Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageGaàn ñaây, ngaøy caøng doàn daäp nhöõng caùch maïng trong laõnh vöïc khoa hoïc, kyõ thuaät. Trong soá nhöõng caùch maïng aáy, phaûi keå ñeán chuû thuyeát baát ñònh (indeùterminisme), hoãn mang (chaos) vaø loâ dích môø (fuzzy logic).
Baát ñònh, ñoù laø moät trong hai: vò trí hay toác ñoä, naêng löôïng hay thôøi gian cuûa moät haït töû, maø ta khoâng thaáy chính xaùc (Flou quantique). Vaø cuõng khoâng theå tính tröôùc raèng moät haït baén ñi seõ xuyeân qua taám bia hay doäi 145o. Noùi chi ñeán söï phöùc taïp vaø voâ cuøng tinh teá cuûa söï soáng. Bieán dòch vaãn coù quy luaät cuûa dòch bieán, nhöng quy luaät aáy tinh vi quaù, khoù xaùc ñònh. Nhöõng ñònh luaät giaûn ñôn chæ coù theå aùp duïng "chung chung", aùp duïng cho soá nhieàu, thaønh "Quy luaät cuûa nhöõng con soá lôùn" (Loi des grands nombres), neân coù leõ phaûi mang tính xaùc xuaát (calcul de probabiliteù) vaøo öùng phoù.
Vaâng, taát caû khoâng ñôn giaûn, nhö hai vôùi hai laø boán. Hai vôùi hai ñuùng boán chæ coù trong lyù trí chuùng ta. Vaø cuõng chæ trong lyù trí chuùng ta môùi coù ñöôøng thaúng voâ taän, khi maø trong thöïc teá, tôùi moät ñoä daøi naøo ñoù, ñöôøng thaúng phaûi cong ñi trong moät vuõ truï hình caàu. Ñeå hieåu ñöôïc vuõ truï naøy, lyù trí phaûi meàm laïi ñeå deã uoán theo nhöõng ñöôøng cong cuûa noù. Vaø thay vì loâ dích nhò phaân, quaù cöùng nhaéc vôùi Coù (doøng ñieän qua) vaø Khoâng (doøng ñieän ngöng), ngöôøi ta phaûi chuyeån sang loâ dích môø cuûa nhieàu ñoä ñuùng vaø sai, nhieàu ñoä coù vaø khoâng. Thí duï, ñeå phaân bieät moät ngöôøi treû hay giaø, neáu theo loâ dích nhò phaân vaø laáy tuoåi ba möôi laøm chuaån, thì ngaøy hoâm tröôùc anh coøn treû (ba möôi), ngaøy hoâm sau anh thaønh laõo maát roài. Ñoù, söï voâ lyù cuûa caùi roõ neùt!
Bôùt roõ neùt vaø meàm deûo hôn, coù nhöõng con ñöôøng cuûa Phöông ñoâng.
Vaøo haäu baùn theá kyû XX, xuaát hieän treân baàu trôøi Myõ moät voâ ñòch ñoâ vaät haïng naëng, ñöôïc chaân truyeàn töø Nhaät moät coâng phu goïi laø nhuyeãn phuùc coâng. Trong chieán ñaáu, heã ñaàu ñoái phöông ñuïng vaøo buïng anh ta lieàn bò boùp cöùng ôû ñoù, khoâng cuïc cöïa gì noåi, ñieàu töôûng chæ coù trong truyeän chöôûng thoâi. Thì ra nhuyeãn phuùc coâng, vôùi söùc maïnh cuûa caùi meàm, laø coù thöïc. Vaø cuõng thöïc ñuùng nguyeân lyù NHU THAÉNG CÖÔNG.
Ngoaøi nhuyeãn phuùc coâng, nguyeân lyù naøy coøn ñöôïc xaùc minh baèng nhieàu caùch khaùc, trong Judo chaû haïn.
Judo khoâng ñöông ñaàu tröïc dieän, maø laáy meàm ñoùn cöùng. Nghóa laø thuaän theo höôùng ñaùnh cuûa ngöôøi maø ñaùnh ngöôøi, vaø ñaùnh baèng söùc cuûa chính hoï. Nhôø theá, duø yeáu vaãn quaät ngaõ ñöôïc keû khoûe hôn gaáp maáy laàn.
Loái ñoøn meàm aáy cuõng laø kyõ thuaät cuûa du kích chieán. Trong du kích chieán, heã ñòch coâng thì mình neù, chôø ñòch khoâng phoøng bò hay phaân taùn leû teû môùi ñaùnh, xuaát kyø baát yù maø ñaùnh, laáy vuõ khí cuûa ñòch maø dieät ñòch.
Chieán thuaät meàm thöôøng laø sôû tröôøng cuûa Phöông ñoâng, ñöôïc Phöông ñoâng khaùm phaù khi chieâm ngaém thieân nhieân, nhaát laø chieâm ngaém nöôùc.
Laõo töû chính thöùc trình baøy con ñöôøng Nöôùc trong chöông 66, 78, nhöùt laø chöông 8 cuûa Ñaïo ñöùc kinh, nhöng con ñöôøng aáy chìm aån suoát cuoán saùch naøy. Bôûi leõ toaøn boä cuoán saùch noùi veà söùc maïnh cuûa Nhu, cuûa Voâ vi, Thuaàn phaùc. Maø duø Voâ vi hay Thuaàn phaùc cuõng laø caùch xöû Meàm caû. Maø meàm, thì "khoâng gì meàm hôn nöôùc", "khoâng gì thaéng ñöôïc nöôùc".
Quaû thaät, nöôùc döôùi thaáp thì cuõng nhö khí treân cao, bao giôø chaû meàm, chaû xem nhö yeáu, heã bò laán thì lui, nhöng vaãn nguyeân veïn, chaúng ai laøm chi noåi. Chính vì meàm, neân nöôùc khoâng heà bò giaûm suy, thöông toån. Chính vì meàm, neân lôïi duïng ñöôïc moïi hoaøn caûnh, thôøi cô. Do ñoù, veà laâu daøi, nhaát ñònh seõ thaéng; ñeå roài caøng thaéng, caøng doàn theâm söùc maïnh, khieán gioù chaát thaønh baõo, nöôùc chaát thaønh soùng lôùn, thuûy trieàu.
Vì nöôùc meàm, neân khoâng ai choáng vôùi, khoâng ai muoán ñua tranh. Traùi laïi, heã cao thì coù ngöôøi ganh, heã hôïm mình thì coù ngöôøi gheùt:
— "Dó kyø baát tranh, coá, thieân haï maïc naêng döõ chi tranh."
Nöôùc chæ yeâu ôû choã thaáp (thieän haï), vaø vì thaáp, neân thaâm nhaäp ñöôïc taát caû, thaønh "baùch coác vöông". Tìm choã thaáp, ñoù laø khieâm nhu, aån khuaát, khoâng keå coâng, khoâng haùm danh. Chính nhôø ñoù maø moïi ngöôøi ñeàu yeâu quyù, vaø khoâng ai muoán choáng mình.
Meàm ñeán nhö nöôùc, thì khoâng coøn hình thöùc gì nhaát ñònh, neân luoân trong tình traïng "saün saøng" ñeå tuøy thôøi maø uoán naén. Vaø ñaây laø thaùi ñoä thuaàn phaùc, voâ vi, laø "ñöùa con ñoû" (xích töû), chöa thaønh gì ñeå coù khaû naêng thaønh moïi caùi. Ñaây cuõng laø khaû naêng "öùng vaïn bieán", khoâng vuï vaøo gì caû, neân thích nghi ñöôïc vôùi moïi thôøi, moïi nôi, moïi tình huoáng, maø vaãn y nguyeân chính mình.
Söï meàm deûo ñeå "öùng vaïn bieán" naøy, chuùng ta gaëp raát nhieàu thí duï trong Tam quoác dieãn nghóa. Laàn kia, Taøo Thaùo ruùt quaân vaø Tröông Tuù muoán ñuoåi theo, nhöng Giaû Huû khuyeân ñöøng ñuoåi, heã ñuoåi laø thua ñoù. Tuù cöù ñuoåi, neân thua thaät. Vöøa thua xong. Giaû Huû laïi baûo: baây giôø thì ñuoåi ñöôïc! Tuù ñuoåi, vaø quaû nhieân laàn aáy thaéng lôùn. Hoûi taïi sao, thì Huû giaûi thích raèng: Taøo Thaùo coù nhieàu töôùng gioûi, neân khi ruùt, aét phaûi ñeå hoï ñoaïn haäu. Coøn laàn sau, vì Thaùo töôûng Tuù khoâng daùm ñuoåi nöõa, neân ñi gaáp maø khoâng phoøng bò gì (hoài 18).
