Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageMoät böùc tranh trong Tin möøng, tranh veà moät caùnh coång: phía trong ñang pheø phôõn moät oâng giaøu, phía ngoaøi laïi ñoùi meo moät anh kieát xaùc, chaøng La giai.
Böùc tranh trong Tin möøng aáy phaûi chaêng ñaõ laø tranh Tin möøng?
Vaãn böùc tranh aáy, neáu ñoåi vaøi ñöôøng neùt vaø töø phía khaùc maø nhìn, ta coù theå thaáy ngöôïc laïi: Trong coång khi aáy seõ laø phuù oâng bò cuøm vaøo ñoáng cuûa vaø tra taán bôûi ham muoán; coøn ngoaøi coång thì chuù La giai, tuy vaãn coøm coõi, ñoùi khaùt ñaáy, nhöng veû maët thö thaùi vaø aùnh leân aùnh saùng noäi taâm: Phuùc cho keû ngheøo trong tinh thaàn, khoâng phaûi do buïng roãng cho baèng loøng khoâng: khoâng ham hoá neân khoâng ray röùt bôûi tham saân, khoâng raøng buoäc chi caû. Böùc tranh naøy môùi chính coáng Tin möøng!
Keû ngheøo thaät bao giôø cuõng coù vaø coù nhieàu, nhöng ngheøo trong tinh thaàn, nhaát laø töï nguyeän maø ngheøo thaät, thì hoûi coù maáy ai?
Thaät ra, Ñoâng cuõng nhö Taây töø maáy ngaøn naêm nay, vaãn coù thöù lyù töôûng ngheøo naøy. Do ñoù môùi coù ñöôøng tu luoân ñöôïc trieån khai treân neàn moùng cuûa noù.
Trong ngoân ngöõ AÁn ñoä, keû ñi tu ñöôïc goïi laø ngöôøi töø boû (samïnyaâsin), ngöôøi aên maøy (bhiksïu, bhikkhu, tyø kheo), ngöôøi voâ gia cö (anaâgaârin). Nhaø sö Phaät, theo truyeàn thoáng AÁn, cuõng xin aên maø soáng, duøng baùt meû hay baùt goã maø ñöïng. Theo luaät tu cuõ Thaùi lan, khi oám yeáu, hoï chæ ñöôïc duøng moân thuoác duy nhaát: nöôùc ñaùi boø. Coøn tu syõ Jaina-giaùo ôû vuøng Orissa thì ôû trong moät hoõm ñaù cao, moãi beà khoâng quaù moät thöôùc taây. Rieâng ñôøi tu Kytoâ-giaùo, tuy bieán ñoåi lieân tuïc vôùi thôøi gian, töïu chung vaãn ñaët neàn treân Töø boû (renoncement, abneùgation), vaø nhieàu doøng ñöôïc goïi laø khaát thöïc (ordre mendiant).
Taïi sao theá?
Vì ñaây laø cuoäc chieán nôi con ngöôøi giöõa hai maët: vaät chaát vaø thieâng lieâng. Ñuùng con ngöôøi laø caû vaät chaát vaø thieâng lieâng. Nôi noù, duø moät haønh vi tinh thaàn nhaát, nhö quyeát ñònh vaø tri thöùc, cuõng phaûi döïa vaøo xaùc nhö xe chôû vaø maùng aên, hoaëc, noùi theo Upanisïad, nhö "ñoàng coû cuûa chuù boø" (gocara). Luùc sinh ra, ñöùa beù nheï veà thaàn vaø naëng veà vaät. Ñeå tröôûng thaønh leân nhö moät ngöôøi, noù phaûi gaéng ñaûo ngöôïc, nghóa laø giaûm ñi veà vaät chaát ñeå phaùt trieån thieâng lieâng. Phaûi, hoàn khoâng theå caát boång mình leân vaø loâi xaùc theo neáu ta coøn ñeo naëng quaù nhieàu ham muoán. Ngöôøi xöa quen laøm dòu eâm ham muoán baèng thuoác ñaéng cuûa tieát cheá vaø kyû luaät. Ñöôïc thuaàn hoùa baèng caùch ñoù, baûn naêng môùi chòu nhöôøng vò trí ñaàu taàu cho tinh thaàn.
Moïi nhaø ñaïo ñöùc ñeàu hieåu thaân xaùc laø troïng löïc (pesanteur), vaø taàm bay cuûa con ngöôøi tuøy vaøo söï giaûm khinh cuûa noù. Hoï cuõng hieåu raèng, bao laâu chöa coù söï thuaàn hoùa cuûa theå xaùc, thì baáy laâu chöa coù hoøa thaùi nôi con ngöôøi. Cho neân, caùc hieàn trieát, duø Taàu AÁn hay Hy La, ñeàu chuû tröông tieát ñoä. Neáu ñích nhaém ôû xa hôn, taïi moät coõi trôøi sieâu theá, nhö Nieát baøn chaû haïn, thì ngöôøi ta coøn ñoøi phaûi khoå haïnh (tapas, asceøse) vaø dieät duïc (akaâma), phaûi thoaùt tuïc vaø töø boû.
Tinh thaàn thoaùt tuïc beân Phöông ñoâng raát cao vaø ñeå laïi trong ta moät xu höôùng tieàm taøng. Söï tìm hieåu veà lyù do, phöông phaùp cuûa töø boû naøy giuùp ta tìm ra nhöõng ñieåm gaëp gôõ giöõa truyeàn thoáng Phöông ñoâng vaø Kytoâ-giaùo, nhôø ñoù xaây döïng moät khoå luyeän ñuùng Kytoâ-giaùo töø chính con ngöôøi goác cuûa chuùng ta.
Giöõa thaäp nieân 60, theá giôùi ruùng chuyeån vì nhöõng vuï töï thieâu Phaät giaùo ôû Saøigoøn, maø haäu quaû laø caû moät cheá ñoä phaûi saäp.
Thaûn nhieân ngoài giöõa ñoáng löûa, aáy laø ñieàu maø theá giôùi Taây phöông khoâng sao hieåu noåi. Caùch ñoù khoâng laâu, moät thanh nieân Ñöùc (xin nhôù thanh nieân, vaø thanh nieân aáy doøng Ñöùc thöôïng voõ, chöù khoâng phaûi moät oâng giaø hay coâ gaùi nhö tröôùc ñoù ôû Vieät nam) cuõng thöû, nhöng chòu khoâng ñöôïc, phaûi vöøa la vöøa chaïy, neân ñöôïc cöùu soáng.
Gaàn ñaây, naêm 1989, coù vaøi sinh vieân Ñaøi loan vaø Nam trieàu tieân töï thieâu, vaø hoï vaãn laøm ñöôïc nhö ôû Vieät nam vaäy. ÔÛ Phöông ñoâng, ngöôøi Nhaät môùi thaät laø haïng ngöôøi noåi tieáng gan lyø. Ai maø chaû neå tuïc Harakiri, töï moå buïng cuûa hoï. Vaâng, ñaây laø töï moå, vaø coù caû moät nghi thöùc trònh troïng ñeå moå, nghóa laø moå töø töø vôùi ñaày saùng suoát vaø bình tónh, chöù khoâng phaûi luùc noåi côn hay lieàu moät phaùt. Chính söï gan daï naøy, trong theá chieán thöù hai, ñaõ giuùp caùc phi ñoäi caûm töû Nhaät, cuøng vôùi maùy bay, lao mình vaøo caùc oáng khoùi cuûa taàu chieán Myõ.
Xem nhö theá, neáu ngöôøi AÂu noåi veà Ñoäng, thì ngöôøi AÙ, voán noøi AÁn, Phaät, Laõo laïi coù ñöùc Nhaãn khaù maïnh. Ñuùng laø coù noøi thaät ñaáy, nghóa laø trong gen ngöôøi Vieät, AÁn, Nhaät, Taàu, Trieàu tieân, coù maõ di truyeàn cuûa khaû naêng chòu ñöïng. Vaãn thöù maõ di truyeàn naøy ñang tieàm phuïc trong gen ngöôøi Vieät coâng giaùo, duø khoâng ñöôïc sao dòch, trieån khai. Tröôùc ñaây khaù laâu, tôø Missi tröng hình moät nöõ tu coâng giaùo gioáng Haùn vôùi saéc dieän raát... Phaät khi caàu nguyeän, nghóa laø raát an nhieân, nhö voâ caûm. Coù leõ taïp chí muoán cho thaáy, nhö moät thieáu soùt, caùi gì laø Phaät coøn rôi rôùt trong thaùi ñoä chò nöõ tu. Theo toâi nghó, neáu coù thieáu soùt, chaúng qua laø thieáu ôû haøi hoøa. Vaâng, chöa coù söï nhaäp theå cuûa löûa tình ñöùc Kytoâ vaøo maûnh ñaát thoaùt tuïc Phaät Laõo.
* * *
Ñeå hieåu saâu Phaät giaùo, neân ñi vaøo AÁn giaùo, vì chính töø maûnh ñaát AÁn giaùo maø caây Phaät ñaõ moïc leân. Ñeå hieåu saâu AÁn giaùo, khoâng gì baèng ñi vaøo khaùi nieäm Maâyaâ, AÛo dieäu.
Maâyaâ ñuùng laø hoàn soáng vaø höôùng ñi cuûa AÁn giaùo. Noù toaùt ra töø caû tö töôûng laãn ngheä thuaät, trong caûm nhaän cuûa tín ñoà cuõng nhö trong ñaùnh giaù cuûa thaày tu. Ñeå coù moät yù töôûng veà Maâyaâ, haõy nhìn vaøo töôïng Visïïnu naèm mô hoaëc töôïng Siva muùa giöõa voøng löûa.
Duø Visïnu mô hay Siva muùa, thì vaãn laø caùc Ngaøi ñang saùng taïo, vaø vaïn vaät hoùa hoùa sinh sinh theo nhòp muùa hay giaác mô cuûa caùc Ngaøi. Phaûi, taát caû chæ coù ñoä beàn chaéc (consistance) cuûa moät giaác mô hay cuûa boác ñoàng ngheä thuaät. Trong saùng taïo ngheä thuaät, caùi maø vuõ sö Siva nhaém khoâng phaûi laø vaïn vaät do ñieäu muùa sinh ra, nhöng laø caùi ñeïp ñöôïc thöôûng thöùc giöõa ñieäu muùa. Vì theá, saùng taïo laø troø aûo thuaät, Maâyaâ, tuy kyø aûo ñaáy maø chaúng coù "kyù loâ" naøo caû. Laøm maø chôi, neân taát caû laø troø chôi (lilaâ). Taát caû laø phuø du, hôïp ñaáy maø tan ñaáy, töïa nhö caùch nhìn cuûa "Göông Chuùa Yeâsu" (Imitation de Jeùsus-Christ):
— Heát thaûy laø phuø vaân, phuø vaân treân moïi phuø vaân!
Ñôøi laø theá, neân keû thöùc giaû caàn thoaùt ra khoûi sai laàm vaø söï troùi buoäc cuûa loøng tham. Tröôùc phaûi phaân ñònh giaû chaân baèng lyù luaän, luaän cho ñeán kyø cuøng. Roài söï thaâm tín ñaït ñöôïc thuùc ñoåi thaùi ñoä taâm hoàn vaø loái soáng.
Ñoái vôùi AÁn giaùo, chaân (sat) laø caùi Toâi voán thieâng lieâng vaø baát bieán, baát töû. Giaû, ñoù laø caùi Toâi bò ñoàng hoùa vôùi xaùc thaân. Trong cuoán Bhagavad-giâtaâ. Tuïng ca Ñöùc Chuùa, Krishna daäy ñeä töû Arjuna raèng: Caùi mang xaùc thaân laø caùi Ngaõ khoâng cheát, baát bieán. Vì ñoàng hoùa vôùi xaùc thaân, neân va chaïm vaät chaát, noù môùi thaáy noùng vaø laïnh, söôùng vaø khoå. Caàn phaân ñònh roõ raøng nhö theá, vaø vì theá haõy coù thaùi ñoä "Bình", nghóa laø khoâng nghieâng leäch, coi ñau khoå vaø haïnh phuùc nhö nhau, chaúng ham cuõng chaúng gheùt, chaúng giaän cuõng chaúng buoàn lo.
Ñeå ñöôïc nhö theá, neân coù theâm söï goùp söùc cuûa tieát cheá. Nhöõng ñieàu giôùi, cuøng vôùi khoå haïnh, tröôøng trai vaø ñònh thaàn, seõ giuùp laøm chuû giaùc quan, nhôø ñoù sinh an nhieân, töï taïi (ch. II).
Vì ñôøi laø aûo aûnh, phuø du, neân haõy thoaùt tuïc theo nghóa ñen: boû heát ñeå chæ coøn nhaäp ñònh, tham thieàn. Theá nhöng, theo Bhagavad-giâtaâ, coù moät höôùng tu toát hôn: Vaãn chu toaøn nhöõng boån phaän giöõa ñôøi, nhöng vì boån phaän ñoøi theá, chöù khoâng vì caùi quaû (lôïi) maø coâng vieäc sinh ra. Haønh ñoäng khoâng vì lôïi, tieáng Vieät dieãn nghóa laø Haønh ñoäng voâ caàu, trong khi AÁn ngöõ chæ goïi laø Con ñöôøng haønh ñoäng, Karma-yoga, thoâi.
Bhagavad-giâtaâ saép Haønh ñoäng voâ caàu vaøo loaïi döông quang (sattva-tính), haønh ñoäng cuûa keû bieát phaân ñònh giaû chaân, keû soáng thanh thoaùt vì khoâng vaán vöông söï ñôøi. Coøn vieäc laøm cuûa keû phaân bieät lôïi haïi, söôùng khoå, do ñoù ñöôïc thuùc ñaåy bôûi ham vaø gheùt, thì coù tính duïc ñoäng (rajas-tính). Traùi laïi, keû bieáng nhaùc hay muø quaùng, thì vieäc laøm cuûa hoï coù tính haéc aâm (tamas-tính) (ch.XVIII).
Ngaøy nay, AÁn giaùo caøng nhaäp cuoäc hôn nöõa. Taân phaùi lôùn nhaát cuûa hoï, phaùi Ramakrishna Mission, ngay töø thôøi caùch maïng giaûi phoùng ñaát nöôùc, ñaõ daán thaân vaøo caùc hoaït ñoäng chính trò, xaõ hoäi, vaên hoùa. Söï thoaùt tuïc ngaøy caøng rôøi xa neáp soáng ñeå ñi vaøo tinh thaàn!
* * *
Nhìn beân ngoaøi, thì coù leõ tyø khöu Phaät giaùo khoâng thoaùt tuïc baèng tyø khöu AÁn giaùo. Luaät tu AÁn giaùo daäy phaûi laøm tieâu hao, kieät queä caùi xaùc thaân naøy ñi, nhö Mahaâbhaârata taäp XII noùi: "Muøa möa, hoï laáy maây laøm maùi che; muøa ñoâng, hoï naùu mình trong nöôùc; muøa heø, hoï phôi mình giöõa naêm ngoïn löûa; coøn aên thì bôùt aên ñi".
Theá maø, nhö tieåu söû ñöùc Phaät vieát, sau khi ñaõ thöû moïi loái tu khoå, nhòn aên gaày ñeán trô xöông roài maø khoâng ñaéc ñaïo, Ngaøi ñaõ phaûn tænh vaø nhaän cheùn côm "Phieáu maãu ". Ñuùng luùc soáng "töï nhieân" nhö theá, Ngaøi ñaõ giaùc ngoä döôùi caây pipal, nay goïi Boà ñeà (giaùc ngoä). Vì theá, so vôùi ñöôøng tu truyeàn thoáng AÁn giaùo, con ñöôøng Phaät giaùo oân dòu hôn.
Theá nhöng xeùt veà beà saâu, thì Phaät giaùo laïi cöïc kyø thoaùt tuïc, vì vôùi Phaät giaùo, söï vaät khoâng coøn laø hieån aûnh cuûa moät Nhaát theå, vaø caùi Toâi ñöôïc xöôùng leân khoâng truï ôû moät caùi Ngaõ baát töû naøo. Bôûi theá, vaïn vaät chaúng coù chi aûo dieäu, maø chæ laø nhöõng hình (ruâpa) suoâng ñöôïc keâu baèng caùi teân (naâma) roãng. Hình vaø teân, Naâmaruâpa, sang tieáng Haùn-Vieät ñaõ thaønh Saéc töôùng.
Trong cuoäc tranh luaän vôùi vua Milinda, nhaø sö Naâgasena giaûi thích nhö sau: Cuõng nhö Xe chæ laø caùi teân ñöôïc goïi chung cho caøng, truïc, baùnh, v.v., thì danh xöng Naâgasena naøy chaúng qua cuõng laø "ngoân töø roãng" ñeå noùi veà raêng, da, thòt xöông, giaùc, thöùc, v.v...
Coøn kinh nghieäm caùi Toâi ö? Coù caùi Toâi naøo taùch ñöôïc khoûi kinh nghieäm cuûa caùi Toâi khoå, Toâi söôùng... ñaâu? Khoå, söôùng... chaúng qua laø hieän töôïng chuùng daét díu nhau, caùi tröôùc laøm nhaân sinh ra caùi sau laøm quaû roài bieán maát. Trong Tröôøng boä kinh, noùi vôùi AÂnanda, ñöùc Thích ca khuyeân tyø khöu phaûi thaâm tín raèng: Caûm nghieäm khoâng phaûi laø Toâi, cuõng chaúng coù caùi Toâi noù caûm nghieäm. Tieán theâm moät böôùc, cuõng chaúng neân quan taâm xem coù hay khoâng caùi Toâi noù caûm nghieäm ñoù, nhôø vaäy chaúng thieát gì ñeán vaïn vaâït voán laø ñoái töôïng kinh nghieäm cuûa chuùng ta. Ñaây chính laø luùc taâm trí ñöôïc an nhieân, vaø thöùc giaû ñaït Nieát baøn.
Töø giöõa theá kyû XX, Phaät giaùo Nhaät baûn vaø Trieàu tieân khoâng coøn ñöùng beân leà xaõ hoäi. Nhieàu tyø khöu choïn neáp soáng gia ñình, vaø moät giaùo phaùi lôùn ra ñôøi, maø phöông theá caûi ñôøi laø hoaït ñoäng trong chính giôùi.
Tuy treã hôn moät tí, Phaät giaùo Vieät nam ñaõ theo cuøng moät höôùng, caùi höôùng maø hoï ñaët teân Nhaäp theá, vaø nhöõng saùch giaùo lyù nhaäp theá ñaõ ra ñôøi, nhö cuoán Ñaïo Phaät aùp duïng vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy. Theo taùc phaåm naøy, "Ñöùc Phaät ñaõ truyeàn daïy nhöõng giaùo lyù thích hôïp vôùi con ngöôøi cuûa thôøi ñaïi aáy" (tr. 15). Sau naøy, nhöõng heä thoáng tö töôûng môùi cuûa caùc phaùi nhö Nguyeân thi, Tònh ñoä, Thieàn, Duy thöùc, Thieân thai vaãn höôùng veà thôøi ñaïi cuûa mình vaø "kheá hôïp" ñöôïc vôùi nhöõng ñieàu kieän taâm lyù, xaõ hoäi môùi. Cho neân ngaøy nay, ñaïo Phaät cuõng caàn ñöôïc aùp duïng moät caùch thoâng minh vaøo hoaøn caûnh ñaát nöôùc chuùng ta. Ñeán ñaây, taùc giaû ñeà ra maáy aùp duïng coù tính beân ngoaøi, nhö baõi boû khaát thöïc, mang tinh thaàn ñaïi töø bi vaø ñaïi löïc vaøo cuoäc soáng lao ñoäng, xaõ hoäi, kinh teá. Taùc giaû ñaõ rôøi boû con ñöôøng dieät khoå baèng xuaát theá hoài ñaàu, maø tìm dieät khoå beân ngoaøi baèng nhöõng phöông theá cuõng beân ngoaøi noát.
