Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageThuôû ñaàu trong Giaùo hoäi, chuù giaœi thaùnh kinh, lyù luaän thaàn hoïc vaø giaùo huaán thieâng lieâng quaán vaán laáy nhau, khoâng phaân ñònh roõ. Vaø ñoù laø: Trí naêng chieâm ngöôõng ñöùc tin maïc khaœi. Töø möôøi theá kyœ nay, taùch khoœi aœnh höôœng ñan vieän vaø giaùo phuï, trí naêng aáy bieán thaønh Trí naêng tra vaán (critique) trong thaàn hoïc nhaø tröôøng (scholastique). Thaàn hoïc nhaø tröôøng (töùc kinh vieän) ñaõ taùch vieäc tìm hieåu noäi dung tin ra khoœi ñôøi soáng ñöùc tin, khieán noù khaùch quan vaø minh baïch hôn, nhöng cuõng do ñoù maø naœy sinh maâu thuaãn giöõa moät beân laø kinh nghieäm vaø beân kia laø thaàn hoïc. Phe chuœ tröông soáng nghieäm cho thaàn hoïc laø "scientia vana" (caùi bieát vieån voâng voâ ích), trong khi caùc taùc phaåm cuœa hoï, nhöõng "suy ra öôùt aùt" laïi bò thaàn hoïc coi laø thieáu neàn taœng tín lyù.
Thaät ra, thaàn hoïc nhaø tröôøng khoâng phaœi laø khoâng ñi hôi xa vaøo söï "vana" khi khoâng maáy quy chieáu vaøo thaùnh kinh, laïi cuõng chaúng ñeám xæa gì ñeán kinh nghieäm soáng tin nöõa. Hoï coát giaœi thích caùi gì ñaõ ñöôïc ñònh tín, nhöõng tín ñieàu voán roõ raøng, vaén taét vaø khoâ khan. Hoï laêng xaêng moå xeœ maáy töø ngöõ, xem chuùng coù theå mang nhöõng yù nghóa gì vaø thöïc ra chæ nhaém moät yù nghóa gì thoâi. Trong lyù luaän, hoï döïa vaøo heä thoáng tín ñieàu (do ñoù tính phaùp lyù vaø tröøu töôïng cuœa ñieàu phaœi nhaän, phaœi tin) hôn laø nhaát tính (uniteù) muoân maàu cuœa Lôøi Chuùa vaø söï soáng nghieäm Lôøi Chuùa cuœa coäng ñoàng Daân Chuùa töø khôœi thuœy ñeán giôø. Dó nhieân, ñaây môùi HÔN LAØ, chöù chöa phaœi CHÆ THOÂI.
Hoài ñaàu theá kyœ XX, moät ñoâi coá gaéng khoa hoïc hoùa kinh nghieäm ñaõ caán keát trong maáy cuoán thuœ baœn "thaàn hoïc tu ñöùc" (theùologie asceùtique), nhö cuœa Tanquerey raát quen thuoäc vôùi Vieät Nam. Moät phaàn thuœ baœn toùm taét noäi dung tín lyù lieân quan ñeán nguyeân uœy vaø neàn taœng cuœa ñôøi soáng thieâng lieâng. Nhöng coâng vieäc chính cuœa chuùng laø dieãn taœ vaø thang baäc hoùa ñôøi soáng naøy döïa theo kinh nghieäm cuœa caùc baäc thaøy ñan tu, do ñoù laáy caáp ñoä suy chieâm laøm thöôùc ño soáng thaùnh.
Treân nguyeân taéc, moät thaàn hoïc thieâng lieâng chính coáng Kytoâ-giaùo khoâng theå khoâng quy chieáu vaøo lyù töôœng Phuùc aâm, do ñoù döïa vaøo kinh thaùnh vaø ñöôïc höôùng daãn bôœi tín lyù. Ñoái töôïng ñuùng cuœa noù phaœi laø ñôøi soáng thieâng lieâng. Vaø moät thaàn hoïc veà ñôøi soáng naøy vöøa phaœi döïa vaøo kinh nghieäm soáng tin truyeàn thoáng, vöøa phaœi lyù luaän veà lyù töôœng Tin möøng vaø phaùc hoïa nhöõng quy luaät cuœa con ñöôøng neân thaùnh.
Lyù luaän veà Tin Möøng ö? Phaœi chaêng ñoù laø vieäc cuœa thaàn hoïc tín lyù, vaø laøm nhö vaäy, tu ñöùc hoïc ñaõ rôi vaøo caùi baãy cuœa chuœ nghóa duy lyù: khaùch quan hoùa caùi ñaùng leõ chæ laø soáng nghieäm taâm hoàn?
Theá nhöng laøm sao traùnh ñöôïc lyù luaän nhæ, khi ñaây khoâng phaœi laø soáng ñaïo, maø khoa hoïc veà soáng ñaïo? Maø duø cho soáng ñaïo, thì soáng ñaïo Kytoâ-tính cuõng phaœi ñaët neàn treân ñöùc tin Kytoâ-giaùo, vaø nieàm tin naøy coù ñoái töôïng moâ thöùc (objet formel) laø moät heä thoáng giaùo lyù maïc khaœi.
