Trieát Lyù Vieät Trong Vaên Hoùa AÅm Thöïc
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Daãn Nhaäp
Abstract
This following paper attempts to investigate the principles guiding the eating behaviours of the Viet. To the Viet, eating is not a simple act of feeding but a total act of living, i.e. the act of life-giving, life-supporting, and life-enjoying. Thus, the way, form, time, order, social ethiquette of eating and cooking, all reflect not only the culinary culture of the Viet but rather their moral rules, which they ceremoniously and dutifully observe.
The work consists of two main parts: the first part is an analytical description of the eating habits and its forms in the Viet-lifeworld while the second part investigates the principles guiding these habits. Our preliminary investigation leads to the main principle of life behind them: eating is an encompassing symbol of human life.
From the above consideration, our concluding part is a very short and immature reflection on the meaning of the Eucharistie. In the Viet's view, the essence of the Eucharistie, and hence of its message, would be our life itself. By the very act of sharing bread and wine, i.e. the source and conditions of life, the Lord wants to remind us of the unique truth and the unique way of life (Ego sum via, vita et veritas). True life is most authentically expressed in the total act of living, i.e. life-giving, life-supporting and life-enjoying.
Tieåu luaän naøy nhaém khôi quaät neàn taûng cuûa loái tö duy Vieät tieàm aån trong neàn vaên hoùa aåm thöïc. Caùch theá aên uoáng, pheùp taéc aên uoáng, caùch cheá bieán thöïc phaåm, choïn thöïc phaåm, vaân vaân, khoâng chæ bieåu hieän nhöõng taùc ñoäng caên baûn thoûa maõn nhu caàu soáng cuûa con ngöôøi sinh vaät maø thoâi. Chuùng bieåu hieän ñaëc tính, caùch theá suy tö, cuõng nhö moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi nhau, vaø caû giöõa con ngöôøi vaø theá giôùi thaàn thaùnh, quûy ma. Vaäy neân, taàm quan troïng cuûa aên uoáng mang chieàu saâu trieát hoïc vaø taàm kích taâm linh (spiritual dimension) maø chuùng ta khoâng theå choái boû ñöôïc. Baøi baùo caùo sau ñaây haïn heïp vaøo coâng vieäc truy taàm nguyeân lyù trieát hoïc trong neàn vaên hoùa Vieät veà aên uoáng. Töø aên uoáng bao goàm hai ñoäng taùc aên vaø uoáng. Tuy nhieân ngöôøi Vieät thöôøng ñeàu hieåu aên uoáng moät caùch chung nhö laø caùch soáng. Hieåu nhö vaäy, coâng vieäc phaân tích thöôøng taäp trung vaøo aên vaø ít ñeå yù nhieàu ñeán uoáng. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi thöôøng duøng caû hai töø aên uoáng (aåm thöïc) theo loái hieåu bình daân cuûa ngöôøi Vieät, tuy troïng taâm vaãn laø aên.
Nhö taùc gæa töøng khaúng ñònh trong nhöõng luaän vaên tröôùc ñaây, trieát lyù Vieät khoâng chæ coù thaáy trong nhöõng taùc phaåm cuûa giôùi trí thöùc, ñaëc bieät giôùi nho só hay taêng só, maø thoâi. Noù coøn saâu ñaäm hôn trong chính nhöõng neàn vaên hoùa daân gian nhö neàn vaên hoïc bình daân, neàn ngheä thuaät noâng thoân, vaø nhaát laø qua caùch aên, caùch noùi, caùch soáng, caùch cö xöû cuûa ngöôøi Vieät. Chính cuoäc soáng Vieät môùi laø coäi nguoàn cuûa neàn vaên hoùa Vieät. Töø moät loái nhìn nhö vaäy baøi vieát naøy chuû tröông, ñeå xaây döïng moät neàn Vieät Trieát, ta coù theå baét ñaàu vôùi vieäc suy tö, phaân tích cuõng nhö khai quaät nguyeân lyù cuûa nhöõng sinh hoaït chung trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Nôi ñaây, baøi tham luaän nhaém khai quaät caùi ñaïo vaø caùi lyù (töùc nguyeân lyù vaø lyù do) trong nhöõng caùch theá aên uoáng, pheùp taéc aên uoáng, toå chöùc aên uoáng nhö tieäc tuøng, gioã, möøng, khao voïng, cuùng teá, ñaõi, boá thí, vaân vaân. Chuùng toâi muoán bieát hoï nghó nhö theá naøo veà aên uoáng. Taïi sao ngöôøi Vieät baét ñaàu vôùi töø aên, vaø gaén lieàn aên vôùi moïi sinh hoaït khaùc nhö ôû, uoáng, naèm, chôi, æa. Luaän vaên cuõng muoán tìm hieåu hoï theo phöông caùch naøo ñeå aên uoáng, hoï dieãn ñaït mình nhö theá naøo qua caùch theá aên uoáng, qua chính nhöõng thöïc phaåm vaø loái naáu nöôùng. Noùi caùch chung, caùi ñaïo lyù aên uoáng (töùc ñaïo aên) cuûa hoï coù phaûn aùnh ñöôïc ñaïo soáng cuûa hoï hay khoâng.
Nhö caùc baøi vieát khaùc, luaän vaên baét ñaàu vôùi coâng vieäc phaân tích vaø xeáp loaïi nhöõng caùch theá suy tö veà loái aên uoáng, cuõng nhö veà phong tuïc, quy luaät aên uoáng nhö thaáy trong ca dao, tuïc ngöõ. Trong phaàn thöù hai, ngöôøi vieát ñi xa hôn, ñaøo saâu vaøo nhöõng nguyeân lyù ñaøng sau nhöõng thoùi quen, phong tuïc, quy luaät naøy. Noùi caùch khaùc, ñeå hieåu lyù do taïi sao ngöôøi Vieät laïi choïn moät loaïi thöïc phaåm naøo ñoù cho nhöõng buoåi leã laïy coá ñònh, taïi sao hoï phaûi tuaân theo caùch theá aên uoáng vaøo nhöõng dòp hay nhöõng nôi coâng coäng nhö ñình, chuøa, taïi sao hoï laïi naáu nöôùng, cheá bieán thöùc aên nhö vaäy. Noùi goïn laïi, luaän vaên ñi tìm nguyeân lyù veà söï töông quan giöõa aên uoáng vôùi loái soáng Vieät.
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan