Kitoâ höõu
tröôùc moät soá vaán ñeà thôøi söï veà luaân lyù
Ñöùc Giaùm Muïc Phaoloâ Tònh Nguyeãn Bình Tónh
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn I: Ít Vaán Ñeà Thôøi Söï Veà Sinh Hoïc
A. Nhaäp Ñeà
1. Thöïc traïng vaán ñeà
Ñaïo ñöùc sinh hoïc khoâng coøn laø vaán ñeà xa laï vôùi dö luaän ñaïi chuùng Vieät Nam nöõa. Cuõng laø ñieàu may hôn ruûi cho neàn ñaïo ñöùc cuûa daân Vieät Nam maø nhieàu ngöôøi ñaùnh giaù coù nhieàu höôùng suy thoaùi. Baùo ñaøi thænh thoaûng ñeà caäp ñeán vaán ñeà qua ít phoùng söï, nhaát laø dòp chuù cöøu Dolly cuûa nhaø baùc hoïc Jan Wilmut ñöôïc sinh ra baèng sinh saûn voâ tính (1997) chöù khoâng caàn thuï tinh. Vaán ñeà thænh thoaûng coøn ñöôïc gôïi leân qua caùc thoâng tin veà tình traïng phaù thai, thuï thai trong oáng nghieäm, sinh ñeû coù keá hoaïch taïi Vieät Nam. Moät vaán ñeà gaây dò öùng nôi ngöôøi Vieät Nam tröôùc ñaây maáy thaäp nieân, nay ñaõ trôû thaønh quen tai, quen nghó roài!
Ngaøy nay chuùng ta chaúng coøn xa laï gì nhöõng gioáng hoa maàu, nhö luùa, baép, ñaäu chòu haïn toát, khaùng saâu bònh hieäu quaû, laïi coøn cho naêng xuaát cao. Cuõng ñaõ coù nhöõng gioáng heo, boø, gaø, vòt ñem laïi lôïi ích cao trong chaên nuoâi, saûn xuaát. Taát caû nhöõng ñaëc tính toát ñoù ñeàu nhôø bao tieán boä cuûa ngaønh sinh hoïc. Söï can thieäp cuûa khoa hoïc kyõ thuaät coù theå ñöa tôùi nhieàu bieán daïng nôi caùc sinh vaät, hoa maøu, thaäm chí coøn taïo ra caùc gioáng loaïi môùi. Chaúng haïn khoa hoïc coù khaû naêng laøm ra caùc traùi caø chua hình vuoâng ñeå deã xeáp hoäp. AÙp duïng khoa sinh hoïc vaøo con ngöôøi, khoa hoïc ñaõ coù theå taïo moät soá cô phaän thay theá cô phaän hö hoûng trong con ngöôøi. Vôùi nhöõng thaønh töïu khoa hoïc hieän nay veà gen, ngöôøi ta coøn thaáy tröôùc nhieàu vaán ñeà khaùc veà sinh hoïc vöøa phöùc taïp vöøa traàm troïng hôn.
Vì nhöõng vaán ñeà sinh hoïc tieán boä cuûa khoa hoïc ñöôïc aùp duïng cho con ngöôøi maø naûy sinh nhieàu ñuïng chaïm ñeán ñaïo ñöùc sinh hoïc (bioethies). Nghóa laø, coù nhöõng aùp duïng phuïc vuï con ngöôøi maø khoâng ñaët ra vaán ñeà gì veà ñaïo ñöùc, nhö ñeå ngöøa vaø chöõa beänh, ñeå söûa sang saéc ñeïp. Song cuõng khoâng ít aùp duïng gaây tranh caõi soâi noåi, ví duï vaán ñeà veà baûn sao con ngöôøi, thuï tinh trong oáng nghieäm, chöûa ñeû möôùn v.v... Maø coù tranh caõi ngay caû nôi nhöõng ngöôøi khoâng toân giaùo. Trong naêm 2000, baùo Tuoåi treû cuûa Ñoaøn Thanh Nieân Coäng Saûn coù baøi ñaët vaán ñeà ñaïo ñöùc sinh hoïc. Nhaân dòp chuù cöøu Dolly ra ñôøi naêm 1997 thì cuøng luùc, caùc nhaø khoa hoïc Myõ thuoäc phoøng thí nghieäm Oregon noùi ñaõ thaønh coâng taïo ra khæ baèng phöông phaùp sinh saûn voâ tính. Maïnh Huøng, taùc giaû baøi "Seõ coù baûn sao con ngöôøi?" ñaêng trong Tuoåi Treû, 9/3/1997 ñaõ töï hoûi ñeå keát thuùc baøi: "Giaû söû neáu caùc theá löïc xaáu coá taïo ra moät soá nhöõng Terminator (= keû huyû dieät) thöû loaøi ngöôøi seõ soáng ra sao ñaây?". Giaùo sö Tröông Ñình Kieät, tröôûng khoa phoâi vaø geøne, Ñaïi Hoïc Y Döôïc, thaønh phoá Saigon traû lôøi phoûng vaán sau vuï cöøu Dolly: "vôùi con ngöôøi thì toâi nghó thaäm chí veà maët khoa hoïc cuõng khoâng neân thöû nghieäm. Veà thöïc teá thì cuõng chaúng coù nhu caàu taïo neân nhöõng con ngöôøi nhö vaäy. Thöù nöõa hieän nay ngöôøi ta khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc nhöõng haäu quaû veà maët xaõ hoäi. Khoâng theå löôøng heát ñöôïc ñieàu gì seõ xaûy ra" (Baùo Lao ñoäng 11/3/1997). Vaø trong soá ra ngaøy 13/3/1997, traû lôøi cho phoùng vieân Bích Haø, giaùo sö Ñaëng Vuõ Minh, Giaùm ñoác Trung taâm KHTN vaø CNQD cho bieát yù nghó: "Baát cöù moät phaùt minh naøo coù maët phaûi vaø maët traùi. Phaùt minh ra naêng löôïng nguyeân töû daãn ñeán bom nguyeân töû, nhöng cuõng ñem laïi raát nhieàu lôïi ích cho con ngöôøi. Rieâng moät mình nhaø khoa hoïc khoâng coù loãi maø traùch nhieäm lôùn thuoäc nhöõng ngöôøi söû duïng, thuoäc veà taát caû xaõ hoäi."
Khoa hoïc nhö thanh göôm hai löôõi. Neáu tuaàn baùo Le Monde ra ngaøy 1/3/1997 trang 7 ca tuïng chuù cöøu Dolly laø moät thaønh coâng kyû luïc (= performance) thì Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñaõ leân aùn gaét gao "moïi möu toan laøm ra con ngöôøi khoâng theo hoaït ñoäng tình duïc thoâng thöôøng" nhö chính taùc giaû cuûa chuù cöøu aáy ñaõ "lo laéng" phaùt bieåu. Vì hôn ai heát, Wilmut hieåu roõ söï kieän "cloning" ñaõ gaây soác ñoái vôùi moïi toân giaùo, bôûi leõ moät traät töï môùi cho töï nhieân ñaõ ñöôïc chính con ngöôøi laëp ra. Thay vì Chuùa saùng taïo, nay con ngöôøi cuõng toû ra "baèng Thieân Chuùa", moät tham voïng con ngöôøi ñaõ cöu mang ngay töø khi môùi ñöôïc Chuùa döïng neân vaø ñöôïc toû ra trong chuyeän keå veà "caây traùi caám" vaø veà "xaây döïng thaùp Babel". Lee Silver, giaùo sö sinh hoïc cuûa Princeton University cho cöøu Dolly laø "thaät vó ñaïi quaù söùc töôûng töôïng". Duø sao ngay sau vuï cöøu Dolly, haèng loaït khoa hoïc gia ñaõ toû thaùi ñoä heát söùc lo laéng veà maët traùi cuûa sinh saûn voâ phoái. Giaùo sö sinh hoïc Mc Gee thuoäc Ñaïi hoïc Pensylvania phaùt bieåu: "Chuùng ta caàn coù moät hoäi ñoàng quoác gia veà di truyeàn vaø gia heä". Nigel Cameron moät nhaø nhaân sinh hoïc Myõ khaúng ñònh: "cloning con ngöôøi haøng loaït giôø ñaây chæ laø vaán ñeà thôøi gian vaø tieàn baïc. Vaø ai cuõng thaáy raèng ñieàu ñoù xuùc phaïm phaåm giaù cuûa taát caû moïi ngöôøi"
Taïi Vieät Nam, vaøo thôøi ñieåm ñoù, moät soá nhaø khoa hoïc cuõng ñaõ leân tieáng traû lôøi cho nhieàu cuoäc phoûng vaán. Chuùng ta chæ laáy ra moät soá tuyeân boá tieâu bieåu thoâi: Ts Leâ Thò Muoäi, Vieän tröôûng Vieän Coâng Ngheä Sinh Hoïc (= CNSH) cho raèng: "nghieân cöùu (- kyõ thuaät sinh saûn voâ phoái) treân thöïc vaät thì theá giôùi ñaõ laøm raát nhieàu vaø Vieät Nam cuõng ñaõ laøm vaø ñaït ñöôïc moät soá keát quaû, taïo ra nhöõng gioáng caây troàng noâng nghieäp vaø coâng nghieäp nhö khoai taây, chuoái, mía, caùc loaïi hoa. Ñoái vôùi ñoäng vaät thì chöa laøm, taát nhieân veà khía caïnh nhaân ñaïo thì toâi muoán dö luaän hieåu cho ñuùng veà CNSH, khoâng caån thaän cöù noùi ñeán gene laø moïi ngöôøi phaùt hoaûng. Thöïc ra CNSH ñaõ taïo ra raát nhieàu keát quaû höõu ích cho con ngöôøi". Ts Buøi Xuaân Nguyeân, tröôûng phoøng nghieân cöùu phoâi ñoäng vaät phaùt bieåu: "ñeå taïo ra moät con vaät môùi ngoaøi caùc sinh saûn töï nhieân coøn coù caùc kyõ thuaät sau: Ñaàu tieân vaø khaù ñôn giaûn laø thuï tinh nhaân taïo. Sau ñoù laø sinh saûn voâ phoái. Theá giôùi ñaõ taïo ra nhieàu vaät nuoâi theo caùch naøy. Ñoái vôùi kyõ thuaät nhö tröôøng hôïp cöøu Dolly thì coù theå noùi Vieät Nam bò loaïi ra khoûi voøng tranh caõi vì Vieät Nam khoâng coù ñieàu kieän ñeå laøm. Theo toâi neân caám hoaøn toaøn (nghieân cöùu sinh saûn voâ phoái ñoái vôùi ngöôøi. Coøn ñoái vôùi ñoäng vaät thì neân giôùi haïn nghieân cöùu cho moät soá ñoäng vaät cuï theå phuïc vuï cho nhöõng muïc ñích tích cöïc cuûa khoa hoïc" Theo thöïc teá caùc phaùt minh khoa hoïc thì luoân luoân coù söï ñoùng goùp cuûa nhieàu ngöôøi, coù khi nhieàu theá heä coäng laïi. Ví duï: Khoâng coù Newton thì coù leõ khoâng coù Einstein! Caùc phaùt minh khoa hoïc veà sinh hoïc cuõng theo quy luaät aáy. Veà vieäc sinh saûn con ngöôøi theo caùch voâ phoái cuõng theá, vaø seõ "laø thaønh töïu thuaàn tuyù coâng ngheä sinh hoïc. Neáu hoï laøm ra ñöôïc ngöôøi thì lieäu coù theå coi ñoù laø con ngöôøi khoâng? Con ngöôøi, ngoaøi phaàn theå xaùc coøn coù ñôøi soáng taâm hoàn, trí tueä vaø tình caûm voâ cuøng phong phuù. Lieäu ai coù theå taïo ra ñöôïc nhöõng ñieàu ñoù? Ngöôøi ta ñaõ thaáy hai ñöùa treû sinh ñoâi cuøng tröùng coù nhöõng tính neát khaùc nhau"
B. Laäp Tröôøng Cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo
Moät söï thaät ñau loøng, song hieån nhieân trong theá giôùi hoâm nay: Suy thoaùi ñaïo ñöùc. Thaùnh Hieàn Gandhi ñaõ noùi vôùi töôùng Omar N. Bradley, Toång tham möu quaân ñoäi Hoa Kyø, ngaøy 10/10/1948 taïi Boston nhö sau: "Theá giôùi ñaõ thöïc hieän söï huy hoaøng maø khoâng coù söï khoân ngoan, ñaõ laøm ra quyeàn naêng maø khoâng coù löông taâm. Theá giôùi cuûa chuùng ta laø moät theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi khoång loà haït nhaân, vaø nhöõng ñöùa beù ñaïo ñöùc " lôøi nhaän ñònh ñoù vaãn coøn laø thôøi söï cuûa ngaøy hoâm nay. Nhaát laø veà nhöõng vaán ñeà sinh hoïc.