Laàn khaùc, khi nghe tin Löu Bò döïa vaøo röøng maø ñoùng quaân, Khoång Minh ñaõ than raèng seõ bò hoûa coâng vaø thua lôùn. Vaø xaûy ra ñuùng nhö theá. Theá nhöng sau ñoù, chính Khoång Minh cuõng ñoùng quaân trong röøng, nhöng chæ laø ñeå löøa cho ñòch tôùi ñaùnh hoûa coâng, nhôø ñoù baét soáng Maïnh Hoaïch (hoài 88).
Cuõng thì nhöõng tröôøng hôïp nhö nhau, nhöng chöa chaéc ñaõ y heät nhau. Neân ñoái phoù phaûi tuøy nghi, khoâng neân "nguyeân taéc quaù". Vaø sau ñaây laø lôøi cuûa Gia Caùt Löôïng veà thuaät duøng binh:
OÂi pheùp laøm töôùng
Phaûi bieát meàm bieát cöùng,
Bieát lo bieát löôøng,
Bieát lui bieát tieán,
Bieát nhöôïc bieát cöôøng,
Vöõng vaøng nhö nuùi ñaù,
Bieán hoùa nhö aâm döông... (hoài
100)
Laõo töû nhaän ra moät öu ñieåm cuûa nöôùc, ñoù laø tính voâ kyû, vò tha, laøm lôïi cho taát caû (thieän lôïi vaïn vaät).
Nöôùc laïi coøn coù tính caùch neùn chòu, söï neùn chòu cuõng cuûa con ñöôøng Nhu:
— "Thoï quoác chi caáu, nhaän laáy cho mình buïi baäm cuûa quoác gia."
— "Thoï quoác chi töôøng, nhaän laáy cho mình söï ruûi ro cuûa nöôùc nhaø."
Ñaây cuõng laø taän cuøng cuûa vò tha, nhöng chính nhôø theá môùi thöïc laøm chuû ñöôïc sôn haø, xaõ taéc.
Noùi ñeán vò tha vaø ñoùn chòu laø noùi ñeán ñaëc tính cuûa nöôùc ôû möùc toång theå, neân bao la cuûa noù. Vaø ñaây laø nöôùc tröôøng giang chaûy mieát khoâng ngôi, duø cuoán theo bao raùc röôûi maø vaãn luoân thanh khieát. Ñaây laø nöôùc ñaïi döông, duø nuoâi ngaøn muoân toâm caù maø khoâng bao giôø caïn kieät. Vaäy ñi vaøo ñaïo Nöôùc, thì trí khoâng döøng ôû ñoàng dò tieåu tieát, taâm khoâng thu vaøo tieåu ngaõ haïn heïp, cuõng nhö chí höôùng phaûi vöôït luõy tre xanh. Roäng meânh moâng, hoaø ñoàng vôùi taát caû, töùc "Vaät ngaõ vi Nhaát", ñoù laø ñoä môû voâ ñoä cuûa nöôùc vaäy.
Soaïn cuoán Ñaïo ñöùc kinh, Laõo töû muoán ñeà xöôùng moät thuaät trò nöôùc khoâng ra veû trò, "Voâ vi nhö trò", caùch oâng coi laø duy nhaát ñeå thaønh coâng. Söï cai trò cöùng raén baèng hình phaït, o eùp baèng luaät phaùp, chæ toå khôi daäy taø taâm, thuùc ñaåy söï ñeà khaùng, vaø ñaây laø maàm cuûa ñaïi loaïn. OÂng muoán moät giaùo hoùa eâm aùi, thaám daàn vaøo tim, do ngöôøi treân soáng thanh thoaùt maø aûnh höôûng ñeán caûm nghó vaø caùch cö xöû cuûa ngöôøi döôùi. Ñeå ñöôïc theá, ngöôøi ôû treân ñöøng ra veû laøm beà treân baèng thò uy, hoáng haùch, laïi phaûi soáng Voâ kyû, Voâ coâng, Voâ danh, Voâ tranh, maø khoâng coù yù neâu göông, söï coá yù noù luoân sinh khaùng yù.
Nhöng con ñöôøng maø Laõo töû ñeà xuaát laïi laø con ñöôøng khoù nhaát, neân chaúng ai buoàn tieán vaøo. Vì tröôùc tieân, ngöôøi quaân töû (vua vaø quan) phaûi ñaït tôùi möùc thaäp thaønh naøo ñoù cuûa ñaïo Voâ vi, nhôø vaäy hieåu ñaïo, soáng ñaïo, roài söû ñaïo, ñieàu nhö khoâng theå coù ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù theá coù quyeàn: "Söï soi moøn cuûa quyeàn bính" maø laïi! Chöa heát, coøn phaûi nhaãn naïi chôø ñôïi keát quaû, caùi keát quaû coù theå raát beàn ñaáy, nhöng laïi quaù chaäm khi trò theo kieåu "khoâng laøm gì" (voâ vi) nhö theá. "Traêm naêm troàng ngöôøi" maø!
Thaät ra, ñeå coù traät töï môùi, phaûi coù con ngöôøi môùi. Maø ñeå coù con ngöôøi môùi, laïi phaûi coù traät töï xaõ hoäi môùi: hai yeáu toá luoân song haønh vôùi nhau. Söï nôùi loûng luaät phaùp phaûi ñi sau söï bieán ñoåi con ngöôøi do giaùo duïc. Khi con ngöôøi ñaõ toát leân moät tí, thì kyû luaät phaûi bôùt khaét khe theâm moät böôùc, ñeå cuoái cuøng chæ coøn töï phaùt, töï soáng toát do tinh thaàn töï troïng thoâi. Khoù coù chính quyeàn naøo daùm phieâu löu vaøo con ñöôøng aáy, vaø ñuû kieân nhaãn chôø laâu nhö vaäy.
Khoâng choái caõi raèng, trong xöû theá, vaãn nhieàu keû aùp duïng con ñöôøng meàm. Nhöng thaät ra, hoï khoâng meàm thaät, maø chæ meàm moûng, nghóa laø duøng Meàm nhö moät saùch löôïc, chöù khoâng meàm taïi taâm. Thieáu söï chaân thaønh, hoï chæ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû beà maët vaø nhaát thôøi, chöù hoaù daân thì khoâng theå.
* * *
Baûn chaát cuûa nöôùc laø khoâng hình thöùc, khoâng cöùng nhaéc trong khuoân khoå, nhôø ñoù coù khaû naêng vaïn bieán, ñuû meàm deûo ñeå öùng phoù chuaån vaø nhanh trong baát cöù tình huoáng naøo. Nguyeân lyù aáy ñöôïc ñöa vaøo trong lyù thuyeát voõ thuaät cuûa nhieàu toå sö vaø cuûa nhieàu nhaø vieát truyeän kieám hieäp, trong ñoù noåi baät nhaát haún laø Kim Dung. Kim Dung mang caùi nhìn phoùng khoaùng ñoù, chaúng nhöõng vaøo trong voõ thuaät, maø caû vaøo trieát lyù soáng nöõa. Trong boä YÛ thieân-Ñoà long, oâng trình baøy lyù thuyeát Thaùi cöïc kieám cuûa Tröông Tam Phong. Tröông chaân nhaân muùa moät laàn cho ñeä töû Tröông Voâ Kî coi, vaø hoûi xem nhôù ñöôïc maáy phaàn. "Nhôù ñöôïc moät nöûa", Voâ Kî ñaùp. Tam Phong muùa laïi, nhöng ñöôøng kieám khaùc ñi, roài hoûi xem nhôù ñöôïc bao nhieâu. Ngaãm nghó moät laùt, Voâ Kî reo leân: Queân heát roài. Tröôùc söï söûng soát cuûa moïi ngöôøi, chaân nhaân phaùn quyeát: Vaäy ra laø ñaáu ñöôïc roài! Maø ñaáu vôùi ai kia? Vôùi moät baäc thaày veà kieám phaùp ñaáy, trong khi tröôùc ñaây, Voâ Kî chaúng bieát gì veà kieám caû.
