HUYEÀN NGHIEÄM:
BAÛN CHAÁT VAØ TIEÁN TRÌNH

Linh Muïc Hoaønh Sôn, SJ, Vieät Nam

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

Caùc toân giaùo ñaõ coù beà daày lòch söû vaø beà saâu phaùt trieån ñeàu phong phuù veà huyeàn nghieäm. Ít nhaát, ñoù laø AÁn giaùo, Phaät giaùo vaø Kytoâ giaùo (Ñaïo giaùo vaø Hoài giaùo cuõng coù ít nhieàu). AÁn, Phaät luoân coi huyeàn nghieäm laø cuøng ñích cuûa con ñöôøng. Huyeàn nghieäm, ñoù laø giaùc ngoä noù giaûi thoaùt ta, ñöa ta nhaäp Nieát baøn hay ñoàng hoùa vôùi Brahma.

Kytoâ-giaùo khoâng coi huyeàn nghieäm laø caàn cho cöùu ñoä. Nhöng höõu thöùc hay voâ thöùc, phaàn ñoâng vaãn töôûng huyeàn nghieäm laøm neân thaùnh nhaân. Daãu sao thì huyeàn nghieäm vaãn laø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa thaùnh thieän, duø khoâng chaéc hoaøn toaøn. Noùi roõ hôn, moät thaùnh nhaân bình thöôøng theá naøo cuõng traûi qua moät soá kinh nghieäm dieäu kyø naøo ñoù, duø khoâng phaûi cöù coù kinh nghieäm aáy laø thaùnh ñaâu. Vì caû lyù do treân laãn lyù do döôùi, vieäc tìm hieåu huyeàn nghieäm raát höõu ích cho caû ngöôøi laøm linh höôùng laãn keû ñang leo ñoài thaùnh thieän.

Huyeàn nghieäm: hieän töôïng vaø loaïi hình

Kytoâ-giaùo xöa töôûng chæ "ngöôøi cuûa Chuùa" (homme de Dieu) môùi coù ôn huyeàn nghieäm. Coøn nhieàu ngöôøi trong AÁn, Phaät giaùo laïi töôûng Kytoâ-giaùo chæ laø ñaïo laäp coâng, khoâng bieát ñeán huyeàn nghieäm, neân hoï coi reû coi khinh.

Vaäy huyeàn nghieäm laø gì, vaø coù gì khaùc nhau giöõa huyeàn nghieäm Daân Chuùa vaø huyeàn nghieäm "daân ngoaïi"?

Tröôùc heát, khoâng neân laãn huyeàn nghieäm vôùi "hieän ra" (apparition). Trong Hieän ra (nhö ôû Loä ñöùc, La vang), keû thaáy thì nhìn baèng maét, nghe baèng tai ñoái töôïng ôû ngoaøi mình. Coøn keû huyeàn nghieäm khoâng thaáy baèng caûm giaùc, maø baèng trí töôûng, tueä trí..., nghóa laø baèng kinh nghieäm noäi taâm. Caùi maø hoï caûm nhaän coù theå laø moät hieän dieän kyø bí, maø hieän dieän saâu nhaát seõ laø "töø baûn goác (Thieân Chuùa) ñeán baûn goác (hoàn)" (substance aø substance), khoâng qua yù töôûng hay aûnh töôïng hoaëc trung gian (medium) naøo khaùc.

Thöïc ra theo thaùnh Toâma Aquinoâ, chæ trong cuoäc soáng vinh phuùc mai sau, hoàn môùi bieát Chuùa khoâng qua trung gian nöõa, maø bieát thaúng Ngaøi ôû yeáu tính (yeáu tính Thieân Chuùa ñeán thay theá yù töôûng ta veà Ngaøi). Coøn trong cuoäc soáng löõ khaùch naøy, duø bieát saâu ñeán ñaâu cuõng phaûi qua moät caùi gì phaûn chieáu (1Cor. 13.12), caùi maø thaàn hoïc goïi laø moâ thöùc thieân phuù (formes infuses).

Ñoái töôïng cuûa huyeàn kieán thöôøng laø Thieân Chuùa cuûa kinh nghieäm. Vaâng, cuûa kinh nghieäm, chöù khoâng cuûa tri thöùc tröøu töôïng vaø khaùch quan. Ñoái töôïng aáy cuõng laø moät maàu nhieäm ñöôïc hieåu, khoâng baèng caùch hieåu laïnh leõo cuûa khoa hoïc, maø baèng moät thöù tröïc giaùc noù ñaùnh cuoäc caû con ngöôøi toâi.

Nghieân cöùu caùc loaïi huyeàn thöùc trong vaø ngoaøi Kytoâ-giaùo beân phöông Taây, coù hoïc giaû phaân chuùng thaønh ba loaïi: huyeàn nghieäm yeáu tính (d'essence), huyeàn nghieäm hoân hieäp (nuptiale) vaø huyeàn nghieäm troáng vaéng (d'absence).

- Huyeàn nghieäm yeáu tính cho moät caùi nhìn nghieâng veà sieâu hình vaø coù höôùng nhaát nguyeân (monisme), hôi höôùm Taân Platon-phaùi. Hoàn thaáy mình nhö hoøa vaøo caùi Theå sieâu vieät goác nguoàn, maø noù laø phaûn aûnh. Tieâu bieåu cho loaïi hình kinh nghieäm naøy coù theå tìm thaáy nôi Thaày Eckhart. Eckhart phaân bieät giöõa Thieân Chuùa vaø Thieân tính. Thieân tính thì khoâng theå ñöôïc xaùc ñònh thaønh moät daïng thöùc, moät caùi gì roõ reät. Töø vuøng aâm u aáy seõ hieån ñònh leân ñaáng laø Thieân Chuùa. Ñoái xöùng vôùi Thieân Chuùa thì coù hoàn. Töï beà saâu thaêm thaúm cuûa noù, hoàn ñöôïc laøm vöøa ñuùng ñeå chöùa ñöïng Thieân Chuùa. Lyù do laø vì hoàn ñöôïc Thieân Chuùa sinh ra baèng moät haønh ñoäng vónh haèng vaø theo khuoân maãu Ngaøi.

Tröôùc khi laøm neân vaïn vaät, trong coù con ngöôøi, Thieân Chuùa môùi chæ laø Thieân tính thoâi. Ñaõ thaønh xa laï vôùi khuoân maãu cuûa mình laø Thieân Chuùa roài, hoàn chæ tìm laïi nguyeân caên (identiteù) mình khi ñöôïc hö voâ hoùa bôûi aân suûng. Do aân suûng maø trôû veà hö khoâng roài, hoàn ñöôïc naâng khoûi tình traïng thuï taïo ñeå ñoùn nhaän Thieân Chuùa cuõng trôû veà vôùi Thieân tính. Vaø ñaây laø caùi nhìn hôi leäch veà nhaát nguyeân chuû nghóa cuûa Eckhart.

Tuy De Jefferies (1848-1887) khoâng bieát ñeán tieàn boái Eckhart (1260-khoaûng 1327) hay moät huyeàn nghieäm nhaân naøo khaùc, nhöng cuõng nhö Eckhart, oâng kinh nghieäm caùi "Hieän taïi vónh haèng", caùi Thieân (deity) vöôït treân Thieân Chuùa (deity), vaø caùi hoàn thieân tính cuûa mình.

Kinh nghieäm De Jefferies, nhaát cuûa Eckhart (noùi cho ñuùng ra, caùch hieåu cuûa hoï veà kinh nghieäm aáy) coù gì khaù gioáng vôùi kinh nghieäm coå ñieån cuûa Upanisïad voán phaân bieät Brahmaâ Thöôïng ñeá höõu ñònh vôùi Brahma sieâu vieät voâ ñònh.

- Huyeàn nghieäm hoân hieäp taäp trung nhieàu ôû moâi tröôøng ñan vieän, giöõa giôùi nöõ löu. Vôùi hoï, Chuùa Yeâsu laø Tình lang vaø Phu quaân. Tình phu phuï thieâng lieâng aáy laøm neân do moät hieäp nhaát saâu noù bieán caûi hoàn trong Chuùa, noù naâng hoàn leân (nhö) ngang haøng Chuùa ñeå hoàn coù theå noùi naêng raát baïo daïn, töï nhieân, ñoâi khi "nhoõng nheõo" nöõa.

Trong AÁn ñoä giaùo, ôû nhöõng nôi maø traøo löu suøng moä (bhakti) leân cao, söï phaân bieät Chuùa-Hoàn ngaøy caøng theâm roõ, caû treân bình dieän tö töôûng laãn huyeàn thöùc. Cuøng vôùi söï phaân bieät, coù söï xaùc ñònh ñoâi beân nhö nhöõng caùi Toâi (ngaõ) cuï theå. Coù ñieàu nhöõng ngöôøi nhö huyeàn nghieäm nöõ Miraâ Baâi, trong quan heä "aên ôû" vôùi oâng vua choàng mình, chæ duøng oâng naøy ñeå theå nghieäm söï hoân hieäp cuûa mình vôùi Ñöùc Chuùa thoâi.

- Huyeàn nghieäm troáng vaéng theo Von Balthasar laø kinh nghieäm thoâng hieäp vôùi Chuùa Yeâsu ôû choã Ngaøi khaùc vôùi Cha Ngaøi, vaøo luùc maø Ngaøi, vì mang toäi chuùng ta, ñöôïc ñaët vaøo ñòa vò toäi nhaân ñeå cheát nhö moät toäi nhaân. Vaãn theo Von Balthasar, ñaây laø ñænh cao nhaát cuûa huyeàn nghieäm.

Theo H. Breùmond, kinh nghieäm noùi treân laø veà söï thieáu vaéng Thieân Chuùa, vôùi caûm giaùc khoâ khan, vôùi ñöùc Voïng troáng trôn (pure espeùrance) khoâng öôùc muoán: "Cha ôi, sao nôõ boû con?"