* * *
Neáu thoaùt tuïc trong AÁn Phaät nhaém nieàm vui xuaát theá, thì con ñöôøng Laõo Trang laïi höôùng veà moät caûnh tieân giöõa theá. Theo Laõo töû, thì vôùi taâm traïng: theá naøo cuõng xong, thieáu hay ñuû cuõng vöøa loøng, thì coøn chi ñeå thaáy ngheøo, thaáy khoå nöõa. Nguyeân taéc "Se contenter de peu" (ít cuõng vöøa) ñöôïc dieãn xuaát trong caâu "Tri tuùc giaû phuù" (thaáy ñuû thì giaøu) (Ñaïo ñöùc kinh, XXXIII). Noùi toùm laïi, söôùng hay khoå khoâng taïi caùi ngoaøi mình, maø do thaùi ñoä beân trong, khoâng ham khoâng caàu cuûa ta. Quaû theá, ham nhieàu thì bao giôø cuõng thaáy thieáu, ham ít thì bao giôø cuõng thaáy ñuû, khoâng ham gì caû thì loøng seõ thanh thoaùt, an vui luoân. Cho neân, vaán ñeà khoâng phaûi laø xaây theâm kho, chaát theâm cuûa, taïo theâm tieän nghi, tìm theâm thoûa maõn. Maø vaán ñeà laø "Hö kyø taâm", veùt cho loøng neân troáng roãng, caùi maø trong Kytoâ-giaùo, chuùng ta goïi laø "Pauvreteù spirituelle" (thanh baàn thieâng lieâng) ñoù.
Theo Trang töû, sôû dó ngöôøi ta ham, vì ngöôøi ta coøn caùi Toâi. Coù Toâi, neân môùi taùch ra khoûi nhöõng Khoâng toâi, töùc Vaät, khaùch theå, ñoái töôïng. Chöù neáu mình laø taát caû vaø taát caû laø mình, thì coøn gì ñeå maø ham gì nöõa. Vaäy trong thieân nhieân, haõy soáng theo Tính cuûa mình, töùc soáng con ñöôøng Laøn soùng nhoû cuûa mình giöõa nhöõng laøn soùng nhoû khaùc, ñeå taát caû cuøng ñi vaøo Luoàng soùng vó ñaïi cuûa ñaïi döông ñaát trôøi. Ñaây laø luoàng soùng cuûa dòch bieán voøng troøn, caùi voøng xoay goïi laø Thieân quaân, xoay voâ cuøng taän. Xoay voâ cuøng taän, thì "chung taéc thuûy", "cuøng taéc phaûn", cöù môû (giaûi) roài laïi ñoùng (huyeàn), do ñoù coù sinh töû, töû sinh maõi. Vaäy thì vieäc chi phaûi quan taâm ñeán soáng cheát, ñeán noãi ham soáng ngaïi cheát. Cöù "töï nhieân" ñeå ñi vaøo caùi bao la cuûa töï nhieân, vaø ñoù laø töï do, laø thoaûi maùi thung dung. Chaúng khaùc gì caù bôi trong nöôùc vaäy.
Ñoù laø an laïc tieâu dieâu, "du voâ cuøng, rong chôi trong coõi voâ cuøng", maø ñoù cuõng laø thoaùt tuïc, "voâ kyû, voâ coâng, voâ danh". Thoaùt tuïc vöøa laø caùi ñích nhaém, vöøa laø con ñöôøng ñi cuûa Laõo giaùo. ÔÛ choã laø ñöôøng ñi, Laõo giaùo trình baøy moät chieán thuaät voâ cuøng cao thaâm, chieán thuaät "Nhu ñaïo", maø chuùng ta ñaõ baøn ñeán trong Con ñöôøng Nöôùc.
Ngaøy nay, duø trong Kytoâ-giaùo, ngöôøi ta cuõng ngaïi nhaéc ñeán nhöõng ñöùc tính tieâu cöïc vaø thuï ñoäng, nhö nhaãn nhuïc, töø boû, khieâm nhöôøng. Nhöng töø boû xem ra laïi laø ñoøi hoûi quyeát lieät cuûa Phuùc aâm. Töø thaáp chí cao, töø nhoû chí lôùn, töø trong ra ngoaøi, khoâng gì khoâng thaønh ñoái töôïng cuûa töø boû.
Töø boû, duø ñaây laø töông quan thaân thích:
— Ai ñeán vôùi Ta maø khoâng gheùt (vôùi yù nghóa: khoâng coi nheï) cha meï, vôï con, anh chò em mình..., thì khoâng theå laøm ñoà ñeä Ta (Lc.14.26).
— Coøn ai boû nhaø cöûa, anh chò em, cha meï vaø con caùi... vì teân Ta, thì seõ ñöôïc gaáp traêm ôû ñôøi naøy vaø coù phaàn trong söï soáng vónh cöûu (Mt.19,29).
Vôùi keû xin veà choân boá, Chuùa caét ngang:
— Haõy ñeå keû cheát choân keû cheát (Mt.8.22; Lc.9.60).
Vaø caâu noùi sau ñaây cuûa Phaoloâ coù theå laø moät giaûi thích cho keâu goïi töø boû:
— Ngöôøi khoâng vôï thì lo vieäc Chuùa, tìm caùch laøm haøi loøng Chuùa. Coøn ngöôøi coù vôï thì lo vieäc ñôøi, tìm caùch chieàu yù vôï mình (1 Cor.7.32-33).
Boû cha meï, vôï con roài, ñeä töû Thaày coøn phaûi boû cuûa caûi nöõa. Boû cuûa, vì: Khoán cho keû giaøu, vaø: Phuùc cho keû ngheøo (Baøi giaûng treân nuùi). Vì phuù oâng thì sa ñòa nguïc, coøn haønh khaát La giai ñöôïc mang tôùi taän loøng Abraham, cha nhöõng keû tin. Do ñoù phaûi boû moïi sôû höõu (Lc.14.33). Boû luoân caû nhöõng thöù ñöôïc ñôøi coi laø phuùc, laø loäc:
— Voâ phuùc cho keû cöôøi baây giôø (Lc.6.25).
— Phuùc cho keû baây giôø ñang khoùc (Lc.6.21).
— Ai khoâng vaùc thaùnh giaù mình theo Ta, thì khoâng xöùng laøm ñoà ñeä Ta (Lc.14.27).
Vaø ít laø haõy coù thaùi ñoä sieâu thoaùt:
— Thôøi gian coøn ít laém. Neân keû coù vôï haõy coi nhö khoâng coù (1 Cor.7.29).
Thoaùt caû ñoái vôùi yù rieâng ñeå laøm theo yù Cha. Vaø saün saøng thí maïng soáng ñeå theo Thaày (Lc.14.26). Beân treân taát caû, phaûi boû chính mình toâi (Lc.9,23).
* * *
Taïi sao phaûi boû vaø boû heát nhö theá?
Vì thôøi gian caáp baùch, ñang boác huùt veà phía caùnh chung, phuùt taän cuøng (1 Cor.7.29), maø ôû ñoù caùc vò trí seõ ñaûo ngöôïc: keû khoùc thaønh cöôøi, keû khoå neân söôùng, vaø söôùng cöôøi vónh vieãn.
Vaû laïi, xaùc thòt vaø theá gian laø thuø ñòch cuûa tinh thaàn. Phaûi bôùt troïng löïc (töùc xaùc thòt) thì tinh thaàn môùi coù theå bay cao. Phaûi ñoaïn tuyeät vôùi theá gian, vì noù töï maõn vaø choáng Chuùa. Hôn nöõa, ñaïo Thaày laø ñaïo tình yeâu. Theá maø "khoâng ai yeâu baèng keû thí maïng soáng vì ngöôøi mình yeâu". Ñeå cöùu toâi, chính Thaày cuõng ñaõ töï nguyeän cheát. Huoáng laø toâi phaûi saün saøng cheát vì Thaày.
Vaû laïi, con ñöôøng cöùu chuoäc Chuùa khai môû ñaõ laø con ñöôøng thaùnh giaù, thì ai muoán ñi theo Chuùa leõ naøo töø choái thaùnh giaù ñöôïc.
* * *
Trung thaønh vôùi giaùo lyù cuûa Thaày maø caùc söù ñoà truyeàn laïi, suoát hai möôi theá kyû nay, tu ñaïo hoïc khoâng ngôùt keâu môøi töø boû, veùt roãng, boùc traàn, maø ñoái töôïng cuoái heát laø baûn thaân. Phaûi, sau khi ñaõ ñeå laïi phía sau naøo giaøu sang vaø danh voïng, naøo theá löïc vaø tieän nghi, naøo an toaøn vaø laïc thuù gia ñình, ai naáy chæ coøn vöôùng moãi moät caùi, nhöng laø caùi "coät ñoàng truï": caùi Toâi, cuøng vôùi theå xaùc cuûa noù laø yù rieâng vaø töï aùi.
Ñeå thaáy roõ taàm quan troïng cuûa töø boû, ta haõy nhìn vaøo hình bìa cuûa taùc phaåm La monteùe du Carmel (Leo nuùi Carmel), do chính thaùnh Yoan Thaùnh giaù veõ laáy: ñöôøng leân nuùi vôùi toaøn nhöõng moác Khoâng khoâng, saùu moác Khoâng taát caû, Khoâng ngay caû treân ngoïn nuùi.