Thì ra ñaây laø kieám yù, chöù khoâng phaûi kieám chieâu. Neân chæ coù nguyeân taéc, chöù chieâu thì tuøy cô maø saùng taïo. Chæ coù Tam Phong môùi nghó ra, chæ coù Voâ Kî môùi hieåu noåi. Nhöng hieåu caùi lyù roài, thì thieân bieán vaïn hoùa, khoâng theå löôøng ñöôïc. Theo lyù thuyeát Ñaïo hoïc, maø Thaùi cöïc kieám döïa vaøo, thì heát moïi caùi ñeàu töø Voâ maø sinh, neân trôû veà ñöôïc vôùi Voâ, thì môùi öùng bieán töï nhieân noåi.
Ñöa trieát lyù chöõ Voâ vaøo cuoäc soáng, Kim Dung taïo ra maãu ngöôøi Leänh hoà Xung, soáng theo tröïc giaùc, chöù khoâng baèng nguyeân taéc, soáng thaät vôùi loøng, chöù khoâng theo ñaùnh giaù cuûa coâng luaän. Coâng luaän chia chaùnh taø hai phe. Nhöng ai chaùnh maø khoâng coù moät phaàn taø, vaø ngöôïc laïi cuõng theá? Thaäm chí nhaân vaät ñieån hình cuûa phe chaùnh, ñöôïc meänh danh Quaân töû kieám, laïi che daáu moät taâm ñòa quaù tieåu nhaân, trong khi moät soá keû trong ñaùm ñaàu traâu maët ngöïa laïi bieát troïng danh döï vaø chöõ tín, vaø soáng coù tình nghóa nöõa.
Kim Dung ñaõ môû ñaàu boä Tieáu ngaïo giang hoà baèng söï gaëp gôõ trong töông ñaéc cuûa hai tröôûng laõo, moät thuoäc phe chaùnh, moät thuoäc phe taø. Tuy ñoái nghòch beân ngoaøi, nhöng thöïc ra caû hai ñeàu nghóa khí nhö nhau. Vaø keát quaû cuûa söï töông phuøng aáy laø baûn nhaïc Tieáu ngaïo giang hoà ñöôïc hoï ñoàng saùng taùc neân.
Hai ngöôøi roài seõ bò phe mình gieát, nhöng trong baûn nhaïc hôïp taáu hôïp soaïn, hoï ñaõ gieo moät caùi maàm vaø xöôùng leân moät tieàn ñeà. Ñeå roài veà cuoái, thuoäc hai phe seõ coù hai ngöôøi treû bieát soáng töï nhieân neân khoâng maøng ñeán nhaõn hieäu chaùnh hay taø nöõa, nhôø ñoù coù theå yeâu nhau vaø ñoàng taùi taáu baûn Tieáu ngaïo giang hoà xöa.
Ñaây chæ laø tieåu thuyeát, nhöng nguyeân lyù noù döïa vaøo ñaùng ñöôïc ta quan taâm. Caøng ñaùng quan taâm khi maø ngaøy nay, ngöôøi ta ñang trôû veà vôùi Töï nhieân. Nhaân taïo (l'artificiel) ñang phaù hoaïi thieân nhieân vaø moâi sinh moät caùch traàm troïng, khieán con ngöôøi taùi nhaän ra söï kyø dieäu cuûa traät töï thieân nhieân, caùi traät töï maø heã ñuïng vaøo, laø thaáy coù chuyeän ngay. Vieäc cuûa chuùng ta khoâng phaûi laø ñeå thieân nhieân "bao caáp" maõi, nhöng trong khi bieán caûi thieân nhieân, luoân phaûi tìm hieåu thieân nhieân vaø uoán mình theo noù.
Cuõng nhö Duy yù chí trong vieäc ñieàu haønh kinh teá, khoâng ñeám xæa ñeán quy luaät töï nhieân cuûa thò tröôøng, bao giôø cuõng ñöa ñeán thaát baïi, thì Duy yù chí trong vieäc luyeän ñöùc tu thaân, khoâng meàm uoán theo quy luaät taâm lyù töï nhieân, cuõng daãn tôùi nhöõng haäu quaû nghieâm troïng khoâng keùm.
Phöông phaùp tu ñöùc xöa coù theå quy veà ba chieán thuaät caên baûn: troán chaïy, kieàm cheá vaø ñöông ñaàu
Vì sôï toäi — noùi ñuùng hôn, sôï hoûa nguïc do toäi —, vaø vì moät thöù quan nieäm quaù phaùp lyù veà toäi, neân ngöôøi ta deã quan troïng hoùa moät haønh vi sai traùi ñôn leû hôn laø caû moät khuynh höôùng xaáu. Nhaát laø trong nhöõng ñòa haït deã vaáp ngaõ, nhö tình duïc chaû haïn. Bôûi theá, chieán thuaät luoân ñöôïc ñeà cao laø Chaïy troán.
Nhöng neáu chæ chaïy troán, thì laøm sao coù naêng ñöùc ñaây. Naêng ñöùc laø thoùi quen vaø söùc maïnh, noù noùi leân moät traïng thaùi noäi taâm, do ñoù bieät ñònh con ngöôøi laø toát vaø toát ôû maët naøo. Ñöùc thaúng thaén chaû haïn, môùi laøm neân con ngöôøi thaúng thaén, chöù khoâng phaûi moät hai haønh vi thaúng thaén. Vaâng, yeáu toá quyeát ñònh laø caây, chöù khoâng phaûi traùi caây; laø taám loøng, chöù khoâng phaûi haønh ñoäng:
— "Con ngöôøi toát thì töø kho toát cuûa taâm hoàn laáy ra nhöõng gì toát; con ngöôøi xaáu thì töø neàn taûng xaáu cuûa haén laáy ra nhöõng gì xaáu; vì loøng haén ñaày thì mieäng haén noùi ra" (Lc 6.45).
Hôn nöõa, neáu chæ lo chaïy troán thì seõ sinh taâm traïng hoaûng sôï, do ñoù aùm aûnh. Vaø theá laø "traùnh dòp" quaù laïi ñöa "dòp" ñeán. Chính vì chöa luyeän ñöùc, do ñoù chöa coù ñöùc, neân moät soá tu syõ ra ñôøi, heã gaëp cô hoäi laø caûm thaáy yeáu lieàn, vaø deã daøng sa ngaõ. Chæ lo traùnh nhieãm ñoäc, hoï chöa ñaït tôùi tình traïng mieãn nhieãm (Phoøng beänh baèng caùch ñöa maàm beänh vaøo cô theå ñeå luyeän cho baïch huyeát caàu quen choáng ñôõ, laø moät vieäc laøm raát taùo baïo cuûa Pasteur, nhöng hieäu quaû laïi raát kyø dieäu. Dó nhieân khi coøn yeáu, thì phaûi taïm traùnh caùm doã ñeå luyeän ñöùc daàn daàn).
Khoa phaân taâm hoïc ngaøy nay coøn tieát loä nhieàu nguy hieåm cheát ngöôøi, maø tu luyeän coå xöa khoâng nhìn ra. Rieâng taâm traïng lo troán chaïy chæ toå gaây aùm aûnh vaø sinh sôï hoaûng (phobie), maø moät trong nhöõng keát quaû laø "boái roái löông taâm". Boái roái löông taâm coù theå laø ngöôõng cöûa taâm beänh hay ñaõ thöïc söï taâm beänh. Moät thöù aùm aûnh khuûng khieáp vaø dai daúng do nghi hoaëc: ñaõ coá yù phaïm toäi hay chöa, yù ñaõ ñuû ñeå thaønh toäi naëng hay khoâng, nhaát laø xöng khoâng bieát coù heát vaø coù thaønh ñeå ñöôïc xoùa soå, v.v...?
Ngöôøi ta cuõng quy veà boái roái löông taâm thöù taâm beänh goïi laø aùm aûnh thöïc hieän vaø aùm aûnh tröøu töôïng: sôï coù yù töôûng xuùc phaïm ñeán Ñöùc Maria, vaø lieàn coù yù töôûng ngay; sôï nghó hay noùi gì nghòch ñöùc tin, vaø lieàn bò thuùc baùch ñeå laøm nhö theá.
* * *
Ñoái vôùi nhöõng caùm doã veà ñöùc tin vaø ñöùc tònh khieát voán ñöôïc coi laø raát nguy hieåm, thì phöông thöùc quen duøng xöa laø chaïy. Coøn vôùi nhöõng caùm doã khaùc, thì thöôøng nghe khuyeân laø phaûi tröïc dieän ñöông ñaàu. Thaät ra, söï ñöông ñaàu, nhìn thaúng vaøo ñòch maø so göôm vôùi ñòch, khieán sinh thaùi ñoä döùt khoaùt. Moät khi ñaõ quen vôùi thaùi ñoä döùt khoaùt aáy, heã caùm doã taùi hieän, lieàn coù phaûn öùng töùc thôøi, töï ñoäng. Y nhö khi ñaõ quen vuøng daäy khi nghe chuoâng baùo thöùc, thì khi chuoâng vöøa baùo, ñaõ thaáy mình daäy roài, duø töôûng nhö chöa nghe.