Chaúng nhöõng Voïng tinh thuaàn, maø Yeâu cuõng gioáng theá: moät tình yeâu voâ vò lôïi, vôùi nieàm tuøng thuaän voâ bieân, khoâng vôùi ñieàu kieän chi heát.

H. Breùmond xeáp kinh nghieäm ñau khoå noùi treân vaøo loaïi höôùng thieân (theùocentrique), ñoái nghòch vôùi loaïi höôùng nhaân (anthropocentrique) trong ñoù Thieân Chuùa ñöôïc caûm thaáy nhö höôùng veà con ngöôøi vaø söï cöùu vôùt cuûa noù, khieán noù ñöôïc no neâ trong vui thoûa cuûa hieäp thoâng.

Kinh nghieäm troáng vaéng, khoâ caèn naøy phaûi chaêng laø ñeâm toái thuï ñoäng ñöôïc noùi ñeán trong Yoan Thaùnh giaù? Neáu quaû ñaây laø thöù ñeâm toái aáy, thì ñaây cuõng laø caùch thanh luyeän caàn thieát ñeå ñöa vaøo nhöõng huyeàn nghieäm no say cuoái cuøng, vaø nhö theá, kinh nghieäm troáng vaéng ñaâu chæ laø höôùng thieân, cuõng nhö kinh nghieäm no say ñaâu chæ laø höôùng nhaân vaø ôû vaøo theá ñoái nghòch?

Ngoaøi ra, Thaàn khí Chuùa voán töï do vaø phoùng khoaùng, neân khoâng theå khoanh vuøng roõ caùc hoaït ñoäng cuûa Ngaøi trong taâm hoàn ta. Söï phaân chia theo caáp loaïi chæ noùi leân coá gaéng cuûa lyù trí ñeå hieåu veà moät caùi maø baûn chaát laø voâ cuøng khoù hieåu. Trong thöïc teá, Thieân Chuùa thöôøng döïa theo thieân höôùng, taäp quaùn vaø tình traïng ñöùc haïnh moãi ngöôøi ñeå tu söûa, boài döôõng vaø höôùng daãn hoï. Vôùi I-nhaõ Loyola, moät hieäp só ñích danh maø lyù töôûng laø xaû thaân vì minh chuû, ñöùc Kytoâ ñaõ haáp daãn oâng qua yù töôûng Phuïng söï (service). Tieáng Phuïng söï vang leân baát taän trong cuoán Thaàn thao vôùi moät aâm saéc thaâm traàm. Phuïng söï chính laø höôùng ñi cuûa con ñöôøng maø Thaàn thao ñeà nghò vôùi ta. Nhöõng baøi nieäm xöông soáng cuûa noù: Vöông quyeàn (Le Reøgne), Hai hieäu kyø (Les deux eùtendards), Ngöôøi ba loaïi vaø Khieâm ba caáp, baèng caùch ñoái laäp Yeârusalem vôùi Babylone vaø Chuùa vôùi Satan, seõ daãn daét cho haønh giaû bieát "choïn maët göûi vaøng"; theá roài baèng caùch neâu leân nhöõng maãu phuïng söï khaùc nhau, seõ cho ta thaáy ñaâu laø choïn löïa xöùng ñaùng nhaát, cuõng laø quaûng ñaïi nhaát. Huyeàn nghieäm cuûa huyeàn syõ noåi danh I-nhaõ quaû ñuùng huyeàn nghieäm Phuïng söï, moät loaïi hình khoâng coù gì gioáng vôùi nhöõng huyeàn nghieäm quen ñöôïc baøn tröôùc ñoù, trong ñôøi soáng ñan tu, coá nhieân.

Thieát nghó, vôùi ai töøng ñaõ bieát nhieàu veà toân giaùo Phöông ñoâng, thì khoâng phaûi moâi tröôøng Rheùno-flamand saûn sinh ra huyeàn nghieäm yeáu tính, vaø moâi tröôøng ñan vieän Kytoâ-giaùo laø loø ñuùc rieâng cuûa huyeàn nghieäm Hieäp hoân.

Khi coøn thieáu vaéng tình yeâu, AÁn giaùo vaø Phaät giaùo ñaõ doàn söùc cho caùi ñaàu, töôûng nhö tri thöùc laø thieâng lieâng vaø cao quyù nhaát. Huyeàn nghieäm ñöôïc chuaån bò baèng haï thöùc (caùi bieát lyù tính qua hoïc hoûi) seõ taän keát ôû sieâu thöùc. Tri thöùc duø laø ôû sieâu thöùc, vaãn coù gì laïnh leõo do khí saéc "sieâu hình" cuûa noù. Maø caùi nhìn sieâu hình thì nghieâng veà ñôn nhaát yeáu tính, do ñoù nhaát nguyeân: "Thieân ñòa vaïn vaät nhaát theå", "Trôøi laø moät vôùi toâi". Thaät ra, caùi Theå toái cao thöôøng ñöôïc nghieäm ôû hai caáp khaùc nhau: caùi sieâu vieät thì chöa xaùc ñònh thaønh gì ñeå coù theå ñöôïc bieát laø gì, coøn caùi xaùc ñònh roài thì trôû neân Chuùa teå vaïn vaät ngay: "Voâ danh thieân ñòa chi thuûy, höõu danh vaïn vaät chi maãu" (Ñaïo ñöùc kinh). Vaâng, caùi Thieân sieâu ñaúng thì vöôït treân Thöôïng ñeá. Vaø Brahma voâ taïo thì vöôït treân Brahmaâ chuû taïo (creùateur). Vaø coù leõ cuõng theá ñoái vôùi Thieân tính vaø Thieân Chuùa cuûa Thaày Eckhart, ñoái vôùi thaàn (deity) vaø sieâu thaàn (beyond deity) cuûa Richard Jefferies.

Theá nhöng khi ñaõ kinh nghieäm tình yeâu trong phong traøo bhakti roài, AÁn giaùo lieàn rôøi boû caùi ñaàu ñeå tìm kieám con tim, rôøi boû tri thöùc ñeå chuyeån sang tình caûm. Brahma trung tính (neutre) vaø sieâu höõu-tri (sat-cit) ñaõ ruùt lui vaøo boùng toái ñeå nhöôøng choã cho Ñöùc Chuùa lang quaân cuûa hoàn, moät Ñöùc Chuùa xaùc ñònh nhö moät baûn ngaõ, thaäm chí vôùi moät thaân xaùc thieâng lieâng. Chöa heát, ngöôøi ta coøn keùo Ngaøi xuoáng thaáp hôn, cho gaàn guõi vôùi loaøi ngöôøi: Ngaøi ñaõ giaùng traàn (ava-trä) laøm ngöôøi, laøm oâng hoaøng Raâma, laøm muïc töû Krishna. Ñoái dieän vaø phaân bieät vôùi Ñöùc Chuùa, coù hoàn maø Chuùa yeâu thöông, vaø vì yeâu thöông neân tìm ñuû moïi caùch ñeå cöùu vôùt, giaûi thoaùt. Ñeå roài duø trong tình traïng giaûi thoaùt, toâi vaãn coøn laø toâi trong Ngaøi, trong hoân phoái thieâng lieâng vaø vónh cöûu vôùi Ngaøi.

Nhö theá, huyeàn nghieäm bao giôø cuõng laø moät kinh nghieäm hieäp nhaát. Coù ñieàu hieäp nhaát yeáu tính (hoàn tan vaøo trong Brahma voâ bieät) khaùc haún thöù hieäp nhaát baûn ngaõ noùi treân. Keû theo con ñöôøng caùi ñaàu thì taäp trung (ñònh thaàn) vaøo moät ñieåm ôû ñaàu. Keû theo con ñöôøng tình thì taäp trung vaøo ñieåm giöõa traùi tim. Trong AÁn giaùo coå thôøi, ngöôøi ta coi huyeàn nghieäm yeáu tính (Brahma voâ bieät nôi mình vaø voâ phaân vôùi toâi) laø cao nhaát. Nhöng trong AÁn giaùo ngaøy nay ngaû theo Bhakti, thì cao nhaát laïi laø huyeàn nghieäm hoân hieäp (Xx. Bhagavad-giâtaâ, ch.XII). Vôùi Kytoâ-giaùo, khaûi maïc cao nhaát veà Thieân Chuùa laø maàu nhieäm Ba ngoâi, töùc Thieân Chuùa höõu bieät roõ raøng. Coù ñieàu Ba ngoâi aáy laïi moät Theå, neân trong huyeàn nghieäm Ba ngoâi, haønh giaû khi thì thaáy Moät, luùc laïi thaáy Ba troäi hôn. Coøn giöõa hoàn vôùi Chuùa, thì duø caûm nhaän hieäp nhaát saâu ñeán ñaâu, vaãn thaáy "Chuùa vôùi hoàn tuy hai maø moät, hoàn vôùi Chuùa tuy moät maø hai", chöù khoâng bao giôø chæ coù maët hoøa ñoàng.

Ngöôøi ta cuõng chia ra hai thöù: huyeàn nghieäm thieân veà bieát vaø huyeàn nghieäm thieân veà caûm. Chæ coù theå noùi laø "thieân" thoâi, vì neáu bieát baèng nghieäm, thì caùi bieát aáy laø thöù tröïc giaùc noù choaùn heát noäi taâm, khieán khoâng theå thieáu nghieäm caûm. Coù nghóa laø tri ñaáy cuõng laø caûm ñaáy, vaø ngöôïc laïi.

Huyeàn nghieäm coøn naèm ôû ñoä saâu ngoaøi taàm vôùi cuûa yù thöùc, neân khoâng caùch naøo trí naêng hieåu roõ baèng ngoân ngöõ cuûa mình. Khoaûng caùch giöõa hai beân aáy khieán cho cuøng moät kinh nghieäm coù theå ñöôïc giaûi thích khaùc nhau bôûi nhöõng nghieäm nhaân khaùc nhau, tuøy theo taäp quaùn tö töôûng vaø nieàm tin cuûa hoï.