Thöïc ra, sau nhöõng töø boû höõu thöùc roài, haõy coøn caû chuøm reã caùi reã con chuùng aên saâu vaøo then maùy caûm tri quen thuoäc, maø nhöõng coá gaéng chuû ñoäng khoâng sao böùt noåi. Ñaây laø luùc Thaàn khí phaûi nhaäp cuoäc vôùi nhöõng thanh loïc tröïc tieáp goïi laø Ñeâm toái (Nuit obscure, maø Yoan Thaùnh giaù phaân bieät vôùi Töø boû do ta, maø ngaøi goïi laø Ñeâm suoâng).
Theá naøo laø Ñeâm toái?
Baïn coù bieát theá naøo laø caûm giaùc cuûa nhöõng "taäp sinh" du haønh vuõ truï, khi laàn ñaàu tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng phi troïng löïc khoâng? Quen thoùi döïa daãm ôû nôi coù troïng löïc roài, hoï caûm nhö böôùc boãng vaø ngôõ ngaøng lo laéng khi khoâng coøn ñieåm töïa. Cuõng gioáng theá, nhöng saâu xa hôn, laø caùi caûm giaùc cuûa ngöôøi rôi vaøo ñeâm toái hay choán chaân khoâng huyeàn nhieäm. Hoï maát daàn nhöõng ñieåm töïa cho sinh hoaït noäi taâm, ôû caûm naêng, trí töôûng, ôû trí hieåu vaø trí nhôù. Khoâng coøn bieát xoay xôû ra sao, khoâng coøn caûm giaùc an toaøn naøo! Theá nhöng ñaây laïi laø nhöõng thanh loïc cuoái cuøng raát caàn thieát ñeå anh böôùc vaøo moät cuoäc soáng hoaøn toaøn môùi, maø nhöõng taäp quaùn cuõ seõ laø trôû löïc. Ñaây cuõng laø thaùo boû caùi ñaàu taàu Baûn thaân (laøm bôûi caùi Toâi vaø töï nhieân), ñeå noù ñöôïc thay baèng ñaàu maùy phaûn löïc Thaùnh Thaàn.
Ngay töø ñaàu, cuøng vôùi Giaùo hoäi, thaùnh Phaoloâ ñaõ hieåu raèng: Soáng ñoái vôùi ngöôøi ñeä töû chæ coù theå laø chính Thaày Kytoâ, phaûi laø boå tuùc vaøo nhöõng gì coøn thieáu cho hình khoå cuûa Chuùa. Chòu Pheùp röûa chaúng ñaõ laø taùng ñi vôùi Chuùa khi xuoáng nöôùc vaø soáng laïi vôùi Ngaøi khi ñi leân ñoù sao? Vaø töôûng nieäm Thaày laø chia seû vôùi Thaày khi aên thaân xaùc ñöôïc phoù noäp vaø uoáng maùu Giao öôùc môùi? Bôûi theá, ñænh cao cuûa soáng ñaïo cuõng laø töû ñaïo: cheát vôùi Thaày, vì Thaày.
Cheát vì Thaày, theo Giaùo hoäi nguyeân thuûy, laø Laøm chöùng (marturein, martyr), vaø ñaây laø bieåu hieän lôùn nhaát cuûa tình yeâu ñoái vôùi Thaày: "Khoâng ai yeâu baèng keû hy sinh vì ngöôøi mình yeâu".
Soå töû ñaïo bò ñoùng laïi vaøo theá kyû IV ñaõ baét buoäc söï laøm chöùng (vaø bieåu loä tình yeâu) ñoåi höôùng. Khoâng coøn dòp boû ñôøi baèng caùi cheát thaân xaùc nöõa, ngöôøi ta boû ñôøi baèng caùi cheát sa maïc, vaø ñaây laø aån tu. Khi moät vieân chöùc ñeán baùo cho aån syõ Arseøne raèng coù ngöôøi ñeå laïi cho oâng moät gia taøi lôùn, thì oâng traû lôøi:
— OÂng aáy ñeå cuûa laïi cho toâi ö: OÂng aáy vöøa môùi cheát, coøn toâi thì cheát ñaõ ba chuïc naêm roài!
Keá ñoù, sau khi aån syõ ñaõ thaønh Cha (abbeù) cuûa moät coäng ñoàng ñeä töû, thì söï cheát ñi vôùi ñôøi laïi chuyeån sang moät yù nghóa thieâng lieâng hôn: Khoâng soáng laêng xaêng nhö ñôøi, maø soáng khaéc khoå vaø caàu nguyeän ngaøy ñeâm. Moãi ñan syõ phaûi yù thöùc raèng: Toâi ñaõ cheát ñoái vôùi ñôøi, vaø ñôøi cheát ñoái vôùi toâi! Ñeå phaùt nguyeän (prononcer les voeux), hoï naèm im treân ñaát, coù khaên lieäm phuû treân ngöôøi. Coøn tín höõu soáng giöõa ñôøi, hoï cuõng ñöôïc môøi goïi chia seû phaàn naøo loái soáng lyù töôûng cuûa ñan syõ, baèng caùch caû nhaø cuøng daäy luùc moät giôø ñeâm ñeå nguyeän kinh Matines (Kinh sôùm).
Toùm laïi, lyù töôûng soáng ñaïo trung coå ñaày tính ñan vieän, laáy boû ñôøi laøm phöông chaâm vaø nguyeân taéc. Do ñoù, phaûi dieät ñôøi trong taâm tö, coi ñôøi nhö khoâng coù, hoaëc chaúng "kyù loâ" naøo: "Phuø vaân treân moïi phuø vaân, taát caû phuø vaân heát". Ñaây laø moät trong maáy caâu giaùo ñaàu cuûa taäp saùch goái ñaàu giöôøng Kytoâ-höõu suoát cho tôùi gaàn ñaây: cuoán Göông Chuùa Yeâsu.
* * *
Khuynh höôùng xuaát theá thôøi trung coå nay ñaõ nhöôøng choã cho loái ñi Daán thaân (engagement). Ngöôøi ta ñang nghieâng veà nhöõng gì tích cöïc, nhö Yeâu thöông vaø Haønh ñoäng. Vì yeâu ngöôøi, anh caûm thaáy thuùc baùch phaûi laên xaû vaøo ñôøi ñeå cöùu giuùp keû cuøng khoán, duø ñaây laø keû thieáu thoán thieâng lieâng hay keû ñoùi khaùt vaät chaát.
Coù ñieàu, ñaõ daán toaøn thaân vì ngöôøi, laém khi phaûi hoøa mình vôùi ñaùm daân bò baïc ñaõi, phaûi chaáp nhaän khoå cöïc vaø baát traéc, thaäm chí caû toäi tuø. Neân keû thaät vì ngöôøi chöù chaúng vì mình, vaãn keát hôïp ñöôïc Boû ñôøi vôùi Daán thaân. Anh khoâng boû ñôøi theo nghóa ñen, nhöng vì ñôøi ñeán queân thaân thì ñaâu coøn ham hoá söï ñôøi nöõa.
Vaäy ñeå vaøo ñôøi theo ñuùng nghóa Vì ñôøi, ngöôøi ñeä töû Thaày khoâng theå khoâng caàn höôùng nhaém Voâ thaân: luoân quan taâm ñeán ngöôøi vaø ñöøng coù tìm mình. Baèng nhöõng töø boû, haõy taäp thaùi ñoä Sieâu thoaùt. Khoâng sieâu thoaùt maø vaøo ñôøi thì deã bò ñôøi nuoát chöûng vaø ñoàng hoùa. Bò ñoàng hoùa roài, anh ñaâu coøn thuoäc veà Nöôùc Trôøi ñeå maø vaøo ñôøi, vaø vaøo ñôøi vôùi ñuùng ñích Vì ñôøi nöõa.
Ñöùc sieâu thoaùt (deùtachement) bao giôø vaø ôû ñaâu cuõng caàn, tuyeät ñoái caàn. Vaø ñaây môùi ñuùng laø ñoøi hoûi Phuùc aâm. Chöù boû ñôøi beân ngoaøi maø khoâng boû ñöôïc beân trong, thì hoûi ích gì ñaâu. Maø thaät ra, neáu ñöùc Phaät laäp ñaïo cuûa tu ñoaøn (samïgha), töùc ñaïo xuaát theá, thì Chuùa Yeâsu laïi chæ ñaøo taïo nhöõng söù giaû (apostolos, söù ñoà, söù giaû) ñeå ñöa Tin möøng nhaäp theá. Nhö Thaày ñaõ ñöôïc Cha sai, Thaày cuõng sai hoï. Neân Thaày khoâng xin Cha ñöa hoï ra khoûi ñôøi, maø chæ xin ñöøng ñeå hoï nhieãm thoùi ñôøi thoâi (Yo.17.15; 17.18).
Soáng giöõa ñôøi maø khoâng nhieãm ñôøi, ñoù laø soáng sieâu thoaùt. Ôn goïi cuûa moãi vaø moïi ñeä töû Chuùa, chöù khoâng rieâng cuûa nhaø tu: "Ai coù vôï, haõy coi nhö khoâng..."
Chaúng nhöõng theá, keû theo Chuùa coøn coù boån phaän laøm chöùng, loan Tin möøng, laøm Pheùp röûa... Thôøi gian ñaõ troøn vaø caùnh ñoàng ñaõ chín, neân leänh vaøo ñôøi thaät caáp baùch.
Sieâu thoaùt caàn theá ñaáy, nhöng luyeän theá naøo ñaây? Tröôùc heát, phaûi chieáu saùng con ñöôøng, vaø ñaây laø vai troø cuûa tö töôûng. Keá ñoù, phaûi taïo nieàm thaâm tín vaø xu höôùng caûm tính, vaø ñaây laø coâng vieäc cuûa suy nieäm song song vôùi loái soáng vaø moät soá töø boû.
Veà caû ba maët tö, haønh, nieäm aáy, ta neân söû duïng caû kinh nghieäm cuõ trong Kytoâ-giaùo laãn nhöõng gì cuûa Phaät, AÁn, Laõo ñeå laøm nhöõng cheá bieán thích hôïp.
