Vaán Naïn Luaân Lyù cuûa vieäc Phaù Thai
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Vaán ñeà luaân lyù cuûa vieäc phaù thai ñaõ toàn taïi trong khaép caû lòch söû cuõng nhö nhieàu nôi haàu heát moïi daân toäc. Tuy nhieân, ngaønh laäp phaùp vaø luaân lyù coâng coäng ñeàu maïnh meõ baûo veä söï soáng chöa ñöôïc sinh ra. Trong caû truyeàn thoáng Ki-toâ giaùo, vieäc caám phaù thai ñöôïc xem nhö moät phaàn thieát yeáu cuûa leänh truyeàn: "khoâng ñöôïc gieát ngöôøi".
Ngaøy nay, ta ñang soáng trong moät hoaøn caûnh môùi. Caùc kyõ thuaät phaù thai khoâng chæ phaùt trieån ñeán möùc khoù coù theå kieåm soaùt chaët cheõ ñöôïc, maø ngay caû coâng luaän cuõng ñaõ thay ñoåi saâu xa. Haàu heát moïi quoác gia theo chuû nghóa Duy Vaät ñeàu cho pheùp phaù thai trong voøng ba thaùng ñaàu mang thai. Coøn caùc nöôùc goïi laø töï do thì thaäm chí ñi xa hôn nöõa vaø chaúng coøn baûo veä söï soáng chöa ñöôïc sinh ra. Thaäm chí hoï coøn duøng caùc thöù thueá chung ñeå trang traûi chi phí cho vieäc phaù thai.
1. Moät Vaán Naïn Luaân Lyù Vaø Tính Caùch Hôïp Phaùp Trong Xaõ Hoäi
Duø cho nhöõng ngöôøi uûng hoä phaù thai coù ra söùc tuyeân boá raèng phaù thai laø moät söï choïn löïa caù nhaân thì, hôn bao giôø heát, roõ raøng laø vieäc phaù thai thuoäc veà luaân lyù xaõ hoäi hôn laø thuoäc veà luaân lyù caù nhaân. Tính duïc vaø söï soáng con ngöôøi khoâng theå chæ thuoäc veà töøng caù theå. Löông tri noùi cho töøng ngöôøi bieát raèng moãi ngöôøi chæ giöõ cho mình khoûi vieäc phaù thai thoâi thì chöa ñuû. Hoï coøn phaûi coù traùch nhieäm baûo veä taát caû söï soáng con ngöôøi cuõng nhö loaïi boû, bao nhieâu coù theå, nhöõng nguyeân nhaân ñöa ñeán tình traïng phaù thai. Noù cuõng laø vaán ñeà quan troïng ñoái vôùi thieän ích cuûa xaõ hoäi vaø cuûa quoác gia.
Moät quoác gia coù theå nhaém ñeán yù nghóa naøo khi tuyeân boá phaù thai laø moät vaán ñeà rieâng tö, hoaëc thaäm chí laø quyeàn cuûa coâng daân nöôùc mình? Laïi chaúng phaûi laø chöùc naêng haøng ñaàu cuûa chính phuû vaø xaõ hoäi ñoù laø baûo veä moïi ngöôøi ñöôïc höôûng quyeàn cô baûn ñöôïc soáng vaø phaùt trieån - vaø treân heát - ñoù laø baûo veä nhöõng ngöôøi yeáu ôùt nhaát ñoù hay sao? Moät quyeát ñònh caù nhaân muoán phaù thai trong moät hoaøn caûnh phöùc taïp vaø ñaày lo aâu thì ñoù laø moät söï vieäc bi thaûm; song, quyeát ñònh bieán vieäc phaù thai thaønh moät phaàn keá hoaïch neàn taûng cuûa con ngöôøi, laïi coøn laø moät quyeàn ñöôïc baûo ñaûm cuûa moïi coâng daân, thaäm chí coøn ñöôïc naâng ñôõ bôûi ngaønh y vaø caùc thöù thueá chung, thì ñieàu naøy laøm cho moïi töông quan cuûa con ngöôøi thay ñoåi.
Ñieàu ñaàu tieân coù theå thaáy ñoù laø moái töông quan giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ seõ thay ñoåi. Ngöôøi nöõ seõ trôû thaønh ñoái töôïng cuûa vieäc khai thaùc tình duïc nhieàu hôn. Moät cuoäc hoân nhaân maø ngay töø ñaàu ñaõ tính ñeán chuyeän phaù thai thì coù theå ñoù khoâng phaûi laø bí tích cöùu ñoä. Taát caû nhöõng bieåu ñaït tính duïc giöõa hai vôï choàng, thaäm chí moïi söï trao ñoåi qua laïi giöõa hai ngöôøi, seõ bò haèn veát saâu xa bôûi keá hoaïch muoán "giaûi quyeát" caùi thai "cuûa nôï" baèng caùch phaù thai cuûa hoï. Vaø caùc thanh nieân seõ nghó sao khi hoï bieát raèng trong gia ñình hoï, phaù thai cuõng laø ñeå traùnh sinh saûn? Thaúng hoaëc trong taâm tö hoaëc baèng nhöõng lôøi roõ raøng, hoï seõ laïi chaúng chaát vaán cha meï: "Sao cha meï laïi khoâng phaù thai con?” hay sao?
Neáu ñöùa treû baát ñaéc dó kia bò phaù ñi, thì lieäu noù cuõng laïi chaúng bò phaù, trong taâm hoàn vaø nôi caùch soáng cuûa cha meï voán laø ñieàu yù nghóa saâu xa nhaát ñoái vôùi ñôøi soáng cuaû noù ñoù hay sao?
Thöù ñeán, moái töông quan cuûa ta vôùi ngheà y, hoaëc moät phaân loaïi cuûa ngheà y ñang saün saøng kieám tieàn baèng caùch phaù thai töông töï nhö caùc caùch trò beänh khaùc, thì cuõng seõ thay ñoåi hoaøn toaøn. Ít nhaát ta seõ ñoøi quyeàn ñöôïc bieát baùc só naøo thuoäc ngheà phaù thai, baùc só naøo khoâng. Vaø sau cuøng, vôùi moät quoác gia töø choái baûo veä söï soáng chöa ñöôïc sinh ra, thaäm chí coøn ñoøi söû duïng tieàn chuùng ta ñoùng thueá vaøo vieäc uûng hoä "quyeàn" phaù thai, thì töông quan cuûa chuùng ta ñoái vôùi quoác gia ñoù chæ coù theå laø moät moái ngôø vöïc saâu xa.
Phaù thai khoâng bao giôø laø moät söï löïa choïn caù nhaân. Luoân coù ít nhaát hai ngöôøi lieân can vôùi phoâi thai: hai ngöôøi ñaõ truyeàn ñi söï soáng, vaø quyeát ñònh, moät mình hoaëc vôùi nhau, truïc xuaát söï soáng ñoù. Vaø khi phuû nhaän quyeát ñònh ñoù laø khoâng coù chieàu kích cuûa xaõ hoäi thì cuõng töông ñöông vôùi vieäc phuû nhaän con ngöôøi khoâng heà coù chieàu kích xaõ hoäi. Khi tính duïc vaø vieäc phuû nhaän raèng con ngöôøi khoâng chòu traùch nhieäm veà vieäc söû duïng noù trôû thaønh moät choïn löïa caù nhaân thì khi aáy, toaøn boä ñôøi soáng tính duïc seõ bò boùp meùo. Vaø baát cöù ai saún saøng loaïi boû söï soáng con ngöôøi nhö loaïi boû moät thöù haøng hoùa, thì hoï cuõng coi taát caû ñôøi soáng con ngöôøi chæ laø moät thöù haøng hoùa.
Neáu moät quoác gia, theo yeâu caàu, tuyeân boá raèng phaù thai laø quyeàn cuûa coâng daân trong nöôùc, thì hoï cuõng tuyeân boá raèng caùc töông giao tính duïc thieáu traùch nhieäm vaø löu truyeàn söï soáng caùch thieáu traùch nhieäm cuõng laø moät quyeàn cuûa coâng daân. Hoï thöïc tieãn chaáp thuaän raèng naõo traïng buoân baùn tính duïc laø moät tieâu chuaån xaõ hoäi.
Tuy vaäy, taát caû nhöõng gì ñaõ noùi ôû treân khoâng ñöôïc daãn ngöôøi ta ñeán moái baän taâm moät chieàu trong caùc saéc leänh hôïp phaùp. Nghóa laø khoâng ai coù quyeàn ñoøi pheâ chuaån hình phaït ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ ñaõ phaù thai, tröø phi hoï ñaõ toû ra coù traùch nhieäm trong caùc moái töông giao vôùi ngöôøi khaùc phaùi, cuõng nhö ñaõ saún loøng laøm heát moïi söï coù theå ñeå baûo veä söï soáng, ñaõ ñöôïc sinh ra cuõng nhö chöa ñöôïc sinh ra.
Hôn nöõa, neáu moät quoác gia khoâng thöïc hieän nhöõng ñoøi hoûi toái thieåu cuûa chuaån möïc xaõ hoäi vôùi tinh thaàn uûng hoä ngöôøi phuï nöõ coù thai cuõng nhö ñöùa treû saép sinh ra, thì cuõng thaät chính ñaùng khi ta nghi ngôø raèng chính phuû cuõng chaúng coù quyeàn gì ñeå quyeát ñònh hoaëc aùp duïng caùc saéc leänh hôïp phaùp. Toâi uûng hoä treân heát caùc saéc leänh hôïp phaùp choáng laïi caùc keû laøm tieàn qua vieäc phaù thai, tröø phi vieäc phaù thai ñoù laø söï can thieäp cuûa baùc só trong tình huoáng chöõa trò nghieâm tuùc.
Tuy nhieân, coù nhieàu ñieàu phaûi laøm. Caùc bieän phaùp tích cöïc ñeå loaïi boû caùc nguyeân nhaân chính daãn ñeán phaù thai laø nhöõng boån phaän haøng ñaàu vaø khaån thieát nhaát cuûa xaõ hoäi chaúng haïn nhö: theâm phaàn giuùp ñôõ vaø côûi môû hôn vôùi caùc coâ gaùi chöa laäp gia ñình maø coù con, lo laéng choã ôû cho caùc baø meï khoâng coù choàng, lieäu sao cho nhöõng ai ñang coù nhu caàu coù theå deã daøng nhaän ñöôïc caùc lôøi tham vaán, ñaûm baûo ñoàng löông thích ñaùng vôùi khung caûnh gia ñình nhö taïi haàu heát caùc quoác gia chaâu aâu, phaân boá thueá coâng baèng hôn theo chi phí nuoâi daïy treû, traùnh vieäc ñaùnh thueá hai laàn ñoái vôùi caùc phuï huynh khoâng muoán ñöa con ñeán tröôøng nhaø nöôùc, nôi moân toân giaùo vaø ñaïo ñöùc bò coi laø ñieàu caám kî, caàn coù neàn giaùo duïc toát hôn veà tính vaø nhieàu ñieàu khaùc nöõa.
Hôn nöõa, chính phaàn vuï cuûa xaõ hoäi laø phaûi baùo cho moïi ngöôøi bieát raèng ngoaøi moái nguy haïi veà luaân lyù vaø taâm lyù, vieäc phaù thai coøn aûnh höôûng treân nhieàu ngöôøi, vaø neáu laøm giaùn ñoaïn vieäc mang thai thì coù theå coù nhöõng bieán chöùng nghieâm troïng. Vieäc phaù thai nhieàu laàn gaây ra möùc ñoä ruûi ro sinh sôùm cao hôn cuõng nhö caùc bieán chöùng khaùc ôû nhöõng laàn sinh sau.
2. Töï Saåy Thai Vaø Khoâng Töï Saåy Thai
Nhieàu phuï nöõ ñaõ ñau khoå raát nhieàu vì bò saåy thai ngoaøi öôùc muoán. Ngaønh phoâi thai hoïc vaãn phaûi nghieân cöùu nhieàu ñeå tìm ra nguyeân nhaân chính cuûa vaán ñeà töï saåy thai naøy, nhaát laø trong thôøi kyø ñaàu mang thai. Vaø caùc caëp vôï choàng treû cuõng neân ñöôïc thoâng tin ñaày ñuû veà caùc nguyeân nhaân ñaõ ñöôïc bieát ñeán hoaëc coøn bò hoaøi nghi.
Moät nguyeân do cuûa vieäc töï saåy thai coù theå laø söï baát caån cuûa ngöôøi phuï nöõ. Ñieàu caåu thaû aáy coù theå xuaát phaùt töø yù thöùc ít nhieàu cuûa baø laø muoán loaïi boû caùi thai "vôõ keá hoaïch" ñoù, coù theå laø döôùi taùc ñoäng cuûa moät baàu khí gheùt boû. Söï ngöôïc ñaõi cuûa oâng choàng hoaëc cuûa ngöôøi khaùc cuõng coù theå gaây ra tình traïng giaùn ñoaïn mang thai.
Phong traøo baûo veä söï soáng neân löu taâm tröôùc tieân ñeán vieäc loaïi tröø söï caêng thaúng phi lyù cho ngöôûi phuï nöõ ñang mang thai, vaø ñaûm baûo cho hoï coù dö roäng thôøi giôø nghæ laøm tröôùc vaø sau khi sanh. Ngaønh laäp phaùp quoác gia cuõng nhö caûm nhaän cuûa moïi coâng daân trong nöôùc coù theå môû mang nhieàu veà laõnh vöïc naøy.
3. Phaù Thai Coù Choïn Löïa:
Ñoái vôùi moät soá ngöôøi thôøi ñaïi chuùng ta, moät thaùi ñoä bieát suy nghó ñoái vôùi vieäc löu chuyeån söï soáng ñaõ daãn ñeán vieäc tö caùch ngöôøi cha ngöôøi meï coù traùch nhieäm ñöôïc ñaùnh daáu bôûi tinh thaàn hoã töông. Tuy nhieân, vôùi ngöôøi khaùc, noù laïi daãn ñeán ñaàu tính toaùn vuï lôïi, khoâng chæ veà soá con caùi muoán coù, maø thaäm chí coøn chæ muoán loaïi con naøo thích hôïp vôùi hoï, vaø haäu quaû laø, hoï "giaûi quyeát" tình traïng "baát ñaéc dó" baèng vieäc phaù thai coù choïn löïa.
Adolf Hitler ñaõ gieát haøng traêm ngaøn ngöôøi bò coi laø "khoâng thích hôïp". Thaät laø moät hình aûnh choaùng ngöôøi khi cuøng tinh thaàn aáy ñang ñöôïc quaûng caùo aàm ó nhö laø moät ñaëc quyeàn cuûa baäc laøm cha meï ñeå choïn laáy ñöùa treû "thích hôïp" vaø loaïi boû nhöõng ñöùa hoï khoâng muoán. Loái dieãn taû "phaù thai coù choïn löïa" thöôøng ñöôïc duøng vaø ñöôïc phoå bieán do caùc tham vaán vieân veà gien; nhöõng saûn phaåm cuûa moät neàn vaên hoùa ñaày tính vuï lôïi.
Kyõ thuaät ñöa oáng tieâm vaøo maøng oái vaø söï tieán cuûa ngaønh y chuyeân veà gien ñaõ giuùp chaån ñoaùn ñöôïc lieäu caùi phoâi coù bò nhieãm beänh veà gien hay khoâng, cuõng nhö bieát ñöôïc söï ruûi ro seõ ra sao. Muïc ñích cuûa vieäc chaån ñoaùn hoùa sinh giöõa caùc töû cung coù theå laø raát tích cöïc, cho pheùp chöõa trò thích hôïp ngay sau khi sanh caøng sôùm caøng toát. Noù cuõng ñaûm baûo cho ngöôøi mang thai bôùt bò dao ñoäng tình caûm neáu vieäc chaån ñoaùn cho thaáy laø caùi thai khoâng coù beänh gì. Ñieàu naøy coù theå giaûi thoaùt moät soá phu huynh khoûi côn caùm doã xin ñöôïc phaù thai döïa treân möùc ñoä ruûi ro khoâng bieát ñöôïc.
Nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc tham vaán vieân veà gien laïi chuû yeáu quan taâm ñeán vieäc "cho pheùp keát thuùc vieäc mang thai neáu phuï huynh quaù öôùc muoán". Moät soá taùc giaû vaø caùc nhaø thöïc hieän tham vaán veà gien trình baøy vieäc phaù thai nhö moät caùch giaûi quyeát neáu vieäc ñöa oáng tieâm vaøo maøng oái cho thaáy, chaúng haïn nhö laø, caùi phoâi laø moät treû gaùi, vaø trong tình huoáng naøy, coù nguy cô bò nhieãm chöùng öa chaûy maùu. Moät soá ngöôøi cho raèng phaù thai, thaäm chí trong tröôøng hôïp coù nguy cô bò nhieãm beänh maple wine, thì nhöõng haäu quaû cuûa caên beänh coù theå ñöôïc giaûm thieåu toái ña baèng bieän phaùp haïn cheá mang tính aên kieâng. Caùc vaán vieân veà gien coù khuynh höôùng laø khoâng höôùng daãn hoaëc chæ ñöa ra caûm töôûng veà vuï vieäc, song laïi thöôøng haønh ñoäng vôùi loøng xaùc tín chaéc chaén raèng trong tình huoáng coù ruûi ro, thì vieäc phaù thai laø caùch giaûi quyeát thích ñaùng vaø khoâng taïo neân vaán naïn luaân lyù naøo.
L. E. Karp cho bieát tö töôûng töông ñoái veà ñaïo ñöùc thuaàn tuyù cuûa oâng nhö sau: "caùc heä thoáng luaân lyù thì hoaøn toaøn chuû quan, töï yù vaø coù theå thay ñoåi theo söï ñoàng thuaän tuøy nôi, tuyø thôøi khaùc bieät". Do ñoù, chaúng laï gì khi oâng coù theå noùi: "Toâi hoaøn toaøn uûng hoä ñaëc quyeàn cuûa cha meï ñeå huûy caùc phoâi thai taät beänh". Song cuøng luùc oâng laïi leân aùn gay gaét caùc baùc só ñaõ khoâng khích leä phuï nöõ mang thai duøng kyõ thuaät ñöa oáng tieâm vaøo maøng oái vì thoâng tin naøy caàn thieát cho vieäc phaù thai coù choïn löïa. Karp ñeà nghò ngaønh baûo hieåm y teá neân giaûm tieàn ñoùng baûo hieåm y teá cho cha meï naøo höùa chaáp thuaän phaù thai nhö moät caùch giaûi quyeát trong tröôøng hôïp vieäc chaån ñoaùn tröôùc khi sanh ñoøi hoûi phaûi laøm nhö vaäy.
Vôùi toâi, döôøng nhö roõ raøng laø khuynh höôùng tai haïi naøy ñoøi ta phaûi coù moät söï daán thaân maõnh lieät ñeå ñaûo ngöôïc caùc naõo traïng vaên hoaù, vaø phaûi laøm moïi söï coù theå ñeå ñaåy maïnh tinh thaàn toân troïng moïi söï soáng con ngöôøi cuõng nhö ñeå vöôït qua loái soáng, loái suy nghó vuï lôïi traéng trôïn nhö theá naøy.
Taát caû caùc vaán ñeà naøy khoâng theå ñöôïc giaûi quyeát nguyeân chæ baèng luaät baét phaït, song ñuùng hôn, caàn phaûi tieán haønh moät caùch tieáp caän coù tính chöõa laønh. Caùc caëp vôï choàng bieát khi coù moät ñöùa con bò beänh veà gien laø caû moät söï lieàu lónh ñaùng keå, thì hoï caàn phaûi ñöôïc trôï giuùp vaø caàn coù nhieàu thoâng tin veà caùc caùch khaùc nhau ñeå ñieàu hoøa vieäc mang thai.
Chuùng ta khoâng theå hy voïng raèng taát caû caùc baø meï muoán phaù thai song bò töø choái thì seõ "toaøn taâm toaøn yù" ñoùn nhaän ñöùa con ñoù, neáu moät khi toaøn boä moâi tröôøng ñaõ bò nhieãm ñaäm caùi nhìn vuï lôïi. Moät cuoäc nghieân cöùu 120 ñöùa treû maø meï cuûa chuùng ñaõ muoán phaù thai song bò töø choái ñaõ cho moät tyû leä phaïm toäi treân möùc trung bình. Tuy nhieân, ñieàu naøy khoâng heà chöùng toû raèng neáu vaäy thì phaù thai laø caùch giaûi quyeát thích ñaùng. Söï thaät laø vieäc baø meï muoán phaù thai ñaõ laø daáu chæ cho thaáy maàm moùng cuûa söï truïc traëc ñaõ ñöôïc gieo vaøo roài. Nghóa laø caùc baø meï bò nhieãm naõo traïng vuï lôïi, vaø do ñoù khoâng ñoùn nhaän hoaøn toaøn suoân seû cuõng nhö khoâng daïy doã con mình hoaøn toaøn toát ñöôïc. Cuõng vaäy, tyû leä phaïm toäi coù leõ cuõng lieân heä raát nhieàu vôùi moâi tröôøng soáng cuûa ñöùa treû.
4. Phaù Thai Nhö Moät Caùch Ñieàu Hoøa Sinh Saûn
Moät trong nhöõng daáu hieäu gaây soác nhaát cuûa thôøi ñaïi chuùng ta ñoù laø vieäc thieáu bieän phaân. Tình traïng thieáu bieän phaân naøy ñeà nghò coi phaù thai nhö moät phöông tieän cuûa vieäc ñieàu hoøa sinh saûn cuøng vôùi phöông tieän ngöøa khoâng mang tính phaù thai. Moät phaàn traùch nhieäm cuûa tình traïng naøy laø do caùc nhaø luaân lyù ñaõ khoâng phaân bieät roõ raøng giöõa vieäc ngöøa thai - coù yù noùi ñeán ñieàu hoøa vieäc mang thai - vôùi vieäc phaù thai. Giöõa hai laõnh vöïc naøy coù moät söï khaùc bieät veà chaát to lôùn vaø xaùc thöïc. Tuy nhieân, caùc phöông tieän khaùc ñöôïc ñeà nghò bieän phaùp ngöøa thai thì nhö phaûi ñöôïc nghieân cöùu kyõ ñeå xem lieäu noù coù tính caùch phaù thai moät caùch voâ yù hoaëc coá yù hay khoâng. Caùc moái hoaøi nghi veà IUD (duïng cuï lieân töû cung) thì vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát. Döôùi söùc eùp beân ngoaøi, nöôùc Nhaät sau chieán tranh ñaõ giôùi thieäu vaø phoå bieán phaù thai nhö moät phöông tieän ñieàu hoøa sinh saûn. Töø ñoù trôû ñi, gaàn 30 trieäu vuï phaù thai ñaõ ñöôïc ghi nhaän. Ñaây laø moät cuoäc taøn saùt môùi cuûa moät cheá ñoä Hitler môùi.
Nhöõng thoáng keâ gaàn ñaây cho thaáy, vôùi nhöõng thoâng tin thích ñaùng veà nhieàu phöông tieän ñieàu hoøa thuï thai, tyû leä phaù thai taïi Nhaät ñaõ giaûm raát nhieàu. Caùc nhaø luaân lyù choáng laïi vieäc phoå bieán caùc thoâng tin nhö theá veà ngöøa thai caàn caûm thaáy hoï phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc maët Chuùa veà tình traïng phaù thai vaãn coøn thöôøng xuyeân xaûy ra. Söï theå hoï coi taát caû caùc bieän phaùp ngöøa thai nhaân taïo ñeàu laø phi luaân cuõng khoâng giaûm nheï loãi cho hoï, vì thaàn hoïc luaân lyù truyeàn thoáng ñaõ noùi roõ raøng laø coù nhöõng tröôøng hôïp, ta phaûi choïn ñieàu xaáu nhoû hôn ñeå traùnh moät ñieàu xaáu lôùn hôn. Vaø ôû ñaây coù moät söï khaùc bieät to lôùn.
Caùc ñaïi dieän noåi baät cuûa neàn thaàn hoïc luaân lyù truyeàn thoáng, trong soá ñoù coù thaùnh An-phong, ñaõ bieän minh hoaëc ít ra laø coi nhö coù theå bieän minh vieäc ngaét ñöùt tieán trình thuï thai ñeå cöùu vôùt moät söï soáng. Bieän phaùp naøy ñöôïc goïi laø "phaù thai giaùn tieáp". Ñieàu naøy coù nghóa raèng vieäc cöùu soáng baø meï khoâng chæ laø yù höôùng tröïc tieáp cuûa taùc nhaân, song coøn laø yù nghóa tröïc tieáp cuûa haønh vi vôùi tính toaøn theå. Neáu trong vieäc ngaét ñöùt tieán trình thuï thai naøy laïi coù moät yù höôùng laø ñeå traùnh coù con nöõa, thì luùc ñoù noù seõ mang ñuû aùc taâm cuûa vieäc phaù thai.
Nhôø caùc tieán boä y khoa, ngaøy nay khoâng thöôøng xuyeân coù nhöõng hoaøn caûnh ñöùa con phaûi cheát nhö theá nöõa, ñaëc bieät trong caùc beänh vieän trang bò ñaày ñuû. Tuy nhieân, noù vaãn coù theå xaûy ra. Trong tröôøng hôïp naøy, noùi raèng söï soáng cuûa baø meï ñöôïc thích choïn hôn söï soáng cuûa phoâi thai thì laø moät ñieàu khoâng xaùc ñaùng, vì khoâng coù tröôøng hôïp naøo ngöôøi ta coù theå cöùu söï soáng cuûa ñöùa beù baèng caùch laáy ñi söï soáng cuûa baø meï. Hôn nöõa, ta ñuïng phaûi caùc tröôøng hôïp maø söï choïn löïa duy nhaát ñoù laø baø meï coù theå ñöôïc cöùu soáng hoaëc cheát. Coøn baèng khoâng, ñöùa beù ñaõ bò töôùc maát baát cöù cô hoäi naøo ñeå ñöôïc soáng coøn, vaø ñôøi soáng voâ thöùc cuûa noù bò thu ngaén laïi chæ baèng moät giai ñoaïn ngaén nguûi.
Franz Boeckle ñaõ dieån ñaït toát ñieàu maø ngaøy nay nhö laø yù kieán ñöôïc haàu heát caùc nhaø thaàn hoïc luaân lyù Coâng Giaùo coâng nhaän, vaø laø loøng tin chaéc chung cuûa caùc baùc só thuoäc moïi quan ñieåm treân theá giôùi: "Ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà thích choïn hoaëc baø meï hôn ñöùa con hoaëc ñöùa con hôn baø meï, song laø söï choïn löïa giöõa söï soáng coù theå cöùu ñöôïc vôùi söï soáng khoâng theå cöùu ñöôïc. Vì trong taát caû phaùn quyeát thöïc tieãn veà loaïi naøy, khoâng coù gì ñöôïc yeâu caàu hôn laø söï chaéc chaén veà luaân lyù. Trong söï löôïng giaù veà thieän ích naøy, ta thaáy söï bieän minh veà luaân lyù cuûa vieäc ngaét ñöùt tieán trình mang thai, ôû khía caïnh y khoa, ñoøi hoûi phaûi trong moät tình huoáng xung ñoät soáng coøn. Ngoaøi tröôøng hôïp naøy, toâi khoâng coøn thaáy baát cöù lyù do coù veû hôïp lyù naøo coù theå bieän minh veà maët luaân lyù cuûa vieäc ngaét ñöùt tieán trình mang thai".
Moät soá nhaø luaân lyù choáng ñoái vieäc ngaét ñöùt tieán trình mang thai ñeå cöùu vôùt moät söï soáng noùi raèng: "Toát hôn neân ñeå caû hai maïng soáng cuøng cheát hôn laø gieát moät trong hai, ngay caû neáu ñoù laø vaán ñeà thu ngaén söï soáng kia laïi chæ baèng moät vaøi phuùt". Caâu hoûi quyeát ñònh laø lieäu ta coù xem haønh vi ñoù nhö moät toaøn theå hoaëc cheû nhoû ra thaønh nhieàu phaàn. Caùc nhaø luaân lyù theo laäp tröôøng thöù hai leân aùn vieäc gheùp thaân töø baø meï sang cho ñöùa con, maø caùch ñaây 20 naêm, bieän phaùp naøy laø caùch duy nhaát ñeå cöùu soáng ngöôøi ta. Hoï coi vieäc laáy quaû thaän ra nhö laø moät "haønh vi gaây thöông toån" vaø leân aùn noù nhö laø phi luaân hoaøn toaøn vaø taän baûn chaát. Caùch nhìn cuûa veà moät haønh vi thì khaùc nhau. Toaøn theå haønh vi seõ cho caùc thaønh phaàn cuûa noù moät yù nghóa.
5. Phaù Thai Nhaèm Chöõa Beänh Theo Nghóa Roäng Hôn
Caùc baùc só phaân bieät roõ raøng giöõa vieäc ngaét ñöùt tieán trình mang thai ñeå cöùu vôùt moät maïng soáng, khi chính söï soáng cuûa baø meï ñang laâm nguy, vôùi vieäc phaù thai nhaèm chöõa beänh theo nghóa roäng hôn, khi chæ coù söùc khoûe cuûa baø meï bò nguy ngaäp. Nhieàu thaàn hoïc gia tin laønh vaø ña soá caùc nhaø ñaïo ñöùc hoïc nhaân vaên ñeàu bieän minh cho vieäc ngaét ñöùt tieán trình mang thai, ít nhaát laø ôû caùc giai ñoaïn ñaàu, neáu khoâng thì luùc ñoù söùc khoûe cuûa baø meï seõ bò nguy haïi to lôùn vaø vónh vieãn.
Toâi khoâng coi caùc lyù do cuûa hoï laø coù tính thuyeát phuïc. Tuy nhieân, ta cuõng khoâng neân choáng ñoái ngaønh laäp phaùp ôû caùc quoác gia theo chuû nghóa ña nguyeân voán ñeå cho caùc baùc só vaø baø meï ñöôïc töï do quyeát ñònh theo löông taâm trong caùc tröôøng hôïp naøy. Chuùng ta neân nhôù raèng trong nhieàu theá kyû caùc thaàn hoïc gia vaø baùc só Coâng Giaùo coù cuøng moät loøng xaùc tín, döïa treân yù kieán cho raèng vaøo caùc giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø thuï thai, ta chöa coù moät con ngöôøi theo nghóa troïn veïn. Vôùi neàn taûng xaùc tín chaéc chaén, ta khoâng neân nhaân nhöôïng vôùi vaán ñeà gaây ra caùc phaûn öùng toaøn boä ñoái vôùi laäp tröôøng Coâng Giaùo cuûa chuùng ta.
Phaù thai nhaèm chöõa beänh thì raát khaùc vôùi caùi goïi laø söï baùo hieäu veà gien. Trong tröôøng hôïp thöù nhaát, phoâi thai - chöù khoâng phaûi baø meï - môùi laø beänh nhaân. Maø gieát beänh nhaân thì coøn gì laø chöõa beänh nöõa.
Coù yù kieán bieän minh cho vieäc laáy ñi caùi phoâi chaéc chaén khoâng theå toàn taïi khi söû duïng bieän phaùp ñoù ñeå baûo veä baø meï khoûi moái hieåm ngheøo. Toâi coù yù kieán ñoù laø coù theå ñuùng. Haïn nhö, moät phoâi thai bò vieâm naõo thì khoâng chæ khoâng theå phaùt trieån thaønh moät ñôøi soáng con ngöôøi coù yù thöùc maø ngay caû vieäc toàn taïi cuõng khoâng theå. Taùch boû noù ñi ñeå ngaên ngöøa baø meï khoûi bò hieåm ngheøo thì thaät söï laø bieän phaùp chöõa trò, duø khoâng phaûi laø khoâng coù baát coâng vôùi söï soáng cuûa baøo thai ñaõ bò keát aùn töû. Neàn thaàn hoïc truyeàn thoáng goïi söï can thieäp naøy laø "phaù thai giaùn tieáp".
6. Caùc Toäi Choáng Laïi Söï Soáng Con Ngöôøi
Toäi choáng laïi söï soáng loaøi ngöôøi thöôøng xaûy ra nhaát thì chaéc chaén laø phaù thai, nhöng ñoù haún khoâng phaûi laø toäi duy nhaát. Coâng vieäc baûo veä söï soáng cuûa chuùng ta phaûi coù tính toaøn dieän. Vì vaäy, ôû ñaây, chuùng ta seõ baøn ñeán caùc toäi choáng loaøi ngöôøi naëng nhaát vaø thöôøng xaûy ra nhaát.
(1) Ñeå Cho Cheát
Baèng thaùi ñoä khoâng döøng laïi saên soùc, vò tö teá vaø thaày Leâ-vi trong duï ngoân Samaritano nhaân laønh ñaõ phaïm toäi choáng laïi tình lieân ñôùi nhaân quyeàn moät caùch naëng neà. Hoï ñaõ ñeå cho ngöôøi bò rôi vaøo tay boïn cöôùp ñoù phaûi cheát. Ngaøy moãi ngaøy treân khaép theá giôùi, toäi naøy vaãn xaûy ra. Nhöõng ngöôøi laân caän giaøu coù vaãn ñeå cho haøng trieäu treû em vaø ngöôøi lôùn phaûi cheát ñoùi, vì hoï khoâng saún loøng chia seû moät phaàn cuûa caûi dö thöøa cuûa hoï.
Moät xaõ hoäi chi haøng tyû ñoâ la vaøo vieäc röôïu cheø huùt xaùch song laïi khoâng lo chaêm soùc söùc khoûe cho ngöôøi ngheøo thì phaûi chiuï traùch nhieäm veà caùi cheát cuõng nhö ñôøi soáng sa suùt cuûa nhieàu ngöôøi. Vaø ñoù khoâng chæ laø toäi cuûa caùc nhaø luaät phaùp maø coøn laø toäi cuûa taát caû moïi ngöôøi daân ñaõ khoâng laøm gì ñeå thay ñoåi tình theá.
Ñaëc bieät thaûm thöông laø tröôøng hôïp cuûa nhöõng ñöùa beù dò taät bò ñeå cho cheát, khi ngöôøi ta töø choái khoâng can thieäp ñeå cöùu maïng soáng noù. Ñieàu naøy khoâng keùm gì moät aùn töû hình treân ñöùa beù "baát ñaéc dó" ñoù. Tieâu bieåu laø tröôøng hôïp nhöõng ñöùa beù khoûe maïnh sinh ra maéc trieäu chöùng ñao. Ñeå cho ñöùa beù ñoù cheát ñoùi theo moät tieán trình ñau ñôùn vaø keùo daøi thì quaû thaät khoâng keùm taøn nhaãn hôn vieäc gieát cheát tröïc tieáp. Theo quan ñieåm luaân lyù, quyeát ñònh töø choái tieåu phaåu ñeå roài loaïi boû ñöùa beù "voâ thöøa nhaän" thì quyeát ñònh ñoù coù tính aùc taâm cuûa moät haønh vi gieát ngöôøi tröïc tieáp. Tuy nhieân, tröôøng hôïp khoâng aùp duïng bieän phaùp chöõa trò cho moät ñöùa beù chaéc chaén seõ cheát thì laïi khaùc, neáu bieän phaùp ñoù khoâng giuùp ích gì cho noù.
(2) Gaây Ra Caùi Cheát Bôûi Thaùi Ñoä Caåu Thaû
Caùc nhaø ñaïo ñöùc hoïc vaø ngaønh laäp phaùp phaân bieät roõ raøng giöõa coá saùt (coù chuû yù) vaø ngoä saùt (khoâng coù chuû yù). Nhieàu coâng nhaân moû vaø caùc thôï ngaønh khaùc seõ khoâng cheát vì tai naïn neáu taát caû bieän phaùp an toaøn caàn thieát ñöôïc tuaân thuû. ÔÛ Taây ñöùc, naêm 1976, coù 14.500 ngöôøi cheát trong caùc tai naïn giao thoâng vaø 48.000 ngöôøi bò thöông naëng. ÔÛ caùc nöôùc khaùc, ngöôøi ta ghi nhaän cuõng khoâng maáy khaùc. Laùi xe baát caån hoaëc laùi xe sau khi uoáng röôïu quaù nhieàu ñeàu laø toäi choáng laïi söï soáng chính mình vaø cuûa ngöôøi khaùc, ngay caû khi khoâng thöïc söï coù tai naïn xaûy ra. Toäi naøy maéc phaûi khoâng do ñieàu ñaõ thöïc söï xaûy ra, nhöng do tö caùch traùch nhieäm.
(3) Töï Töû
Con ngöôøi khoâng phaûi laø chuùa teå cuûa söï soáng mình, nhöng ñoùn nhaän boån phaän laøm ngöôøi quaûn lyù trung thaønh, löu giöõ vaø thaêng tieán noù cho ñeán möùc hoaøn thieän, trong khi phuïc vuï cuõng nhö thaêng tieán söï soáng cuûa tha nhaân ñeán möùc thaønh toaøn. Söï thaát trung naëng neà nhaát cuûa ngöôøi quaûn lyù söï soáng ñoù laø quaúng noù ñi nhö thöù voâ giaù trò.
Töï töû coù theå laø daáu hieäu döùt khoaùt vaø khoâng thay ñoåi ñöôïc nöõa cuûa loøng tuyeät voïng vaø nghi ngôø Thieân Chuùa. Noù coù theå laø cuoäc noåi loaïn "baát baïo ñoäng", moät söï dieãn taû cuøng taän veà quyeàn töï do caù nhaân mang tính tieâu cöïc tröôùc maët Thieân Chuùa. Nhöng trong thöïc teá cuoäc soáng, töï töû ít khi mang tính aùc taâm coá tình naøy. Neáu ta nghe tin moät ngöôøi baïn voán bieát laø moät con ngöôøi toát laønh, deã thöông laïi ñi töï töû, thì ta coù theå haàu nhö chaéc chaén raèng ñoù laø, moät ngoõ cuït taâm lyù, chöù khoâng theå laø moät haønh vi phaûi chòu traùch nhieäm luaân lyù.
Trong nhieàu tröôøng hôïp töï töû, phía ñaùng traùch chính laø xaõ hoäi hoaëc moät moâi tröôøng cuï theå, vì noãi tuyeät voïng thöôøng phaûn aùnh söï thaát baïi cuûa nhöõng ngöôøi ñaùng leõ ra ñaõ phaûi theå hieän söï chaêm soùc aân caàn vaø coâng baèng ñoái vôùi nhöõng con ngöôøi laâm côn khuûng hoaûng. Quaù nhieàu ngöôøi giaø caû, taøn taät bò ñoái xöû theo caùch aáy ñeán ñoä "ñöôïc" môøi cuï theå "bieán" khoûi saân khaáu cuoäc ñôøi. Vaø moät cuoäc töï töû xaûy ra thöôøng laø coá gaéng tuyeät voïng sau cuøng ñeå loâi keùo söï chuù yù vaø giuùp ñôõ cuûa ngöôøi khaùc.
Gaëp moät ngöôøi laùng gieàng muoán töï töû, ta caàn laøm heát söùc coù theå ñeå cöùu anh ta. Khi laøm vaäy, khoâng phaûi laø ta ñang giaûm thieåu töï do cuûa hoï, song ñuùng hôn, ta coù theå noùi ñöôïc laø öôùc muoán töï töû cuûa hoï khoâng phaûi laø söï dieãn taû töï do, nhöng laø söï khuyeát vaéng taïm thôøi töï do.
Toäi khoâng coù yù bieän minh caùch khaùch quan cho vieäc töï töû cuûa nhöõng ngöôøi can döï vaøo cuoäc khaùng cöï can ñaûm vaø baát baïo ñoäng ñoái vôùi caùc nhaø ñoäc taøi taøn baïo. Theo caùi nhìn cuûa toâi, cöôùp ñi maïng soáng cuûa ai thì ñeàu laø haønh vi baïo löïc. Tuy vaäy, nhöõng ngöôøi haønh xöû nhö theá coù theå chuû yù nhaém noùi vôùi nhaø ñoäc taøi raèng: "Chuùng toâi khoâng phaûi loaïi ngöôøi ñi cöôùp maïng soáng cuûa ngöôøi khaùc, nhöng chuùng toâi saün saøng hy sinh maïng soáng mình ñeå keâu goïi nhaân tính cuûa oâng". Nhöõng ngöôøi naøy, trong caùc naêm qua ta ñaõ bieát, muoán noùi vôùi caû theá giôùi raèng: "Thaø cheát coøn hôn laø ñaàu haøng nhaø ñoäc taøi vaø baùn reõ töï do cuûa mình"
Toâi khoâng daùm keát toäi töï töû cho nhöõng ngöôøi ñaõ töï hy sinh maïng soáng mình khi hoï phaûi ñöông ñaàu vôùi tình huoáng bò boùp meùo suy nghó, vaø do ñoù, bò buoäc phaûi phaûn boäi laïi maïng soáng cuûa nhieàu ngöôøi khaùc. Haønh vi naøy coù theå coù khía caïnh beà ngoaøi cuûa toäi töï töû. Nhöng theo nghóa minh baïch noù khoâng heà mang ñieàu maø chuùng ta coù yù noùi qua töø "töï töû" ôû tính aùc taâm luaân lyù cuûa noù.
(4) Saùt Nhaân Vaø Tham Gia Vaøo Vieäc Saùt Nhaân Haøng Loaït
Saùt nhaân laø toäi gieát ngöôøi coù chuû yù. Neáu vieäc baûo veä sinh maïng cuûa ta, cuûa tha nhaân hoaëc vì baûo veä thieän ích cuûa loaøi ngöôøi maø daãn ñeán caùi cheát cuûa moät teân xaâm löôïc ngang ngöôïc, thì haønh vi naøy khoâng coù tính aùc taâm cuûa toäi gieát ngöôøi, vaø khoâng maéc vaøo leänh truyeàn cuûa Kinh Thaùnh: "Chôù gieát ngöôøi". Coøn neáu caùc vò caàm quyeàn, nhaø ñoäc taøi hoaëc baïo chuùa bò nhöõng ngöôøi chòu caûnh laàm than baát coâng ñaùnh phaù, thì hoï khoâng coù quyeàn phaûn öùng baèng baïo löïc. Vaø neáu hoï söû duïng baïo löïc maø gieát cheát nhöõng ngöôøi ñoøi hoûi coâng baèng, thì hoï laø keû saùt nhaân. Coøn taát caû nhöõng ngöôøi tham gia cuoäc baïo ñoäng naøy choáng laïi nhöõng ngöôøi khoâng tìm gì khaùc hôn laø töï do cuõng nhö caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi, thì hoï phaûi chòu traùch nhieäm veà cuøng moät toäi gieát ngöôøi haøng loaït.
Giöõa caùc nhaø ñaïo ñöùc hoïc coù cuoäc tranh luaän veà vieäc, lieäu nhöõng ngöôøi bò khai thaùc vaø bò ñaøn aùp trong nhöõng hoaøn caûnh cuøng cöïc coù theå ñoøi hoûi caùc quyeàn cuûa hoï baèng cuoäc caùch maïng baïo ñoäng khoâng. Theo xaùc tín cuûa toâi, chuùng ta caàn laøm hôn nöõa ñeå toû loä söùc maïnh cuûa haønh vi baát baïo ñoäng, vaø chæ sau khi ñaõ duøng heát caùch, chuùng ta môùi coù quyeàn thaûo luaän xem lieäu thieän ích coù theå ñöôïc hy voïng moät caùch hôïp lyù töø cuoäc caùch maïng baïo ñoäng coù caân xöùng vôùi söï xaáu noù coù theå gaây ra hay khoâng. Tuy nhieân, söï xaáu luaân lyù cuûa vieäc gieát ngöôøi trong moät cuoäc chieán ñaáu vì nguyeân nhaân ngay chính, haïn nhö nhaân quyeàn vaø töï do cô baûn, thì khoâng hoaøn toaøn gioáng nhö vieäc gieát ngöôøi vì muïc ñích baát chính, quyeàn löïc baát chính hoaëc laïm duïng quyeàn löïc.
Nhöõng teân khuûng boá vaø khoâng taëc söû duïng nhöõng ngöôøi voâ toäi nhö phöông tieän ñaït muïc tieâu chính trò cuûa chuùng, thaäm chí neáu chuùng döôøng nhö ñöôïc bieän hoä, thì chuùng cuõng laø nhöõng teân gieát ngöôøi trong tö töôûng, coøn neáu gieát ngöôøi voâ toäi thì chuùng laø nhöõng teân gieát ngöôøi thöïc söï. Khi duøng caùc phöông tieän theá naøy, chuùng toû ra chaúng khaù hôn, thaäm chí coøn teä hôn nhöõng keû ñang ñaøn aùp chuùng. Neáu veà sau, nhöõng con ngöôøi naøy coù quyeàn löïc trong tay, hoï cuõng seõ tieáp tuïc duøng daân chuùng nhö caùc duïng cuï hoaëc caùc "phöông tieän".
Toäi aùc cuõng nhö toäi phaïm lôùn nhaát choáng laïi leänh caám gieát ngöôøi cuûa Kinh Thaùnh ñoù laø gieát ngöôøi trong caùc cuoäc chieán tranh phi nghóa. Vaø nhöõng ai gieo raéc loøng haän thuø, chuû nghóa ñeá quoác, hoaëc oùc cuoàng tín thôø ngaãu töôïng khieán cuoäc chieán buøng noå, thì ñeàu coù nhuùng tay vaøo toäi naøy. Nhöõng ngöôøi caàm quyeàn ñaõ quyeát ñònh môû cuoäc chieán vaø söû duïng coâng daân ñeå thöïc hieän yù ñoà cuûa hoï seõ laø nhöõng ngöôøi tröôùc tieân phaûi traû lôøi tröôùc maët Chuùa veà taát caû caùc cuoäc cheùm gieát vaø loøng haän thuø maø hoï ñaõ gaây ra. Cuoäc chieán caøng coù theå ñöôïc bieän minh, vaø tính baát chính cuûa söï aùc hoï ñang nhaém ñeán caøng lôùn, thì toäi cuûa hoï caøng lôùn. Caùc nhaø chöùc traùch quoác gia naøo ñoøi ñoái phöông laâm chieán phaûi ñaàu haøng voâ ñieàu kieän, cuõng coù nghóa laø laøm cho moät cuoäc ngöøng baén vaø hoøa bình trôû neân voâ phöông, thì phaûi chòu traùch nhieäm veà taát caû cuoäc cheùm gieát tieáp tuïc xaûy ra sau ñoù ôû caû hai beân.
(5) AÙn Töû Hình
Theo truyeàn thoáng tö töôûng caù nhaân, toâi thaáy hieän nay trong Ki-toâ giaùo cuõng nhö trong giaùo hoäi Coâng Giaùo coù hai yù kieán coù leõ ñuùng. Coù nhöõng ngöôøi nghó raèng aùn töû hình coù theå vaø neân aùp duïng cho caùc teân toäi phaïm nguy hieåm ñeå baûo veä ngöôøi voâ toäi. YÙ kieán naøy ñöôïc ñoàng thuaän, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng teân khuûng boá chuyeân ngheà, troán thoaùt nhieàu laàn vaø gaây ra cuoäc taøn saùt môùi.
Rieâng toâi, toâi nghieâng veà yù kieán cho raèng toát hôn neân boû aùn töû hình. Chuùng ta phaûi nhìn toaøn dieän caùc heä luaän coù theå coù cuûa haønh vi.
Trong Cöïu Öôùc coù nhieàu vaên baûng bieän minh cho aùn töû hình. Tuy nhieân, ta khoâng neân boû qua tính caùch maïc khaûi tieâm tieán xuyeân suoát Cöïu öôùc vaø ñaõ daãn chaéc ñeán vieäc giaûm bôùt baïo löïc. Döôùi aùnh saùng Taân öôùc, vôùi toâi, döôøng nhö vieäc boû aùn töû hình töông hôïp chaët cheõ hôn vôùi söù ñieäp baát baïo ñoäng cuûa Ñöùc Gieâ-su vôùi tinh thaàn töø aùi cuûa Ngöôøi, cuõng nhö ñoái chuùng ta moân ñeä cuûa Ngöôøi. Chaéc chaén nhöõng teân toäi phaïm nguy hieåm phaûi bò giöõ nôi naøo hoï khoâng theå tieáp tuïc laøm haïi ngöôøi khaùc. theá nhöng, nhieäm vuï chính cuûa chuùng ta laø chöõa laønh nhöõng ai ñaõ sa vaøo ñaàu oùc baïo löïc.
Moät trong nhöõng luaän chöùng chính uûng hoä vieäc huyû boû aùn töû hình ñoù laø söï theå trong quaù khöù, ña soá caùc quoác gia trong thôøi chieán ñaõ can döï vaøo vieäc taøn saùt haøng loaït, hoaëc ñaõ ñaøn aùp kòch lieät nhöõng ngöôøi leân tieáng ñoøi chính nghóa. Vaø caùc toøa aùn daân söï cuõng nhö quaân söï ñaõ quaù deã daøng keát aùn töû hình ngöôøi ta maø khoâng ñuû chöùng côù phaïm toäi hoaëc cuõng nhö khoâng töông xöùng vôùi loãi hoï ñaõ phaïm.
Theo xaùc tín cuûa toâi, moät quoác gia khoâng coù quyeàn duy trì aùn töû hình, tröø phi hoï ñaõ laøm heát söùc heát caùch ñeå xaây döïng moät toát hôn, cuõng nhö chaêm lo coù ñöôïc moät moâi tröôøng nhaân baûn vaø coâng bình hôn. Toaø aùn toái cao naøo cuï theå buoäc cha meï gôûi con ñeán hoïc trong moät heä thoáng giaùo duïc caám giaûng daïy moân toân giaùo vaø ñaïo ñöùc treân neàn taûng ñöùc tin, thì toøa aùn ñoù khoâng neân ñöôïc trao cho thaåm quyeàn ñeå xaùc nhaän aùn töû hình vì nhieàu toäi aùc seõ xuaát phaùt töø chính heä thoáng giaùo duïc ñoù.
PVD - Nha Trang
(Trích daãn töø Ephata Vieät Nam soá 16, naêm 2001)