Khoaûng caùch giöõa nghieäm vaø hieåu coøn ñöôïc noái daøi theâm bôûi khoaûng caùch voâ cuøng lôùn giöõa huyeàn nghieäm hieän töôïng aáy vôùi huyeàn nghieäm caên baûn. Huyeàn nghieäm caên baûn laø aân suûng, hay söï thaät cuûa hoân hieäp giöõa hoàn vôùi Chuùa, söï thaät noù chìm ôû choã toät saâu vaø chæ hieån loä mai sau trong huyeàn kieán vinh phuùc (vision beùatifique). Söï thaät cuûa hoân hieäp naøy, trong moät soá ñieàu kieän vaø döôùi taùc ñoäng cuûa Thaàn khí, coù theå höøng leân ngay phía döôùi yù thöùc tröôøng thaønh huyeàn nghieäm hieän töôïng, quen goïi huyeàn nghieäm, troáng trôn. Huyeàn nghieäm hieän töôïng coù theå dieãn ra vôùi söï tham döï cuûa lyù trí, trí töôûng hay caûm giaùc. Hoaëc dieãn ra ôû moät vuøng saâu hôn, vuøng tueä trí hay buddhi, maø khieáu naêng khoâng vöôn tôùi ñöôïc, neân cuõng chaúng hieåu chi heát. Tueä trí, trong töï vöïng huyeàn nghieäm hoïc Kytoâ-giaùo, coøn ñöôïc goïi laø "muõi nhoïn trí naêng", "ñænh tinh thaàn", "muõi nhoïn cuûa hoàn" hay "baûn theå" (cuõng cuûa hoàn aáy).

Daãu sao, caùi ñöôïc goïi laø Muõi nhoïn hay Baûn theå ñoù chöa haún laø ñieåm saâu choùt cuûa noäi taâm. ÔÛ choã saâu nhaát naøy, ta baét ñaàu gaëp Chuùa trong aân suûng. AÂn suûng toûa thaønh ñoäng naêng trong nhöõng ñöùc thieân phuù, maø haït nhaân laø Tín-Voïng-AÙi. Tín Voïng AÙi laø hoân hieäp vôùi Chuùa noù höôùng veà cuoäc soáng. Khi luoàng ñieän Tín Voïng AÙi caên baûn voán thieân phuù naøy noái phaàn naøo ñöôïc vôùi maïch ñieän yù thöùc, thì coù chôùp saùng huyeàn nghieäm. Huyeàn nghieäm laø söï gaëp Chuùa beân trong baét ñaàu thaáy ñöôïc phaàn naøo ôû beân ngoaøi, töùc ôû yù thöùc. Noäi taâm caøng ñöôïc röûa saïch vaø doïn quang, thì caùi nhìn yù thöùc caøng soi tôùi saâu hôn, ôû "muõi nhoïn linh hoàn", choã maø chæ Thieân Chuùa tôùi noåi, chöù Satan thì khoâng.

ÔÛ choã saâu nhaát cuûa noäi taâm, söï hieäp nhaát vôùi Chuùa baèng caùc ñöùc thieân phuù bò chìm trong boùng toái voâ thöùc hoaøn toaøn. Taïi sao theá? Vì ñaây laø aùnh saùng thuaàn tuùy, aùnh saùng khoâng buïi theo caùch dieãn taû cuûa Yoan Thaùnh giaù veà Ñeâm toái thuï ñoäng, neân khoâng gì phaûn chieáu seõ khoâng saùng noåi vôùi khieáu naêng ta. Ñeå saùng leân veà phía yù thöùc, aùnh saùng (cuûa kinh nghieäm caên baûn kia) phaûi chieáu leân caùc taäp quaùn tö töôûng vaø do ñoù loàng vaøo caùc khuoân vaên hoùa cuûa ñöông söï. Noù hieån leân nhôø khuoân, nhöng cuõng do khuoân maø bieán daïng phaàn naøo. Do ñoù maø coù hoàn thaáy Chuùa nhö minh quaân, hoàn laïi thaáy nhö moät tình lang lyù töôûng. Ramaâkrishna cuõng huyeàn nghieäm Chuùa Kytoâ, nhöng laïi dieãn taû Ngaøi nhö moät thöôïng thaàn trong AÁn ñoä giaùo cuûa oâng. Raát coù theå oâng gaëp Chuùa (ôû kinh nghieäm noäi taâm) thaät, nhöng oâng khoâng theå taùch ra khoûi caùc phaïm truø toân giaùo cuûa mình khi hieåu vaø noùi veà Chuùa.

Huyeàn nghieäm: phaàn Thieân Chuùa vaø phaàn con ngöôøi

Tröôùc ñaây, Kytoâ-giaùo töôûng raèng chæ trong Hoäi thaùnh môùi coù huyeàn nghieäm. Kòp ñeán khi tieáp xuùc vôùi huyeàn nghieäm AÁn, Phaät giaùo, ngöôøi ta baét ñaàu nghó ñeán khaû theå veà moät huyeàn nghieäm töï nhieân. Chæ coù theå goïi laø töï nhieân neáu nguoàn goác cuûa noù laø taâm lyù suoâng, thaäm chí taâm beänh lyù. Chöù laøm sao gaëp gôõ Thieân Chuùa ñöôïc neáu chaúng gaëp trong sieâu nhieân?

Chuùng ta haõy xeùt vaán ñeà treân bình dieän nguyeân taéc, sau ñoù môùi ñi vaøo phaân tích hieän töôïng. Treân nguyeân taéc, duø ngoaøi Giaùo hoäi (höõu hình) vaãn coù aân suûng, vaø ñaáy laø aân suûng ñöùc Kytoâ, do haønh ñoäng cöùu chuoäc cuûa Ngaøi maø coù. Ñaõ coù theå ban aân suûng, töùc söï keát hieäp vôùi Chuùa baèng huyeàn nghieäm caên baûn, thì heïp gì maø Chuùa khoâng theå cho pheùp töø kinh nghieäm caên baûn aáy phaùt sinh huyeàn nghieäm hieän töôïng?

Baïn seõ chaát vaán: Duø ngoaøi Kytoâ-giaùo neáu coù huyeàn nghieäm thöïc, thì huyeàn nghieäm aáy luoân maät thieát vôùi Chuùa Kytoâ; vaäy côù sao huyeàn nghieäm AÁn, Phaät giaùo chaúng mang moät ñöôøng neùt Kytoâ-tính naøo, laïi coøn ñi ngöôïc giaùo lyù ôû nhieàu ñieåm nöõa?

Caâu traû lôøi ñaõ ñöôïc sô phaùc ôû cuoái tieåu ñeà treân. Vaø ñaây laø khoaûng caùch giöõa huyeàn nghieäm caên baûn (hay aân suûng cuøng Tín Voïng AÙi thieân phuù) vôùi huyeàn nghieäm hieän töôïng, coäng theâm khoaûng caùch giöõa huyeàn nghieäm naøy vôùi vieäc hieåu noù baèng lyù trí vaø giaûi thích noù baèng ngoân töø. Do khoaûng caùch keùp aáy, maø Chuùa tuy coù moät, nhöng kinh nghieäm veà Chuùa coù nhieàu, vaø giaûi thích kinh nghieäm caøng deã "tam sao thaát baûn". Phaûi, Thieân Chuùa voán voâ daïng, voâ bieân, neân ñoái vôùi caùch nhìn höõu daïng höõu bieân cuûa ta, Ngaøi khoâng theå giôùi haïn trong moät chaân dung roõ raøng vaø duy nhaát. Moãi ngöôøi khi nghieäm Ngaøi hay hieåu Ngaøi ñeàu ñaõ "cheá bieán" Ngaøi, phaàn naøo ñaõ "saùng taïo Ngaøi theo hình aûnh cuûa mình".

Neáu ñaây laø huyeàn nghieäm hueä trí, thì phaàn goùp cuûa con ngöôøi raát ít, khieán ta thaáy ñöôïc chaân dung "gin" cuûa Ngaøi phaàn naøo. Coù ñieàu thaáy (baèng thaàn) ñaâu phaûi laø hieåu (baèng lyù trí), huoáng nöõa dieãn taû ra.

Nhö treân ñaõ noùi, neáu nghieäm Chuùa thöïc, thì phaûi nghieäm sieâu nhieân thoâi. Vaán ñeà baây giôø ñaët ra, laø coù theå coù hay khoâng nhöõng hieän töôïng y nhö huyeàn nghieäm, maø thöïc thì khoâng coù gaëp gôõ (ñaáng thieâng lieâng)?

Neáu ñaây laø thò kieán giaùc caûm (qua giaùc quan) hay hình töôûng (qua trí töôûng), thì chæ caàn taùc ñoäng ñuùng caùch ñuùng choã vaøo cô theå laø phaùt sinh ngay. Taùc ñoäng voâ, thì duø töï nhieân, thaàn laønh hay thaàn aùc ñeàu laøm ñöôïc (maø khoâng caàn ñoái töôïng coù thöïc ôû ñaáy). Töï nhieân, ñoù laø böùc xaï taâm lyù töø caùc nguyeân tieâu voâ thöùc, ñoù laø töø voâ thöùc nhöõng soùng thaàn caûm xaï (affect). Töï nhieân, ñoù coøn laø moät taâm hoàn quaù nhaïy caûm vaø yeáu ñuoái, khieán nghó ñeán gì coù theå thaáy ngay caùi aáy, vaø söï yeân trí ñoâi khi hieån hieän thaønh thöông taät treân ngöôøi.

Töø kinh nghieäm ñöùc tin ñeán kinh nghieäm huyeàn bí

Söï gaëp gôõ thaân thieát cuûa hoàn vôùi Chuùa trong aân suûng ñöôïc hieån loä phaàn naøo trong huyeàn nghieäm vôùi yù thöùc ta. Vì theá, ñaây laø moät haïnh phuùc khoù taû theo kinh nghieäm cuûa Tieân sa Avila, Yoan Thaùnh giaù vaø bao ngöôøi khaùc. Ñaây laø muøi vò tieân baùo cho vónh phuùc mai ngaøy.

