Coâ Ñôn Vaø Söï Töï Do
(Nhöõng Ñoaûn Khuùc Suy Nieäm vaø Caàu Nguyeän
cuûa Linh Muïc Nguyeãn Taàm Thöôøng, SJ.)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- Ñoaûn Khuùc 76 -
Ñeàn Thôø Phanxicoâ - Goa
Nghó laïi caâu chuyeän 13 naêm veà tröôùc thaät kyø thuù. Ñöôøng vaøo Macao ñaõ ngheõn loái, theá maø sau cuøng toâi vaãn coù maët cuøng vôùi nhoùm ngöôøi caùc cha doøng Don Bosco. Toâi seõ keå tieáp caùch naøo toâi vaøo Macao ñöôïc vaø nhöõng ñieàu raát ngaïc nhieân xaåy ra. Baây giôø toâi ñang coù maët ôû Goa, nôi löu giöõ xaùc thaùnh nhaân. Hoâm nay ngaøy 29 thaùng 3 naêm 2001.
Toâi khoâng coøn ôû bôø bieån Goa nöõa. Toâi veà thaønh phoá, ôû troï nhaø caùc Cha Doøng Teân. Caùc Cha raát hieáu khaùch, toâi xuoáng beáp baát cöù luùc naøo ñoùi, laáy ñoà aên töï nhieân nhö nhaø mình. Töø cöûa soå phoøng aên, nhìn qua beân kia laø nhaø thôø... moät coâng trình kieán truùc tuyeät vôøi theo loái Boà Ñaøo Nha. Nhaø thôø Coâng Giaùo nhöng laø thaéng caûnh cuûa thaønh phoá neân nhaø nöôùc chòu phí toån ñeøn ñieän. Töø chaäp toái ñeán möôøi giôø ñeâm, caû nhaø thôø nhö moät khoái caåm thaïch traéng saùng röïc. Töø maõi xa cuõng nhìn thaáy.
Goa coøn noåi tieáng veà röôïu. Choã naøo cuõng coù quaùn baùn röôïu. Bia vaø ruôïu ôû ñaây khoâng coù thueá, reû nhaát nöôùc. Ai cuõng baûo ñeán Goa tha hoà uoáng röôïu. Thaønh phoá ngaên naép, khoâng coù boø ñi laïi ngheâng ngang. Phoá xaù saïch seõ, coù nhieàu boùng daùng du khaùch AÂu Chaâu. Tieáp tuïc thueâ chieác xe gaén maùy Honda, oâng thaày toâi quen ôû Poonateân laø Benedicto chôû toâi ñi khaép noäi, ngoaïi thaønh cuûa Goa. Töø trung taâm thaønh phoá ñi chöøng nöûa tieáng laø tôùi nôi löu giöõ xaùc thaùnh Phanxicoâ goïi laø Old Goa, thaønh phoá Goa coå.
Thaày Benedicto thaät toát laønh, ñang hoïc thaàn hoïc. Toâi hy voïng thaày seõ laø moät linh muïc toát. Nöôùc da cuûa Benedicto chæ ngaêm ngaêm ñen thoâi, doøng hoï thaày khoâng phaûi laø ngöôøi thoå daân AÁn, coù theå maáy theá heä tröôùc ñaõ lai goác AÂu Chaâu. Ngay teân goïi cuûa thaày cuõng theá, Benedicto laø teân goïi raát AÂu Chaâu chöù khoâng phaûi teân AÁn Ñoä daøi loøng thoøng, khoù phaùt aâm. Thaày chôû toâi ñi khaép nôi, caét nghóa nhöõng thaéng caûnh lòch söû cuûa Goa. Thaày daãn toâi vaøo gaëp Cha giaùm ñoác trung taâm cuûa nhaø thôø ñang löu giöõ xaùc thaùnh Phanxicoâ. Dó nhieân cha cuõng laø linh muïc Doøng Teân. Ñöôïc bieát toâi töø Vieät Nam ñeán, khoâng coù nhieàu thôøi giôø neân Cha cho toâi daâng leã ngay saùng ñoù. Toâi coøn giöõ maáy doøng chöõ Cha vieát cho nhaân vieân coi phoøng thaùnh doïn ñoà leã cho toâi: Father Joseph, Jesuit will say mass at Mausoleum.