Laø Kitoâ höõu, chuùng ta phaûi nghó theá naøo veà nhöõng vaán ñeà ñaët ra tröôùc maét chuùng ta? Cuõng laø quan taâm lôùn cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Vì theá ngaøy 25/3/1995 ngaøi ñaõ coâng boá thoâng ñieäp Tin möøng Söï Soáng, sau gaàn boán naêm chuaån bò, vôùi söï ñoùng goùp yù kieán cuûa nhieàu Giaùm muïc, chuyeân vieân, qua thoâng ñieäp Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ döïa vaøo lôøi Chuùa laøm chöùng cho thieân haï thaáy raèng: Söï soáng laø hoàng aân lôùn Chuùa ban cho con ngöôøi; khoâng ai ñöôïc vi phaïm ñeán söï soáng baèng baát cöù caùch naøo. Vì theá Chuùa "ñoøi ngöôøi ta phaûi toân troïng söï soáng, phaûi yeâu meán söï soáng, vaø phaûi coå voõ söï soáng" (soá 52). Vaø ngaøi ñaõ nhaéc laïi ba vaán ñeà soâi boûng hieän nay:
- "Toâi xaùc ñònh: Tröïc tieáp vaø höõu yù gieát cheát moät ngöôøi voâ toäi luoân luoân laø ñieàu voâ luaân naëng" (soá 57).
- "Toâi tuyeân boá: Tröïc tieáp phaù thai, nghóa laø muoán phaù thai nhö muïc ñích hoaëc nhö phöông tieän, luoân luoân laø moät saùo troän luaân lyù naëng, vì ñoù laø coá saùt moät ngöôøi voâ toäi" (soá 62)
- "Toâi xaùc nhaän: Laøm cho cheát eâm dòu laø moät vi phaïm naëng ñeán luaät Chuùa, vì ñoù laø coá saùt moät ngöôøi, ñieàu khoâng theå chaáp nhaän xeùt veà maët luaân lyù " (soá 65)
AÁy laø chöa keå moät soá vaán ñeà sinh hoïc khaùc coù lieân heä ñeán ñaïo ñöùc laøm ngöôøi nhö: ngöøa thai nhaân taïo, thuï tinh trong oáng nghieäm, ngaân haøng maàm soáng, taïo sinh con ngöôøi baèng phöông phaùp voâ tính, chöûa ñeû möôùn, chuùng ta coøn dòp baøn ñeán chi tieát hôn caùc vaán ñeà noùi treân.
Song chung quy caùc vaán ñeà treân ñeàu taäp trung vaøo maáy nguyeân taéc ñaïo ñöùc sau ñaây:
Thöù nhaát: Caám gieát ngöôøi (soá 11)
Vì leõ "Söï soáng con ngöôøi laø linh thaùnh bôûi vì töø nguoàn goác cuûa noù, coù haønh ñoäng saùng taïo cuûa Thieân Chuùa vaø maõi maõi noù ôû trong moät lieân laïc ñaëc bieät vôùi Ñaáng Taïo Hoaù, chæ mình Thieân Chuùa laø chuû cuûa söï soáng, töø ñaàu ñeán cuoái: Khoâng moät ai, ôû baát cöù hoaøn caûnh naøo, coù theå ñoøi cho mình caùi quyeàn tröïc tieáp huyû dieät moät con ngöôøi voâ toäi" (soá 12)
Theo nguyeân taéc, Thieân Chuùa coøn phaùn daïy cuï theå: "Ta seõ ñoøi giaù maùu cuûa moãi ngöôøi trong caùc ngöôi ai ñoå maùu moät ngöôøi, ngöôøi ta seõ ñoå maùu noù. Bôûi vì con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo thaønh gioáng hình aûnh Thieân Chuùa" (Kn 9,5-6)
Caám gieát ngöôøi laø luaät ngaøn ñôøi cho moïi ngöôøi, cho khaép nôi vaø cho moïi thôøi! Vì vaäy, chính Chuùa Gieâsu coøn nhaéc laïi: "Ngöôi seõ khoâng ñöôïc gieát ngöôøi" (Mt 5,21)
Thöù hai: Moãi ngöôøi laø "hoaï aûnh" cuûa Thieân Chuùa (soá 13)
Moät thuaät ngöõ dieãn taû con ngöôøi gioáng Thieân Chuùa neân khaùc xa moïi thuù vaät. Baûn dòch Thaùnh kinh TOB (1994) cuõng cho bieát: Trong vaên lieäu caùc lôøi cuûa moät vua Ai Caäp khuyeân con trai mình laø Mericareâ (loái 2000 tröôùc Chuùa Kitoâ) coù ghi: "Ngöôøi ta laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa xuaát sinh töø chi theå cuûa Ngöôøi: Les hommes sont les images de Dieu qui sont sorties de ses members". Hoï gioáng Thieân Chuùa bôûi quyeàn quaûn cai treân vaïn vaät vaø bôûi ñoù laø "hoaï aûnh" cuûa Thieân Chuùa veà tính sieâu vaät chaát nhö coù trí khoân, töï do, loøng yeâu thöông. Vì vaäy söï thaät naøy xaùc ñònh nguyeân taéc: maïng ngöôøi phaûi ñöôïc toân troïng. Ñuïng chaïm ñeán con ngöôøi laø ñuïng chaïm ñeán Thieân Chuùa. Lôøi Chuùa Gieâsu noùi vôùi Sauloâ: "Sauloâ, Sauloâ, taïi sao ngöôi baét bôù Ta" (Cv 9,5) khieán oâng hieåu ngay: baét bôù ñoà ñeä cuûa Chuùa laø baét bôù chính Chuùa. Vôùi lôøi Chuùa veà thôøi phaùn xeùt chung laïi caøng roõ: moãi con ngöôøi thöïc laø hieän thaân cuûa chính Chuùa: "Quaû thaät, Ta baûo caùc ngöôi; nhöõng gì caùc ngöôi ñaõ laøm (-hay "ñaõ khoâng") cho moät trong caùc anh em heøn moïn nhaát naøy cuûa Ta laø caùc ngöôi ñaõ laøm (-hoaëc "khoâng laøm) cho chính mình Ta" (Mt 25,40 vaø 45). Lôøi quaû quyeát ñanh theùp khoâng caàn chöùng minh! Töø ñoù môùi coù bao vò thaùnh Kitoâ höõu ñaõ saün saøng hy sinh maïng mình vì tha nhaân, nhö Thaùnh Maximilianoâ Kolbeâ ñaõ cheát thay cho moät baïn tuø coù vôï coù con, Ñöùc Cha Cassaigne hy sinh ñeán cheát phuïc vuï anh em phong cuøi ôû Di linh, Laâm Ñoàng. Thaùnh hieàn Gandhi xaùc tín chæ ñöôïc gaëp Thieân Chuùa nôi tha nhaân: "Toâi bieát raèng toâi khoâng theå tìm thaáy Ngaøi ôû ngoaøi nhaân loaïi. Toâi ñeo ñuoåi hieåu bieát haèng trieäu ngöôøi cuûa toâi. Toâi ôû vôùi hoï moïi giôø khaéc cuûa ngaøy soáng. Hoï laø moái lo ñaàu tieân cuûa toâi, laø moái lo cuoái cuøng cuûa toâi, bôûi leõ toâi khoâng nhaän ra Thieân Chuùa ngoaïi tröø Ñaáng maø thieân haï tìm thaáy trong loøng haøng trieäu con ngöôøi thaàm laëng ñoù". Moät tín ñoà AÁn Giaùo ñaõ tìm gaëp Thieân Chuùa nôi ñoàng loaïi duø oâng khoâng ñi theo Chuùa. Vì moãi ngöôøi laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa!
Thöù ba: Phaûi toân troïng phaåm giaù laøm ngöôøi
Phaåm giaù laøm ngöôøi raát cao caû, vì con ngöôøi laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa. Hieán Cheá Gaudium et Spes cuûa Coâng Ñoàng Vaticanoâ II tuyeân boá: "Nhöõng keû tin cuõng nhö nhöõng ngöôøi khoâng tin döôøng nhö ñoàng quan ñieåm laø moïi vaät treân ñòa caàu phaûi ñöôïc höôùng veà con ngöôøi nhö trung taâm vaø toät ñieåm cuûa chuùng" (soá 12). Phaåm giaù naøy caøng ñöôïc bieåu loä caùch hoaøn toaøn vaø ñöôïc ñoùng aán baûo ñaûm nôi Chuùa Gieâsu: "Thaät vaäy, maàu nhieäm con ngöôøi chæ ñöôïc saùng toû trong maàu nhieäm Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå" (soá 22)
Chính nhöõng nhìn nhaän treân ñaõ trôû thaønh tieàn ñeà cô sôû cho ñoøi hoûi phaûi toân troïng nhaân quyeàn. Thaät vaäy, tröôùc huyeàn nhieäm veà thaân phaän laøm ngöôøi, taùc giaû Thaùnh vònh 8 coù lyù ñeå töï hoûi:
"Phaøm nhaân laø gì ñeå Ngöôøi nhôù ñeán,
Con ngöôøi laø gì ñeå Ngöôøi phaûi baän taâm?
So vôùi thaàn linh, Ngöôøi khoâng ñeå cho thua maáy tí
Ngöôøi cho thoáng trò caùc kieät taùc tay Ngöôøi laøm.