Khoâng theå taû, huyeàn nghieäm cuõng laø kinh nghieäm khoâng theå hieåu vaø khoâng theå môø phai. Caùi aán töôïng saâu xa vaø khoù queân aáy seõ maõi höôùng ta veà sieâu nhieân vaø cuûng coá ta trong ñaïo ñöùc, vaø vì theá raát coù ích.

Huyeàn nghieäm tuy cho ta neám thöû "Chuùa ngoït ngaøo bieát bao" (quam dulcis), nhöng laïi ñeå thoøm theøm, khieán chæ "moät yù nghó hay lôøi noùi nhaéc cho thaáy raèng chöa theå cheát ngay (ñeå veà höôûng Chuùa troïn veïn) ñuû khieán caûm nhaän, khoâng hieåu do ñaâu, nhö moät nhaùt (buùa), moät muõi teân löûa... Vaø veát thöông ñau gheâ gôùm... ôû choã saâu, maät nhaát cuûa hoàn, ôû ñoù tia löûa duø chæ thoaùng qua, cuõng bieán thaønh tro buïi taát caû nhöõng gì noù gaëp ôû baûn tính phaøm traàn chuùng ta" (Laâu ñaøi, 6.11). Chính vì maïnh nhö theá, huyeàn nghieäm huûy dieät trong phuùt giaây moïi vaán vöông, ñoàng thôøi gaén chaéc ta vôùi Chuùa. Vì huyeàn nghieäm "meâ ly" ñeán theá, neân noù laø ñích nhaém duy nhaát cuûa con ñöôøng AÁn, Phaät.

Tuy khoâng coi troïng huyeàn nghieäm nhö vaäy, nhöng vì söï phong nhieâu vaø phong phuù cuûa noù, moät Kytoâ-höõu ñöùc haïnh khoâng khoûi öôùc ao, mô töôûng.

Ngoaøi huyeàn kieán vinh phuùc (vision beùatifique) ra, Chuùa Yeâsu khi ôû traàn theá coøn soáng thöôøng haèng caùi kinh nghieäm "Cha ta vôùi ta laø moät", caùi kinh nghieäm caáp cuoái maø con ngöôøi coù theå ñaït tôùi ôû ñaây: Hoân nhaân thieâng lieâng. Trong soá caùc toâng ñoà, ít nhaát coù Yoan vaø Phaoloâ vöôït tôùi chieâm thuï ñoäng (contemplation passive).

Xuyeân qua taùc phaåm cuûa mình. Yoan ñeå loä moät taàm hieåu raát saâu veà quan heä Ba ngoâi, veà söï soáng sieâu nhieân trong töông quan vôùi maàu nhieäm Nhaäp theå, veà cuoâïc chieán giöõa caùc söùc maïnh thieâng lieâng ôû haäu tröôøng cuoäc soáng. Laøm sao coù noåi moät thöù tröïc giaùc thaàn hoïc cao ñeán theá vaøo buoåi khai sinh cuûa ñaïo neáu khoâng ñöôïc saùng soi ñaëc bieät bôûi huyeàn kieán trí naêng (theo caùch phaân chia cuûa Yoan Thaùnh giaù)?

Vaø cuõng vaäy ñoái vôùi Phaoloâ, cuøng vôùi Yoan ñöôïc coi laø thaàn hoïc gia ñaàu cuûa Kytoâ-giaùo. Theo chính Phaoloâ tieát loä, oâng tieáp nhaän chaân lyù ñaïo töø Chuùa phuïc sinh tröïc tieáp (2Cor. 12.1). Nhôø ñoù coù theá ñöùng söù ñoà ngang vôùi nhöõng söù ñoà khaùc (Gal. 1.12-17). Roõ hôn nöõa, oâng cho bieát ñaõ ñöôïc mang tôùi taàng trôøi thöù ba, töùc thieân ñöôøng (2Cor. 12. 1-4), vaø oâng toû ra raát quyù troïng nhöõng aân hueä naøy.

Coù ñieàu, duø bieát vaø quyù huyeàn nghieäm, nhö Chuùa Yeâsu, Phaoloâ vaø Yoan chaúng heà thoâi thuùc tín höõu phaûi coá ñaït ñöôïc noù. Hoï chæ höôùng loøng ta veà Trôøi vaø chæ ñöôøng cho ta ñi tôùi ñoù thoâi. Vaâng, vinh phuùc Kytoâ-giaùo ñöôïc tìm ôû caùnh chung cô, chöù chöa coù maët baây giôø nhö trong Phaät, AÁn giaùo. Ñích tôùi ñaõ chaúng naèm ôû ñaây, luùc naøy, thì huyeàn nghieäm duø cao nhaát nhö Hoân nhaân thieâng lieâng cuõng coøn khoaûng caùch lôùn vôùi tröïc kieán vinh phuùc (beùatifique). Vaâng, huyeàn nghieäm môùi chæ laø xem "qua taám göông", chöù chöa "maët ñoái maët" ñaâu (1Cor. 13.12). "Maët ñoái maët" vaãn laø caùi phaûi vöôn tôùi trong ñöùc Voïng, neân tieáp xuùc duø trong Xuaát thaàn hay Hoân nhaân vaãn phaûi qua ñöùc tin taêm toái.

Con ñöôøng Chuùa môû ra vaø toâng ñoà truyeàn laïi luoân laø con ñöôøng ñöùc tin, ñöôïc ñoùn nhaän töø ngoaøi qua huaán giaùo (cateùcheøse), ñöôïc saùng soi töø trong bôûi Thaùnh Thaàn. Lôøi giaùng traàn thaønh Lôøi ñöôïc khaùch quan hoùa. Thaùnh Thaàn giaùng laâm khieán Lôøi ñang beân ngoaøi aáy ñöôïc nhaäp taâm, vaø Tín-Voïng-AÙi ñöôïc phuù vaøo (thieân phuù). Keå töø luùc naøy, nhôø thuùc ñaåy cuûa aân suûng vaø coá gaéng soáng ñaïo, seõ hình thaønh daàn nôi ta moät kinh nghieäm ñöùc tin. Ñöùc tin thieân phuù nhôø ñoù, töø beân trong saùng daàn ra beà maët yù thöùc, seõ laøm neân soáng nghieäm huyeàn bí ñöùc tin (mystique expeùrientielle de foi) noù laøm neàn goác ñeå töø ñoù coù theå moïc leân huyeàn nghieäm chính danh Kytoâ-giaùo.

Kinh nghieäm ñöùc tin goïi laø soáng nghieäm, vì noù taøng aån trong cuoäc soáng, trong haønh ñoäng, caû trong thaåm ñònh lôø môø cuûa ñoäng cô Vì Chuùa, chöù chöa hieän roõ treân maøn hình tö töôûng. Kinh nghieäm aáy ñaõ coù gì laø huyeàn (mystique) bôûi do taùc ñoäng töø trong cuûa ñöùc tin thieân phuù, cuûa aân suûng noùi chung. AÂn suûng ñang phaùt trieån vaø loä ra vôùi söï hôïp taùc cuûa ta trong hoïc hoûi vaø haønh ñoäng. AÂn suûng aáy roài seõ hieån ñònh ôû taâm tö thaønh moät thöù ñoäng naêng ñöùc tin (dynamisme de foi) vaø nhaïy caûm ñöùc tin (sensibiliteù de foi), qua ñoù toâi coù khaû naêng ñaùnh giaù moät lyù thuyeát trong töông quan vôùi toaøn heä thoáng giaùo lyù cuûa ñaïo, ñaùnh giaù moät söï vieäc trong töông quan vôùi toaøn heä thoáng luaân lyù ñöùc tin.

Söï ñaùnh giaù baèng soáng nghieäm ñöùc tin aáy thöôøng nghieâng veà thöïc haønh hôn lyù thuyeát. Coá nhieân moät thaàn hoïc gia thoâng minh cuõng coù theå nhìn ra vaán ñeà duø khoâng caûm nhaän ñöôïc. Nhöng neáu keøm theo hoïc thöùc vaø söï thoâng minh, coøn coù aùnh saùng beân trong cuûa ñöùc tin, thì söï saùng suoát cuûa oâng seõ ñöôïc luõy thöøa trong moät thöù tröïc giaùc saâu xa. Traùi laïi, vôùi ai thaùnh thieän maø ít hoïc, thì söï nhaïy caûm ñöùc tin cuûa hoï cuõng bò giôùi haïn raát nhieàu do thieáu chieàu roäng cuûa kieán thöùc vaø nuùt thaét cuûa lyù luaän. Chính vì theá, thaùnh Tieân sa Avila luoân ñoøi hoûi söï hoïc thöùc cuûa caùc linh höôùng.

Vì con ñöôøng ñöùc tin keát hôïp caû trong laãn ngoaøi, caû soáng nghieäm laãn khaùch quan, neân tin cuõng laø moät quy thuaän hai maët: quy thuaän cô cheá beân ngoaøi ñi ñoâi vôùi quy thuaän Thaàn khí beân trong.

Coù ñieàu con ñöôøng aáy, tuy khôûi phaùt töø khaùch quan nieäm lyù (objectiviteù conceptuelle), nhöng laïi taän keát ôû soáng nghieäm, maø ñænh cao laø huyeàn kieán (hay soáng nghieäm) vinh phuùc, neân huyeàn nghieäm, ôû choã laø sao baûn traàn theá vaø neám tröôùc cuûa vinh phuùc, luoân laø ñieàu ñaùng öôùc mong cuûa moïi ngöôøi.

Coù ñieàu Kytoâ-giaùo laø ñaïo cuûa tình yeâu, neân caùi maø thaùnh nhaân muoán cuoái cuøng, caùi aáy khoâng phaûi laø vinh phuùc, do ñoù huyeàn nghieäm, nhöng laø vinh quang Chuùa Kytoâ vaø haïnh phuùc cuûa anh em. Chính vì theá, hoï saün saøng töø giaõ caùi giöôøng huyeàn nghieäm aám eâm ñeå ra ñi truyeàn giaùo. Thaäm chí coù vò thaùnh coøn muoán soáng maõi ñeå môû Nöôùc Cha, muoán ñi vaøo chín taàng ñòa nguïc ñeå bieán noù thaønh thieân ñöôøng cuûa yeâu thöông.

