieát vôùi vaên hoùa nöôùc nhaø. Moät toång hôïp chaân thöïc phaûi ñöa ra nhöõng phöông theá hay ñaïo soáng, giuùp chuùng ta giaûi quyeát vaán naïn hieän ñaïi vaø phaùt trieån cuoäc soáng. Vì lyù do ñoù chuùng ta neân löu yù ñeán söù meänh phaùt trieån vaên hoùa Vieät.
8.3. Phaùt trieån:
Coâng vieäc phaùt trieån Vieät Trieát
bao goàm hai giai ñoaïn: ñi tìm vaán
naïn, vaø noã löïc tìm kieám
phöông theá giaûi quyeát vaán naïn
daân toäc. Tuy giaûn dò, song ñaây
laø nhöõng coâng vieäc khoù khaên
nhaát. Ñeå tìm ra vaán naïn, chuùng
ta phaûi hieåu thaáu trieät cuoäc soáng
hieän ñaïi, naém vöõng truyeàn
thoáng. Chuùng ta cuõng phaûi coù moät
caùi nhìn ña dieän bao quaùt moïi
moâi tröôøng sinh hoaït, vaø trong
quyõ ñaïo theá giôùi. Neáu
thieáu nhöõng ñieàu kieän treân,
chuùng ta khoâng theå baét maïch ñöôïc
beänh traïng, ñöøng noùi laø
nhìn ra söï khieám khuyeát hay voâ
duïng cuûa nhöõng phöông thuùc
gia truyeàn. Ñeå tìm ra moät giaûi
ñaùp thích ñaùng, chuùng ta phaûi
tìm kieám, ñaøo bôùi töø
taát caû moïi nôi, töø nhöõng
neàn vaên hoùa khaùc nhau, töø nhöõng
khoa hoïc caù bieät vaø ngay töø nguoàn
goác cuûa vaên hoùa Vieät... Do ñoù,
giaûi quyeát vaán ñeà khoâng deã
daøng nhö chuùng ta töôûng. Hôn
theá, neáu phöông theá maø chuùng
ta ñeà ra coù theå giaûi quyeát
nhöõng vaán naïn cuûa Vieät daân,
chuùng ta coù lyù do vaø can ñaûm
duøng phöông theá cuûa mình coáng
hieán cho nhaân loaïi. Chæ khi naøo phöông
theá cuûa chuùng ta coù tính chaát
höõu hieäu phoå quaùt, Vieät Trieát
môùi coù moät theá ñöùng
vöõng vaøng trong quyõ ñaïo hoaøn
caàu.
8.4. Thaønh laäp caùc nhoùm nghieân cöùu, phieân dòch, bieân soaïn vaø taøi chaùnh cuõng nhö xuaát baûn:
1. Nhoùm nghieân cöùu:
Moãi nhoùm chöøng naêm thaønh vieân,
coù tính caùch chuyeân moân. Nhoùm
coù theå nôùi roäng tôùi möôøi
thaønh vieân tuøy theo ñoøi buoäc
vaø nhaân löïc. Nhöõng nhoùm
naày bao goàm:
1.1. Nghieân cöùu veà
ngöõ hoïc
1.2. Nghieân cöùu veà toân giaùo
1.3. Nhoùm Vieät Nho
1.4. Nhoùm nghieân cöùu veà huyeàn
thoaïi
1.5. Nhoùm nghieân cöùu veà vaên
chöông bình daân (nhö ca dao, veø ñoái...)
1.6. Nhoùm nghieân cöùu vaên chöông
baùc hoïc
1.7. Nhoùm nghieân cöùu veà ñaïo
ñöùc... hoïc
1.8. Nhoùm nghieân cöùu veà lòch
söû
1.9. Nhoùm nghieân cöùu veà chính
trò
1.10. Nhoùm nghieân cöùu veà kinh teá
1.11. Nhoùm nghieân cöùu veà xaõ
hoäi
1.12. Nhoùm nghieân cöùu veà aâm
nhaïc
1.13. Nhoùm nghieân cöùu veà ngheä
thuaät
1.14. Nhoùm nghieân cöùu veà khoa hoïc
1.15. Nhoùm nghieân cöùu veà kyõ
thuaät.