Trong ñôøi soáng thöôøng, ta ñöôïc höôùng daãn bôûi tö töôûng. Neân muoán ñoåi con ngöôøi, phaûi ñoåi tö töôûng tröôùc. Ngöôïc laïi, heã ñoåi ñöôïc con ngöôøi, thì tö töôûng cuõng ñoåi theo. Vaäy tinh thaàn sieâu thoaùt phaûi ñöôïc vöõng xaây treân neàn moùng cuûa moät thaâm tín thuyeát lyù (doctrinal). Vaø ñoù laø lyù do taïi sao chuùng ta phaûi tìm cho sieâu thoaùt nhöõng nguyeân do.
Ai chaû bieát Kytoâ-giaùo laø ñaïo tình yeâu. Chính vì yeâu Thaày, keû theo Thaày vui loøng boû heát. Theá nhöng giaû nhö con ñöôøng Thaày khoâng phaûi ñöôøng thaäp giaù, vaø Thaày cuõng chaúng ñoøi vaùc noù môùi cho theo, thì lieäu ta coù töø choái giaøu sang, quyeàn theá vaø khoaùi laïc hay khoâng? Maø thaät ra, coù caàn hay khoâng nhöõng hy sinh aáy ñeå ta yeâu Chuùa?
Neáu ñaây laø hai ngöôøi tình theá tuïc, thì söï yeâu nhau vaãn song haønh ñöôïc vôùi tham voïng vaø raát nhieàu öa thích khaùc. Ngöôøi yeâu chöa phaûi laø taát caû, neân cuøng vôùi ngöôøi yeâu, chò coøn caàn ñeán caû traêm thöù khaùc, nhö côm ñeå aên, saùch ñeå ñoïc, nhaïc ñeå giaûi trí, v.v... Nhöng ñöùc Kytoâ ñaâu phaûi laø moät trong nhöõng thöù chò caàn. Ngaøi duy nhaát laø caàn, vì Ngaøi "thaâu goàm" (recapitulatio) taát caû, laïi khaùc laï hoaøn toaøn. Vôùi ñaáng laø Khaùc haún, chæ coù taâm hoàn Thoaùt haún (theá tuïc) môùi ñaùng goïi tri aâm. Vôùi ñaáng laø Taát caû, moät taâm hoàn coøn laém ñeøo boøng ñaâu coù theå saùnh vai caàm saét (Lc.14.26,33). Vaäy moïi quyeán luyeán phaûi ñöôïc gaït boû heát, ñôøi naøy chöa xong, ñôøi sau phaûi tieáp tuïc. Neàn taûng cuûa töø boû laø ôû beân trong, neân caàn moät thaùi ñoä hôn laø nhöõng vieäc laøm, duø vieäc laøm ñoâi khi raát caàn ñeå tinh thaàn ñöôïc cuûng coá.
Quaû thaät khi yeâu Chuùa, phaàn naøo toâi vaãn yeâu Chuùa nhö moät ngöôøi giöõa moïi ngöôøi. Vaø yeâu theo loái yeâu chieám höõu cuûa toâi. Yeâu nhö theá laø chöa yeâu truùng Chuùa vaø yeâu chöa xöùng vôùi Thieân Chuùa. Caàn raát nhieàu ñeâm toái thanh luyeän ñeå toâi khoûi chieám Chuùa baèng tình yeâu cuûa toâi, cuõng laø ñeå Chuùa chieám toâi baèng tình yeâu cuûa Ngaøi.
Trong cuoán Zen (Thieàn luaän) cuûa Suzuki, taùc giaû cheâ ngöôøi Coâng giaùo "coøn vöôùng naëng yù thöùc veà Chuùa". Chính Thomas Merton cuõng noùi raát chí lyù raèng: "Thieân Chuùa ñeán gaàn taâm trí ta baèng caùch xa ñi. Chuùng ta seõ khoâng bao giôø bieát Ngaøi ñuû neáu coi Ngaøi nhö moät vaät naém giöõ ñöôïc trong khuoân vieân yù töôûng cuûa ta".
Phaûi thanh loïc yù töôûng cuûa ta veà Thieân Chuùa, duø veà Chuùa nhö moät vò, theo caùch hieåu cuûa ta veà baûn vò. Theo caùch hieåu naøy, thì moät vò chæ laø vò aáy beân nhöõng gì khaùc, chöù khoâng "bao" ñöôïc nhöõng caùi khaùc. Maø theá thì chöa ñuùng vôùi Thieân Chuùa.
Khoâng khoâng, caùi chæ ñuùng Thieân Chuùa, caùi aáy vöôït xa hôn yù töôûng, caùi aáy khoâng veõ ñöôïc neân hình, caùi aáy noå bung moïi xaùc ñònh, vì heã xaùc ñònh ñöôïc, thì cuõng coù ranh giôùi luoân. Vì theá, heã chaïm ñuùng Ngaøi (chöù khoâng chaïm caùi maø ta töôûng laø Ngaøi), thì ta phaûi cheát ñuoái giöõa ñaïi döông khoâng beán bôø, ñeå nhö khoâng coøn thaáy chi nöõa. Chaïm ñuùng Ngaøi cuõng laø tuoät khoûi chính mình vaø theá giôùi quen thuoäc, khieán ta khoâng coøn truï ôû chính mình vôùi quan nieäm cuûa mình veà Thieân Chuùa, vôùi caûm giaùc chieám baét ñöôïc Thieân Chuùa.
Vì theá, vöøa gaén boù vôùi Chuùa, ta vöøa phaûi... sieâu thoaùt Chuùa nöõa. Nghóa laø boû caû caùch bieát vaø caùch yeâu Chuùa cuûa mình, ñeå maëc Chuùa thanh loïc vaø khieán ta bieát vaø yeâu theo caùch cuûa Chuùa, chöù khoâng phaûi cuûa ta. Nhôø Chuùa, caùc ñaïi thaùnh ñaõ ñaït tôùi caáp ñoä sieâu thoaùt naøy. Coøn ta, trong khi chôø ñôïi, coù theå nhôø AÁn, Phaät, Laõo chæ ñieåm cho.
Nhö ta thaáy, AÁn giaùo khoâng nhìn nhaän thöïc taïi tính cuûa söï vaät, cho raèng söï vaät chaúng qua laø Sieâu vieät theå, ôû choã Ngaøi hieån ra vôùi ta nhö theá, vaø theá ñeå maø chôi thoâi. Neân söï vaät töï chuùng chaúng coù söùc naëng naøo, vì söùc naëng cuûa chuùng laø ôû Sieâu vieät theå. Moät mình Sieâu vieät theå ñang hieän höõu thay cho nhöõng gì xem ra hieän höõu xung quanh ta.
Vôùi Kytoâ-giaùo, caû Thieân Chuùa vaø söï vaät ñeàu coù thaät. Theá nhöng söï vaät chæ coù nôi Thieân Chuùa . Baát cöù choã naøo chuùng coù, Thieân Chuùa cuõng coù ñoù nhö neàn taûng sieâu vieät cuûa chuùng. Laø neàn taûng neân ôû ñoù, laø sieâu vieät neân vöôït khoûi ñoù luoân. Vaäy moãi söï vaät ñeàu giaõi saùng Thieân Chuùa, vöøa môø ñi tröôùc Ngaøi. Chuùng coù thaät ñoù, nhöng saùnh vôùi Chuùa, chuùng coù chaúng bao nhieâu, döôøng nhö khoâng vaäy. Giöõa AÁn giaùo vaø chuùng ta, söï khaùc bieät laø theá, maø thöïc ra cuõng chæ coù theá.
Phaät giaùo coøn ñi xa hôn. Ñoái vôùi Phaät giaùo, vuõ truï hoaøn toaøn laø aûo aûnh. Laø aûnh, nhöng khoâng phaûi hình aûnh cuûa moät ñaáng toái cao naøo. Chuùng ta baûo: Vuõ truï döôøng nhö hö voâ tröôùc Thieân Chuùa. Coøn hoï noùi: Vuõ truï chæ laø hö voâ suoâng.
Thaät ra, ai ñaõ ñi vaøo huyeàn nghieäm, ñaõ caûm nghieäm Thieân Chuùa phaàn naøo roài, thì ñeàu thaáy nhöõng gì coøn laïi quaû laø mong manh, "saéc töôùng" nhö theá. Ta haõy nghe moät huyeàn nghieäm nhaân AÂu chaâu, nhöng khoâng phaûi Kytoâ-höõu chính coáng, oâng De Jefferies:
— Nhöõng caùi maø ngöôøi ñôøi goïi laàm laø sieâu (töï) nhieân, thì toâi thaáy coøn giaûn ñôn, töï nhieân hôn laø chính thieân nhieân, hôn ñaát, bieån hay maët trôøi... Chính vaät chaát môùi laø caùi sieâu nhieân vaø thaät khoù hieåu.
Söï hoïc hoûi vaø suy tö seõ daãn ñeán xaùc tín. Xaùc tín thaät ra ñaõ laø moät thaùi ñoä taâm hoàn, nghóa laø coù aâm vang ôû yù chí vaø tình caûm. Nhöng ñeå baét reã saâu, caàn ñeán nhöõng ñoùng goùp ngoaïi lyù (irrationnel) do suy nieäm vaø khoå luyeän.
Suy veà caùi cheát hy sinh cuûa Chuùa seõ khieán ta ñoäng loøng yeâu maø muoán hy sinh heát vì Ngaøi. Suy veà caùi cheát cuûa loaøi ngöôøi, nhaát laø qua caùi cheát cuûa moät ngöôøi thaân (caùi cheát naøy khieán cheát thaønh caùi gì "thöïc teá" vôùi toâi hôn), toâi seõ caûm nghieäm tính beå daâu cuûa cuoäc ñôøi vaø bôùt tha thieát vôùi ñôøi. Suy veà bao caûnh khoå quanh toâi, toâi ñaâu theå bình taâm ñeå höôûng thuï nöõa.
Ngöôøi Taây phöông quen suy nieäm baèng yù töôûng. Chuùng ta neân boå tuùc phöông phaùp naøy baèng phöông phaùp gôïi yù cuûa Phöông ñoâng. Phöông phaùp gôïi yù khoâng ñaùnh tröïc dieän. Baèng söùc thaåm thaáu cuûa nhöõng hình aûnh töôïng tröng (symbolique), noù laøm daäy leân töø trong ta nhöõng taâm tình saâu xa nhaát.
Vaäy laøm theá naøo ñaây?
Haõy ñeå taâm tö laéng ñoïng, vaø giöõa caûnh tòch mòch haõy nghe (hoaëc töôûng nhö nghe) tieáng suoái reo roùc raùch, tieáng thaùc ñoå vang vang, tieáng soùng voã aàm aàm. Nhòp ñeàu ñeàu cuûa nhöõng aâm thanh muoân thuôû aáy vöøa gôïi yù cho ta veà söï noái tieáp troâi ñi cuûa taát caû, vöøa noùi leân töø saâu thaúm loøng ta tieáng goïi huyeàn u cuûa Vónh cöûu. Vaø cuõng theá, taùc duïng cuûa nhöõng hình aûnh nhö nöôùc chaûy, maây troâi, con thuyeàn khoâng beán...
Chuùng ta coøn coù theå ñi vaøo sieâu thoaùt baèng söï thö giaõn taâm hoàn nöõa.
Baïn ñaõ taäp thö giaõn cô theå bao giôø chöa?
Baïn haõy naèm ngöûa, xuoâi tay chaân, thôû nheø nheï vaø thaû loûng cô baép. Ñoàng thôøi khoâng nghó gì, maø cuõng chaúng laøm gì ñeå khoûi nghó; khoâng gaéng gì, maø cuõng chaúng laøm gì cöôõng laïi söï coá gaéng. Ñoù laø buoâng xuoâi. Neáu buoâng xuoâi ñöôïc, thì ta coù thö giaõn. Khoâng theå coù thö giaõn cô baép neáu khoâng coù buoâng xuoâi ôû taâm tö, vaø cuõng khoâng theå coù thö giaõn ôû tinh thaàn neáu khoâng ít nhieàu coù buoâng xuoâi ôû cô baép. Moät söï buoâng xuoâi coù yù nhöng khoâng coá yù. Khoâng coù yù thì laø löôøi nhaùc, nhöng heã coá yù thì khoâng thö giaõn noåi. Noùi roõ hôn, söï coù yù noùi treân chæ laø coù yù ngaàm, vaø caùi yù naøy cuõng buoâng lôi trong cuøng doøng chaûy cuûa buoâng xuoâi.
Ñaây laø thö giaõn toaøn dieän töø trong ra ngoaøi, ñeå töø trong ra ngoaøi coù toaøn veïn moät ngôi nghæ. Beân ngoaøi, ñoù laø söï chuøng loûng cuûa moïi giaây cô baép. Beân trong, ñoù laø söï laéng xuoáng cuûa tö töôûng, caûm xuùc vaø nhöõng quan taâm. Tuy ñích nhaém chæ laø nghæ ngôi cô theå, nhöng taùc duïng coøn laø im ñi moïi vaán vöông, do ñoù coù lôïi cho tinh thaàn sieâu thoaùt. Nay neáu ñích nhaém laø chính söï sieâu thoaùt naøy, thì hieäu quaû thieâng lieâng seõ lôùn theâm. Khi aáy, baát cöù luùc naøo duø ñöùng hay ngoài, duø ñi maø khoâng phaûi coá, ta cuõng coù theå laøm ñoäng taùc thö giaõn beân trong, maëc cho tö töôûng heã noåi leân thì töï chuùng chìm ñi, maëc cho ham muoán vì khoâng ñöôïc chuù yù seõ nguoäi daàn, maëc cho côn böïc nhö ñuïng nhaèm cao su cuõng taét ngaám. Vaâng, chæ caàn moät chuû yù ngaàm: Laøm nhö nöôùc ñoå laù khoai!
* * *
Theo Phaät giaùo, sôû dó toâi ham, laø vì caùi Toâi bò ñoàng hoùa vôùi thaân, trong khi giaùc quan vaø yù thöùc ñöôïc noái vôùi ñoái töôïng cuûa chuùng. Neáu ñuùng nhö vaäy, thì ñeå ñoái phoù, chæ coøn caùch: moät laø troán chaïy caùi mình ham, hai laø taïo lôùp veùc ni mieãn nhieãm treân giaùc quan vaø tình caûm, ba laø caùch ly thaân vôùi caùi Toâi, boán laø buoâng rôi noát caùi Toâi naøy.
Haõy baét ñaàu vôùi chaïy troán.
Chaïy troán ö? Keû ñi tu ñuùng laø troán chaïy roài. Boû ñôøi ñeå khoûi nhieãm muøi ñôøi maø laïi. Ñuùng laø ôû ñôøi, ngöôøi ta deã kheùt leït muøi ñôøi. Nhöng khoâng phaûi taát caû ñaâu. Giöõa ñôøi, vaãn coù nhöõng keû soáng thoaùt tuïc, nhöõng sieâu nhaân. Coù ñieàu, sieâu nhaân thì hieám laém, neân noùi chung, heã muoán khoûi vaán vöông, thì phaûi xa rôøi ñoái töôïng baèng moät khoaûng caùch ñaùng keå. Nhaát laø khi toâi chöa ñuû söùc ñöông ñaàu.
Chöa ñuû söùc maø khoâng traùnh caùm doã, toâi chæ coù theå sa ngaõ, vaø ngaøy caøng luùn saâu vaøo thoùi xaáu, neát hö. Vaäy, ñeå boû thoùi huùt xì ke, phaûi caùch ly vôùi cô hoäi, phöông theá vaø moâi tröôøng. Ñeå caùch maïng baûn thaân, soáng theo Thaàn khí, neân traùnh söï giaøu sang noù laø baø con cuûa xaùc thòt.
Nhöng chaïy troán chæ noùi leân söï yeáu ñuoái, chöù khoâng taïo neân söùc maïnh khaû dó ñoái ñaàu, nhöõng naêng ñöùc (vertu). Cho neân, chaïy troán khoâng phaûi ñeå troán chaïy, maø ñeå tu luyeän. Phaûi bieán töø boû thaønh thaùi ñoä thöôøng haèng cuûa taâm hoàn, ñöùc sieâu thoaùt. Chính ñöùc sieâu thoaùt aáy môùi laøm neân söï laønh thaùnh cuûa con ngöôøi, môùi traûi thaønh lôùp veùc ni mieãn nhieãm ñoái vôùi caùm doã.
Ñöùc sieâu thoaùt ñöôïc luyeän thaønh baèng thanh ñaïm vaø khoå haïnh. Quen vôùi thanh ñaïm, giaùc quan bôùt daàn ñoøi hoûi. Raén chaéc do khoå cheá, taâm hoàn seõ laø böùc töôøng thaønh vöõng chaéc tröôùc caùm doã taán coâng. Khoå haïnh vaø thanh ñaïm, ñoù laø con ñöôøng luyeän ñöùc truyeàn thoáng trong baát cöù ñaïo giaùo naøo. Thaäm chí nhöõng ai muoán daán thaân vaøo moät cuoäc ñaáu tranh cam go vaø laâu daøi cho moät lyù töôûng nhö xaõ hoäi, chính trò cuõng khoâng theå khoâng caàn ñeán loái soáng "naèm gai neám maät" aáy.
Vöõng khoûe do khoå luyeän roài, chuùng ta coù theå vaøo ñôøi ñeå luyeän cho vöõng haún. Khi ñoái phoù vôùi nhöõng ve vaõn cuûa ñôøi, neân bôùt thaùi ñoä ñöông ñaàu maø thay baèng thaùi ñoä coi reû, chaúng chuùt thieát tha. Ñaây vaãn laø phöông phaùp "Nöôùc ñoå laù khoai", phöông phaùp Nhu cuûa Nöôùc, ñöôïc nhaán maïnh bôûi Laõo töû. Thaùi ñoä "baát caàn" aáy seõ gia taêng söùc mieãn nhieãm cuûa taâm hoàn.
* * *
Giôø ñaây, phöông theá thöù ba: caùch ly thaân xaùc.
Caùch ly thaân xaùc quen ñöôïc söû duïng trong AÁn giaùo. Ngoài thieàn cho taâm tónh ñaõ. Keá ñoù, baèng töï kyû aùm thò, töôûng nhö mình chæ coù töø buïng trôû leân (nghóa laø queân hai chaân). Roài töø coå (queân buïng, ngöïc, hai tay nöõa). Cuoái cuøng, xoùa noát caùi ñaàu.
Baèng caùch aáy, daàn daø ngöôøi ta coù theå "queân thaân" hay queân moät phaàn thaân theå. Nhö voõ syõ Judo phaûi queân ñöôïc caùnh tay bò beû, thì môùi ñuû bình tónh ñeå phaûn coâng baèng tay chaân coøn laïi.
Queân ñöôïc thaân, chaúng nhöõng ta coù theå laøm dòu ñau ñôùn, maø coøn laøm taét ngaám nhöõng kích thích giaùc quan, nhöõng caùm doã.
Nhöng laøm theá coù nghòch vôùi giaùo lyù vaø con ñöôøng Kytoâ-giaùo hay khoâng? Kytoâ-giaùo thì ñeà cao thaùnh giaù, maø phöông phaùp treân, do giaûm ñau, laïi xoùa boû thaùnh giaù. Kytoâ-giaùo thì chuû tröông con ngöôøi laø caû xaùc laãn hoàn, trong khi AÁn giaùo laïi baûo: toâi khoâng phaûi thaân xaùc naøy!
Quaû toâi laø caû xaùc laãn hoàn thöïc ñaáy, nhöng trong toâi, xaùc hoàn coøn ñang xung ñoät, vaø laém khi trong cuoäc soáng, toâi laøm nhö chæ thaân xaùc môùi laø toâi. Ñeå tieán ñöùc, toâi phaûi soáng tinh thaàn vaø thuaàn hoùa xaùc. Ñeå ñöôïc theá, ñoâi khi phaûi laøm nhö xaùc khoâng hieän höõu, vaø ñaây chæ laø vaán ñeà chieán thuaät.
Ñaèng khaùc, giaûm ñau cuõng khoâng phaûi laø phuû ñònh thaùnh giaù. Anh khoâng duøng thuoác ñeå giaûm ñau, chöõa beänh ñaáy ö? Vaû laïi, cuõng bôùt bò daøy voø ôû xaùc thaân nhöõng ai quen soáng tinh thaàn, nhö Phaïm nguõ Laõo vì taäp trung suy nghó maø bò giaùo ñaâm khoâng bieát, nhö huyeàn nghieäm nhaân vì xuaát thaàn maø chaúng löu taâm ñeán caùi ñau cô theå duø noù raát gheâ gôùm, nhö Theùreøse d'Avila noùi ra:
— "...thaân xaùc hoaøn toaøn tan naùt, maïch chaäm nhö muoán truùt linh hoàn ñeán nôi, ñuùng nhö theá khoâng hôn khoâng keùm".
AÁy theá maø:
— "Ngöôøi aáy (chính nöõ thaùnh) khoâng coøn ñeám xæa tôùi nhöõng thaùnh giaù coù theå truùt xuoáng treân mình, vì nhöõng thaùnh giaù naøy chaúng ñaùng gì so vôùi nhöõng ñau khoå (thieâng lieâng) quaù söùc chòu maø ngöôøi aáy traûi qua".
Noùi toùm laïi, keû caøng leo cao treân böïc thang laønh thaùnh thì caøng "voâ caûm" ñoái vôùi nhöõng khoå ñau taàm thöôøng. Vaø ñaây cuõng laø hieäu quaû cuûa thaùi ñoä sieâu thoaùt. Keû thaät sieâu thoaùt thì söôùng khoå khoâng neà. Coù ñieàu, yeâu Chuùa chòu ñoùng ñinh, hoï thích khoå hôn laø söôùng. Tieán theâm moät böôùc, khi chæ coøn yeâu moät mình Chuùa, khieán chæ coù Chuùa laø caàn thoâi, thì duø söôùng hay khoå hoï cuõng daâng cho Chuùa heát, chöù khoâng troán chaïy haïnh phuùc nhö tröôùc ñaây:
— "Toâi khoâng coøn caûm thaáy nöõa, raèng phaûi töø boû moïi an uûi cuûa con tim", Tieân sa nhoû noùi.
* * *
Phöông theá choùt: buoâng rôi caùi Toâi.
Chuùng ta khoâng phuû nhaän caùi Toâi nhö Phaät giaùo. Nhöng caùi Toâi phaûi laø chuû vò, chöù khoâng caù theå. Ñuùng laø chuû vò, noù phaûi môû sang ngöôøi khaùc, môû ra coäng ñoàng, môû tôùi bao la. Noù chæ khaúng ñònh ñöôïc mình thaønh Chính mình, khi khaúng ñònh Thieân Chuùa laø Taát caû, vaø khaúng ñònh ngöôøi nhö nhöõng caùi Mình khaùc vôùi caùi Mình cuûa noù. Theá nhöng caùi Toâi xaùc thòt laïi muoán laøm moät ruùt lui Narcisse (repli Narcisse) vaøo trong voû soø caù theå. Noù töï giam mình trong ñoù baèng thaùi ñoä vò kyû vaø kheùp kín. Vaäy con ñöôøng laøm thaùnh vaø laøm ngöôøi chæ coù theå laø con ñöôøng caùch maïng: Laät ñoå caùi Toâi caù theå maø thay baèng caùi Toâi môû tôùi bao la.
Laät ñoå caùi Toâi cuõng laø döùt boû theå xaùc cuûa noù laø YÙ rieâng. Khoâng coøn muoán gì nöõa, ñoù laø caùch muoán moät mình YÙ Chuùa. YÙ Chuùa chæ tung hoaønh ñöôïc trong toâi khi khoâng coøn bò caûn trôû bôûi yù rieâng toâi.
Xem nhö theá, ai daùm baûo Kytoâ-giaùo khoâng töø boû caùi Toâi vaø thaân xaùc:
— Ai yeâu... söï soáng mình hôn Ta thì khoâng theå laøm ñoà ñeä Ta!
— Ai muoán theo Ta, thì phaûi töø boû mình...
Coù ñieàu choái ñaáy chæ laø ñeå nhaän laïi khaùc ñi. Vaø boû ñôøi baèng tinh thaàn laø ñeå bieán ñôøi thaønh Loaøi ngöôøi môùi vaø Trôøi môùi ñaát môùi.
Vaû laïi, "sieâu" ñeán ñoä choùt thì ñaâu coøn phuû ñònh. Chaúng tìm khoå cuõng chaúng boû an uûi, chaúng phaân bieät baïn thuø maø goäp caû trong yeâu thöông, chaúng gheùt theá gian maø cuõng chaúng khoâng gheùt, chaúng ñi theo maø cuõng chaúng buoàn choái töø, theá môùi laø thö giaõn, buoâng xuoâi, laø thoaùt sieâu troïn veïn. Caøng troïn veïn hôn, khi duø ñoái vôùi Chuùa (trong quan nieäm sai leäch cuûa ta veà Chuùa cuõng nhö trong caùch yeâu Chuùa chöa xöùng vôùi Chuùa cuûa chuùng ta), chuùng ta coù theå aùp duïng caâu thô sau ñaây cuûa nhaø sö Trieäu Chaâu:
Choã naøo coù Phaät chôù ñöùng laïi,
Choã naøo khoâng Phaät chaïy leï qua.
Thaät ra, ôû giai ñoaïn cuoái, chuùng ta chæ töø boû caùch hieåu vaø yeâu Chuùa chöa xöùng cuûa chuùng ta, ñeå ñöôïc Chuùa cho hieåu vaø yeâu baèng Thaàn khí Chuùa vaø theo caùch cuûa Ngaøi (Gal.4.6). Khoâng chieám höõu Chuùa nöõa, maø ñeå Chuùa chieám höõu ta.
Khi nghe Chuùa Yeâsu tieân baùo veà vieäc ñeä töû boû troán, Pheâroâ ñaõ khaúng khaùi noùi raèng:
— Duø coù phaûi cheát, con cuõng quyeát cheát vôùi Thaày!
Nhöng roài chính oâng ñaõ choái Chuùa. Khoâng phaûi oâng noùi doái ñaâu, oâng chæ töôûng laàm thoâi. OÂng töôûng mình yeâu laém vaø lôùn gan ñeán vaäy. Nhöng coù thöû löûa, môùi bieát tuoåi vaøng.
Giöõa tinh thaàn vaø vieäc laøm, bao giôø tinh thaàn cuõng troïng, vì chæ tinh thaàn môùi laøm neân con ngöôøi xaáu hay toát, chæ tinh thaàn môùi ñöa giaù trò ñeán cho vieäc laøm cuûa chuùng ta. Coù ñieàu moät tinh thaàn khoâng höôùng caêng veà haønh ñoäng, tinh thaàn aáy chæ laø aûo töôûng, hoaëc neáu coù, cuõng chaúng coù laø bao. Chaúng nhöõng haønh ñoäng giaõi toû tinh thaàn, noù coøn khieán cho tinh thaàn neân thaät hôn, do ñoù ñöôïc cuûng coá vaø naâng cao. Cuõng gioáng nhö taäp nhaûy cao aáy. Phaûi nhaûy ñaõ, roài môùi nhaûy tôùi thöïc. Nhaûy ñöôïc hai meùt ñaõ, roài môùi hy voïng nhaûy cao theâm.
Trong töø boû vaø sieâu thoaùt cuõng vaäy. Thöôøng phaûi coù haønh ñoäng töø boû ñeå tinh thaàn sieâu thoaùt neân thöïc coù. Vaø töø boû caøng lôùn, thì sieâu thoaùt cuõng saâu theâm. Keû cheát vì Chuùa laø thaùnh, khoâng do haønh ñoäng cheát, cho baèng do möùc ñoä yeâu vaø hy sinh maø caùi cheát kia ñaõ giuùp anh vöôn tôùi.
Treân nguyeân taéc, keû neân thaùnh phaûi sieâu thoaùt moïi caùi, nhöng töø boû thì khoâng ai töø boû moïi caùi ñöôïc. Vì theá, phaûi choïn boû nhöõng gì coù tính quyeát ñònh ñeå ñaït moät sieâu thoaùt troïn veïn, töùc nhöõng gì cô baûn thuoäc ba dieän xaùc thòt, theá gian vaø caùi Toâi. Thuoäc ba dieän aáy, thaùnh Ignace ñeà nghò ba ñoái töôïng, trong baøi Hai laù côø (Thaàn thao): cuûa caûi, danh voïng vaø töï aùi. Vì cuûa giuùp phöông tieän chieàu xaùc, neân toâi quyeát soáng ngheøo. Vì danh voïng huùt veà phía theá gian, neân toâi tìm sæ nhuïc. Vì kieâu ngaïo ñeà cao caùi Toâi, neân toâi seõ khieâm nhu.
Truyeàn thoáng tu haønh Kytoâ-giaùo thì laïi choïn: thanh baàn, khieát tònh vaø vaâng lôøi. Vaâng lôøi ñeå boû yù rieâng (laõnh vöïc caùi Toâi), tònh khieát ñeå daèn xaùc xuoáng, nhöng ôû thanh baàn thì nhaán maïnh vaøo söï leä thuoäc (trong söû duïng cuûa caûi), vaø ñaây laø laõnh vöïc cuûa vaâng lôøi thoâi.