Huyeàn nghieäm: giai ñoaïn chuaån bò

Tieán trình huyeàn nghieäm ñöôïc trình baøy roõ vaø chi tieát nhaát trong hai cuoán Töï truyeän vaø Laâu ñaøi cuûa Tieân sa Avila.

Töï truyeän so saùnh tri nghieäm vôùi boán caùch töôùi vöôøn, maø huyeàn thöùc baét ñaàu vôùi caùch töôùi thöù hai. Töôùi caáp moät baèng nöôùc kín töø gieáng, neân vaát vaû thì nhieàu, maø töôùi taåm chaúng bao nhieâu. Töôùi caáp hai thì baèng gaàu guoàng, nöôùc khaù doài ñaøo laïi ñoøi ít coâng söùc, neân coù giôø ngôi nghæ trong Chuùa, vaø ñaây laø huyeàn nghieäm An tónh (quieùtude). Töôùi caáp ba do nöôùc suoái, nöôùc soâng, gaàn nhö chaúng vaát vaû gì, maø nöôùc laïi ngaám ñaày taát caû: ñaây laø Hoaøn hieäp (union pleine) vôùi caùc khieáu naêng nguû heát (sommeil des puissances). Töôùi caáp boán thì do möa töôùi, nghóa laø Trôøi laøm, khieán cho moïi khieáu naêng, thaäm chí giaùc quan, ñeàu ngöng hoaït ñoäng. Hieän töôïng naøy coù teân goïi Xuaát thaàn (extase).

Möôøi hai naêm sau khi hoaøn taát Töï truyeän, Tieân sa khôûi coâng Laâu ñaøi maø chò vieát xong cuøng naêm 1577. Coù leõ vaøo thôøi Töï truyeän, chò chæ bieát ñeán Xuaát thaàn, coøn baây giôø sang Laâu ñaøi, chò ñaõ tieán xa ñeå coù theå thao thao baát tuyeät veà Hoân nhaân thieâng lieâng. Quaû theá, trong Laâu ñaøi, ngoaøi ba baäc An tónh, Hoaøn hieäp vaø Xuaát thaàn ra, coù theâm Hoân nhaân thieâng lieâng noù laøm neân cung (phoøng) baûy. Noùi roõ hôn. Coù boán caáp huyeàn nghieäm, töø cung boán ñeán cung baûy. Coøn ba cung hay ba caáp ñaàu laø cuûa phaàn Thöïc haønh (Pratique) chuaån bò. Saùch Laâu ñaøi naøy, Laâu ñaøi noäi taâm hay Laâu ñaøi linh hoàn, cuõng ñöôïc goïi laø Saùch caùc (cung) phoøng nöõa.

Taïi sao laïi goïi cung phoøng, hay nôi aên choán ôû? Tieân sa coi hoàn nhö laâu ñaøi Chuùa ngöï. Laâu ñaøi aáy laø moät khoái pha leâ trong suoát, vôùi caùc cung Chuùa ôû ñöôïc saép theo thöù töï töø ngoaøi voâ, cuõng laø töø döôùi leân. Choã cao nhaát chính laø choã saâu nhaát theo caùch hieåu cuûa Augustin: "Chuùa cao vöôït choã cao nhaát cuûa toâi vaø saâu vöôït choã saâu nhaát cuûa toâi (Baét ñaàu töø ñaây, chuùng ta tieán voâ Laâu ñaøi, voâ töøng phoøng töø döôùi leân vaø töø ngoaøi vaøo. Chuùng ta ñi döôùi söï höôùng daãn cuûa Tieân Sa Avila khi maø chæ coù chò ñöôïc ôn bieát loái. Nhöng chuùng ta seõ coá dieãn giaûi laïi caùch dieãn giaûi cuûa chò theo nhöõng hieåu bieát môùi hôn cuûa chuùng ta veà thaàn hoïc vaø taâm lyù hoïc. Neân nhôù, caû Yoan Thaùnh Giaù laãn Tieân Sa ñeàu trình baøy huyeàn nghieäm trong khuoân khoå cuûa heä thoáng ba baäc: Khôûi, Tieán, Thaønh).

Coù theå coi cung moät vaø hai thuoäc giai ñoaïn thanh taåy, coøn cung ba daønh cho caáp tieán ñöùc (proficiens). Thuoäc cung moät laø keû ñang toäi loãi nay nghó laïi ñoâi phen vaø nhìn ra tình traïng teä haïi cuûa mình. Hoï baét ñaàu aên naên vaø vaät loän khoù khaên vôùi thoùi hö taät xaáu.

Cuoäc chieán vôùi neát xaáu tieáp noái ôû cung hai, khi maø sa ngaõ ñaõ bôùt vaø ñöùng daäy deã daøng. Ngöôøi ta baét ñaàu suy nieäm thaät söï vaø nghe ra tieáng Chuùa ñoâi phen.

Cung ba thuoäc nhöõng ai ñang tích cöïc tieán ñöùc. Hoï coá traùnh phieàn loøng Chuùa duø nheï thoâi. Hoï caàu nguyeän laâu giôø vaø ñi vaøo con ñöôøng hy sinh, khoå haïnh.

Nhö ñaõ noùi ôû chöông tröôùc vaø ñaàu chöông naøy, keû thaät söï treân tieán trình neân thaùnh laø keû mong tieán xa, chöù khoâng loanh quanh vôùi toäi vaø neát xaáu. YÙ ñònh naøy, phaàn ñoâng chaúng coù, maø neáu coù cuõng khoâng roõ raøng, döùt khoaùt gì. Bôûi theá, duø hoï ñang toäi loãi nay nghó laïi, hoaëc chöa bao giôø soáng beâ boái caû, hoï vaãn maõi thuoäc cung moät hay cung hai. Nghóa laø khoâng ôû treân höôùng tieán.

Keû thaät söï treân tieán trình laø keû duø ñang toäi loãi hay khoâng, nay ñöôïc ôn thuùc ñaåy ñaõ döùt khoaùt muoán ñi veà höôùng Chuùa vaø ra khoûi vuõng laày. Hoï ñaõ coù moät caùi trôùn do ôn soát saéng, neân duø môùi ra khoûi hoá saâu, hoï ñaõ ôû cung hai, cung ba, duø coøn vöôùng moät chaân ôû cung moät bôûi phaûi gay go choáng ñôõ. Ñaây cuõng laø ngöôøi thöïc söï caàu nguyeän vaø caàu nguyeän soát saéng roài. Thaät ra, raát nhieàu vò thaùnh ñaõ baét ñaàu nhö vaäy ñoù. Hoï raát quaûng ñaïi trong tình yeâu duø chöa vöõng ôû neàn taûng.

Vôùi keû maø khuynh höôùng baûn naêng chöa ñöôïc thaêng hoa vaø ñònh höôùng toát, trong khi thoùi xaáu coøn nhieàu vaø caùm doã maõnh lieät, thì hoï phaûi coá caàu nguyeän duø khoâ khan, phaûi coá haõm mình ñeå tieán tôùi töï chuû, haàu coù theå ñöùng vöõng luùc phong ba noåi leân, haàu coù theå ñöùng leân neáu lôõ chaân vaáp teù.

Vieäc choáng choïi vôùi thoùi xaáu, ñeå deã sinh keát quaû, phaûi ñi ñoâi vôùi coá gaéng luyeän ñöùc vaø taäp hy sinh. Caùm doã nhuïc duïc ö? Luùc thì baäm moâi choáng cöôõng, luùc laïi thaêng hoa baèng nhöõng taâm tình cao thöôïng. Caùm doã tham lam ö? Haõy roäng raõi vôùi ai caàn ñeán. Caùm doã haùm danh ö? Haõy tìm vinh quang toâi trong vinh quang Chuùa, vinh quang Giaùo hoäi, vinh quang cuûa ngöôøi thaân...

Vôùi keû nhôø ôn soát saéng maø baét ñaàu haêng say neân thaùnh, hoï deã maéc moät soá khuyeát ñieåm maø hoï khoâng theå coi thöôøng. Toâi coù yù noùi söï neä caûm vaø höôùng thaân (eùgocentrisme), do ñoù sinh töï phuï vaø coù moät loái nhìn caän thò.

Keû ñöôïc nuoâi quen baèng maät seõ khoâng thích aên nhöõng thöù khoâng ñaäm ñaø duø raát boå döôõng. Keû môùi say men vöôïng caûm, seõ neä caûm vaø laáy caûm giaùc ñaùnh giaù nhöõng kinh nghieäm thieâng lieâng. Theá maø caûm tính, nhaát laø giaùc tính, theo Yoan Thaùnh giaù, laïi deã chöùa caïm baãy, do ñoù chaúng neân ham laøm gì.

Thaät ra, keû ñang say söa vôùi nuï hoân cuûa Chuùa seõ chaúng buoâng theo nhöõng caûm giaùc haùu aên vaø haùo saéc ñöôïc. Traùi laïi, hoï haõm mình nhieàu vaø thích hy sinh. Theá nhöng, neáu traùnh ngoaïi caûm, hoï laïi yeáu veà noäi caûm, töùc tình caûm. Hoï thöôøng yeâu Chuùa baèng thöù tình soâi noåi, maø tình caûm soâi noåi laïi ôû beà maët caûm tính, neân khaù gaàn vôùi caûm giaùc beân ngoaøi. Satan coù theå lôïi duïng ñieåm yeáu aáy, ñeå töø moät tình caûm cao quyù, thieâng lieâng, ñöa ta daàn ñeán nhöõng tình caûm ngoaïi vi, thaäm chí gaàn guõi nhuïc duïc chaúng haïn.