Töø cuoái nhaø thôø ñi vaøo, xaùc thaùnh nhaân ñaët beân caùnh phaûi gaàn cung thaùnh, treân cao. Khaùch haønh höông kính vieáng coù theà quyø tröôùc hoøm ñöïng xaùc, coù song saét baûo veä, khoâng vaøo trong khu baøn thôø ñöôïc. Thaáy nhaân vieân baûo veä doïn leã môû cöûa cho toâi vaøo daâng leã beân trong moä bia, maáy ngöôøi haønh höông cuõng theo vaøo. Sau leã hoï xin chuïp hình chung vaø caùm ôi toâi nhieàu laém, hoï noùi raèng quaù may maén ñöôïc coù cha daâng leã vaø ñöôïc tham döï thaùnh leã beân caïnh xaùc thaùnh, moät ñaëc aân khoâng ngôø trong chuyeán du lòch cuûa hoï.
Xaùc thaùnh nhaân coøn nguyeân nhöng khoâ laïi nhö voû caây. Dó nhieân khoâng coøn laønh laïnh taát caû. Moät caùnh tay ñaõ bò chaët ñöa veà nhaø thôø Gieâsu ôû Roma. Khi ngöôøi ta caûi moä töø Trung Hoa ñem veà Roma, ñi ngang qua Goa, daân chuùng giöõ xaùc laïi khoâng chòu cho ñem ñi. Ngay sau khi cheát, Phanxicoâ Xavier ñaõ laøm pheùp laï. Cuøng luùc hieän ra nhöõng choã khaùc nhau cöùu ngöôøi bò baõo bieån. Luùc boác xaùc, xaùc coøn nguyeân khoâng bò hö naùt. Vì Goa laø vuøng ñaát Ngaøi ñaõ ñaët chaân tôùi luùc ban ñaàu neân daân chuùng nhaát ñònh giöõ laïi. Ñoái vôùi Doøng Teân ôû Roma thì nhaát ñònh phaûi coù maët Phanxicoâ ôû thuû ñoâ cuûa Giaùo Hoäi vì coù theå noùi Phanxicoâ Xavier laø nhaø truyeàn giaùo röûa toäi nhieàu nhaát trong lòch söû truyeàn giaùo. Sau cuøng khoâng ñem ñöôïc xaùc veà Roma thì ñöa moät caùnh tay veà. Hoâm nay ai ñeán Roma seõ thaáy caùnh tay cuûa thaùnh Phanxicoâ Xavier ñöôïc tröng baøy taïi nhaø thôø Gieâsu.
Ngaøy xöa xaùc thaùnh nhaân ñöôïc tröng baøy cho tín höõu ñeán taän nôi chaïm vaøo. Nhöng coù ngöôøi cöù muoán laáy xöông thaùnh laøm cuûa rieâng, ñeå baûo toaøn, hoâm nay xaùc thaùnh nhaân ñöôïc ñaët trong loàng kieáng. Vaøo dòp leã haøng naêm, moàng ba thaùng möôøi hai, haøng traêm ngaøn ngöôøi haønh höông ñoå veà Goa tham döï kieäu thaùnh. Chung quanh nhaø thôø laø moät coâng tröôøng maáy möôi maãu ñaát, roäng meânh moâng ñeå tieáp ñoùn khaùch haønh höông thaäp phöông. Beân caïnh khoâng xa laø nhaø thôø chính toøa cuûa Goa. Giöõa vuøng ñaát cuûa caùc thaàn linh AÁn Giaùo, veà ñeán Goa ta coù caûm töôûng nhö veà Roma cuûa Giaùo Hoäi.
Toâi quyø beân moä xaùc Phanxicoâ, hình dung con ngöôøi ñaày duõng caûm naøy trong nhöõng ngaøy ñaàu tieân treân ñaát AÁn. Hôn boán traêm naêm veà tröôùc, Phanxicoâ Xavier chæ laø moät ngöôøi ñaøn oâng môùi ngoaøi tam thaäp, 36 tuoåi, ñeán moät vuøng ñaát ñaày chöôùng khí, aâm u, muoãi ñoäc, nöôùc ñoäc. Baáy giôø leân ñöôøng truyeàn giaùo laø vónh bieät queâ höông, laø ra ñi khoâng heïn ngaøy trôû laïi. Thaät söï laø cheát ñi trong loøng cho moät tieáng goïi cao caû. Hoâm ôû beán taàu Lisbon töø giaõ nhöõng thaønh phoá AÂu Chaâu, khoâng bieát Phanxicoâ coù nhöõng xuùc caûn ngheïn ngaøo naøo. Ngaøi coù nhôù thöông cha meï khoâng, coù bieát mình ra ñi khoâng trôû laïi khoâng? Thaät söï laø theá, chuyeán taàu ñònh meänh aáy ñem Phanxicoâ Xavier ra ñi, vaø chaøng trai naøy ñaõ vónh bieät queâ höông, moät chuyeán ñi khoâng bao giôø veà. Beán cuõ meânh moâng trong töôûng nhôù. Laøm sao maø khoâng coù luùc buøi nguøi nhôù veà gia ñình, baïn beø, con ñöôøng xöa?
Ñoái vôùi nhöõng con ngöôøi truyeàn giaùo naøy Hoäi Thaùnh laø moät gia ñình bao truøm caû theá giôùi, laø moät vôû kòch lòch söû lôùn vaø caùc ngaøi muoán döï phaàn vaøo. Ñöùc Thaùnh Cha thôøi ñoù laø Phaoloâ 3 baûo thaùnh Inhaxioâ neân queân döï tính ñi Jeârusalem, ñeå ôû laïi Roâma vì khoâng thieáu gì vieäc phaûi laøm. Ñoù laø naêm 1539, nhöõng tu só Doøng Teân ñaàu tieân khaán ñöùc vaâng lôøi vaø tuyeân höùa moät lôøi theà ñaëc bieät laø chaáp nhaän baát cöù söù maïng naøo Ñöùc Giaùo Hoaøng trao vaø saün saøng ra ñi khaép nôi treân theá giôùi. Daàn daàn nhoùm trôû thaønh moät trong nhöõng doøng tu truyeàn giaùo lôùn nhaát trong Hoäi Thaùnh.
Chuùa coù caùch duøng ngöôøi khaù kyø laï. Thaùnh Phaoloâ ñaõ töøng saên ñuoåi caùc Kitoâ höõu. Nhöng baát ngôø, Ngaøi ñoät ngoät thay ñoåi heát. Sau khi ngaõ ngöïa vaø hoaùn caûi, Ngaøi ñi nhieàu nôi ôû Trung Ñoâng, Hi Laïp vaø Roâma ñeå chia seû kinh nghieäm veà Ñöùc Kitoâ. Ngaøi trôû neân khuoân maãu sau naøy thaùnh Phanxicoâ Xavier vaø caùc vò thöøa sai khaùc seõ theo.
Lòch söû ghi laïi Phanxicoâ Xavier khoâng phaûi laø thöøa sai ñaàu tieân ñöôïc thaùnh Inhaxioâ cöû ñeán vôùi daân ngoaïi. Thoaït tieân thaùnh Phanxicoâ Xavier ñang ôû Roâma giaûng trong caùc nhaø thôø taïi ñaây. Khi ngaøi phuïc hoài sau côn beänh, thaùnh Inhaxioâ chæ ñònh ngaøi laøm thô kí, vì doøng Teân luùc aáy ñang taêng tröôûng, vaø thaùnh Inhaxioâ caàn ngöôøi giuùp ñeå quaûn töï. Nhöng chöa ñöôïc bao laâu thì naêm 1540 vua Gioan nöôùc Boà Ñaøo Nha xin thaùnh Inhaxioâ cho 2 tu só Doøng Teân sang AÁn Ñoä, nôi ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ ñeán laøm aên sinh soáng vaø truyeàn giaùo. Luùc baáy giôø môùi coù möôøi tu só Doøng Teân thoâi. Thaùnh Inhaxioâ chæ ñònh 2 linh muïc ñi AÁn Ñoä. Nhöng ngay ñuùng hoâm leân ñöôøng ñi Lisbon, taàu saép nhoå neo thì moät ngöôøi bò beänh naëng. Thaùnh Inhaxioâ goïi Phanxicoâ Xavier noùi vôùi ngaøi coù theå leân ñöôøng ñi AÁn Ñoä ngay hoâm sau. Phanxicoâ Xavier vaâng lôøi ngay, khoâng hoûi laïi moät lôøi naøo. Duø bieát coù theå khoâng bao giôø gaëp laïi thaùnh Inhaxioâ, khoâng bao giôø nhìn laïi AÂu Chaâu, duø bieát thôøi aáy cöù hai ngöôøi vöôït ñaïi döông thì moät ngöôøi cheát treân bieån, ngaøi chæ thöa thaät ngaén goïn vôùi thaùnh Inhaxioâ: Vaâng, con xin ñi!
Chaéc laø nhôù nhaø, nhöõng ngaøy xa queâ höông, Phanxicoâ Xavier coù moät tuùi da nhoû, luùc naøo cuõng ñeo treân ngöïc. Moãi laàn nhaän ñöôïc thö töø queâ nhaø, Phanxicoâ caét chöõ kyù boû vaøo tuùi da aáy vaø cöù ñeo beân mình.
Phanxicoâ sinh ngaøy 7.4.1506, taàu nhoå neo rôøi Lisbon ñi AÁn Ñoä ngaøy 7.4.1541, ñuùng ngaøy sinh nhaät thöù ba möôi laêm. Ñaùng nheõ chuyeán taàu aáy mang hai tu só Doøng Teân, nhöng phuùt cuoái ngöôøi kia laïi ôû laïi. Töø Roma, Phanxicoâ vaø Rodriguez ñaùp taàu veà Lisbon ñeå ñi AÁn nhöng veà ñeán nôi, taàu kia nhoå neo roài. Hai ngöôøi laøm vieäc toâng ñoà ôû Lisbon trong khi chôø taàu. Luùc coù taàu cuõng laø luùc vieäc toâng ñoà ñang phaùt trieån. Vì theá maø ngöôøi kia ôû laïi ñeå tieáp tuïc. Sau cuøng Phanxicoâ ra ñi moät mình. Chia tay nhau ôû beán taàu, Phanxicoâ böôùc xuoáng nöôùc. Sôï ra ñi khoâng coù ngaøy trôû laïi, baáy giôø Phanxicoâ môùi noùi chuyeän bí maät trong moät giaác mô maø ngöôøi baïn cöù toø moø hoûi maõi.
Toâi traåy ñi xa anh em, chaúng coøn ôû chung nöõa, vì tình nghóa anh em, toâi chaúng muoán giaáu gì, ñieàu maø anh hoûi toâi nhieàu laàn trong ñeâm toâi ñaõ keâu to: "Laïy Chuùa, xin ban cho con theâm nöõa." Ñeâm aáy trong moät giaác mô, toâi thaáy mình phaûi chòu nhieàu gian nan vì Chuùa, nhöng ñöôïc Chuùa ban ôn, toâi chaúng sôï gì. Neân toâi ñaõ xin Chuùa ban theâm nhöõng söï khoù khaên aáy cho toâi.
Trôøi hoâm nay raát trong vaø maây raát cao, AÁn Ñoä ñaõ vaøo muøa hanh naéng. Toâi ñang ngoài ñaây beân ñeàn thôø treân ñaát AÁn hình dung laïi nhöõng chaëng ñöôøng xa xöa hôn boán traêm naêm veà tröôùc. Sau cuoäc haønh trình daøi möôøi ba thaùng trôøi, Phanxicoâ ñeán Goa ngaøy 6.5.1542. Toâi muoán hình dung trong taâm trí luùc thaùnh Inhaxioâ goïi Phanxicoâ Xavier laïi baûo ngaøy mai taàu nhoå neo, ngöôøi Cha döï ñònh gôûi ñi bò beänh, con coù theå ñi theá ñöôïc khoâng. Vaø Phanxicoâ Xavier ñaõ khoâng hoûi laïi lôøi naøo chæ noùi: Vaâng, con xin ñi. Toâi cuõng muoán hình dung giaây phuùt cuoái cuøng, luùc taàu nhoå neo, ngöôøi kia ôû laïi khoâng ñi nöõa. Taâm traïng Phanxicoâ luùc ñoù theá naøo, vì treân chuyeán taàu aáy, Phanxicoâ ra ñi moät mình.
Nguyeãn Taàm Thöôøng
Goa 29.3.2001
(Trích Nhöõng Trang Nhaät Kyù Cuûa Moät Linh Muïc)