Lieäu vaøi ba töø boû nhö theá coù ñuû hoaøn thaønh moät sieâu thoaùt toaøn dieän hay khoâng? Vaán ñeà khoâng phaûi laø söï kieän cuûa haønh ñoäng töø boû, nhöng laø ñích nhaém cuûa haønh ñoäng aáy. Neáu anh chæ coát ñoäc thaân thoâi, anh vaãn coøn moät khoaûng lôùn cuûa xaùc thaân ñeå chieàu chuoäng. Chöøa ra moät choã vaø thaû cöûa ôû khoâng gian coøn laïi, thì anh chaúng sieâu thoaùt ñöôïc chi heát. Baèng nhö giôùi daâm chæ ñöôïc duøng nhö ñieåm töïa then choát haàu laøm chuû toaøn xaùc thaân, thì anh khoâng giôùi haïn töø boû vaøo lôøi nguyeän khieát tònh, maø coøn aên uoáng coù chöøng möïc vaø boû ñi nhöõng tieän nghi khoâng caàn thieát.
Moät khi ñaõ nhaém sieâu thoaùt vaø chæ duøng töø boû nhö ñöôøng ñi tôùi ñích, thì nhôø töø boû maø laõnh ñòa sieâu thoaùt ngaøy caøng môû roäng vaø tinh thaàn sieâu thoaùt saâu theâm. Vaâng, sieâu thoaùt khoâng phaûi chæ laø moät traïng thaùi, maø coù nhieàu ñoä saâu, cao, roäng khaùc nhau. Thaùnh Ignace ñaõ thang baäc hoùa tinh thaàn sieâu thoaùt aáy baèng caùch phaân bieät "Ba nhoùm ngöôøi" (Trois groupes d'hommes):
Nhoùm 1, cuõng laø caáp thaáp nhöùt, laø cuûa nhöõng ai, tuy nhö muoán (voudrait) boû moät ñieàu quyeán luyeán, nhöng chaúng laøm gì ñeå boû.
Nhoùm 2, cuõng laø caáp cao hôn, laø cuûa nhöõng ai thaät muoán (veut) boû söï quyeán luyeán, nhöng khoâng boû caùi mình quyeán luyeán.
Nhoùm 3, cuõng laø caáp cao nhaát, laø cuûa nhöõng ai hoaøn toaøn khoâng vöông vaán nöõa, ñeán noãi seõ töï boû thaät neáu ñaáy laø caùch yeâu Chuùa toát hôn.
Roõ raøng ngöôøi loaïi 1, tuy coù yù töôûng töø boû, nhöng noù môùi ñuû maïnh nhö moät öôùc ao, vaø ao öôùc aáy chöa ñuû maïnh ñeå chuyeån thaønh yù muoán. Thoâng thöôøng, thì chính ñöông söï cuõng töï ñaùnh giaù ñöôïc nhö vaäy. Theo toâi thieát nghó, cuõng coù tröôøng hôïp coù yù muoán roài, nhöng yù muoán chæ maïnh ñuû cho moät hy sinh nhoû hôn thoâi. Nhö tröôøng hôïp Pheâroâ töôûng mình nhö coù theå cheát vì Thaày, nhöng ñeán vieäc môùi thaáy laø khoâng phaûi. Vì Thaày, oâng ñaõ coù theå boû chaøi löôùi ñeå ñi theo (Lc.5.11), nhöng cheát thì chöa theå. Vaäy, neáu töø boû löôùi chaøi, thì Pheâroâ thuoäc nhoùm 3, coøn cheát thì coøn xa môùi tôùi.
Nhoùm 2 laø nhöõng keû vöøa tôùi ngöôõng cöûa sieâu thoaùt, neân coøn thuï ñoäng . Nhoùm 3 thì tinh thaàn aáy giaø daën roài, neân boû töï mình ñöôïc, mieãn ñoù laø toát hôn. Theá nhöng, nhö ta vöøa thaáy, tuøy theo ñoái töôïng hy sinh (boû löôùi chaøi thoâi, hay caû cheát nöõa) maø ôû nhoùm 3, cuõng coøn nhieàu caáp ñoä. Caáp cuûa khaû naêng töø boû, neân ñaây cuõng laø caáp cuûa traïng thaùi sieâu thoaùt.
Ñoái vôùi thaùnh Ignace cuõng nhö ñoái vôùi truyeàn thoáng Kytoâ-giaùo noùi chung, thì sieâu thoaùt laø tình traïng cuûa yù chí, chöù khoâng caàn laø cuûa caûm tính, khi maø ñoái töôïng töø boû laø caùi maø toâi quyeán luyeán, chöù khoâng phaûi caùi maø toâi döûng döng. Noùi caùch khaùc, sieâu thoaùt (deùtachement) Kytoâ-giaùo khoâng caàn laø moät tình traïng voâ caûm, do tu luyeän maø ñaït ñöôïc, nhö trong AÁn, Phaät giaùo.
Do thieàn ñònh maø ñaït voâ caûm (khoâng vaán vöông hoaëc khoâng ñau ñôùn) veà moät soá maët laø ñieàu khoâng nghòch gì vôùi con ñöôøng Kytoâ-giaùo, nhö ñaõ noùi ôû treân. Ngöôøi coù taâm hoàn cao quyù thì ít ñeå yù ñeán thöùc aên ngon hay khoâng. Ngöôøi ñaõ ñi saâu vaøo con ñöôøng thieâng lieâng thì theá gian khoâng haáp daãn nöõa. Nhöng ñoái vôùi taâm hoàn thanh cao, thì nhöõng maát maùt tình caûm laïi thaám thía hôn laø ñoái vôùi nhöõng keû nhieàu duïc voïng. Vaø vôùi ngöôøi say yeâu Thieân Chuùa, thì söï thieáu vaéng Chuùa laø cöïc hình khoâng chòu noåi. Cho neân, duø vôùi ngöôøi thaùnh hay khoâng, bao giôø cuõng coøn nhöõng quyeán luyeán, vaø sieâu thoaùt thöïc khoâng theå laø voâ caûm moïi maët.
Vaû laïi, neáu döûng döng vôùi moïi caùi, thì ñaâu coøn söùc baät ñeå vöôn theo lyù töôûng, ñaâu coøn yeâu thöông ñeå coù theå cheát vì Chuùa vaø anh em. Sieâu thoaùt ñuùng nghóa chæ laø caân baèng ñöôïc giöõa moät beân laø troïng löïc cuûa quyeán luyeán vaø beân kia laø söï bình tónh trong hy sinh. Thaùnh Ignace, tuy thaäp phaàn gaén boù vôùi tu hoäi (Doøng Teân) maø Ngaøi khoå coâng gaây döïng, ñaõ thuù nhaän sau khi löôïng ñònh veà mình maø raèng: Giaû nhö doøng bò Toøa thaùnh baõi, thì caàn coù 15 phuùt ñeå ngaøi bình tónh laïi nhö thöôøng.
Vaâng, duø nhaø sö ñaõ ñaït ñaïi ñònh (samaâdhi) cuõng vaãn coøn moät gaén boù: gaén boù vôùi traïng thaùi an tònh saâu xa, ñeán noãi döûng döng vôùi cuoäc soáng vaø nhöõng danh voïng ôû ñôøi. Trong chính traïng thaùi ñaïi ñònh, cuøng vôùi sieâu thöùc haún cuõng coù moät sieâu caûm noù khoâng phaûi laø voâ caûm, nhöng moät thöù caûm nghieäm noù khoâng coøn laø xung ñoäng cuûa caûm naêng thoâng thöôøng naøy nöõa.
Trong baát cöù toân giaùo naøo, heã muoán laønh thaùnh, thì phaûi töø boû vaø sieâu thoaùt. Phöông ñoâng coù caû maáy ngaøn naêm kinh nghieäm veà töø boû vaø thoaùt tuïc, neân vieäc tìm hieåu AÁn, Phaät, Laõo seõ soi saùng cho ta veà maët kyõ thuaät raát nhieàu.
Vôùi AÁn giaùo, ñôøi laø giaác mô; vôùi Phaät giaùo, ñôøi laø saéc töôùng. Coøn Kytoâ-giaùo thì: Taát caû laø phuø vaân. Neáu AÁn, Phaät ñi vaøo thoaùt tuïc, thì Laõo giaùo laïi chuû tröông sieâu thoaùt giöõa ñôøi.
Phuùc aâm coi troïng caû töø boû vaø sieâu thoaùt. Sieâu thoaùt vì thôøi giôø caáp baùch, vaø haïnh phuùc cuoái cuøng khoâng phaûi ôû theá gian. Töø boû vì Thaày ñaõ hy sinh vaø môû ra con ñöôøng Thaäp giaù. Nhöng duø cho töø boû, thì neàn taûng cuûa noù phaûi laø sieâu thoaùt vaø lyù do laø yeâu thöông.
Ñeå sieâu thoaùt, phaûi tìm lyù do ñeå xaùc tín, phaûi suy chieâm ñeå vaøo saâu, phaûi töø boû ñeå cuûng coá. Vaø sau ñaây laø phöông theá taäp sieâu thoaùt chuû ñoäng (do coá gaéng cuûa con ngöôøi): töø boû, khoå haïnh, thanh ñaïm, thö giaõn thieâng lieâng.
Sieâu thoaùt cuoái cuøng phaûi laø ñoái vôùi caùi Toâi vaø yù rieâng. Sieâu thoaùt ôû ñoä sieâu cao laø thuï ñoäng, nghóa laø do Thaùnh Thaàn thöïc hieän: thay theá caùch hieåu vaø yeâu Chuùa vuïng veà cuûa toâi baèng loái nhìn vaø yeâu xöùng vôùi Thieân Chuùa, nhìn vaø yeâu baèng chính Chuùa.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page