Ngöôøi ta quen ñoái laäp theå xaùc vôùi tinh thaàn. Nhöng neân nhôù, tinh thaàn khoâng phaûi laø lyù trí (voán höôùng veà khaùch theå, neân laïnh leõo, khoâ khan), cuõng chaúng phaûi yù chí thuaàn tuùy. Nôi con ngöôøi, duø tinh thaàn cuõng soáng ñoäng ôû caû thaân taâm, khieán ôû noù, tri ñaáy cuõng laø nghieäm ñaáy, muoán ñaáy cuõng laø öa ñaáy. Tôùi moät ñoä saâu naøo ñoù, taát caû chìm trong voâ thöùc, khieán duø bieát (nhö bieát Chuùa ôû ñöùc tin thieân phuù) cuõng khoâng thaáy mình bieát, duø muoán cuõng khoâng thaáy mình öa, duø yeâu cuõng khoâng caûm nhaän chi caû.

Vaøo thôøi Yoan Thaùnh giaù vaø Tieân sa Avila, taâm lyù hoïc chöa phaùt hieän taàng voâ thöùc naøy, neân ngöôøi ta chöa hieåu ñöôïc nhö theá, vaø ngöôøi ta taùch haún yù chí ra khoûi caûm tính, taùch caûm tính ra khoûi tinh thaàn.

Vaäy vaán ñeà khoâng coøn laø coi khinh tình caûm, nhöng laø höôùng veà nhöõng loaïi tình caûm saâu xa, neân cuõng deã khuaát aån.

Keû baét ñaàu soát saéng cuõng laø keû deã töï phuï. Hoï töôûng nhö mình thaùnh roài, vaø neân thaùnh chaúng khoù chi. Vì hoï yû mình, neân aân Chuùa yeáu bôùt. Vì hoï töï cao, neân luùc gaëp khoâ khan vaø thaáy loøng höôùng haï, hoï seõ bôõ ngôõ, xaáu hoå, böùt röùt khoâng yeân. Nhaát laø neáu lôõ sa ngaõ, duø chæ moät laàn, hoï seõ tuyeät voïng, thoái chí. Hoï neân nhôù, hoï sinh ra töø hö voâ vaø raát yeáu ñuoái. Hoï phaûi bieát raèng vöôïng caûm chaân chính laø aân Chuùa, vaø khoâng phaûi soát saéng laø gaëp Chuùa, cuõng khoâng phaûi cöù soát saéng môùi gaëp Chuùa ñaâu. Vaäy ñieàu ñaùng ngaïc nhieân khoâng phaûi laø toâi sa ngaõ hay höôùng haï. Ñieàu ñaùng ngaïc nhieân laø duø non yeáu nhö theá, tröôùc ñaây nhôø Chuùa ta ñaõ soáng toát ñöôïc, vaø duø baát xöùng nhö vaäy, ñaõ coù laàn Chuùa vieáng thaêm, an uûi ta. Vaäy haõy tri aân, vaø lôïi duïng ngay caùi toäi nhö ñoøn baåy giuùp ñi leân baèng caùch khieâm nhu, veùt roãng mình.

Keû môùi doø daãm treân ñöôøng toaøn thieän cöù töôûng nhö ñöôøng mình ñi, ñieàu mình nghó môùi laø phaûi, neân khoâng chòu noåi neáu thaáy ai laøm khaùc vaø soáng khaùc. Hoï haõy lo neân thaùnh cho mình hôn laø xeùt neùt ngöôøi (Mt. 7.5), vaø haõy tìm yù Chuùa hôn laø baét Chuùa vaø ngöôøi khaùc theo yù ta. Neân bieát raèng coøn nhieàu caùi hoï chöa bieát ñaâu, vaø neáu xeùt veà kinh nghieäm, hoï chæ laø "lính môùi toø te" thoâi. Vaâng, ñöøng ham daïy doã hay pheâ phaùn, vaïch ñöôøng chæ loái cho ngöôøi chæ vì yû mình vaø ham thoáng trò!

Huyeàn nghieäm: tieán trình

Tieán trình huyeàn nghieäm, hay chieâm thieân phuù, baét ñaàu vôùi cung boán hay caùch töôùi hai, ñöôïc goïi laø An tónh (quieùtude). Keá ñoù ñeán Hoaøn hieäp (union pleine), ñeán Xuaát thaàn (extase) cuõng goïi Ñính hoân thieâng lieâng (fiancailles spirituelles), ñeå roài taän keát vôùi Hoân nhaân thieâng lieâng (mariage spirituel).

Vôùi An tónh, Chuùa chæ xaâm chieám yù chí (theo Tieân sa), xaâm chieám coù leõ môùi ñeán "muõi nhoïn linh hoàn" gì ñoù. Vôùi Hoaøn hieäp, Chuùa laán theâm caùc "khieáu naêng beân trong" (faculteùs inteùrieures) laø trí hieåu (entendement), trí nhôù vaø trí töôûng (imagination). Coù leõ phaûi theâm caûm tính nöõa, duø khoâng ñöôïc noùi ñeán. Khi Chuùa tieán ra ñeán giaùc quan vaø thaân xaùc (trôû neân cöùng ñô), thì coù Xuaát thaàn. Theo Tieân sa, khi töø trong ra ñeán ngoaøi, taát caû ñöôïc Chuùa chieám lónh moät caùch thöôøng haèng vaø vöõng chaéc, trong haønh cuõng nhö chieâm, thì ngöôøi ta ñaït Hoân nhaân thieâng lieâng.

Theo caùc nhaø tu ñöùc hoïc, thì huyeàn nghieäm dieãn ra coát yeáu khoâng ôû caùc khieáu naêng thöôøng, maø ôû "muõi nhoïn linh hoàn" naøo ñoù. Theo sieâu taâm lyù hoïc AÁn ñoä coå, huyeàn thöùc sinh ra töø caùi khieáu naêng sieâu vi, vöôït moïi khieáu naêng thöôøng, vaø ñoù laø Buddhi, tueä trí. Buddhi tuy chöa phaûi tinh thaàn, nhöng giaõi saùng tinh thaàn. Buddhi laø ñænh choùt cuûa taâm noù tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi Tinh thaàn thuaàn tuùy (Purusïa).

Taâm lyù hoïc ngaøy nay ñaõ khaùm phaù vuøng toái taêm hay voâ thöùc ôû taâm, taïi ñaáy cuõng coù bieát, muoán, caûm, nhöng baèng thöù bieát, muoán, caûm xa laï vôùi khieáu naêng bieát, muoán, caûm thoâng thöôøng. Laïi xem ra caøng vaøo saâu voâ thöùc, thì bieát, muoán vaø caûm caøng khoù phaân ly vaø phaân bieät vôùi nhau.

Vaäy khi Tieân sa noùi raèng Chuùa chæ xaâm chieám yù chí, chaéc chò ñaõ dieãn taû kinh nghieäm khoù hieåu, "gioù khoâng bieát töø ñaâu" (Yo. 3.8) naøy theo hieåu bieát taâm lyù cuûa ngöôøi thôøi aáy. Thieát töôûng chò muoán noùi ñeán caùi söùc huùt ôû beà saâu khoâng ñaùy, maø lyù trí ñaõ khoâng hieåu, laïi chöa coù phaàn nöõa, neân coøn cöïa quaäy, lang thang.

Chuùng ta bieát raèng caùi thieân phuù thì töø trong tieán ra, neân khoâng phaùt hieän töø ngoaøi ñöôïc. Caùi thieân phuù ñaõ saün ñoù ôû ñaùy voâ thöùc, vaø ñaây laø vieäc bieát vaø yeâu Chuùa bôûi aân suûng. Bieát vaø yeâu ôû ñaây laø do Tín-Voïng-AÙi thieân phuù, neân cuõng voâ thöùc luoân. Khi taàng yù thöùc (conscient) vaø tieàn thöùc (preùconscient) ñaõ ñöôïc queùt doïn vaø söûa sang ñeå chæ coøn höôùng ñi YÙ Chuùa, thì aùnh saùng vaø söùc noùng thieân phuù kia seõ toûa daàn ñeán vaønh ñai, ñeå do aân Chuùa coù theå laán sang yù thöùc phaàn naøo, khieán noù loùa maét vaø kinh ngaïc tröôùc moät caùi gì chôùp leân töø beà saâu, caùi nhö voâ saéc voâ thanh ñoái vôùi lyù trí. Chæ khi söùc huùt töø trong ñuû maïnh, thì caùc khieáu naêng bò huùt theo cuõng baët im luoân. Im tieáng cuoái cuøng seõ laø caûm giaùc noù keùo theo söï ngöng treä hoaït ñoäng cuûa caùc chöùc naêng thöïc vaät.

Xeùt veà hình thöùc vaø bieåu hieän, huyeàn nghieäm Kytoâ-giaùo khaù gioáng vôùi Samaâdhi (ñaïi ñònh) AÁn, Phaät giaùo. Samaâdhi laø moät kinh nghieäm ñôn giaûn vaø dieäu kyø, goàm nhieàu caáp nhöng quy veà hai caáp chính: caáp höõu thöùc höõu nieäm (samïprajnîaâta) vaø caáp sieâu thöùc sieâu nieäm (a-samïprajnîaâta). Goïi höõu thöùc höõu nieäm khi maø tri thöùc duø huyeàn bí vaø ñôn giaûn, vaãn coøn hieåu ñöôïc bôûi yù thöùc vaø qua yù töôûng. Ñoàng thôøi vaãn coøn ñoái töôïng ñöôïc bieát khaùc vôùi chuû theå bieát, duø chuû theå naèm trong ñoái töôïng aáy. AÙnh saùng khi ñoù thaät choùi chang vaø nieàm hoan laïc lôùn lao.