Coù ñieàu ñöông ñaàu nhieàu, cöùng gaëp cöùng sao khoûi gaây thöông toån. Laïi nöõa, keû quen vôùi saét theùp vaø maùu löûa deã coi thöôøng maïng soáng vaø heát beùn nhaïy tình caûm tröôùc nhöõng ñau thöông. Cuõng theá, moät thaùi ñoä thöôøng haèng cöùng do thöôøng haèng ñöông ñaàu deã laøm khoâ taâm hoàn, ñanh neùt maët, khoù töông giao, maø haäu quaû cuoái cuøng seõ laø moät caûm giaùc troáng vaéng vaø coâ ñoäc.
Neáu vôùi caùm doã, ngöôøi ta khuyeân ñöông ñaàu, thì vôùi neát xaáu ngöôøi ta laïi khuyeân kieàm cheá. Thöïc ra, kieàm cheá vaø ñöông ñaàu, caû hai ñeàu laø ñaùnh thaúng, ñaùnh tröïc dieän. Ñaùnh theo kieåu Löu Bò, chöù khoâng bieát duøng möu nhö Khoång Minh.
Cuõng nhö ñöông ñaàu coù ích ñoâi phen, thì laém phen cuõng caàn kieàm cheá. Kieàm cheá hay doàn neùn, theo Freud, laø caùch ñeå thaêng hoa. Sôû dó thaêng hoa ñöôïc, laø vì naêng löôïng taâm lyù laø moät, chæ khaùc nhau ôû ñích nhaém vaø tính troïc (do ñòa khí, xaùc thòt) hay thanh (do thieân khí, thieâng lieâng). Vì theá, neáu haõm ôû choã naøy, thì coù theå chuyeån doøng veà höôùng khaùc, do quy luaät hoaùn chuyeån (transfert), chuyeån bình dieän vaø chuyeån ñoái töôïng.
Coù ñieàu kieàm cheá, töùc caám caûn (inhibition) laïi laø nguoàn goác cuûa nhieàu taät thöông taâm lyù, töø nöûa ñieân cuûa neùvrose ñeán toaøn ñieân cuûa psychose. Cho neân heã doàn neùn kheùo vaø vöøa söùc thì goùp voán cho thaêng hoa, baèng nhö ngöôïc laïi, thì seõ... Bieân hoøa, Chôï quaùn. Vaäy, khi naøo coù theå, thay vì ñoái ñaàu vôùi xung ñoäng maø neùn xuoáng, ta haõy höôùng noù veà nhöõng gì thieâng lieâng moät caùch kheùo leùo, vaø ñoù laø con ñöôøng Meàm, laø kyõ thuaät Judo, duøng söùc ñòch vaøo coâng vieäc cuûa mình.
Chieán thuaät Nhu ñaïo, ñöôøng meàm vaø ñi quanh aáy, chính Chuùa Yeâsu cuõng ñeà xöôùng qua bieåu hieäu Con raén:
— Haõy khoân kheùo nhö raén vaø ñôn sô nhö chim caâu! (Bible de Jerusalem dòch laø Malin vaø Candide).
Khoân nhaém chieán thuaät, coøn ñôn nhaém tinh thaàn, thaùi ñoä. Khoân kheùo nhö raén thì phaûi bieát laån, luûi, ñi quanh, luùc tieán luùc thoaùi tuøy hoaøn caûnh, tuøy thôøi. Nghóa laø raát meàm deûo, uyeån chuyeån, chöù khoâng cöùng nhaéc nguyeân taéc, khoâng luoân luoân tröïc dieän ñöông ñaàu. Coøn ñôn sô nhö chim caâu, thì loøng phaûi trong suoát vaø ngay thaúng, khoâng coøn boùng toái cuûa vò kyû, khoâng coøn laù chaén cuûa coá chaáp, khieán caûn ñöôøng aân suûng vaø che khuaát söï thaät. Taâm hoàn ñôn sô, ñoù laø taâm hoàn saün saøng cho yù Chuùa, laø saùp meàm döôùi taùc ñoäng Thaùnh Thaàn.
Ñôn sô, ôû nhieàu choã khaùc, ñöôïc thi vò hoùa baèng Con ñöôøng treû thô:
— Nöôùc trôøi laø cuûa nhöõng ai gioáng nhö treû nhoû.
— Khoâng tieáp nhaän Nöôùc Thieân Chuùa vôùi thaùi ñoä treû thô thì khoâng voâ ñöôïc.
— Neáu khoâng trôû veà vôùi traïng thaùi treû thô thì khoâng voâ ñöôïc Nöôùc Trôøi.
— Keû nhoû nhaát trong caùc con, aáy laø keû lôùn nhaát.
* * *
Con ñöôøng Chim caâu vaø Treû thô ñi ñoâi vôùi Con ñöôøng cuûa Thaàn Khí, vôùi caùch haønh ñoäng cuûa Ngaøi.
Caùch laøm cuûa Thaàn khí, ñoù laø caùch laøm "tuøy höùng". Thaàn khí "höùng ñaâu thoåi ñaáy" maø: Vì Thaàn khí khoâng caâu neä, khoâng troùi buoäc trong nhöõng thaønh kieán, khuoân khoå, nguyeân taéc, chaúng tuøy thuoäc baát cöù gì. Neân khoâng theå nhìn ra ñöôøng ñi cuûa Ngaøi, khoâng bieát noù baét ñaàu töø ñaâu vaø ñi veà ñaâu. Chæ vì lyù do khoâng theå tìm ra caùi gì quyeát ñònh haønh taùc cuûa Ngaøi, haønh taùc naøy khoâng bò thuùc ñaåy bôûi baát cöù lyù do naøo, tröø lyù do yù Chuùa vaø tình yeâu cuûa Chuùa.
Ñöôøng Thaàn khí theá, thì ñöôøng nhöõng ai sinh töø Thaàn khí cuõng vaäy (Yo.3.8). Hoï töï do vaø thaät thong dong, muoán laøm gì thì laøm: "Haõy yeâu, vaø haõy laøm ñieàu anh muoán, Ama et fac quod vis", thaùnh Augustin noùi theá.
Heøn gì maø Thaàn khí ñöôïc goïi laø Khí (pneuma, esprit), ñöôïc saùnh vôùi Gioù. Khí vaø Gioù voán khoâng hình khoâng saéc, neân ñi ñaâu cuõng ñöôïc vaø vaøo ñaâu cuõng xuoâi. Y nhö nöôùc vaäy. Vaø thaät ra, trong Taân öôùc, Thaàn khí cuõng ñöôïc "ñaïi dieän" baèng nöôùc:
— Röûa trong Thaàn khí vaø nöôùc.
— Sinh ra töø Thaàn khí vaø nöôùc.
Thaàn khí aáy, thaùnh Phaoloâ mang ñoái laäp vôùi Luaät, töùc vôùi khuoân khoå vaø hình thöùc, toùm laïi vôùi "töø ngöõ":
— "Töø ngöõ thì gieát, coøn Thaàn khí laøm soáng ñoäng." (2 Cor.3.6)
— Luaät thì troùi buoäc, coøn Thaàn khí giaûi phoùng. (Coi Rom. ch.8, v.v.)
Söùc maïnh cuûa nöôùc laø ôû deûo meàm. Vì meàm deûo, neân khoù bò taät thöông do ñuïng chaïm. Vì meàm deûo, neân len laùch ñöôïc, öùng phoù kheùo. Nhaát laø lôïi duïng heát söùc ñòch, söùc mình. Nhö trong Judo aáy!
Söùc, hay naêng löôïng taâm linh, chæ coù moät thoâi, laïi coù haïn nöõa. Theá maø phaûi phaân chia cho nhieàu ham muoán khaùc nhau, nhöõng xung ñoäng taûn maùt khoâng ích gì cho söï thaêng tieán cô baûn cuûa con ngöôøi. Thaäm chí caû ñòch — nhöõng noäi ñòch, gioáng nhö virus ñaõ xaâm nhaäp gen cuûa cô theå ta — cuõng tôùi ñoå xaêng ôû nhöõng caây xaêng cuûa ta ñeå ñaùnh phaù ta.
Cho neân, moät chieán syõ thaønh coâng khoâng phaûi laø moät chieán syõ nhaém maét taán coâng. Maø laø keû khoân kheùo bieát tieát kieäm söùc mình vaø lôïi duïng söùc ngöôøi. Vaø nhö theá, caàn bieát ngöôøi bieát mình vaø phaân bieät thuø baïn. Ñeå lôïi duïng khí giôùi keû thuø maø phuïc vuï cho muïc ñích cuûa mình thay vì boû uoång khí giôùi aáy. Ñeå taäp trung söùc vaøo nhöõng muõi nhoïn chieán löôïc, thay vì gaëp ñaâu ñaùnh ñaáy, phí söùc ñi. Naêng löôïng taâm sinh lyù coù haïn, neân phaûi chaét chiu, deø seûn. Naêng löôïng taâm sinh lyù hoaùn chuyeån ñöôïc, neân phaûi kheùo ñaøo möông daãn nöôùc.
* * *
Ñaâu laø baïn, laø thuø, laø nhöõng virus soáng kyù göûi trong taâm heä ta?
Neàn taûng söùc maïnh taâm linh taøng aån trong voâ thöùc. Voâ thöùc naøy laø choã cö truù cuûa nhieàu boùng ma khaùc nhau: caùc baûn naêng, sieâu ngaõ vaø nhöõng söùc maïnh phaûn hanh thoâng (anticathexes), nhöõng nguyeân tieâu vaø caûm xaï chöa khaùm phaù noåi...
Theo Freud, ôû neàn taûng cuûa baûn naêng, coù hai söùc chuû yeáu: Sinh (eroâs) vaø Huûy (thanatos). Tuøy theo söï thoáng trò cuûa moät trong hai, maø con ngöôøi vaø theá giôùi seõ thaønh aùc quyû hay thieân thaàn.
Baûn naêng, ñoù laø nguoàn goác thöù nhaát cuûa nhöõng xung ñoäng. Caùch xöû söï khoâng kheùo vôùi xung ñoäng coù theå laøm sinh ra trong voâ thöùc nhöõng löïc phaûn hanh thoâng, nhöõng heä thoáng aùp cheá maø Freud quy tuï quanh caùi teân Sieâu ngaõ.
Xung ñoäng töø trong voït ra, ngoaïi theá töø ngoaøi eùp vaøo, vaø caùi Toâi taâm lyù ñöùng giöõa ñeå dung hoøa hai luoàng söùc. Neáu caùi Toâi yeáu neân dung hoøa khoâng noåi, thì va chaïm maïnh coù theå sinh moät "trauma", söï caûm nghieäm ñau khoå vaø ñoøi hoûi ñau khoå aáy. Nhöõng thöông toån do va chaïm coøn coù theå laø maëc caûm. Ñaây laø nhöõng vuøng nhaïy caûm vaø vuøng caám, maø moät töø ngöõ hay yù töôûng duø chæ lieân quan xa xoâi cuõng ñuû laøm rung chuyeån taâm heä, suy môø yù thöùc vaø xaùo troän trí nhôù, laïi coøn khieán neù traùnh söï thaät vaø laøm baäy voâ yù thöùc nöõa. Thöông toån coøn laø tan vôõ taâm heä, do ñoù moät maûnh taùch khoûi toaøn khoái, maø khi bò phoùng theå (projection) seõ khieán nhöõng yù töôûng töø ñaáy thoaùt ra ñöôïc ñöông söï nghe nhö tieáng noùi cuûa moät ngöôøi, moät hoàn ma naøo ñoù.
Maïnh coøn hôn theá laø nhöõng caûm xaï (affect). Caûm xaï laø caùi raát huyeàn hoaëc, töï voâ thöùc (taäp theå) voït ra baát öng ñeå cheá ngöï anh hoaøn toaøn. Nguoàn goác coù theå laø nhöõng ta-bu nguyeân thuûy, chuùng baät moà daäy thaønh nhöõng aûo giaùc, thaønh kieán, ñoá kî, gaây ra nieàm lo aâu sôï hoaûng, maïnh tôùi noãi khoâng theå cöôõng maø khoâng sinh doàn neùn.
Thöùc thì theá, maø nguû thì coù nhöõng giaác mô kyø dò, nhöõng "ñaïi moäng" (grands reâves), caùi boãng döng noåi leân, cuõng töø nhöõng kinh nghieäm nguyeân thuûy, nhöng coù chöùc naêng baùo tröôùc nhöõng tai hoïa hay giaûi ñaùp cho nhöõng vaán ñeà coù taàm aûnh höôûng roäng lôùn ñeán loaøi ngöôøi hoâm nay.
* * *
Boä maùy taâm lyù phöùc taïp, teá vi vaø deã toån thöông ñeán theá, deã hôn caû boä maùy sinh lyù nöõa, neân khoâng theå laøm böøa, laøm ñaïi nhö quen laøm xöa nay, trong cuoäc soáng noùi chung, trong tu thaân noùi rieâng. Phaûi thaän troïng vaø kheùo leùo, phaûi uyeån chuyeån vaø neân traùnh nhöõng xoác caûm xuùc (choc eùmotionnel) bao nhieâu coù theå. Söû duïng con ñöôøng Meàm bao giôø cuõng an toaøn nhöùt. Chaúng nhöõng an toaøn maø coøn raát lôïi, nhaát laø treân bình dieän chieán löôïc, bôûi traùnh ñöôïc nhöõng tieâu hao voâ ích, laïi lôïi duïng ñöôïc söùc do xung ñoäng cung caáp. Y nhö caùch laøm kinh teá hoâm nay: thay vì maëc raùc laøm oâ nhieãm moâi sinh, thì cheá raùc thaønh ñoà duøng vaø naêng löôïng; thay vì keä nöôùc luõ taøn haïi nhaø cöûa, ruoäng ñoàng, thì ngaên luõ laøm ñieän vaø ñeå töôùi taåm, v.v... Chuùng ta coù ñuû cô sôû laøm ñöôïc nhö vaäy trong laõnh vöïc taâm lyù. Cô sôû aáy laø khaû naêng hoaùn chuyeån vaø thaêng hoa.
Thaät ra, thì caû hai, hoaùn chuyeån vaø thaêng hoa, raát maät thieát vôùi nhau. Ñeå thaêng hoa thì phaûi doàn neùn. Nhöng neáu chæ doàn neùn suoâng, moät caùch thuï ñoäng, tieâu cöïc thoâi, thì moät laø sinh thoùi quen "chòu vaäy", hai laø chòu khoâng noåi thì beänh ñeán theá choã. Chaúng coù gì thaêng hoa ôû ñaây caû. Vaäy ñeå coù thaêng hoa, ít laø phaûi doàn neùn töï nguyeän, maø khoâng ai töï nguyeän nhö theá neáu khoâng vì caùi gì tích cöïc. Neáu caùi tích cöïc naøy khoâng toát, moät yù ñoà "naèm gai neám maät" ñeå traû thuø chaû haïn, thì cuõng ñaâu coù thaêng hoa. Nghóa laø ñeå coù thaêng hoa, töùc ñeå coù moät caùi gì cao hôn voït ra, moät tình yeâu thieâng lieâng hay moät ñöùc tính chaû haïn, thì minh hay maëc nhieân, ñaõ phaûi coù yù höôùng chuyeån hoaùn, hoaùn sang moät ñoái töôïng cao quyù, chuyeån sang moät bình dieän thieâng lieâng roài. YÙ hoaùn chuyeån caøng tích cöïc, caùch chuyeån hoaùn caøng kheùo leùo, thì doàn neùn caøng bôùt ñi vaø naêng ñöùc hoaøn thaønh. Giaû nhö doàn neùn chæ vì muoán hy sinh cho tình yeâu, nhö ngöôøi meï vì con, keû yeâu vì ngöôøi tình, hay linh hoàn vì Chuùa, thì moái tình seõ cao quyù, saâu xa, vöõng maïnh theâm raát nhieàu.
Ñeå chuyeån hoaùn deã daøng, phaûi coù taâm traïng bình tónh. Vì caùi maø ta chuyeån höôùng laø söùc maïnh cuûa moät khuynh höôùng, moät xung ñoäng. Vaø thöôøng ñaây laø moät caùm doã, vaø caùm doã naøy, heã ta sôï noù, thì noù döông nanh muùa vuoát, aùm aûnh ta hoaøi. Nhaát laø khi noù ñöôïc loàng vaøo moät boùng quyû. Neân vieäc tröôùc heát phaûi laøm laø khöû huyeàn (deùmystifier) caùm doã, coi thöôøng noù tuy vaãn löu taâm ñoái phoù.