Vaâng, soáng ñaïo khoâng theå chæ laø nhöõng caœm nghieäm suoâng, maø nhöõng caœm nghieäm ñöôïc höôùng daãn ñeå ñi vaøo maàu nhieäm Chuùa Kytoâ, maàu nhieäm ñaõ ñöôïc "thoâng tin" cho chuùng ta baèng thöù ngoân ngöõ khaùch quan cuœa loaøi ngöôøi. Dó nhieân coøn coù Chuùa Thaùnh Thaàn. Nhöng Thaùnh Thaàn chæ nhaéc laïi ôœ beân trong nhöõng ñieàu Chuùa Yeâsu ñaõ noùi ôœ beân ngoaøi thoâi (Yo.14.26). Vaœ laïi, caœm nghieäm coù theå coù, nhöng chöa chaéc do Thaùnh Thaàn. Bôœi theá, noù caàn ñöôïc kieåm chöùng, maø ñaõ kieåm thì phaœi döïa vaøo nhöõng tieâu chuaån khaùch quan.
Soáng ñaïo ñaõ theá, noùi chi ñeán khoa hoïc soáng ñaïo. Khoâng theå chæ trình baøy kinh nghieäm, maø coøn soi saùng kinh nghieäm baèng Lôøi Chuùa. Khoâng theå chæ duøng moät thöù ngoân ngöõ khích ñoäng öôùt aùt, maø coøn phaœi tra vaán vaø phaân tích, phaœi trình baøy chính xaùc vaø coù khoa hoïc.
Vaâng, thaàn hoïc thieâng lieâng khoâng theå khoâng döïa vaøo thaàn hoïc tín lyù, nhaát laø khi thöù tín lyù aáy ñaõ thaønh hieän sinh hôn hoâm nay. Ñeå thaønh hieän sinh, tín lyù ñaõ quan taâm ñeán soáng nghieäm, ñeán truyeàn thoáng soáng nghieäm cuœa coäng ñoàng thöôøng ñöôïc coâ ñoïng ôœ nhöõng ñænh cao, caùc thaùnh nhaân. Ñeå thaønh hieän sinh, tín lyù coøn phaœi höôùng veà soáng ñaïo nhö cöùu caùnh cuœa noù. Vaâng, tín lyù khoâng coù cöùu caùnh ôœ chính mình, tín lyù chæ laø ñeøn pha, laø ñöôøng ñi vaø phöông tieän thoâi.
Döïa vaøo tín lyù, thaàn hoïc thieâng lieâng khoâng theå khoâng "tröôït baêng" tín lyù, ñeå nöông theo ñaø tröôït tín lyù maø phoâ dieãn ngheä thuaät cuœa rieâng mình.
Vaâng, neáu caùi nhìn tín lyù nghieâng haún veà lyù thuyeát duø khoâng xa rôøi soáng nghieäm, thì caùi nhìn cuœa thaàn hoïc thieâng lieâng, tuy höôùng haún veà thöïc haønh (soáng ñaïo) ñaáy, nhöng ñöùng vöõng treân hai chaân cuœa caœ kinh nghieäm laãn giaùo lyù.
Tuy cuøng nhaém ñöùc tin trong ñôøi soáng, thaàn hoïc thieâng lieâng cuõng phaân bieät vôùi thaàn hoïc luaân lyù luoân.
Söï ra ñôøi cuœa neáp soáng tu vaøo theá kyœ IV roài seõ chia ñoâi Daân Chuùa thaønh tu vaø tuïc. Ngöôøi tuïc thì ñi con ñöôøng cuœa toái thieåu: traùnh toäi vaø giöõ luaät, trong khi con ñöôøng cuœa toái ña thuoäc veà tu syõ, vaø ñaây laø: soáng caùc khuyeán duï Tin Möøng. Do ñoù, khoa hoïc soáng ñaïo cuõng chia ñoâi döùt khoaùt: tu ñöùc nhaém tu syõ vaø luaân lyù nhaém "ngöôøi ñôøi".
Thaät ra thaàn hoïc luaân lyù ñöôïc soaïn vì caùc cha giaœi toäi, giuùp caùc ngaøi laøm quan toøa xeùt xöœ, do ñoù naëng veà phaùp lyù vaø coù tính caùch giaœi muïc (casuistique), nghóa laø coát phaân loaïi caùc hình thöùc phaïm toäi vaø ñeà ra caùch xöœ lyù cho moãi ca. Trong khi aáy thaàn hoïc tu ñöùc, tuy coù daãn chöùng kinh thaùnh ñoâi phen, nhöng chæ nhaém tieán trình thaùnh hoùa vaø kyõ thuaät neân thaùnh, chöù ít lyù luaän veà lyù töôœng vaø neàn taœng Tin möøng cuœa chính söï neân thaùnh ñoù.