Khi hoan laïc nhö tan ra trong moät an tónh dò thöôøng ôû beà saâu, thì xem ra chæ coøn tinh thaàn thuaàn tuùy, cuõng chaúng coøn phaân bieät vui buoàn, khaùch (ñoái töôïng) chuû nôi söï an ñònh saâu xa vaø thoaùt tuïc naøy. Vaâng, aùnh saùng ñaõ trôû neân trong suoát, neân thaáy heát maø chaúng thaáy chi (roõ raøng ôû ñöôøng neùt, hình danh). Laïi thaáy ñoàng thôøi (chöù khoâng theo dieãn tieán tröôùc sau cuûa tö töôûng), thaáy trong cuøng moät loùe chôùp (sphutïa) beân trong vaø baèng moät tröïc giaùc sieâu thöôøng (param pratyaksïam) noù ñi thaúng ñeán ñoái töôïng cuï theå, khoâng tröøu töôïng. Vaø ñaây laø ñaïi ñònh sieâu nieäm, sieâu yù thöùc.

Trong giai ñoaïn tröïc tri naøy, moïi caûm giaùc vaø tö töôûng ñeàu baët im, khieán ta coù theå goïi baèng ngoân ngöõ Tieân sa laø Xuaát thaàn. Vì theo Tieân sa, trong xuaát thaàn, moïi khieáu naêng ñeàu ngôi nghæ, vaø caûm giaùc cuõng "treo" luoân. Vaäy xeùt veà bieåu hieän vaø hình thöùc, ñaïi ñònh sieâu yù thöùc quaû laø Xuaát thaàn. Coøn ñaïi ñònh tröôùc coù gì khaù gioáng vôùi An tónh (Oraison de quieùtude) khi maø, nhö Tieân sa dieãn taû, yù chí ñöôïc xaâm chieám neân laëng yeân, coøn maáy khieáu naêng kia vaãn lang thang, nghóa laø coøn hieåu bieát, tö töôûng vaø lyù luaän.

Trôû laïi vôùi Laâu ñaøi cuûa Tieân sa Avila, chuùng ta haõy baét ñaàu vôùi böôùc thöù nhaát:

- An tónh (quieùtude)

Huyeàn nghieäm khai maïc vôùi An tónh khoâ khan (aride) noù chuaån bò cho An tónh chính yeáu laø ngoït ngaøo (suave).

An tónh khoâ khan laø moät thöù ñeâm toái giaùc caûm, toái khoâng do thieáu saùng cho baèng choùi saùng, theo giaûi thích cuûa Yoan Thaùnh giaù. Vaâng, Thieân Chuùa baét ñaàu göûi ñeán moät aùnh saùng hoaøn toaøn môùi, hoaøn toaøn maïnh, khieán anh toái taêm maët maøy. Ñaây laø tri thöùc töø ñöùc tin thieân phuù, ôû ñaùy voâ thöùc chieáu leân. Ñaây laø söùc noùng töø ñöùc AÙi thieân phuù ôû tinh thaàn toûa ñeán. Beân trong vaø beân ngoaøi baét ñaàu ñoái maët. Vì ñoái maët laàn ñaàu neân chöa nhaän ra nhau: toái taêm vaø khoâ khan laø do ñoù. Khoâng coøn suy nieäm, töùc haønh yù (discourir) ñöôïc nöõa, maø cuõng chaúng coøn caûm, höôûng chi.

Tuy khoâng thaáy soát saéng nhö tröôùc, nhöng tình yeâu (öa chuoäng, d'estime) laïi maïnh, khieán khoå vì vaéng Chuùa, lo vì sôï phieàn loøng Ngaøi. Laïi yeâu thích thanh vaéng vaø chaúng thieát gì caû. Chöù neáu khoâ khan tröôùc Chuùa maø chaúng ngaùn thuï taïo, thì ñoù khoâng phaûi ñeâm toái, khoâng do Chuùa laøm ñaâu.

Nhöõng caùm doã coù theå xaûy ra trong kyø naøy laø caùm doã ñöùc tin, caùm doã nhuïc duïc, caùm doã kieân nhaãn.

Khi taâm heä phía ngoaøi ñaõ quen vôùi aùnh saùng môùi vaø tình yeâu Chuùa (yeâu maø khoâng thaáy noùng) ñaõ doïn quang raùc röôûi cuûa yeâu mình, thì hoàn seõ höôûng moät hoan laïc chöa töøng bieát, vaø ñaây laø An tónh ngoït ngaøo (quieùtude suave). Caùi vò ngoït naøy khoâng phaùt sinh maûy may töø caûm tính beà maët, maø thaám töø saâu thaám ra, khaùc haún vôùi thöù vöôïng caûm gaëp tröôùc ñaây trong chieâm thuû ñaéc (acquise) (Tieân Sa Avila phaân haún vò ngoït aáy, maø chò goïi laø Gouât, khaåu vò, ra khoûi vöôïng caûm thoâng thöôøng maø chò goïi laø Contentement, vöøa loøng - Laâu ñaøi IV.1). Tuy tình caûm daït daøo, nhöng chìm trong thanh tónh. Söùc huùt maõnh lieät, khieán hoàn neo vöõng ôû beà saâu, duø beân ngoaøi coøn soùng nhoû vaät vôø do lyù trí vaø trí töôûng lang thang, Söùc huùt roài coù theå töøng ñôït maïnh haún leân, vaø moät khieáu naêng naøo ñoù bò chieám ñoaït trong moät thôøi gian ngaén nguûi.

Söùc huùt beà saâu vaø an ñònh ngoït ngaøo seõ boùn thuùc cho vöôøn ñöùc haïnh troå hoa muoân saéc, vaø ngaên caûn theá tuïc khoâng cho loâi keùo anh nöõa. Theá nhöng söï ngoït ngaøo kia chæ ñeán nhö töøng côn thuûy trieàu, khieán cho nguy cô tuoät doác coøn ñoù, vaø hoàn khoâng theå lô laø canh gaùc ñöôïc. Ngay caû luùc Chuùa vieáng thaêm, hoàn vaãn nhieàu ít phaûi coá gaéng. Ñaây laø coá buoâng mình theo ôn Chuùa thuùc ñoäng, coá kìm giöõ cho khieáu naêng khoûi khuaáy ñoäng giaác nguû thieâng lieâng. Coá nöõa ñoâi luùc ñeå theâm moät coïng rôm cho löûa ñang chaùy baèng moät caùi lieác maét, moät lôøi thôû than ngaén nguûi. Vaâng, moät coïng rôm laø ñuû, chöù caû môù cuûi (cuûa lyù luaän hay baøi kinh) coù theå laøm löûa kia taét maát.

Ngoaøi nhöõng khi löûa chaùy maïnh nhö theá, haõy löu yù keûo do sai lôõ, do töï maõn töï phuï maø löûa AÙi aáy luïi taøn. Haõy töï khieâm vaø nuoâi döôõng loøng kính sôï. Haõy nhôù kyõ raèng chæ coù Chuùa laø taùc giaû cuûa côn say thieâng lieâng kia, coøn toâi chæ vieäc ngöûa tay ñoùn nhaän. Chaúng coù theå taïo ra noù, toâi cuõng khoâng giöõ noù noåi theâm moät giaây, do ñoù ñöøng goàng mình leân laøm gì, chæ haïi thaàn kinh voâ ích.

Nhieàu keû yeáu thaàn kinh, heã töôûng gì thaáy naáy, vaø ñoù laø hoang töôûng, raát nguy hieåm. Neân nhôù, keû yeâu Chuùa thaät laø keû tìm Chuùa chöù khoâng tìm an uûi hay nhöõng kinh nghieäm laï. Nhaát laø khi trong caùi chuoïâng laï, coøn aån ngaàm tính haùo danh.

- Hoaøn hieäp (union pleine)

Trong giai ñoaïn tröôùc, lyù trí, trí nhôù vaø trí töôûng coøn hoaït ñoäng ñöôïc. Ñoâi phen, moät trong ba bò huùt, nhöng chæ giaây laùt thoâi. Hoaøn hieäp baét ñaàu khi caùc khieáu naêng nguû heát, maø nguû khoâng hoaøn toaøn. Hoaøn hieäp chæ dieãn ra chöøng nöûa giôø chi ñoù, nhöng ñaõ ôû treân ñöôøng daãn tôùi Ñính hoân (xuaát thaàn), roài Hoân nhaân thieâng lieâng.

Noùi nguû (sommeil des puissances) nhö Tieân sa, coát laø ñeå chæ thöù tónh laëng cuûa caùc khieáu naêng ñang bò huùt vaøo Chuùa, ôû beà saâu cuûa hoàn. Chuùng nhö ngöng hoaït ñoäng, khoâng ñeå yù ñeán ñôøi phía ngoaøi vaø mình phía trong. Lyù trí ñoâi khi cöïa quaäy, tìm xem caùi gì ñang dieãn ra maø kyø dieäu theá, nhöng roài chaúng hieåu, noù laïi naèm im. Coù theå xem nhö yeâu ñaáy, maø chaúng roõ yeâu gì vaø yeâu caùch naøo. Vaâng, khieáu naêng gaàn nhö im laëng vôùi taát caû, tröø Chuùa. Xaùc do ñoù bò aûnh höôûng: chaân tay khoâng cöû ñoäng vaø ñôøi soáng thöïc vaät chaäm laïi, duø chöa coù xuaát thaàn.

Tuy hoaøn hieäp dieãn ra chöøng nöûa giôø, nhöng tænh laïi thì döôøng nhö môùi baét ñaàu thoâi, bôûi yù thöùc thôøi gian ñaõ maát. Tænh roài thì bieát roõ mình vöøa ôû nôi Chuùa. Caûm nhaän tuy khoâng roõ neùt, nhöng aán töôïng raát saâu, ñeán noãi khoâng theå môø phai theo chieàu daøi naêm thaùng.

Ñaây laø söùc huùt raát maïnh cuûa Chuùa töø beân trong, maïnh hôn ôû giai ñoaïn tröôùc raát nhieàu, neân vò ngoït cuõng ngoït lòm khaùc xa trong An tónh. Caû nieàm xaùc tín veà Hieän dieän cuõng thaät lôùn lao. Söï keát hôïp vôùi Chuùa gaàn nhö ñaõ troïn veïn, vôùi keøm theo moät an ñònh saâu xa.