Phaûi bieát raèng, duø coù quyû ôû ñaây, thì quyû cuõng phaûi nöông theo toâi, töùc nöông theo xung ñoäng vaø khuynh höôùng cuûa toâi ñeå taán coâng toâi. Noù laø moät virus kyù sinh (parasite) trong gen baûn naêng, sinh soâi, naûy nôû vaø coâng phaù baèng chính söùc con ngöôøi. Vaâng, duø Satan hay theá gian cuõng chaúng laøm gì noåi toâi neáu khoâng coù toâi, nghóa laø neáu khoâng coù ham muoán vaø söï ñoàng tình cuûa toâi. Neân caùi tröôùc tieân phaûi quan taâm laø con ngöôøi noäi taâm, vôùi nhöõng khuynh höôùng baåm sinh hay do giaùo duïc vaø tình traïng yù chí. Ñöøng ñeå xung ñoäng laøm noäi giaùn. Xung ñoäng chæ thaønh caùm doã khi noù keùo xuoáng vaø höôùng veà thoûa maõn cuûa rieâng toâi. Haõy nghó ñeán Chuùa, ñeán tha nhaân vaø chuyeån hoùa xung ñoäng theo höôùng ñoù, vaø theá laø caùm doã ñoåi loát thaønh yeâu thöông ñöôïc.
* * *
Moät caùch cuï theå, chuùng ta haõy laáy xung ñoäng tình duïc laøm thí duï. Ham muoán loaïi naøy, ôû maët ñòa khí (chtonien) cuûa noù, höôùng ta veà phaùi khaùc thay vì veà moät ngöôøi khaùc phaùi, veà khoaùi laïc cuûa mình hôn laø cuûa chung hai mình. Vaâng, trong côn ñieân nhuïc duïc, ngöôøi nam chæ caàn ngöôøi nöõ noùi chung (la femme), chöù khoâng caàn ngöôøi nöõ naøo ñoù nhaát ñònh. Bôûi theá, heã soát thì phaûi kìm cho haï bôùt côn soát, ñoàng thôøi coá chuyeån tình duïc sang tình caûm (yeâu thöông) baèng caùch höôùng loøng veà chuû theå ñoái dieän vaø quan taâm ñeán hoï. Ham muoán ôû maët ñòa khí cuõng naëng veà huûy löïc (thanatos), neân phaûi haõm bôùt söï taán coâng voán thuoäc thanatos, vaø taêng theâm eroâs baèng nhöõng lôøi vaø cöû chæ dòu daøng.
Moät khi ñaõ chuyeån ñöôïc tình duïc sang tình caûm, thì ta coù theå thieâng lieâng hoùa tình caûm aáy. Baèng caùch yeâu ngöôøi ñoái dieän trong Chuùa. Baèng caùch höôùng tình caûm xa hôn, veà phía Chuùa Yeâsu hay Ñöùc Meï. Thaäm chí baïn coù theå nhìn ngöôøi khaùc phaùi kia nhö moät ngöôøi con em thieâng lieâng maø baïn phaûi giuùp ñôõ, vaø laäp töùc tình yeâu chieám ñoaït seõ nhöôøng choã cho nhöõng tình caûm vò tha.
Ñeå ñoái phoù vôùi côn caùm doã nhuïc duïc, con ñöôøng Meàm coøn laø thaùi ñoä phôùt lôø, keä cho noù ñeán thì noù seõ ñi luoân, y nhö ñuïng nhaèm cao su vaäy. Vaø ñaây laø kyõ thuaät thö giaõn taâm trí (vôùi söï trôï löïc cuûa thö giaõn theå lyù: hôi thôû nheï ñeàu, cô baép loûng ra): chaúng ñeå yù chi, cuõng chaúng thieát gì. Ñuùng laø laøm nhö Nöôùc: keä cho taán coâng thì khoâng coù phaûn chaán, neân chaúng coù toån thöông.
* * *
Noùi veà "nhu ñaïo", sau ñaây laø moät hai thí duï khaùc ruùt töø cuoäc ñôøi Tieân sa nhoû (Theùreøse de l'Enfant Jeùsus):
AÊn ngon, thì ai maø chaû thích aên ngon, duø thaùnh nhaân cuõng theá. Thay vì mím moâi trôïn maét tröôùc thöùc aên ngon khi caàn ñeán noù, Tieân sa chæ vieäc... aên ñaïi, nhöng baèng taâm töôûng, moùn aên maïnh (fort) thì "daâng" cho thaùnh Yuse, moùn aên thanh daâng cho Ñöùc Meï, moùn aên nheï cho caäu beù Yeâsu, coøn neáu moùn khoâng ngon, thì: AØ ñaây laø phaàn mình!
Thaáy mình trong traéng, thay vì gaït boû yù nghó ñoù ñeå khoûi kieâu, Tieân sa laïi duøng noù ñeå yeâu vaø khieâm nhöôøng: Khoâng phaûi vì toâi khoûe, nhöng vì toâi yeáu beù neân Chuùa ñaõ thöông maø laáy tröôùc ñi nhöõng chöôùng ngaïi vaät treân ñöôøng!
Giaû nhö coù toäi loãi, Tieân sa vaãn "vuïng cheøo kheùo choáng" ñöôïc, ñeå vöõng loøng tin töôûng: Chuùa coâng minh, nghóa laø Chuùa ñeám xæa ñeán söï yeáu ñuoái do baûn chaát cuûa toâi!
Trong cuøng chieán thuaät cuûa Tieân sa, toâi seõ lôïi duïng toäi loãi mình ñeå nhìn ra ñoä thaáp cuûa toâi tröôùc ñoä cao cuûa Chuùa, khoâng phaûi ñeå giaän thaân hay chaïy troán Chuùa, nhöng ñeå, döôùi thung luõng cuûa thaân phaän mình, toâi deã gaëp Chuùa trong tieác nuoái vaø tin töôûng. Vaø khi aáy, thung luõng ñaõ thaønh "thung luõng phì nhieâu", vaø toäi loãi thaønh "Phöôùc thay caùi toäi" (Felix culpa)!
Theo Laõo töû, chính vì Thieän haï (thích choã thaáp), maø nöôùc thaønh Baùch coác vöông. Quaû hôïp vôùi nhaän ñònh vaø lôøi khuyeân cuûa Tieân sa Nhoû: "Ñi xuoáng thung luõng phì nhieâu cuûa mình".
Chính khi haï mình, ta deã daøng gaëp Chuùa. Chuùa ñôïi ta ôû choã voâ cuøng thaáp "Thung luõng" cuûa ta ñoù. Ai ñaõ giaøu kinh nghieäm thieâng lieâng haún thaáy roõ nhö vaäy.
Con ñöôøng thaáp ñuùng laø ñaïi loä Tin möøng noù mang taám bieån ñöôøng BEÙ THÔ. Khoâng coi mình Ñaùng gì, ñaây laø moät trong hai ba maët cuûa con ñöôøng aáy. Khoâng coi mình Ñaùng keå, beù chæ keå maù ba laø Ñaùng thoâi. Neân beù maëc trao tuøy ba maù. Beù uoán theo ba maù troïn veïn.
Veùt roãng caùi Toâi vaø uoán theo laø baûn chaát ñaáng Con Trôøi tröôùc heát:
— Maù Ta vaø anh chò em Ta laø keû thi haønh yù Cha Ta!
— Haõy thöa: ...Xin yù Cha thaønh söï thaät, döôùi ñaát cuõng nhö treân Trôøi!
Treân Trôøi ö? ÔÛ ñoù moïi yù thaønh moät vôùi yù Cha. Maø Trôøi laø Ñöùc Yeâsu aáy. Chuùa Yeâsu chaúng laø Cung ñieän duy nhaát cuûa Cha, nôi duy nhaát Cha tieáp ñoùn chuùng ta ñoù sao? Con ngöôøi Chuùa Yeâsu, töø caên baûn cuûa mình, uoán theo töøng neùt veû maët Cha: "Ai thaáy Ta laø thaáy Ñaáng sai Ta". Vaø uoán theo töøng neùt YÙ Cha: "Thöùc aên cuûa Ta laø thi haønh yù Ñaáng sai Ta".
Neáu con ngöôøi Chuùa, do baûn chaát, laø hieän theå cuûa yù Cha, thì do ñaëc aân vaø vò theá Meï Chuùa, ñöùc Maria cuõng nhu mì y nhö vaäy:
— Maù Ta... laø keû thi haønh yù Cha Ta!
— Naøy ñaây toâi laø tyø nöõ Thieân Chuùa!
— Phuùc cho naøng vì ñaõ tin!
Tin, ñoù laø xuoáng ñuùng choã thaáp nhaát cuûa mình (toâi laø nöõ tyø Thieân Chuùa) ñeå quy thuaän Thieân Chuùa (nhö Abraham ñaõ vaâng phuïc ñeán cuøng, do ñoù thaønh cha cuûa nhöõng keû tin).
Ñaïp ñoå ngai vaøng caùi Toâi ñeå Thieän haï, vaø Thieän haï ñeå thi haønh yù Chuû, ñoù laø yù nghóa cuûa khieâm nhöôøng Kytoâ-giaùo. Gioáng nhö Nöôùc, khoâng coøn Maëc caûm caùi Toâi (complexe du Moi, theo Jung), neân khoâng coù hình daïng rieâng cuûa mình, nhôø ñoù deã vaøo moïi khuoân yù Chuùa. Khoâng theå coù tuøng thuaän ñuùng nghóa neáu thieáu khieâm nhöôøng. Vaø khieâm nhöôøng cuõng chæ ñuû ñoä saâu khi nghieâng veà Tuøng thuaän.
Thaät ra, thì khieâm nhöôøng ñaâu phaûi laø döôùi phaän, vaø tuøng thuaän ñaâu phaûi laø cuùng daâng theâm. Maø chæ laø nhìn nhaän caùi khoaûng caùch voâ bieân giöõa toâi vôùi Thieân Chuùa. Ñöùng tröôùc ñaáng voâ cuøng cao, khoâng bao giôø toâi thaáp ñuû. Ñöùng tröôùc ñaáng laø Thöôïng Chuùa, khoâng bao giôø tuøng phuïc quaù ñöôïc. Tröôùc Ngaøi, thaùi ñoä duy nhaát coù theå laø thaùi ñoä Beù thô, hay, nhö Vivekaânanda noùi: Ñöùng tröôùc Thieân Chuùa, khoâng coù ñaøn oâng, chæ coù ñaøn baø!
Neáu hieåu thaùi ñoä ñuùng ñaøn baø laø oân nhu, thì ngöôøi phuï nöõ lyù töôûng phaûi laø Ñöùc Meï:
— Naøy ñaây toâi laø tyø nöõ Chuùa.
— Phuùc cho naøng vì ñaõ tin.
— Meï Ta laø keû thi haønh yù Cha Ta.
Vaäy ñeå laøm "ñaøn baø" vaø "gaø maùi", ta haõy ñöùng vaøo choã cuûa Meï, vaø nhö Meï, thi haønh ñuùng chöùc naêng "tyø nöõ" cuûa mình.
Ngaøy xöa, ngöôøi ta Trôøi-hoùa Ñöùc Meï. Nay phaûn öùng laïi, ngöôøi ta muoán xa lìa Ngaøi. Soáng ñaïo thì phaûi coù tình coù lyù. Ñaïo hôïp lyù laø ñaïo ñuùng höôùng thaàn hoïc. Neân thænh thoaûng phaûi duøng caùi Lyù cuûa thaàn hoïc maø tra vaán caùi Tình cuûa nhöõng suøng baùi töï phaùt töï sinh. Theo lyù, thì neáu Ñöùc Meï coù ñòa vò vaø vai troø gì, thì cuõng laø trong lieân ñôùi vôùi Chuùa Kytoâ. Chuùa laø moâi giôùi duy nhaát, vaø moïi suøng kính phaûi laáy Ngaøi laøm cuøng ñích, khieán cho Taát caû vì ñöùc Kytoâ, ñeå ñöùc Kytoâ vì Thieân phuï.
Nhöng neáu Chuùa Kytoâ laø Moâi giôùi vieát hoa, thì trong Giaùo hoäi, heát thaûy chuùng ta laïi laø ñoàng moâi giôùi vôùi Ngaøi, do ñoù coù theå nhôø vaû, nöông caäy laãn nhau treân ñöôøng haønh höông veà Ñaát höùa. Ñöùc Meï laø Ñoàng moâi giôùi theo moät yù nghóa ñaëc bieät vaø moâi giôùi cho taát caû. Neân ñeán vôùi Ngaøi cuõng laø maëc nhieân ñeán vôùi ñöùc Kytoâ. Coù ñieàu, nhö ai coù kinh nghieäm seõ thaáy, heã ñeán vôùi Meï, ta deã thaáy mình beù nhoû vaø coù thaùi ñoä ñôn sô. Baèng nhö lyù quaù, thì deã phoàng leân nhö traùi banh vaø baét gaëp caùi Toâi cuûa mình. Theá maø ñeå ñeán vôùi Chuùa, thì ta phaûi coù thaùi ñoä Beù thô vaø Tyø nöõ.
Meàm ñeán heát möùc vaø trôn tröôït hoaøn toaøn, nöôùc khoâng coù daïng hình naøo, neân vöøa khôùp moïi khuoân. Khoâng gì ngaên noåi nöôùc, khoâng gì raøng buoäc ñöôïc nöôùc. Nöôùc thaønh moïi daïng, nhöng nöôùc khoâng heà bieán daïng, maø vaãn nguyeân veïn laø mình. Chæ caàn giöõ caùi coát yeáu, chöù khoâng caâu neä tieåu tieát, neân nöôùc dung hôïp ñöôïc vôùi taát caû, vaø vôùi taát caû luoân trong tö theá saün saøng, ñeå:
— Ñaùo giang tuøy khuùc, nhaäp gia tuøy tuïc.
— ÔÛ baàu thì troøn, ôû oáng thì daøi.
Vaâng, phöông chaâm haønh ñoäng cuûa nöôùc laø Tuøy. Tuøy laø caùch duøng binh thieân bieán vaïn hoùa cuûa nhöõng baäc thaày nhö Gia caùt Khoång Minh. Tuøy vì tuy cuøng tröôøng hôïp, nhöng moãi ca moãi khaùc, khaùc do hoaøn caûnh, con ngöôøi, khaùc do ñòa theá hay thôøi theá.
Duïng binh phaûi theá, thì ôû caùc ñòa haït khaùc cuõng vaäy, soáng ñaïo cuõng vaäy luoân. Khoâng ñoåi ñöôïc mình thì khoâng deã uoán mình ñeå öùng phoù ñöôïc. Ñeå öùng phoù ñöôïc theo Tuøy, thì phaûi bieát nhieàu, kheùo tính vaø daùm ñoåi. Ñoåi baét ñaàu töø chính mình aáy.
Vôùi keû nhieàu ham muoán, haén gioáng nhö ngöïa baát kham, khoâng theå trò mình neáu khoâng kheùp mình vaøo kyû luaät. Kyû luaät phaûi chaët, nhöng laïi ñöøng cöùng nhaéc. Vuï luaät quaù, thì luaät seõ troùi, khieán khoâng theå bay. Trong kyû luaät, haõy nhaém caùi maø kyû luaät nhaém, töùc tinh thaàn, chöù ñöøng neä hình thöùc. Thaùnh Augustin noùi: Ngöôøi Kytoâ-höõu khoâng phaûi khoâng luaät leä, nhöng anh khoâng ôû döôùi luaät leä!
Khi nhôø luaät maø ñöùc ñaõ vöng vöõng roài, thì phaûi bôùt daàn hình thöùc ñeå giaûi phoùng tinh thaàn. Theo Yoan Thaùnh giaù, duø con chim chæ buoäc baèng sôïi chæ cuõng khoâng bay boång ñöôïc. Vaâng, duø ñaây laø sôïi chæ maûnh mai, moät ñieàu tieåu tieát, moät thôøi khaéc chæ ñònh, moät cöû chæ ñaõ quen, moät neáp soáng duø laø cuûa nhaø tu...