Ngaøy nay, thaàn hoïc luaân lyù ñaõ bôùt tính hình thöùc ñeå ñi vaøo nhöõng uaån khuùc beân trong cuœa taâm hoàn, ñaõ bôùt thieân veà toäi ñeå noùi nhieàu hôn veà nhöõng thuùc baùch cuœa Phuùc AÂm. Coù ñieàu thaàn hoïc luaân lyù vaãn neân ñöùng rieâng ñeå ñi vaøo nhöõng hình thaùi muoân maët cuœa ñôøi soáng caù nhaân vaø xaõ hoäi, haàu tìm ra caùch öùng xöœ thoœa ñaùng cho traêm ngaøn nhöõng vaán ñeà phöùc taïp ñaët ra cho thôøi ñaïi hoâm nay, nhö vaán ñeà coâng bình trong sinh hoaït kinh teá thò tröôøng, vaán ñeà sinh thaùi trong lieân quan vôùi phaùt trieån kyõ ngheä.
Tuy khoâng phaân ranh roõ neùt vôùi thaàn hoïc luaân lyù vì coù nhöõng vaán ñeà chung maø hai beân cuøng baøn tôùi (nhö lyù töôœng Tin Möøng chaœ haïn), nhöng thaàn hoïc thieâng lieâng chuù taâm ñeán thöïc taïi laønh thaùnh beân trong hôn laø nhöõng hình thaùi vaø boån phaän beân ngoaøi voán ñöôïc daønh cho thaàn hoïc luaân lyù töø xa xöa.
Thaùnh hoùa laø vieäc cuœa Thaàn khí Chuùa, nhöng söï thaùnh hoùa aáy laïi thöïc hieän treân con ngöôøi, neân caœi bieán laø chính con ngöôøi naøy bieán caœi, tuy bieán caœi maø vaãn coøn laø ngöôøi. Vaœ laïi, Thaùnh Thaàn cuõng khoâng laøm noåi vieäc caœi hoùa aáy neáu khoâng coù söï ñoàng tình vaø ñoàng taùc cuœa chính con ngöôøi vôùi caùc naêng khieáu, khuynh höôùng, taâm tình vaø cô caáu taâm sinh lyù cuœa noù. Vì theá, taâm tu hoïc khoâng theå khoâng thænh vaán taâm lyù hoïc. Chính baäc thaày Yoan Thaùnh giaù cuõng phaœi thuù nhaän:
---"Söùc maïnh cuœa hoàn laø ôœ caùc khieáu naêng, caùc ñam meâ vaø khuynh höôùng, taát caœ do yù chí ñieàu khieån." (Leo nuùi Cacmen, III.16)
Gaàn ñaây, taâm lyù hoïc chieàu saâu ra ñôøi cuøng vôùi nhöõng tieát loä ñoäng trôøi cuœa noù, khieán ngöôøi neân thaùnh, hay höôùng daãn neân thaùnh laïi phaœi quan taâm theâm ñeán nhöõng then maùy voâ thöùc chuùng coù theå thoïc ngang vaøo böôùc tieán thieâng lieâng cuœa raát nhieàu ngöôøi.
Taâm heä moãi ngöôøi töø neàn taœng coøn ñöôïc toâi luyeän trong nhöõng nguyeân tieâu (archeùtyes) vaên hoùa raát khaùc nhau töø daân toäc naøy ñeán chuœng toäc kia. Thaùnh vôùi Taây phöông luoân coù caëp maét höôùng leân vaø röïc löœa, trong khi thaùnh vôùi vuøng Cöïc ñoâng thì maét laïi lim dim vaø veœ maët thö thaùi do nhaäp ñònh. Bôœi theá, muoán phaùt trieån deã daøng vaø heát möùc aân suœng Pheùp Röœa, khoâng theå khoâng nhôø ñeán ñoøn baåy cuœa caùc bieåu hieäu toân giaùo ñòa phöông, cuœa caùc xu höôùng xaõ-vaên (socio-culturels) thuoäc moãi vuøng trôøi.
Laïi nöõa, vì tu haønh Phöông Ñoâng ñaõ coù moät kinh nghieäm ba ngaøn naêm, vôùi nhieàu phöông theá tu luyeän ñöôïc phaùt minh vaø hoaøn chænh roài, neân chuùng ta khoâng theå boœ qua caùi voán quyù kyõ thuaät aáy maø khoâng mang vaøo boå tuùc cho phöông phaùp saün coù cuœa Kytoâ-giaùo Phöông Taây, khi maø chính Phöông Taây aáy ngaøy nay coù caœ öùc vaïn ngöôøi ñeán thuï giaùo vôùi caùc baäc thaày AÁn Phaät, haàu nhôø kyõ thuaät cuœa hoï maø gaëp gôõ chính Thieân Chuùa cuœa mình toát hôn.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page