2. Nhoùm phieân dòch:
2.1. Phieân dòch trieát Taây phöông
nhö Plato, Aristotle, Augustin, Thomas Aquinas...
2.2. Tö töôûng caän ñaïi nhö
Descartes, Kant, Hegel, Locke, Hume, Rousseau, Schelling, Fichte, Nietzche,
Kierkegard...
2.3. Tö töôûng hieän ñaïi : (a)
trieát Ñöùc nhö Heidegger, Jaspers, Habermas...
(b) trieát Phaùp nhö Satre, Merleau Ponty, Marcel, Leùvi
Strauss, Ricoeur, Foucault, Derrida... (c) trieát Anh nhö Russell,
Wittgenstein, Whitehead, Quine, Pierce, Dewey... (d) trieát Taøu
nhö Phuøng Höõu Lan, Huøng Thích
Laäp, Phöông Ñoâng Myõ, Ñöôøng
Quaân YÙ...
2.4. Caùc taùc phaåm kinh ñieån toân
giaùo, thaàn hoïc (Moät phaàn ñaõ
ñöôïc caùc tu syõ Doøng Teân
taïi Baleâ, vaø tieán syõ Vuõ Kim
Chính, ñaïi hoïc Phuï Nhaân, Trung Hoa
thöïc hieän).
2.5. Caùc taùc phaåm kinh ñieån veà
chính trò hoïc nhö Quaân Hoaøng cuûa
Machiavelli, Coäng Hoøa Quoác cuûa Plato, Xaõ
Öôùc cuûa Rousseau, Lyù Töôûng
Quoác cuûa Thomas More (Utopia)...
2.6. Dòch caùc boä trieát söû cuûa
F. Copleston, E. Brehier, L. Wildelband, va N. Abbagnano...
3. Nhoùm bieân soaïn:
Nghieân cöùu veà caùc ñeà
taøi bao goàm caùc ñeà muïc treân,
muïc ñích ñöa Vieät trieát vaøo
trong quyõ ñaïo hoaøn vuõ. Nhöõng
nhoùm nghieân cöùu naày ñöôïc
thaønh laäp tuøy theo söï ñoøi
buoäc cuûa hoaøn caûnh, hoäi nghò quoác
teá, hay nhaø xuaát baûn...
4. Nhoùm xuaát baûn:
Neáu coù theå thaønh laäp moät nhaø
xuaát baûn coù tính caùch chuyeân
nghieäp, phaùt haønh moät taïp chí
nghieân cöùu xuaát baûn thaønh quaû
cuûa caùc nhoùm nghieân cöùu hay
dòch thuaät treân. Sau ñoù coù theå
choïn loïc theo ñeà taøi ñeå
xuaát baûn thaønh saùch coáng hieán
cho giôùi trí thöùc nöôùc
nhaø vaø nhöõng ngöôøi nghieân
cöùu ngoaïi quoác, caùc thö vieän,
trung taâm vaên hoùa...
5. Nhoùm (uûy ban) kinh taøi:
UÛy ban ñöôïc thaønh laäp vôùi
nhöõng nhaân syõ uy tín bao goàm
hoïc giaû, chuyeân gia, thöông gia vaø
ñaïi dieän toân giaùo... UÛy ban naày
choïn nhaân vieân ñieàu haønh, kinh
taøi (qua caùc hoaït ñoäng vaên hoùa,
chuyeån khoaûn, hay ñaàu tö), vaø
giuùp caùc nhoùm chuyeân vieân nghieân
cöùu, toå chöùc hoäi thaûo, xuaát
baûn thaønh quaû...
Trong giai ñoaïn hieän taïi, chuùng ta khoâng theå tieán haønh moät caùch ñaïi quy moâ, song coù theå ñi töøng böôùc vôùi moät nhoùm nghieân cöùu. Neáu thaønh coâng chuùng ta coù theå thaønh laäp moät Chi-Kim-Hoäi (Foundation), vaø sau ñoù tieán tôùi vieäc thaønh laäp moät trung taâmnghieân cöùu Vieät hoïc (töông töï nhö Haøn Laâm Vieän) taïi haûi ngoaïi.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page