Cuõng chính Yoan Thaùnh giaù, ôû bìa taùc phaåm Leo nuùi Caùcmen, ñaõ veõ con ñöôøng doác vôùi saùu moác chöõ Voâ. Saùu chöõ Voâ aáy daãn thaúng tôùi ñænh cuûa Hoân nhaân thieâng lieâng ñoù. Con ñöôøng thieâng lieâng quaû laø con ñöôøng Töø boû. Taän cuøng cuûa töø boû phaûi laø boû chính söï töø boû. Nghóa laø khoâng coøn vaán vöông chi, ngoaøi caùi chính yeáu: Thieân Chuùa. Maø ñaõ chaïm tôùi ñuùng Thieân Chuùa, thì chaúng coøn vöôùng chi caû. Duø laø vöôùng chính Thieân Chuùa, nhö Tieân sa Nhoû saün saøng rôøi Thieân Chuùa ñeán giaûng veà Thieân Chuùa cho caùc thaønh vieân cuûa ñòa nguïc.
Vaû laïi, töø boû heát laø buoâng mình vaøo vöïc thaúm Thaùnh Thaàn. Maø Thaùnh Thaàn thì baûn chaát phoùng khoaùng, höùng ñaâu thoåi ñaây , khoâng gì ngaên noåi, khoâng gì eùp buoäc.
Khoâng coøn khoâ cöùng trong khuoân thöôùc nöõa, toâi coù theå öùng bieán thích hôïp tuøy ngöôøi, tuøy vaät, tuøy hoaøn caûnh, nhaát laø tuøy aân vaø yù Chuùa. Khoâng phaûi cöù thaáy thích thì laøm, thaáy xung quanh laøm thì laøm theo. Duø laøm theo caùi thích vaø caùi quen cuûa mình hay cuûa ngöôøi ñeàu laø buoâng xuoâi, laø thieáu töï do caû. Buoâng xuoâi, vaøo khuoân, laëp laïi, ñoù laø söï quaùn tónh cuûa vaät chaát, söï uø lyø cuûa xaùc thòt.
Khuoân eùp, ñoù laø dö luaän, thoùi quen, thaønh kieán. Dö luaän coù noäi giaùn laø söï löôøi bieáng vaø heøn nhaùt cuûa toâi. Thoùi quen vaø thaønh kieán laø do quy luaät Laëp laïi (reùpeùtition) cuûa vaät chaát vaø xaùc thòt taïo thaønh. Thaéng ñöôïc nhöõng keû thuø treân, töï do phaûi ñoái ñaàu vôùi keû thuø saâu aån nhaát, cuõng laø linh hoaït nhaát: caùi Toâi vaø Maëc caûm caùi Toâi. Maëc caûm caùi Toâi laø ñieåm ñoàng quy cuûa gaàn nhö moïi maëc caûm. Caùi goïi laø yù rieâng (volonteù propre) laø con ñeû cuûa noù, neân heã phaù ñöôïc noù, thì yù rieâng cuõng cheát luoân.
Muoán thoaùt khoûi söï khoáng cheá cuûa caùi Toâi, ngoaøi nhöõng "boû yù rieâng" laët vaët ra, thieát töôûng phaûi ñeán caàu cöùu ôû tình yeâu, tình Chuùa vaø tình ngöôøi, ñeå caùi Chuùng toâi hình thaønh do ñoù seõ hoùa giaûi caùi Toâi coâ ñoäc vaø ích kyû. Quaû thaät, chæ nhôø tình yeâu môùi ra khoûi theá giôùi haïn heïp cuûa caùi Toâi. Vaø chæ aân suûng Chuùa môùi sinh ñöôïc moät tình yeâu thuaàn khieát.
Ñeå coù söï uyeån chuyeån, neân hoïc quen vôùi caùi nhìn AÂm döông.
AÂm döông tuy nghòch nhau, nhöng laïi dung hôïp ñöôïc vôùi nhau. Vaø ta deã chaáp nhaän nhöõng gì mình khoâng quen nhìn, nghe, hay caûm, nghó, laïi coøn lôïi duïng ñöôïc chuùng ñeå tìm ra aùnh saùng vaø toång hôïp môùi töø nhöõng môùi cuõ giao nhau.
AÂm döông tuy nghòch nhau, nhöng laïi tìm nhau nhö nhöõng buø tröø khoâng theå thieáu. Vaø ta deã soáng vôùi nhöõng con ngöôøi khaùc mình, laïi coá dung hoøa khuynh höôùng cuûa mình vôùi moät caùi nghòch chieàu ñoái xöùng, haàu chuùng maøi trôn cho nhau nhöõng choã su si, saéc caïnh. Ñuùng theá, thaúng thaén suoâng thì sinh taøn nhaãn, hieàn töø suoâng thì deã nhu nhöôïc. Nhöng neáu hai ñöùc giao nhau, chuùng seõ hoaøn thieän laãn nhau.
AÂm döông tuy phaân ñaáy, nhöng laém khi baèng moät phaân bieät raát töông ñoái. A saùng hôn B ö, ta thaáy B laø toái; nhöng tröôùc moät ñieåm toái hôn, thì B laïi saùng leân. Neân phaân ñònh aâm döông cuõng laø moät phaân ñònh uyeån chuyeån, khoâng tuyeät ñoái hoaøn toaøn. Tröôùc caùi nhìn aáy, khoâng moät ngöôøi, vaät, söï vieäc gì laø xaáu hay toát haún; cuõng khoâng moät loái soáng naøo laø loãi thôøi hay hôïp thôøi moïi maët...
AÂm döông tuy phaân, nhöng ñöôøng phaân khoâng saéc neùt, nhö giöõa saùng vaø toái aáy. Vaø nhaän ñònh aâm döông seõ caøng uyeån chuyeån theâm. Chaân lyù ñöùc tin tuy laø moät, nhöng khaùm phaù chaân lyù thì moãi thôøi moãi khaùc, moãi vaên hoùa moãi ñoåi thay. Soáng ñaïo tuy laø ñoàng hoùa vôùi Chuùa nhaäp theå, chòu cheát vaø phuïc sinh ñaáy, nhöng moãi ngöôøi nhaán maïnh hôn vaøo moät trong ba maàu nhieäm, vaø nhaán vôùi söùc aán khaùc nhau, chöù khoâng nhaát ñònh chæ xuaát theá hay nhaäp theá môùi laø ñuùng, vaø ñuùng cho heát moïi ngöôøi trong cuï theå.
Laáy cöùng choïi cöùng thì deã bò toån thöông. Ñöùng veà maët taâm lyù, ñieàu aáy caøng raát roõ, nhaát laø vôùi nhöõng khaùm phaù ngaøy nay veà taàm quan troïng cuûa voâ thöùc. Vì theá, khoâng neân Duy yù chí (volontarisme) trong tu thaân, maø haõy ñi vaøo con ñöôøng Meàm cuûa nöôùc.
Khoâng gì meàm baèng nöôùc, heã ñòch laán thì nöôùc lui, heã ñòch luøi thì nöôùc tieán, maø nöôùc chaúng thaát baïi hay toån haïi chi caû. Maø cuõng chaúng ai tranh ñua vôùi nöôùc laøm gì, vì nöôùc coù kieâu caêng, haùo thaéng ñaâu, nöôùc luoân luoân tìm choã thaáp maø. Nöôùc cuõng khoâng baùm vaøo hình thöùc naøo, neân nöôùc deã bieán tuøy hoaøn caûnh, mieãn laø baûn chaát nöôùc khoâng ñoåi.
Chính Chuùa Yeâsu cuõng daäy vöõng chaéc chính mình: "ñôn sô nhö chim caâu", nhöng meàm deûo trong ñöôøng loái: "khoân nhö con raén". Ngöôøi ta deã cöùng nhaéc khi vuï vaøo tieåu tieát vaø hình thöùc, nhöng seõ thoaùng hôn khi chuù troïng ñeán caùi chính yeáu vaø tinh thaàn. Con ñöôøng khoaùng ñaït aáy cuõng laø Luaät Thaàn khí, nhö Phaoloâ dieãn taû.
Vaäy, trong chieán ñaáu thieâng lieâng, ta haõy Meàm, nghóa laø kheùo luoàn laùch, bieát tieát kieäm söùc mình vaø lôïi duïng söùc ñòch. Lôïi duïng söùc ñòch khi hoaùn chuyeån xung ñoäng, bieán caùm doã thaønh tình caûm laønh thaùnh.
Vaø haõy Thaáp, nghóa laø veùt roãng caùi Toâi ñeå haï mình vaø uoán mình theo yù Chuùa. Khieâm nhu vaø tin töôûng, toâi seõ coù söùc Chuùa laøm söùc maïnh cuûa toâi.
Ñoàng thôøi soáng chöõ Tuøy, nghóa laø tuøy thôøi, tuøy hoaøn caûnh maø ñoåi thay ôû hình thöùc vaø ñöôøng loái.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page