Muoân söï Ngöôøi ñaõ ñaët caû döôùi chaân" (Thaùnh vònh 5-7)
Phaûi, neáu con ngöôøi laø voâ tích söï thì sao Chuùa ñaõ daày coâng ñeå döïng neân: "Ta haõy laøm ra ngöôøi" (Kn 1,26). Nhieàu nhaø chuù giaûi caâu naøy cho nhaän xeùt: "Soá nhieàu baøn baïc, mình vôùi mình hay vôùi trieàu thaàn. Baûn dòch Hylap vaø sau ñoù Vuld cuûa Tv 8,6 vaø Hr 2,7 ñaõ hieåu nhö vaäy. Soá nhieàu naøy cuõng coù theå chæ söï oai veä, phong phuù cuûa Thieân Chuùa. Caùc Thaùnh phuï nghó ñeán Chuùa Ba Ngoâi". Taát caû thuaät ngöõ vaø chuù giaûi chæ nguï yù: Con ngöôøi quaû laø moät taïo phaåm ñaùng quyù ñaùng troïng. Cuõng vì theá noù ñöôïc döïng neân sau cuøng cuûa coâng trình saùng taïo. Vaïn vaät ñöôïc döïng neân tröôùc ñeå chuaån bò cho con ngöôøi coù ñuû ñieàu kieän sinh soáng vaø toàn taïi. Nhö vaäy phaåm giaù laøm ngöôøi hoaøn toaøn leä thuoäc vaøo söï quan taâm vaø quan phoøng cuûa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi ñöôïc baát khaû xaâm phaïm vì noù ñöôïc laøm ra "theo hình aûnh Thieân Chuùa" (Kn 1,26) mang daáu aán cuûa Ngöôøi: "Gia veâ ñaõ ñaùnh daáu treân Cain ñeå ñöøng ai haï thuû noù khi gaëp noù" (Kn 4, 15). Nhaân quyeàn laø nhöõng daáu cuûa Thieân Chuùa in aán nôi con ngöôøi ngay töø luùc thuï thai trong loøng meï. Ñaëc bieät noù ñöôïc quyeàn soáng, quyeàn toàn taïi, quyeàn khoâng bò ñaùnh ñaäp, gaây thöông tích (Xh 21, 12- 17). Tích cöïc hôn nöõa, noù phaûi ñöôïc kính troïng yeâu meán. Thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân: "Ngöôi seõ yeâu meán ñoàng loaïi ngöôi nhö chính mình. Ta laø Giaveâ" (Lv 19,18)
Nhaân quyeàn nhö Coâng ñoàng daïy ñeàu ñöôïc "keû tin cuõng nhö ngöôøi khoâng tin" nhaát trí nhìn nhaän. Ví duï Chuû tòch Hoà Chí Minh laø ngöôøi khoâng tin, cuõng ñaõ môû ñaàu baûn Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp ñoïc taïi vöôøn hoa Ba Ñình ngay 2/9/1945 nhö sau: "Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khong ai theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc ñoù laø nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc" (soá 17)
Thöù boán: "Neáu ngöôi muoán vaøo söï soáng thì haõy giöõ caùc giôùi raên" (Mt 19,17)
Ngöôøi ta thöôøng noùi: Töï do trong quy ñònh. Môùi nghe qua thì caâu khaúng ñònh coù veû nghòch lyù. Song thöïc teá laïi chöùng thöïc söï thöïc aáy. ÔÛ nhieàu nöôùc phaùt trieån, heát xa loä roäng theânh thang laø ñoøi hoûi cuûa ñi laïi, cuûa phaùt trieån. Treân xa loä, baïn tha hoà phoùng xe. Song baïn khoâng ñöôïc quaù toác ñoä quy ñònh, khoâng ñöôïc rôøi ñoaøn xe ñang chaïy ôû nhöõng nôi khoâng cho pheùp. Muoán chaët caây, khoâng caàn phaûi laø caây löu nieân, baïn troàng trong vöôøn, baïn phaûi xin pheùp tröôùc nôi cô quan coù traùch nhieäm. ÔÛ saân banh, baïn coù theå vaän duïng moïi saùng kieán kyõ thuaät cao ñeå giaønh banh, ñeå daãn banh, song baïn khoâng ñöôïc chôi xaáu nhö ñaåy sau löng caàu thuû ñoái phöông, khoâng ôû theá lieät vò, khoâng kheøo chaân ñoái thuû, khoâng ñöôïc giaû ñoø ngaõ.
Töï do laø quí. Nhöng treân ñôøi khoâng coù töï do taùch rôøi taát yeáu bao giôø. Ít ra luùc luyeän taäp, uy quyeàn, phaùp cheá, giuùp chuùng ta tieán tôùi töï do thaät. Vì vaäy, Jean Mouroux nhaän ñònh töï do vöøa laø "moät ôn hueä Trôøi ban, vöøa laø moät cuoäc chinh phuïc". Caùc chuyeân gia vi tính, nhöõng kieän töôùng chôi ñaøn ñaõ khoå coâng bieát bao khi taäp luyeän vaø phaûi taäp luyeän ñuùng phöông phaùp (hình aûnh cuûa uy quyeàn vaø phaùp cheá). Nöõ voõ só Wusu Vuõ Thuyù Hieàn cho bieát coâ ñaõ khoå coâng taäp taønh, kieâng khem ñuû ñieàu. Uy quyeàn vaø phaùp cheá ñöôïc ví nhö nhöõng baûng chæ ñöôøng cho boä haønh vaø ngöôøi laùi xe, vöøa khoûi tai naïn, vöøa ñi tôùi ñích.
Muoán thöïc söï khoâng vi phaïm quyeàn laøm ngöôøi, nhaát laø quyeàn soáng, toàn taïi, soáng haïnh phuùc, thì chuùng ta phaûi döøng laïi ôû moät giôùi haïn naøo ñoù, duø laø ñeå phaùt trieån nghieân cöùu khoa hoïc (ví duï:vieäc nhaân baûn). Hoaëc ñeå thoaû maõn öôùc nguyeän cuûa ngöôøi trong cuoäc (Ví duï: Xin ñöôïc cheát eâm dòu). Con ngöôøi khoâng laø chuû teå maïng soáng cuûa mình hay cuûa tha nhaân. Khi ñoäng chaïm ñeán ranh giôùi soáng cheát cuûa con ngöôøi, ai cuõng phaûi bieát giôùi haïn cuûa mình maø döøng laïi. Toân troïng vaø baûo veä maïng soáng con ngöôøi laø luaät töï nhieân, raøng buoäc heát moïi ngöôøi, khoâng tröø ai, duø laø chuyeân gia khoa hoïc, laø baûn thaân, laø ngöôøi ñang coù quyeàn vaø traùch nhieäm giaùm hoä chuû theå vò thaønh nieân, luaät naøy coøn raøng buoâc xaõ hoäi daân chuû vaø neàn phaùp cheá nöõa (GLCG soá 2273), tröø khi vì coâng ích, xaõ hoäi daân söï vaø phaùp cheá coù theå can thieäp phaàn naøo vaøo caùc quyeàn baát khaû nhöôïng ñoù. Laø Kitoâ höõu, toân troïng vaø baûo veä caùc luaät töï nhieân aáy caøng raøng buoäc hôn nöõa. Vì theá Thaùnh Phaoloâ ñaõ daïy: "Ví thöû daân ngoaïi khoâng coù luaät (Luaät Moâseâ, trong ñoù coù luaät caám gieát ngöôøi), nhöng theo löông naêng maø laøm nhöõng ñieàu luaät daïy thì hoï, nhöõng keû khoâng coù luaät, hoï laø luaät cho chính mình hoï. Nhöõng ngöôøi nhö theá cho raèng vieäc luaät daïy ñaõ ñöôïc vieát trong loøng hoï" (Rm2,14-15). Coøn Kitoâ höõu thì bieát roõ raèng:
"Luaät ñieàu cuûa ngöôøi toâi seõ luoân nhaém ñeán.
Ngöôøi xua ñi moïi keû laïc xa luaät ñieàu Ngöôøi daïy" (Tv 119.118)
Dö luaän, luaät phaùp quoác gia khoâng mieãn cho ai phaûi giöõ luaät töï nhieân caû!
Laïi nöõa "Phaûi vaâng lôøi Thieân Chuùa hô n vaâng theo loaøi ngöôøi" (Cv5,29)
C. Veà Phaù Thai
1. Vaøi chuù thích
Ngaøy nay vieäc phaù thai trôû thaønh naïn toäi aùc lôùn ôû khaép nôi treân theá giôùi. Haøng trieäu vuï moãi naêm. Ngay taïi Vieät Nam con soá phaù thai haøng naêm ñöôïc chính thöùc ghi nhaän cuõng thaät khuûng khieáp ñeán ñoä dö luaän khoâng coøn dò öùng, thaäm chí quen quùa hoùa nhaøm.
Ngöôøi kitoâ höõu ñöøng queân raèng: phaù thai "laø toäi aùc gheâ tôûm: abortus necnon infanticidium nefanda sunt crimina" (Gaudium et Spes soá 51).
Vaäy phaù thai laø gì?
Theo quan nieäm y hoïc thoâng thöôøng thì phaù thai laø truïc moät thai nhi ra khoûi töû cung tröôùc ngaøy maõn nguyeät khai hoa. Coù theå töï nhieân xaûy ra nhö khi saûy thai, coù khi höõu yù truïc ra. Ngaøy nay taïi Vieät Nam, phaù thai coøn ñöôïc goïi nguïy trang laø "huùt ñieàu hoøa kinh nguyeät" "naïo thai".
Ngaøy nay, phaù thai ñöôïc coi nhö moät bieän phaùp haïn cheá sinh ñeû. Cöù lyù luaän bình thöôøng thì vöøa khi tinh truøng gaëp ñöôïc tröùng noaõn trong voøi fallope cuûa phuï nöõ maø keát hôïp thaønh teá baøo ñaàu tieân thì teá baøo ñoù ñaõ chöùa ñöïng moät tieàm naêng ñeå phaùt trieån thaønh ngöôøi roài. Do ñaáy, coá yù phaù thai laø gieát ngöôøi coøn trong loøng meï.
2. Ngöôøi Kitoâ höõu nghó gì veà phaù thai?
Ngay töø luùc tinh truøng giao duyeân ñöôïc vôùi tröùng noaõn, moïi tieàm naêng thaønh ngöôøi ñaõ thaønh hình. Vì theá phaûi toân troïng vaø baûo veä con ngöôøi ngay töø giaây phuùt thaønh hình ñaàu tieân ñoù. Duøng thuoác ngöøa thai hoaëc voøng xoaén, vì lyù do "cai ñeû", ñeå laøm cho khoái teá baøo ñaàu tieân aáy khoâng phaùt trieån ñöôïc hoaëc bò hö vì non quaù phaûi keå nhö laø moät hình thöùc phaù thai. Vì leõ neáu ñuû ñieàu kieän bình thöôøng sau 14 ngaøy khoái teá baøo ñaàu tieân aáy ñaõ coù theå cho khoa hoïc chuyeân moân nghe vaø ghi aâm ñöôïc tieáng tim ñaäp. Nghóa laø ñaõ laø ngöôøi roài. Thaûo naøo tieân tri Gieâreâmia thuaät laïi lôøi ñöùc Giaveâ noùi vôùi oâng: "tröôùc khi ta naén ra ngöôøi trong loøng meï Ta ñaõ bieát ngöôi. Vaø tröôùc khi loït daï meï, Ta ñaõ taùc thaønh ngöôi." Chöõ "bieát" theo thaùnh kinh, khoâng chæ laø nhaän thöùc theo tri thöùc song coøn goàm caû loøng muoán vaø caûm tình nghóa laø Chuùa ñaõ choïn löïa vaø tieàn ñònh, quan phoøng nöõa. Thaùnh vònh 139 ñaõ ca ngôïi söï thoâng bieát moïi söï cuûa Chuùa:
"Xöông coát khoâng aån khuaát vôùi Ngöôøi.
Khi toâi ñöôïc thaønh hình trong kín aån" (caâu 15)
Chính vì theá khi saûy thai, Kitoâ höõu phaûi röûa toäi cho phoâi thai ít ra vôùi ñieàu kieän giaû thieát thai coøn soáng.
Vì theá töø theá kyû thöù nhaát, saùch Didacheù ñaõ raên: "ngöôi ñöøng gieát cheát maàm soáng baèng vieäc phaù thai vaø ñöøng huûy hoaïi treû sô sinh" (2,2)
Bôûi ñaáy, töï mình hoaëc ai coäng taùc vaøo vieäc phaù thai thì phaïm toäi troïng. "Vaø toäi aùc naøy bò Giaùo Hoäi phaït vaï tuyeät thoâng tieân keát (= latae sententiae) do chính haønh vì phaïm toäi vaø theo caùc ñieàu kieän ñöôïc döï truø trong Giaùo Luaät." (GLC soá 2272)
Saùch GLC cuõng xaùc ñònh theâm: ñöôïc pheùp giaûi phaåu baøo thai "mieãn laø toân troïng söï soáng vaø söï toaøn veïn cuûa baøo thai, vaø khoâng gaây neân nhöõng nguy cô khoâng thích hôïp, nhöng chæ nhaém chöõa laønh, caûi thieän caùc ñieàu kieän söùc khoûe, hoaëc ñeå cöùu soáng noù." (soá 2275)
Cuõng soá aáy xaùc ñònh : "Thaät laø voâ luaân neáu ngöôøi ta saûn xuaát ra nhöõng baøo thai ngöôøi, daønh ñeå khai thaùc nhö nhöõng vaät lieäu sinh hoïc". AÙm chæ ñeán moïi toan tính saûn xuaát baøo thai trong oáng nghieäm hoaëc ñeå kinh doanh. Toan tính naøy quen goïi laø ngaân haøng baøo thai.
Phaù thai, naïo thai, coøn ñöôïc goïi nguïy danh laø "huùt ñieàu hoaø kinh nguyeät" laø phaïm toäi gieát ngöôøi, loãi giôùi raên thöù 5.
Huûy hoaïi maàm soáng con ngöôøi vöøa môùi thaønh hình cuõng laø gieát ngöôøi. Lyù luaän maø khoa hoïc cho thaáy roõ vöøa khi tinh truøng gaëp ñöôïc noaõn roài, laøm neân teá baøo ñaàu tieân thì moïi khaû naêng thaønh hình moät con ngöôøi ñaõ haøm chöùa trong ñoù roài vì theá, phaûi toân troïng quyeàn laøm ngöôøi ngay töø giaây phuùt vöøa thaønh hình. "Tröôùc khi cho ngöôøi thaønh hình trong daï meï, Ta ñaõ bieát ngöôi; tröôùc khi ngöôi loït loøng meï, Ta ñaõ thaùnh hoùa ngöôi" (Gr. 1,5).
Chuû yù phaù thai, coäng taùc vaøo vieäc phaù thai baèng baát cöù giaù naøo nhö goùp yù, phuï giuùp ngöôøi phaù thai, ñeàu phaïm toäi naëng.
Ngoaøi ra toäi phaù thai "coù hieäu quaû" coøn bò vaï tuyeät thoâng tieàn kieáp (giaùo luaät ñieàu 1398)
Vôùi pheùp Roäng 23 cuûa Naêng Quyeàn Thaäp Nieân (1971-1980 nay coøn ñöôïc tieáp tuïc) thì linh muïc giaûi toäi ñöôïc pheùp giaûi caû toäi laãn vaï "laøm truïy thai maø coù coâng hieäu duø chính laø ngöôøi meï." Dó nhieân phaûi ra vieäc ñeàn toäi xöùng hôïp vôùi toäi (thöôøng laâu vaø naëng hôn). Khi tha vaï luùc giaûi thì duøng chính coâng thöùc giaûi toäi vì coâng thöïc aáy goàm caû lôøi tha vaï. Ñeå öùng phoù vôùi vieäc phaù thai Giaùo Hoäi khuyeán caùo moïi Kitoâ höõu haõy heát söùc baûo veä thai nhi baèng caùch heát loøng naâng ñôõ, khuyeân raên caùc baø meï coù baàu ñöøng naïo thai, vaø coá gaéng baûo veä cho ñöùa con sinh ra.
D. Laøm Cho Cheát EÂm AÙi
1. Vaøi thoâng tin ñeå hieåu bieát:
Theo quan nieäm y hoïc thì ñoù laø caùch laøm cho cheát eâm aùi vaø khoâng ñau ñôùn. Ngöôøi ta coøn naïi ñeán lyù do baùc aùi yeâu thöông, ñeå ngöôøi beänh ñau ñôùn khoâng coù hy voïng ñöôïc laønh beänh, laïi saép cheát thì duøng caùch naøo ñoù (thöôøng laø thuoác) cho hoï cheát sôùm chaám döùt ñau ñôùn.
Nhieàu nöôùc ñaõ coå ñoäng ra luaät cho pheùp giuùp cheát eâm aùi khi beänh nhaân nan trò, quaù ñau ñôùn xin. Song hieän chæ coù Haø Lan ñaõ cho pheùp nhö theá ñöôïc maáy naêm roài. Luaät cho pheùp baùc só ñieàu trò beänh nhaân naëng, khoù soáng, quaù ñau ñôùn, ñöôïc cho cheát eâm dòu khi beänh nhaân xin vaø phaûi ñöôïc kieåm soaùt gaét gao veà maët y hoïc. Luaät cho pheùp döïa treân hai quan ñieåm chuû yeáu: - moät laø: nhìn nhaän beänh nhaân coù quyeàn töï quyeát, ñònh ñoaït veà maïng soáng cuûa mình moät caùch tuyeät ñoái; - hai laø: xaùc tín raèng söï ñau ñôùn thaät söï voâ ích vaø khoâng kham noãi, ñau ñeán cheát ñi ñöôïc.
2. Kitoâ höõu nghó gì veà vaán ñeà?
Saùch GLC soá 2276 khuyeán caùo: "nhöõng ngöôøi coù söï soáng bò suy giaûm hoaëc bò yeáu ñi, ñoøi hoûi moät söï toân troïng ñaëc bieät. Nhöõng beänh nhaân hoaëc bò khuyeát taät caàn phaûi ñöôïc naâng ñôõ ñeå coù theå soáng moät cuoäc ñôøi bình thöôøng theo möùc coù theå."
Roài soá 2277 phaùn ñònh: "Duø vôùi lyù do naøo vaø vôùi phöông tieän naøo maëc loøng, söï tröïc tieáp laøm cho cheát eâm aùi cuõng chæ laø chaám döùt cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ngöôøi bò khuyeát taät, ñau yeáu hoaëc ñang cheát daàn cheát moøn. Veà luaân lyù, caùch laøm naøy khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc."
Ñöøng laãn laøm cho cheát eâm dòu vôùi söï töø choái caùch theá ñieàu trò ñaëc bieät, khaùc thöôøng maø chính beänh nhaân yeâu caàu hoaëc do khoâng coù khaû naêng theo ñuoåi. Ñoù khoâng phaûi laø "muoán laøm cho cheát, nhöng chæ laø chaáp nhaän raèng khoâng theå caûn ngaên söï cheát seõ ñeán" (GLC soá 2278).
Vaên kieän cuûa Haøn Laâm Vieän Toøa Thaùnh noùi treân muoán nhaán maïnh ñeán thaùi ñoä vaø caùch chaêm soùc taän tình ñoái vôùi caùc beänh nhaân naøy laø quan troïng hôn vaø thöïc söï naâng ñôõ, khuyeán khích beänh nhaân laáy söùc vaø loøng can ñaûm maø trò beänh. Taøi lieäu nhaéc laïi gôïi yù cuûa Baûn hieán chöông cuûa caùc nhaân vieân chaêm soùc söùc khoûe (1995) cuûa UB muïc vuï veà söùc khoeû nhö sau: "Beänh nhaân caûm thaáy ñöôïc bao boïc bôûi moät söï hieän dieän thöông yeâu, coù tình ngöôøi vaø tình Chuùa Kitoâ, seõ khoâng rôi vaøo tình traïng suy suïp, cuõng nhö vaøo khaéc khoaûi gioáng nhö ngöôøi ngöôïc laïi, caûm thaáy mình bò boû rôi cho ñinh meänh ñau ñôùn vaø taän soá, neân yeâu caàu ñöôïc chaám döùt söï soáng. Bôûi vaäy laøm cho cheát eâm aùi laø moät thaát baïi cho ngöôøi chuû tröông, quyeát ñònh vaø thöïc hieän chuû tröông aáy". Thay vì giaûm thoï cuoäc soáng baèng söû duïng moät caùch theá cho cheát eâm aùi thì taøi lieäu cuûa Haøn Laâm Vieän Toøa Thaùnh höôùng daãn: haõy taän tình yeâu thöông vaø saên soùc beänh nhaân ñeå giuùp hoï hieåu raèng: Tình yeâu chính mình vaø thaân nhaân laø yù nghóa cao ñeïp nhaät giuùp ngöôøi beänh naëng saép cheát coù ñöôïc söï bình an ñeå hoaøn thaønh phaän laøm ngöôøi. Luùc ñoù beänh nhaân coù söùc chòu ñöïng vöôït qua ñöôïc ñau ñôùn xaùc hoàn vì yeâu meán ñôøi mình vaø ñôøi cuûa nhöõng ngöôøi thaân nhö vôï con hay choàng con. Chính vì vaäy, Ñaïi Hoäi Hieäp Hoäi Y Hoïc theá giôùi laàn thöù XXXIX taïi Madrid 1987 veà laøm cho cheát eâm aùi ñaõ tuyeân boá: "Laøm cho cheát eâm aùi ñoù laø haønh ñoäng coá yù döùt söï soáng cuûa moät ngöôøi ñang bò thoáng khoå, duø cho chieàu theo yeâu caàu cuûa chính hoï hoaëc theo yeâu caàu cuûa gia ñình hoï, laø moät vieäc voâ luaân". Thoâng ñieäp Evangelium Vitae cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II goïi laø "moät vi phaïm naëng ñeán Luaät Chuùa" (soá 65)
Vì vaäy chính beänh nhaân thoáng khoå aáy khoâng ñöôïc döïa vaøo quyeàn töï quyeát maø muoán chaám döùt söï soáng cuûa mình. Quyeàn ñoù hoaøn toaøn thuoäc rieâng Chuùa. Baùc só trò beänh cuõng khoâng coù quyeàn theo yeâu caàu cuûa beänh nhaân vì theo lôøi theà Hippocrate maø oâng ñaõ cam keát, oâng chæ ñöôïc naâng ñôõ cho soáng vaø giaûm giaûi ñau ñôùn chöù khoâng ñöôïc gieát cheát "duø coù söï naøi naüng coá yù cuûa baát cöù ai" ( x. Lôøi theà Hippocrate). Cuøng laém oâng chæ "ñöôïc pheùp theo löông taâm, quyeát ñònh töø choái nhöõng ñieàu trò naøo seõ keùo daøi söï soáng taïm bôï ñau ñôùn naøy". Vì leõ "laøm cho cheát" thì khaùc vôùi "ñeå cho cheát" caùch töï nhieân.
E Thuï Tinh In Vitro
1. Moät soá thoâng tin
Theo töï ñieån Quid 1996 (tr. 148 la), Louisa Brown ôû nöôùc Anh laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ ñöôïc thuï tinh trong oáng nghieäm sinh ra ngaøy 25/7/1978. Cha meï R. Edwards vaø P. Steptoe. Laáy moät tröùng noaõn cuûa meï cho thuï tinh (ngaøy10/11/1977) vôùi tinh truøng cuûa choàng hoaëc cuûa moät ngöôøi thöù ba voâ danh(?) ôû phoøng thí nghieäm. Ñeå tröùng ñaõ thuï tinh phaùt trieån trong oáng nghieäm (= invitro) ba ngaøy. Sau ñoù caáy thöû vaøo töû cung baø meï luùc teá baøo ñaàu tieân ñaõ phaùt trieån thaønh 8 teá baøo.
ÔÛ Vieät Nam, Beänh Vieän Töø Duõ, thaønh phoá Saigon ñaõ cho sinh ra thaønh coâng moät chaùu beù theo phöông phaùp thuï tinh trong oáng nghieäm caùch ñaây vaøi naêm. Vaø theo tin töùc, beänh vieän ñaõ thöïc hieän 220 ca. Ñaõ coù 16 chaùu beù chaøo ñôøi vaø coøn 16 ca coøn trong buïng meï tieáp tuïc ra ñôøi trong naêm 2000.
Theo thoáng keâ ôû töï ñieån Quid thì ôû Phaùp töø 1982 ñeán 1992 ñaõ coù20.000 chaùu beù sinh ra theo phöông phaùp naøy, quen goïi laø Fivette = Fiv. Thoáng keâ coøn cho bieát vaøi chi tieát; cheát: 2,4%; dò töôùng: 2,8%; sinh ñoâi: 20%; sinh ba: 4%. Moãi vuï thuï tinh in vitro toán 50.000 FF.
Thuï tinh trong oáng nghieäm coù theå keùo theo vieäc mang thai vaø ñeû möôùn vôùi bao raøng buoäc phöùc taïp veà phaùp lyù, veà xaõ hoäi. Naêm 1977 ôû Anh, baø Mary Beth Whitehead (29 tuoåi) hôïp ñoàng chöûa vaø ñeû con möôùn cho vôï choàng William (41 tuoåi) vaø Elizabeth (41 tuoåi) Stern. Sinh ra chaùu Melissa, baø ñoøi quyeàn laøm meï noù. Sau Toaø aùn ñaõ phaûi can thieäp, baét traû beù Melissa cho vôï choàng Stern theo hôïp ñoàng vôùi soá tieàn 18.000 USD.
Laïi nöõa, nhieàu nôi ñaõ thaønh laäp ngaân haøng phoâi ngöôøi, ngaân haøng tinh truøng, ñeå xöû lyù khi caàn thuï tinh in vitro. Theo thoáng keâ cuûa Quid thì töø 1985 ñeán 1991 ñaõ coù 22.000 phoâi ngöôøi döï tröõ cho 5.500 ñoâi vôï choàng. Naêm 1992: 6.500 phoâi cho 1.400 caëp vaø 3.800 phoâi "deùcongeles".
2. Thuï tinh trong oáng nghieäm laø gì?
Linh muïc Hoaøng Quoác Tröông, moät nhaø sinh hoïc, ñaõ vieát cho baùo Coâng Giaùo vaø Daân Toäc (queân soá ra maét): "Thuï tinh trong oáng nghieäm laø dòch töø = test tube insemination, artificial insemination, nghóa laø thöïc hieän phoái hôïp tinh truøng vôùi noaõn caàu ngoaøi heä sinh duïc nöõ, töùc laø trong oáng nghieäm".
Kyõ thuaät thuï tinh nhaân taïo thoaït ñaàu ñaõ ñöôïc thöïc hieän ñeå chöõa trò chöùng hieám muoän, nhö tröôøng hôïp nhöõng caëp vôï choàng laáy nhau ñaõ laâu maø khoâng coù con.
Luùc ñoù, hai vôï choàng tôùi beänh vieän phuï saûn, caùc chuyeân vieân seõ laáy tinh truøng cuûa ngöôøi choàng chöùa trong tinh dòch (semen) vaø laáy noaõn caàu ñaõ ñeán thôøi kyø ruïng tröùng (ovulation) cho phoái hôïp trong oáng nghieäm chôø cho tröùng thuï tinh baét ñaàu phaân chia, roài cho trôû laïi voâ töû cung cuûa ngöôøi vôï. Tröùng seõ baùm vaøo vaùch töû cung vaø phaùt trieån bình thöôøng.
Trong tröôøng hôïp ngöôøi vôï khoâng coù khaû naêng mang thai, hay khoâng muoán mang thai (vì sôï bò saåy thai) thì tröùng thuï tinh ñöôïc caáy vaøo töû cung cuûa moät phuï nöõ khaùc thuï thai giuøm, vôùi ñieàu kieän sau khi ñeû, phaûi traû laïi ñöùa con cho cha meï thöïc thuï.
Thuï tinh nhaân taïo cuõng aùp duïng trong tröôøng hôïp tinh dòch khoâng bình thöôøng, nhö tröôøng hôïp loaõng tinh dòch (sperminssuffciency) - Moät phaân khoái tinh dòch bình thöôøng phaûi chöùa ít nhaát laø hai trieäu tinh truøng khoeû maïnh. Tröôøng hôïp loaõng tinh dòch moät phaân khoái tinh dòch chöùa 100-200 ngaøn tinh dòch, ñeå maãu ñaït hai trieäu tinh truøng/ phaân khoái. Sau ñoù tieán haønh thuï tinh nhaân taïo,
Nhöng neáu soá tinh truøng trong tinh dòch quaù ít, hay toaøn laø tinh truøng yeáu ôùt, beänh hoaïn, khoâng coù khaû naêng thuï tinh thì sao? Luùc ñoù phaûi nhôø ñeán ngaân haøng tinh truøng (sperm bark) chuyeân baûo quaûn caùc maãu tinh truøng trong phoøng laïnh, do caùc ngöôøi cho (sperm donor) ñaõ ñöôïc xaùc ñònh raát kyõ laø khoâng coù beänh di truyeàn, coù heä heä gen toát. Caên cöôùc cuûa ngöôøi cho ñöôïc giöõ kín, ñeà phoøng raéc roái coù theå xaûy ra sau naøy. Vôùi maãu tinh truøng naøy, thöïc hieän thuï tinh nhaân taïo, roài caáy tröùng thuï tinh vaøo töû cung cuûa ngöôøi vôï".
3. Kitoâ höõu phaûi nghó theá naøo veà thuï tinh in vitro?
Thoâng thöôøng, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo khoâng chaáp nhaän caùch sinh con in vitro, vì côù tình yeâu vôï choàng bò toån thöông, tình meï con cha con bò heà haán, nhieàu laïm duïng cho thöông maïi ñöùa con hoaëc "cho thueâ töû cung" vôùi giaù haäu hó, gaây loän xoän xaõ hoäi do quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñoái vôùi ñöùa con ñöôïc sinh ra.
Giaùo Hoäi chæ chaáp nhaän vieäc sinh con baèng giao hôïp tính duïc bình thöôøng. Khoâng chaáp nhaän coù con baèng mua baùn hay hieán taëng tinh truøng ôû moät "ngaân haøng tinh truøng ", vôùi nhöõng "ngöôøi cho" ñöôïc choïn loïc vaø khoâng laáy tieàn (ví duï tình nhaân- ngöôøi thoâng minh ñeå choïn gioáng ngöôøi öu vieät), hay vôùi nhöõng "ngöôøi baùn", vôùi giaù haäu hó (coù khi töø 50 ñeán 100 ñoâ la Myõ moät laàn). Khoâng chaáp nhaän ñöôïc coøn vì nhöõng vaán ñeàn phaùp lyù phöùc taïp, voâ luaân, coù khi coøn gaây ra thaûm kòch. Ví duï: Meï gaø con vòt- meï "nuoâi möôùn" laïi ñoøi quyeàn laøm meï thaät ñang khi meï thaät laïi maát ñi caùi khoå ñoàng thôøi cuõng laø caùi haïnh phuùc "mang naëng ñeû ñau ". Caøng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc khi duøng caùc phoâi ngöôøi vaøo vieäc thí nghieäm khoa hoïc, vaøo vieäc choïn gioáng ngöôøi öu vieät, keøm theo huyû dieät nhöõng phoâi yeáu keùm...
Khoâng theå chaáp nhaän, vì taát caû nhöõng gì lieân heä ñeán ngöôøi meï cung caáp noaõn, ñeán ngöôøi cung caáp tinh truøng, ñeán ñöùa con, ñeán phuï nöõ cho thueâ töû cung, ñeàu voâ luaân, vi phaïm ñeán phaåm giaù laøm ngöôøi. Caøng vi phaïm ñeán phaåm giaù laøm vôï choàng, cha meï, con caùi. Baøo thai, con ngöôøi tí hon khi ñoù gioáng nhö moät chaát lieäu cuûa phoøng thí nghieäm, coù theå mua baùn, coù theå xöû duïng tuyø tieän. "Cha" "Meï" beù cuõng chaúng tha thieát vì leõ tinh truøng hay noaõn coù theå khoâng thuoäc veà hai vôï choàng; ñöùa con luùc ñoù khoâng theå coi laø con cuûa hoï theo ñaày ñuû yù nghóa. Thaäm chí ñöùa beù sinh ra coù theå laø ñöùa con ngoaïi tình giaùn tieáp do noaõn hay tinh truøng ñöôïc cung caáp bôûi tình nhaân. Cuõng phaûi theâm raèng vieäc söû duïng tinh truøng hay noaõn cuûa nhöõng ngöôøi voâ danh thì neáu nhöõng ñöùa beù chaøo ñôøi ñeàu ñöôïc thuï tinh bôûi cuøng moät ngöôøi "cha" hay cuøng moät "meï" thì khi lôùn leân maáy ñöùa ñoù tình côø gaëp gôõ, keát duyeân vôï choàng seõ phaïm toäi loaïn luaân maø khoâng bieát. Vaø ñieàu naøy theo khoa hoïc, coù theå gaây dò taät cho con chaùu veà sau. Ñoái vôùi caùc baø mang thai "duøm" coù theå laø ngöôøi döng nöôùc laõ (cho "thueâ" töû cung), coù theå laø ngöôøi thaân nhö meï chò em ruoät, coâ, dì mình thì coù theå ñoaùn ra moái lieân heä xaõ hoäi vaø taâm lyù baáy giôø seõ phöùc taïp bieát bao, ñaëc bieät laø khi ngöôøi mang thai duøm laïi laø meï ruoät cuûa baø "meï" cho noaõn!
Tuy nhieân, mong muoán coù con laø söï öôùc muoán chính ñaùng cuûa vôï choàng. Vì ñöùa con laø bieåu hieän, laø thaønh quaû cuûa tình yeâu thaém thieát giöõa hai ngöôøi. Song ñoâi khi hoï khoâng theå coù con vì truïc traëc cô theå nhö oáng daãn tröùng fallope bò taéc ngheõn maø khoâng theå xöû lyù baèng giaûi phaãu thì söï can thieäp y hoïc ñeå giuùp vôï choàng coù con, khoâng baèng giao hôïp aâu yeám, song baèng moät caùch theá naøo ñoù cho ñoâi baïn vaãn baûo toaøn ñöôïc tình yeâu cho vôï choàng laãn ñöùa con seõ sinh ra, thì haønh vi ñoù coøn ñöôïc coi laø hôïp luaân lyù. Cha Th. Rey Mermet thuaät laïi: "Ngaøy 25 thaùng 7 naêm 1978, beù Louisa Brown ñaõ sinh ra ñôøi taïi Oldham, Anh Quoác. Em laø ñöùa treû ñaàu tieân trong lòch söû ñöôïc cöu mang ngoaøi daï meï em. Ñöùc Hoàng Y Albinoâ Luciani, Vò Giaùo Hoaøng Yoan Phaoloâ II töông lai, ñaõ gôûi ñieän chuùc möøng hai cha meï may maén naøy maø söï hieám hoi ñaõ laøm ñau khoå baáy laâu nay" (sññ tr.94)
F. Nhaân Baûn Con Ngöôøi
1. Nhaân baûn con ngöôøi laø gì?
Ngaøy 24/2/1997, caùc nhaø khoa hoïc laøm vieäc ôû Vieän Nghieân cöùu Roslin, Edinburgh, Baéc Ai Nhó Lan, ñaõ chính thöùc thoâng baùo moät phaùt minh khoa hoïc gaây chaán ñoäng theá giôùi: laàn ñaàu tieân hoï ñaõ taïo ra vaø nuoâi döôõng thaønh coâng moät chuù cöøu coù cô caáu sinh hoïc gioáng heät con cöøu khaùc, baèng phöông phaùp sinh saûnh voâ tính = clone. Vaø hoï ñaët teân noù laø Dolly. Cuøng luùc, caùc nhaø khoa hoïc Myõ (3/3/1997) thuoäc phoøng thí nghieäm Oregon noùi hoï ñaõ thaønh coâng taïo ra khæ baèng sinh saûn voâ tính. Möøng chöa heát ñaõ sinh lo, vì khæ thuoäc nhoùm ñoäng vaät gioáng ngöôøi nhieàu. Nhö theá coù theå taïo baûn sao con ngöôøi theo caùch sinh saûn voâ tính khoâng?. Vaø neáu ñöôïc thì "khoâng theå löôøng heát ñöôïc ñieàu gì seõ xaûy ra" (Gs Tröông Ñình Kieät, ibi)
Nhöng sinh saûn voâ tính laø gì?
Ñoù laø laáy moät teá baøo cuûa moät con vaät maãu nhö cöøu, khæ, heo, gaø... ñem caáy vaøo tröùng roãng (= laáy heát nhaân AND = nhieãm saéc theå ra) cuûa moät con vaät thöù hai cuøng loaøi, sau ñoù ñem caáy vaøo töû cung cuûa con vaät maãu thöù ba ñeå noù mang thai. Con thöù tö ra ñôøi laø "baûn sao" cuûa con ñaàu tieân.
Ñaây quaû laø moät thaønh coâng vó ñaïi cuûa nghaønh sinh hoïc sau gaàn nöûa theá kyû nghieân cöùu vaø thí nghieäm. Vì vaäy töø ñaàu thaäp nieân 70, caùc nhaø khoa hoïc theá giôùi ñaõ tìm caùch taïo ra nhöõng con chuoät, con thoû, con boø... gioáng nhau baèng phöông phaùp taùch moät phoâi ñaõ ñöôïc thuï tinh thaønh hai phaàn vaø nuoâi döôõng ñeå chuùng phaùt trieån.
2. Kitoâ höõu nghó gì veà "baûn sao" con ngöôøi?
J. Rostand, moät nhaø khoa hoïc voâ thaàn ngöôøi Phaùp ñaõ coù laàn noùi: "Khoa hoïc ñaõ bieán chuùng ta thaønh nhöõng vò thaàn ngay tröôùc khi ñöôïc laøm nhöõng con ngöôøi maø thoâi cuõng vaãn chöa xöùng ñaùng".
Thaät vaäy, vôùi vieäc taïo ra con ngöôøi baèng thuï tinh nhaân taïo, vôùi kyõ thuaät taân tieán can thieäp vaøo phoâi ngöôøi ñeå thay ñoåi tính ngöôøi, ñaëc bieät vôùi khaû naêng ngaøy mai nhaân baûn ñöôïc con ngöôøi, con ngöôøi nhaän ra mình "ñöôïc nhö Thieân Chuùa" (Kn 3,5), "nhöng khoâng coù (= caàn) Thieân Chuùa, tröôùc Thieân Chuùa, chôù khoâng theo Thieân Chuùa", (GLC soá 298). Ñoù laø ñieàu ma quyû ñaõ caùm doã oâng baø Añam Eva. Trong taâm lyù ñoù, ngöôøi ta nhö thaáy coù quyeàn quyeát ñònh moïi chuyeän, keå caû söï soáng cheát cuûa con ngöôøi!
Nhö vaäy coù phaûi caùi gì kyõ thuaät, khoa hoïc laøm ra ñeàu toát vaø ñöôïc pheùp laøm caû khoâng? Noùi khaùc ñi, kyõ thuaät, khoa hoïc coù chòu söï chi phoái cuûa ñaïo ñöùc khoâng?
Qua nhöõng gì ñaõ trình baøy treân, ta khoâng ngaïc nhieân khi thaáy Giaùo Hoäi Coâng Giaùo maïnh meõ phaûi ñoái vieäc nghieân cöùu nhaân baûn con ngöôøi, cuõng nhö nhieàu vaán ñeà khaùc veà sinh hoïc. Ngay caû xaõ hoäi daân söï, chính quyeàn nhieàu nöôùc cuõng raát quan taâm.
Ngaøy 27 vaø 29 thaùng 3 naêm 2001, keânh VTV2 cuûa Ñaøi THVN cho phaùt soùng söï (luùc 14g15 - 14g35) veà hoäi ñaøm baøn troøn goàm moät soá nhaø khoa hoïc Myõ - Phaùp trao ñoåi veà nghieân cöùu nhaân baûn con ngöôøi theo phöông phaùp sinh saûn voâ tính. Hai laäp tröôøng raát roõ reät. Moät soá nhaø khoa hoïc uûng hoä vieäc nghieân cöùu: baây giôø chöa ñöôïc chaáp nhaän seõ coù ngaøy ñöôïc chaáp nhaän; ôû ñaây chöa ñöôïc, ñöôïc ôû nôi khaùc; baây giôø chöa keát quaû, sau naøy chaéc seõ keát quaû, seõ keát quaû trong 50 naêm nöõa, vaø seõ ñöôïc phaùp luaät coâng nhaän, baûo veä. Traùi laïi soá ñoâng hôn khoâng ñoàng yù cho nghieân cöùu vì nhieàu hieåm hoaï ñe doaï phaåm giaù laøm ngöôøi, keå caû hieåm hoaï khoâng thaønh ngöôøi ñaày ñuû yù nghóa. Ñeå thaønh ngöôøi vaø ñeå soáng cho ra ngöôøi, khoâng chæ caàn coù khoa hoïc, kyõ thuaät (= taïo ra thaân xaùc), song chuû yeáu caàn söï khoân ngoan trong trieát lyù, toân giaùo vaø luaân lyù cuøng kinh nghieäm soáng cuûa moïi ngöôøi (= yeáu toá linh thieâng). Neáu khoâng, khoa hoïc seõ bieán ta thaønh "ngôïm" hôn laø thaønh "ngöôøi", neáu noù thieáu "linh hoàn" (vieát theo J.L. Bruguùes).
Luùc Toång Thoáng Lyù Quang Dieäu cuûa Singapore saép nghæ höu ñaõ baøy toû öôùc nguyeän: cho thuï tinh noaõn cuûa moät soá phuï nöõ öu vieät Singapore vôùi tinh truøng cuûa moät soá nam nhaân Singapore cuõng öu tuù, ñeå ñaát nöôùc Singapore ngaøy mai coù lôùp laõnh ñaïo öu vieät, thì loaøi ngöôøi laïi lo nhaân baûn thaønh coâng seõ saûn sinh moät lôùp ngöôøi ñaàu troäm ñuoâi cöôùp, khaùt soáng maùu ngöôøi!
Phaàn II: Ít Vaán Ñeà Thôøi Söï Veà Hoân Nhaân Vaø Gia Ñình
A. Ñoàng Giôùi Luyeán AÙi
Moät vaán ñeà khoâng coøn laø xa laï ôû Vieät Nam. Ñaõ gaëp ôû Toaø Giaûi Toäi caû nôi nam laãn nôi nöõ giôùi.
Thaùnh kinh ghi laïi ñoâi tröôøng hôïp: x. Kn 19.1-29 vaø Rm 1,24-27; 1C 6,10; 1Tm 1,10. Truyeàn thoáng giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi vaãn coi ñoù laø nhöõng haønh vi "theo baûn chaát loän xoän" traùi luaät töï nhieân. Ñaõ nhieàu nôi treân theá giôùi ngöôøi ta ñoøi luaät phaùp ñôøi coâng nhaän vaø baûo veä quyeàn ñöôïc soáng chung nhö theá ngang haøng vôùi moïi quyeàn lôïi cuûa ñôøi löùa ñoâi thaät. Coù nôi cuõng ñoøi Giaùo Hoäi coâng nhaän nhö vaäy. Gaàn ñaây, ñeå yeåm trôï cho ñoøi hoûi ñoù, coù ngöôøi döïa vaøo nghieân cöùu khoa hoïc cho raèng: nhöõng ngöôøi coù xu höôùng ñoàng giôùi luyeán aùi laø do gen cha meï ñeå laïi, vaø caâu keát luaän taát nhieân seõ laø: caùc haønh vi hoï laøm ñeàu voâ toäi vì voâ traùch nhieäm.
Xeùt veà maët khaùch quan, caùc haønh vi ñoàng giôùi luyeán aùi laø "loän xoän", coù toäi. Naëng hay nheï hoaëc coù khi khoâng maéc toäi laø tuøy ôû caùc naïn nhaân coù taâm lyù bình thöôøng hay ít nhieàu baát bình thöôøng.
Xeùt veà maët muïc vuï, laø muïc töû nhaân laønh, linh muïc giaûi toäi phaûi heát söùc teá nhò khuyeán thieän, naâng ñôõ hoï söûa sai, coù theå giaûi toäi cho hoï, neáu ñuû ñieàu kieän.
B. Soáng Chung Maø Khoâng Keát Hoân
Ngaøy 21/11/2000, hoäi ñoàng Toaø Thaùnh veà Gia Ñình ñaõ coâng boá vaên kieän veà caùc caëp nam nöõ soáng chung maø khoâng keát hoân.
Gaàn ñaây coù nhieàu yù kieán vaø phong traøo vòn côù nhaân quyeàn ñaõ leân tieáng yeâu caàu quoác hoäi nhieàu nöôùc nhìn nhaän tö caùch phaùp lyù cuûa caùc caëp nam nöõ soáng chung khoâng keát hoân vôùi quyeàn lôïi ñöôïc baûo veä nhö luaät hoân nhaân.
Roõ raøng, ñieàu baát thöôøng muoán ñöôïc ngang haøng vôùi ñònh cheá hoân nhaân veà maët phaùp lyù. Tình traïng naøy gaây neân nhieàu haäu quaû traàm troïng cho xaõ hoäi vaø Giaùo Hoäi.
Vì theá vaên kieän Toaø thaùnh nhaèm giuùp caùc vò muïc töû bieát öùng xöû muïc vuï theá naøo ñoái vôùi lôùp ngöôøi naøy (xem vaên kieän phaàn 6). Chuû yeáu, Toaø thaùnh nhaéc laïi giaù trò, phaåm giaù cuûa kheá öôùc hoân nhaân - phaûi lo phoøng ngöøa teä naïn nhôø daïy giaùo lyù veà hoân nhaân vaø gia ñình - nhöõng ngöôøi coâng giaùo coâng taùc veà chính trò hay luaät phaùp phaûi theo ñuùng giaùo lyù cuûa Phuùc aâm.
Khi nghò vieän Chaâu AÂu bieåu quyeát coâng nhaän "caùc caëp nam nöõ soáng chung maø khoâng keát hoân" (goïi laø coples de fait), caùc caëp ñoàng giôùi luyeán aùi ñöôïc höôûng qui cheá ngang haøng vôùi ñònh cheá gia ñình, thì hoäi ñoàng toaø thaùnh veà gia ñình ñaõ ra tuyeân boá naøy 17/3/2000 raèng: "Phaùp cheá ñoù ñi ngöôïc laïi coâng ích vaø nghòch laïi söï thaät veà con ngöôøi; noùi cho ñuùng ñoù laø ñieàu baát chính". Baûn tuyeân boá coøn ñaùnh giaù caùc loái soáng ñoù khoâng xöùng vôùi taàm voùc cuûa moät luaät leä, "Non videtur esse lex, quae justa non fuerit". Do ñaáy, hoï khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc giaûi toäi, duø phaûi cö xöû vôùi hoï trong tình yeâu thöông.
C. Lieân Quan Ñeán Ñôøi Soáng Thaân Maät Vôï Choàng
Moïi Kitoâ höõu phaûi soáng ñöùc trong saïch tuyø theo baäc soáng cuûa mình: Ñôøi ñoäc thaân taän hieán cho Chuùa - ñôøi ñoâi baïn - ñôøi höùa hoân (GLHTCG 2349) vaø tuyeân boá cuûa boä Giaùo lyù ñöùc tin, (Persona humana soá 11).
Vôï choàng seõ "chaúng laøm ñieàu gì xaáu khi tìm kieám vaø taän höôûng khoaùi laïc (= xaùc thòt). Hoï ñoùn nhaän nhöõng gì Ñaáng Saùng Taïo ñaõ ban cho hoï"
Rieâng caùc "haønh vi thöïc hieân söï keát hôïp thaân maät vaø thanh khieát cuûa ñoâi vôï choàng ñeàu cao quí vaø chính ñaùng. Ñöôïc thi haønh caùch thöïc söï nhaân linh, nhöõng haønh vi aáy bieåu hieän vaø khích leä söï hieán thaân cho nhau nhôø ñoù hai ngöôøi laøm cho nhau theâm phong phuù trong hoan laïc vaø bieát ôn", "duø vôï choàng (cuõng phaûi) vöôït qua xu höôùng nhuïc duïc thuaàn tuyù,# neáu ñöôïc suøng baùi moät caùch ích kyû, seõ keùo theo nhöõng haäu quaû thaûm haïi".
Moät vaán ñeà thôøi söï noùng boûng cuûa ñôøi vôï choàng laø laøm theá naøo ñeå ñieàu hoaø sinh saûn. Coâng ñoàng ñaõ nhaän ñònh raát thaúng thaén "muoán toå chöùc ñôøi soáng vôï choàng cho thuaän hoaø, ñoâi baïn thöôøng vaáp phaûi moät soá tình huoáng sinh soáng khoù khaên hieän taïi vaø coù theå laâm vaøo nhöõng tình caûch khieán hoï khoâng theå gia taêng soá con caùi, ít laø trong moät thôøi gian; ñoù laø luùc phaûi khoù khaên laém môùi duy trì ñöôïc tình yeâu trung thaønh vaø chung soáng troïn veïn" (Gs 51,1)
Trong öùng xöû cuï theå, giöõ ñuùng cöông vò nhaø giaùo duïc, chuùng ta khoâng neân choïn bieän phaùp ngöøa thuï thai naøo thay cho vôï choàng, duø ñöôïc hoûi, cuøng laém tröø baùc só. Cuõng khoâng keát aùn gì duø bieát hoï ñaõ xöû duïng caùch theá chöa hôïp ñaïo daïy. Cöù khaùch quan trình baøy roõ raøng giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi, roài ñeå hoï "choïn laáy tröôùc maët Thieân chuùa" (Gs 50.2) vì tin töôûng vaøo khaû naêng quyeát ñònh cuûa moät Kitoâ höõu tröôûng thaønh, duø coøn vaáp vaùp vaø tieäm tieán. Vaû laïi, luaät leä naøo cuõng do con ngöôøi soaïn ra, keå caû Giaùo Hoäi, cuõng khoâng theå traùnh heát moïi haïn cheá. Vì vaäy khi thöïc teá cuoäc soáng khoâng ñuû ñieàu kieän buoäc thi haønh luaät thì tín ñoà loûng lay theo löông taâm thöïc tình maø coi luaät ñoù chöa coù theå aùp duïng. Ñoù laø nguyeân taéc epikeia cuûa Giaùo Hoäi. Nguyeân taéc ñoù tìm thi haønh chuû ñích thaät cuûa luaät buoäc (finis legis) hôn laø laøm theo maët chöõ. Ngaøy nay vì troïng töï giaùc traùch nhieäm hôn, coâng ñoàng Vaticanoâ II neâu nguyeân taéc söû xöï phoå caäp nhö sau: "Ñöøng laàm töôûng caùc chuû chaên coù ñuû thaåm quyeàn chuyeân moân ñeå coù theå coù ngay moät giaûi phaùp cuï theå cho moïi vaán ñeà xaûy ra, keå caû nhöõng vaán ñeà quan troïng. Cuõng ñöøng laàm töôûng caùc chuû chaên voán coù söù meänh aáy. Nhöng toát hôn laø chính hoï ñöôïc ñöùc khoân ngoan Kitoâ Giaùo soi daãn vaø caån thaän chuù yù caùc Giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi, haõy nhaän laáy traùch nhieäm cuûa mình" (Gs 42,4). YÙ ngay laønh ñöôïc baûo ñaûm baèng loøng thaønh kính vaø löông taâm ngay thaúng vöøa toû ra loøng troïng luaät Giaùo hoäi, vöøa bieåu loä yù chí trung thaønh vôùi yù Chuùa xuyeân qua moät hoaøn caûnh cuï theå. Phaûi chaêng cuõng chieàu höôùng muïc vuï thieát thöïc ñoù maø Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ khuyeán caùo caùc linh muïc phaûi "trình baøy minh baïch giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi veà Hoân nhaân", ñoàng thôøi "phaûi laøm theo ñöùc nhaãn naïi vaø hieàn töø nhö chính Chuùa ñaõ neâu göông trong caùch cö xöû vôùi tha nhaân. Öôùc gì caùc vôï choàng luoân luoân gaëp ñöôïc trong lôøi noùi, nôi con tim caùc linh muïc aâm vang tieáng noùi vaø tình yeâu cuûa Ñaáng Cöùu Theá. Haõy chuaån bò cho hoï thöôøng xuyeân vaø tin töôûng chaïy ñeán caùc bí tích Thaùnh Theå vaø Caùo Giaûi. Ñöøng bao giôø ñeå hoï ngaõ loøng vì yeáu ñuoái" (HV 29). Vôùi chính ñoâi baïn coøn vaáp ngaõ, ñöùc Phaoloâ VI khuyeán khích: "Neáu toäi loãi coøn ñeø naëng treân hoï thì hoï cuõng ñöøng naûn chí ngaõ loøng, nhöng vôùi loøng khieâm cung beàn bæ, hoï haõy caàu khaån loøng nhaân töø Chuùa nhö Bí tích Caùo giaûi" ( HV25). Ñöøng naûn chí ngaõ loøng, vì tieán boä nôi con ngöôøi thöôøng phaûi coù thôøi gian vaø phaûi leân nuùi xuoáng ñeøo, chöù khoâng leân nhö maùy bay!
Duø sao, uyû ban Giaùo Hoaøng veà Gia Ñình ñaõ cho linh muïc giaûi toäi moät nguyeân taéc thaät yeân taâm:
"Vò Giaûi toäi buoäc phaûi baùo cho hoái nhaân bieát nhöõng vi phaïm luaät Chuùa töï chuùng laø naëng. Phaûi laøm cho hoï öôùc mong ñöôïc giaûi toäi, ñöôïc Chuùa tha thöù vaø doác quyeát nghieâm tuùc tu söûa caùch soáng cuûa hoï. Söï sa ñi ngaõ laïi nhöõng toäi ngöøa thai, khoâng phaûi töï noù laø lyù do ñeå töø choái ban xaù giaûi; chæ coù theå töø choái ban xaù giaûi khi hoái nhaân thieáu aên naên hoaëc doác loøng chöøa".
Chuùa Gieâsu töï giôùi thieäu: "Toâi chính laø muïc töû nhaân laønh. Toâi bieát chieân cuûa Toâi" (Ga 10,14). Söï hieåu bieát vaø taám loøng caûm thoâng cuûa Chuùa, bao haøm trong chöõ "bieát" ñaõ ñöôïc toû roõ khi öùng xöû vuï moät phuï nöõ ngoaïi tình (Ga 8,1-11). "toâi cuõng khoâng leân aùn chò ñaâu. Thoâi chò cöù veà ñi vaø töø nay ñöøng phaïm toäi nöõa". Am töôøng toäi traïng vaø taâm tö sôï cheát cuûa chò, Chuùa ñaõ tìm ra loái thoaùt may maén vaø khích leä chò bieán ñoåi cuoäc soáng.
Trong vuï xöû kieän cho hai gaùi ñieám daønh giöït con, vua Salomon (1V 3,16-28) ñaõ thaáu caûm heát loøng ngöôøi meï. Nhôø theá Vua ñaõ cöùu ñöôïc ñöùa beù, nhôø baø meï thaät cuûa noù vöøa saün loøng thaø maát con hôn ñeå con mình bò vua phaân ñoâi. "Thöa Chuùa thöôïng, xin Ngaøi cho chò aáy ñöùa treû coøn soáng, coøn gieát cheát noù thì xin ñöøng" traùi laïi chò khoâng sinh ra noù ñaõ thuaän tình theo yù vua: "Chaúng phaûi con toâi, cuõng chaúng phaûi con chò, cöù chia ñoâi ra!".
Hai thaùi ñoä öùng xöû ñaùng gaãm suy khi chuùng ta ngoài toaø. Neáu vì toân troïng söï thaät khaùch quan, phaûi quy chieáu vaøo nguyeân taéc, thì thaùi ñoä öùng xöû coù lyù coù tình nhö ngöôøi trong cuoäc, seõ deã thuyeát phuïc vaø caûm hoaù loøng ngöôøi hôn.
(NB: Luaät Hoân Nhaân vaø Gia Ñình cuûa nöôùc CHXHCNVN naêm 1986, theo thieån yù cuûa chuùng toâi coù nhieàu ñieåm phuø hôïp vôùi Giaùo Lyù Coâng Giaùo tröø vaán ñeà Ly Hoân.
Ñaõ coù Luaät Hoân Nhaân vaø Gia Ñình môùi coâng boá thaùng 6/2000. Song chuùng toâi chöa ñoïc noäi dung ñeå coù yù kieán.)
Phaàn III: Kitoâ Höõu tröôùc Vaán Ñeà Baûo Veä Moâi Tröôøng Soáng
A. Moät Vaán Ñeà Thôøi Söï Noùng Boûng
1. Thöïc traïng moâi tröôøng soáng
Saint-Exupery ñaõ nhaéc nhôû moïi ngöôøi: "Chuùng ta khoâng thöøa höôûng traùi ñaát cuûa toå tieân chuùng ta, chuùng ta möôïn traùi ñaát ñoù cuûa con em chuùng ta."
Haøng thaùng neáu khoâng phaûi haøng tuaàn, ñaøi baùo thoâng tin nhöõng bieán ñoäng veà moâi sinh treân khaép theá giôùi: naïn oâ nhieãm baàu khí quyeån - taàng oâ-zoân bò thuûng lôùn, khieán khí haäu vaø thôøi tieát ñoåi thay khoân löôøng. Caùc nhaø maùy thaûi khí cacbon quaù nhieàu, khieán trôøi noùng hôn, gaây luõ luït, gioâng baõo baát thöôøng - chieán tranh laøm cho baït ngaøn hecta ñaát bò boû troáng - naïn phaù röøng khieán ñaát hoang hoùa, gaây naïn thieáu nguoàn nöôùc döï tröõ v.v... Ngay taïi Vieät Nam, chuùng ta khoâng queân ñöôïc côn luõ luït theá kyû ôû mieàn trung naêm 1999 - naïn oâ nhieãm nguoàn nöôùc hay moâi tröôøng soáng ôû nôi naøy nôi noï - naïn saên baét laäu caùc vaät quyù hieám - naïn baét caù baèng chaát noå v.v...
Ñaõ coù nhieàu baùo ñoäng dö luaän veà nguy cô maát thaêng baèng sinh thaùi. Song coøn caàn ñöa baùo ñoäng thaønh phong traøo roäng khaép nôi nöõa thì may ra cöùu vaõn vôùt vaùt ñöôïc moâi tröôøng soáng hieän nay cuûa theá giôùi. Phaûi thöùc tænh cho dö luaän quaàn chuùng nhìn nhaän baûo veä moâi sinh laø vaán ñeà sinh töû cuûa loaøi ngöôøi, laø vaán ñeà ñaïo ñöùc caáp baùch haàu caûi taïo caùch nghó caùch soáng caùch laøm hôïp ñaïo laøm ngöôøi ñoái vôùi thieân nhieân cuõng nhö ñoái vôùi moâi tröôøng soáng. Phaûi xaùc tín raèng: traùi ñaát laø cuûa moïi ngöôøi chöù khoâng daønh rieâng cho ai hay rieâng moät lôùp ngöôøi naøo, nöôùc naøo. Vì theá phaûi chung löng ñaáu caät maø baûo veä, khai thaùc hôïp lyù ñeå phuïc vuï moïi ngöôøi.
2. ñaâu laø nhöõng nguyeân côù gaây roái loaïn moâi sinh?
Maát yù thöùc ñaïo ñöùc veà traùch nhieäm ñoái vôùi moâi sinh ñoàng thôøi coù nghóa vuï baûo veä noù, theå hieän qua thaùi ñoä coi thöôøng söï soáng, coi khinh con ngöôøi laø nguyeân côù chuû yeáu. Chaúng haïn tieán boä khoa hoïc vaø kyõ thuaät ngaøy nay ñaõ ñem laïi nhieàu caûi thieän cho ñôøi soáng con ngöôøi. Ñoù cuõng laø bieåu chöùng con ngöôøi ñaõ coäng taùc vôùi traùch nhieäm vaøo coâng trình saùng taïo cuûa thieân Chuùa. Song cuøng luùc ngöôøi ta khoâng nhìn ñeán caùc haäu quaû taùc haïi laâu daøi cho nhöõng ngöôøi soáng chung quanh hoaëc cho nôi mình khoâng coù lieân heä. Vì theá say meâ phaùt trieån khai thaùc thieân nhieân maø ít quan taâm ñeán haäu quaû taùc haïi ngöôøi khaùc, nôi khaùc chòu. Chaúng haïn naïn "ñaøo vaøng" ôû Tieân Phöôùc, Quaûng Nam. Nhaø maùy hoùa chaát ôû ñaàu nguoàn thaûi chaát ñoäc ra soâng Danube ôû Hung-gary, gaây oâ nhieãm vaø cheát sinh vaät trong soâng. Noå mìn baét caù phaù haïi luoân san hoâ ôû Haï Long vôùi moïi sinh vaät cö truù trong ñoù... Thaät laø soáng cheát maëc baây mieãn toâi ñöôïc lôïi. Söû duïng vaø khai thaùc moâi tröôøng ñeå phaùt trieån phaûi luoân luoân keøm theo nhaän thöùc nhaân ñaïo: mình vì ngöôøi khaùc, ngöôøi khaùc vì mình.
Bieåu chöùng cho thaùi ñoä thôø ô, coi thöôøng aáy, Hieäp Hoäi Caùc Giaùm Muïc AÙ Chaâu (= FABC) hoïp taïi Tagaytay, Philippine töø 31/1 ñeán 5/2/1993, ñaõ baøy toû lo aâu veà moâi tröôøng soáng ôû AÙ Chaâu nhö sau: naïn phaù röøng laøm xoùi lôû nuùi ñoài gaây luõ luït vaø haïn haùn - naïn tích tuï khí hieäu öùng nhaø kieáng, ñaëc bieät thaùn khí laøm cho traùi ñaát noùng leân - nguoàn naêng löôïng bò caïn kieät daàn vì öu tieân cho chuû nghóa saûn xuaát ñe doïa chaát löôïng cuoäc soáng cuûa caùc theá heä mai sau - nguoàn sinh vaät bieån giaûm ñi traàm troïng do ñaùnh baét baèng chaát noå phaù hoaïi san hoâ keøm theo naïn ñoå chaát thaûi ñoäc haïi vaøo ven bieån - thaûi böøa baõi caùc chaát ñoäc haïi cuûa thaønh phoá... - cho thoaùt caùc chaát phoùng xaï gieát ngöôøi gaây bao troïng beänh - hoa maøu bò nhieãm ñoäc do duøng thuoác tröø saâu khoâng haïn cheá - daân soá phaùt trieån quaù nhanh, khieán laøm caïn kieät daàn nguoàn thöïc phaåm - di rôøi daân vì môû mang xaây döïng nhö ñaäp thuûy ñieän, laøm xa loä, ñöôøng saét.
Coù theå goàm toùm caùc nguyeân côù treân vaøo ba nguyeân côù troïng ñieåm sau ñaây:
- Daân quaù ngheøo neân buïng ñoùi chaân phaûi boø.
- Loøng tham voâ ñaùy cuûa con ngöôøi - chæ theo chuû nghóa saûn xuaát.
- Khoâng maáy ai yù thöùc veà cuoäc khuûng hoaûng moâi sinh treân theá giôùi.
B. Kitoâ Höõu Phaûi Nghó Gì Vaø Laøm Gì Veà Moâi Sinh?
Thöù Nhaát: phaûi quan nieäm ñuùng veà vuõ truï. Trôøi ñaát vaø vaïn vaät trong ñoù laø moät theå thoáng nhaát haøi hoøa. Con ngöôøi phaûi toân troïng traät töï ñoù. Thieân Chuùa giao vuõ truï cho loaøi ngöôøi "thoáng trò noù" (x. Kn 1,28) baèng quaûn lyù, khai thaùc, phaùt trieân vaø laøm ñeïp theo söï baûo toaøn heä sinh thaùi thoáng nhaát haøi hoøa, ích lôïi cho moïi ngöôøi chöù khoâng phaûi ñöôïc töï yù laøm gì tuøy thích. Coâng ñoàng Vatican 2 ñaõ nhaéc laïi söï thaät aáy nhö sau: "Thieân Chuùa ñaõ aán ñònh cho traùi ñaát vaø moïi caùi noù chöùa chaát neân höõu duïng cho moïi ngöôøi vaø moïi daân nöôùc" (GS soá 69). Bôûi vaäy thaät laø baát coâng xaõ hoäi khi ngöôøi aên khoâng heát ngöôøi laàn khoâng ra! Thieân Chuùa Saùng Taïo maø Kitoâ höõu toân thôø laø moät Thieân Chuùa yeâu thöông, coâng baèng vaø coù chuû tröông giaûi phoùng con ngöôøi khoûi moïi raøng buoäc baát coâng phi lyù. Vì vaäy Kinh Taï Ôn IV ca leân: "Chuùa ñaõ laáy thöôïng trí vaø tình thöông maø saùng taïo muoân loaøi. Chuùa ñaõ döïng neân con ngöôøi gioáng hình aûnh Chuùa vaø giao cho traùch nhieäm troâng coi vuõ truï, ñeå khi phuïng söï moät mình Chuùa laø ñaáng Taïo Hoùa, con ngöôøi laøm chuû moïi loaøi thoï sinh" trong haøi hoøa vaø caân baèng sinh thaùi. Ñieàu naøy xaûy ra haøng ngaøy trong cuoäc soáng thieân nhieân. Möôi naêm tröôùc ñaây, huyeän Queá Sôn tænh Quaûng Nam ñaõ maát muøa lôùn vì naïn chuoät nhieàu quaù phaù heát luùa troàng. Hoûi ra thì moät noâng daân traû lôøi raát ñuùng heä sinh thaùi maø chính hoï khoâng hieåu ra: ngöôøi ta ñua nhau saên baét heát raén baùn cho Trung Quoác, vì theá chuoät phaùt trieân raát nhieàu. Caùch ñaây vaøi thaùng ñaøi THVN cho chieáu phoùng söï vieäc caû ngaøn daân tuï taäp ñaøo vaøng ôû vuøng cao huyeän Traø My, Tieân Phöôùc tænh Quaûng Nam. Haäu quaû cho daân vuøng haï löu soâng ngoøi: moâi tröôøng soáng ñaõ tieâu dieät heát toâm caù, laïi coøn laøm hö ñaát khoâng troàng troït ñöôïc, do nhieàu hoaù chaát cuûa loïc vaøng. Cha oâng ta noùi: sai moät ly ñi moät daëm laø theá. Luõ luït lôùn maáy naêm qua phaûi chaêng khoâng do naïn phaù raèng phaàn naøo? Tính caùi lôïi ngaén haïn vaø tröôùc maét, laøm maát heát laïi lôïi soáng coøn laâu daøi cuûa ngöôøi khaùc, nôi khaùc. Con ngöôøi ñöôïc quyeàn "thoáng trò ñòa caàu, laøm baù chuû caù bieån, chim trôøi vaø moïi gioáng vaät" (Kn 1,28), song khoâng phaûi laø chuùa teå tuyeät ñoái vaø ích kyû, ñoäc quyeàn theo kieåu soáng cheát maëc bay. Ngöôøi ta coù quyeàn xöû duïng vuõ truï, song khoâng coù quyeàn laïm duïng noù. Phaûi ñieàu haønh noù vôùi traùch nhieäm vaø vôùi tinh thaàn lieân ñôùi vôùi keû khaùc. Thaùi ñoä toân troïng caân baèng haøi hoaø sinh thaùi ñöôïc toû roõ trong leänh Chuùa ban boá cho daân Chuùa xöa: "Trong saùu naêm ngöôi seõ gieo vaõi ruoäng ngöôi (...) vaø gaët laáy hoa lôïi; nhöng ñeán naêm thöù baûy seõ coù Höu leã ñaïi höu cho ñaát ñai (...) Ngöôøi seõ khoâng gieo (...) khoâng tæa. Luùa chín ngöôi seõ khoâng gaët, nho khoâng tæa maø ñôm quaû, ngöôi seõ khoâng haùi; ñoù laø naêm höu leã cho ñaát ñai". "Ngöôi seõ tính baûy tuaàn naêm, (...); thôøi gian baûy tuaàn naêm seõ laø boán möôi chín naêm.(...). Caùc ngöôi seõ thaùnh hoùa naêm thöù naêm möôi (...) rao (...) aân xaù cho toaøn theå daân cö. (...) Moãi ngöôøi seõ veà laïi saûn nghieäp cuûa mình (...) Naêm aáy caùc ngöôi seõ khoâng gieo, khoâng gaët luùa soùt moïc laïi, vaø khoâng haùi vöôøn nho boû hoang" (Lv 25,1-12). Cha oâng chuùng ta thöôøng noùi, duø khoâng theå tuyeät ñoái ñuùng: trôøi sinh voi trôøi vinh coû: "haõy xem chim trôøi, chuùng khoâng gieo khoâng gaët, khoâng thu tích vaøo kho, theá maø Cha anh em treân trôøi vaãn nuoâi chuùng "(Mt 6,26).
Thöù hai: Kitoâ höõu haõy hoïc cho bieát chieâm ngöôõng, thöôûng thöùc, baûo veä quang caûnh huøng vó, veû ñeïp cuûa thieân nhieân. Vì thieân nhieân laø phaûn quang söï toát laønh vaø veû ñeïp cuûa Thieân Chuùa. Saùch GLC vieát: "Caùc taïo vaät khaùc nhau phaûn aûnh moãi vaät moät caùch, theo baûn chaát rieâng cuûa chuùng, moät tia saùng cuûa söï khoân ngoan vaø cuûa söï toát laønh voâ cuøng cuûa Thieân Chuùa. Bôûi vaäy ngöôøi ta phaûi toân troïng söï toát laønh rieâng bieät cuûa moãi taïo vaät ñeå traùnh ñöøng xöû duïng chuùng moät caùch maát traät töï, khinh bæ Ñaáng Taïo Hoùa." (soá 339). Thaùnh vònh 19 ñaõ xaùc nhaän:
"Vinh quang Thieân Chuùa
trôøi thaêm thaúm vang lôøi keå leå
vaø voøm cao xanh thuaät laïi
vieäc cuûa tay Ngöôøi. (caâu 2)
nhö vaäy Kitoâ höõu daán thaân baûo veä moâi sinh laïi laø moät caùch bieåu loä loøng kính tin vaø yeâu meán ñoái vôùi ñaáng döïng neân trôøi ñaát muoân vaät. Trong söù ñieäp ngaøy quoác teá hoøa bình naêm 1990, Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ giôùi thieäu thaùnh Phanxicoâ thaønh Assidi nhö tieâu bieåu cho nhöõng ai tha thieát vôùi moâi tröôøng soáng qua baøi ca tuïng taïo vaät thieân nhieân cuûa thaùnh nhaân:
"Laïy Chuùa, xin cho Chuùa
ñöôïc chuùc tuïng ngôïi khen
nôi moïi loaøi Chuùa ñaõ döïng neân,
nhaát laø nôi anh Maët Trôøi
nhôø anh, Chuùa cho chuùng con
aùnh saùng ban ngaøy. Anh ñeïp quaù,
toûa ra aùnh saùng röïc rôõ
vaø laø bieåu töôïng cuûa Chuùa, Ñaáng Toái Cao...
Laïy Chuùa, chuùc tuïng Chuùa
Vì chò Nöôùc cuûa con.
Chò raát höõu ích vaø raát khieâm nhöôøng,
Chò thaät quyù hoùa vaø thanh tònh...
Laïy Chuùa, chuùc tuïng Chuùa
Vì chò Ñaát, meï chuùng con
Chò cöu mang vaø nuoâi döôõng chuùng con
Chò sinh ra ñuû caùc thöù traùi caây
Vaø muoân hoa saëc sôõ vaø coû xanh..." (x. GLC soá 344)
Neáu coù ñöùc tin, du lòch sinh thaùi hoaëc tham quan thaéng caûnh quaû laø cô hoäi ñeå gaëp Chuùa nôi taïo vaät thieân nhieân.
Thöù ba: baûo veä moâi sinh ñaõ vöôït taàm tay cuûa moãi ngöôøi, moãi nöôùc.
ÔÛ chung cö thì moïi ngöôøi phaûi quan taâm saên soùc, baûo veä noù. Seõ khoâng theå giaûi quyeát moïi nguyeân côù gaây khuûng hoaûng moâi sinh (x. phaàn A), neáu khoâng coù hôïp taùc quoác teá. Thaät ñaùng möøng, nhöõng thao thöùc moâi sinh ñaõ ñöôïc quoác teá quan taâm qua caùc hoäi nghò ôû Stockholm vaø Rio de Janeiro. Phaûn öùng döõ doäi cuûa quoác teá choáng laïi Hoa Kyø qua tuyeân boá cuûa toång thoáng G. Bush tuaàn vöøa qua, quyeát ñinh ruùt khoûi cam keát ôû Tokyo naêm tröôùc veà giaûm thaûi khí cacbon vaøo khí quyeån, cho thaáy roõ loøng Hoa Kyø chæ nghó "baûo veä quyeàn lôïi cuûa Hoa Kyø" theo nhö oâng Bush noùi.
Ñang khi ñoù Hoa Kyø laø nöôùc thaûi khí aáy ra tôùi ¼ cuûa theá giôùi.
Thöù boán: chieán tranh, ñoùi khoå, phaùt trieån daân soá nhanh vaãn laø cô hoäi toát cho vieäc huûy hoaïi moâi tröôøng soáng. Chính vì vaäy Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ choïn chuû ñeà cho ngaøy quoác teá veà Hoøa Bình cho naêm 1999 laø: "La paix avec Dieu Creùateur, la Paix avec toute la creùation" (x. DC. 1990 soá 1997 tr. 9-12).
Ñaø Naüng, ngaøy 2/03/2001
ÑGM Phaoloâ Tònh Nguyeãn Bình Tónh
Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page