Con ngöôøi luaân lyù vì theá ñoåi loát hoaøn toaøn, tôùi möùc kyø dieäu. Löûa AÙi nung naáu khieán anh phaûi gaøo leân trong taùn tuïng baèng nhöõng lôøi bi boâ, khoâng thöù töï naøo caû (Coù gì gioáng nhö lôøi chuùc tuïng baèng ôn dò ngöõ trong buoåi hoïp Thaùnh Linh), trong khi loøng cuõng khaùt mong cho moïi ngöôøi taùn tuïng theo nhö theá. Yeâu Chuùa, anh raát quaûng ñaïi trong hy sinh, saün saøng chòu ñieâu ñöùng vì Chuùa, duø caùi cheát hay hoûa nguïc, saün saøng laøm nhöõng gì khoù nhaát ñeå toân vinh Chuùa, duø phaûi ñaûo loän theá giôùi naøy. Nghó ñeán toäi loãi ngöôøi ñôøi, anh nhö ñöùt töøng khuùc ruoät vaø muoán xaû thaân cöùu vôùt.

Trong hoaøn hieäp, trí naêng nhö nguû hoaøn toaøn. Tuy chaúng hieåu gì, nhöng haønh giaû laïi hieåu raát nhieàu chæ trong tích taéc baèng thöù tröïc giaùc ñaày beà saâu noù mang ñeán moät caùi bieát "khoâng chính xaùc roõ raøng" kieåu Descartes, nhöng laïi vöôït xa moïi thöù bieát tröôùc ñaây. Do tröïc giaùc, cuõng laø nghieäm giaùc aáy, nhöõng chaân lyù tröøu töôïng quen thuoäc nhö "Coù Thieân Chuùa", "Chuùa coù khaép choán", "Toâi ñeán töø hö khoâng" nay boãng thaønh hieån nhieân, cuï theå voâ cuøng.

ÔÛ giai ñoaïn An tónh, chieâm haønh vaãn coøn phaân caùch. Sau Hoaøn hieäp, chò baét ñaàu haønh ñoäng vôùi söï coù maët caûm thaáy cuûa Chuùa. Daãu sao, hôi höôùm Chuùa töø chieâm ra ñaõ môø nhaït phaàn naøo. Caû yeâu ngöôøi cuõng chöa thaønh moät haún vôùi yeâu Chuùa ñaâu. Trong haønh ñoäng, Chuùa vaãn coøn khoaûng caùch naøo ñoù nhö vaäy, khieán cho Satan vaãn quanh quaån ñaâu ñaây, vaø söï caûnh giaùc caàn ñöôïc duy trì. Trong giai ñoaïn naøy, Satan thöôøng xuaát hieän döôùi loát thaàn laønh ñeå ñöa anh xa daàn yù Chuùa vaø gaàn laïi yù anh. Vaäy thaùi ñoä caàn cho anh laø luoân troâng chôø "cho yù Cha thöïc hieän" !

- Xuaát thaàn hay Ñính hoân

Söùc huùt coù theå taêng cöôøng ñoä ñeán noãi caùc khieáu naêng bò xaâm chieám heát, roài caûm giaùc cuõng cuoán theo. Ñaây laø trôøi möa, neân xaûy ra vaøo luùc toâi khoâng ngôø, maø cuõng khoâng cöôõng laïi noåi.

Hoài ñaàu, chæ coù xuaát thaàn sau laâu giôø caàu nguyeän. Sau naøy, chæ caàn moät yù töôûng thoâi, laø ñuû boác thaàn leân khoûi xaùc. Hoài ñaàu, xuaát thaàn dieãn ra töøng ñôït ngaén lieân tieáp. Veà sau, noù coù theå keùo daøi moät hôi suoát caû ngaøy.

Cuõng hoài ñaàu, khieáu naêng ñoâi luùc coøn cöïa quaäy; chöù sau ñoù, chuùng an giaác haún, caû giaùc quan cuõng theá luoân. Nhìn töø ngoaøi, xem nhö ñöông söï ngaát xæu. Coù ñieàu neáu ngaát xæu, thì khieáu naêng taét maïch, maø giaùc quan cuõng ngöng tieáp xuùc vôùi theá giôùi. Chöù ñaèng naøy, taát caû chæ bò huùt maïnh veà phía trong, ñeán noãi queân heát thaûy. Moät ñoâi khi, nhö trong tröôøng hôïp Phan Sinh ngheøo vaø Catarina Siena, ñöông söï coù theå xöôùng leân maïc khaûi ñeå ngöôøi ngoaøi ghi cheùp.

Trong Töï truyeän, duø noùi ñeán ba chöõ Xuaát thaàn, Ñoaït thaàn vaø Phi thaàn, Tieân sa cho raèng chæ coù moät hieän töôïng (döôùi ba danh hieäu aáy) thoâi. Nhöng theo dieãn taû trong Laâu ñaøi, thì coù veû ñaây laø ba tieåu caáp khaùc nhau cuûa Xuaát thaàn, maø böôùc moät laø Xuaát thaàn ñôn.

Vôùi Xuaát thaàn ñôn (extase simple), vieäc "lòm ñi" dieãn ra töø töø, vôùi caûm nhaän ñau khoå voâ song, maø cuõng sung söôùng voâ ngaàn. Trong giai ñoaïn naøy, huyeàn ngoân (paroles surnaturelles) vaø maïc khaûi deã xaûy ra.

Vieäc xaâm chieám seõ maïnh nhö gioù cuoán, ñaïi baøng xôùt moài, khi tôùi caáp Ñoaït thaàn (rapt, ravissement). Caûm giaùc nhö ngöng taét khi aáy, bôûi neáu caûm giaùc coøn hoaït ñoäng bình thöôøng, thì aét xaùc cheát maát do khoâng chòu noåi.

Khi Ñoaït thaàn quaù maïnh, ñeán noãi thaáy nhö hoàn lìa khoûi xaùc, ñaát suït döôùi chaân, thì ñoù laø Phi thaàn (vol d'esprit). Trong Phi thaàn, xaùc thöôøng ñöôïc naâng leân khoûi ñaát.

Trong Ñoaït thaàn hay Phi thaàn, tình yeâu coù theå phuït leân thaønh teân löûa xuyeân suoát, chæ trong nhaùy maét thoâi, maø ñau khoâng gì saùnh noåi, söôùng khoâng sao taû ñöôïc.

Noùi chung, thì ôû giai ñoaïn Xuaát thaàn, tình yeâu khoâng coù vò ngoït thuaàn tuùy. Söôùng khoå ñöôïc caûm nhaän ñoàng thôøi, hoøa laãn vôùi nhau. Thaáy Chuùa thaät ñaùng yeâu, maø khoaûng caùch laïi coøn ñoù, thì söôùng ñaáy cuõng laø raát khoå vaäy. Chính vì yeâu khaùt vaø khaùt yeâu nhö löûa deã boác, neân hôi tí laø xuaát thaàn ngay.

Daãu sao, vaøng vaãn chöa thuaàn thaønh, neân luyeän loïc coøn phaûi tieáp, nhaát laø khi rôøi boû cung saùu sang Hoân nhaân thieâng lieâng. Ñeâm toái maø Chuùa göûi luùc naøy thöôøng laø ñeâm toái tinh thaàn, noù caïo röûa tôùi ñaùy saâu, neàn taûng nhaát, neân cuõng raùt ñau kinh khuûng, nhö ñòa nguïc vaäy. Moät trong nhöõng ñeâm toái nhö theá laø caûm giaùc bò Chuùa ruoàng boû. Phaûi chaêng ñaây coù gì gioáng vôùi kinh nghieäm cuûa Chuùa Yeâsu: "Cha ôi, sao nôõ boû con"?

Gaàn Chuùa quaù roài, khoâng theå vaán vöông gì vôùi thuï taïo nöõa. Yeâu Chuùa vì Chuùa thöïc tình roài, hoàn chaúng muoán söôùng rieâng cho mình, maø muoán moïi ngöôøi cuøng höôûng vôùi mình. Vì Chuùa, hoàn coù theå laøm nhöõng gì thaät taùo baïo.

Trong cung saùu noùi treân, hoàn gaëp nhieàu huyeàn kieán, caû hình töôûng laãn tueä trí, nhôø ñoù ñi saâu vaøo nhöõng maàu nhieäm cao caû. Chæ nhö moät tia chôùp loùe leân, vaø hoàn naém ñöôïc ngay caû môù chaân lyù, maø duø moät ñôøi hoïc hoûi cuõng khoâng coù ñöôïc, xeùt caû veà khoái löôïng laãn chieàu saâu.

- Hoân nhaân thieâng lieâng, hay Hoùa hieäp (union transformante)

ÔÛ ñaây, cuøng vôùi giaùc quan vaø thaân xaùc, caùc khieáu naêng vaãn sinh hoaït bình thöôøng. Chieâm khoâng coøn taùch khoûi cuoäc soáng, vaø giöõa chieâm haønh cuõng chaúng coù chi khaùc bieät. Chuùa coù maët khoâng töøng luùc nhö tröôùc ñaây, maø thöôøng haèng trong caûm nhaän cuûa anh, coù maët maø khoâng laøm giaùn ñoaïn coâng vieäc nöõa. Nghóa laø khi baän bòu, anh vaãn caûm nhaän Chuùa coù ñoù moät caùch phaûng phaát, nhö hai vôï choàng yeâu nhau cuøng laøm beân nhau trong moät gian phoøng. Kòp ñeán luùc raûnh rang, chæ caàn nghó tôùi, laø anh laïi "ñoái dieän" ngay vôùi Chuùa, thaät sung söôùng bieát bao. Duø cöôøng ñoä cuûa "gaëp gôõ" gia taêng, nhöng baõo taùp thì chaúng coøn. Yeâu thaät nhieàu ñaáy, maø thuyeàn vaãn ñaèm, chöù khoâng ñong ñöa treân ñaàu ngoïn soùng. Nghóa laø duø löûa lôùn beân trong, duø cuoàng phong beân ngoaøi, moät bình an saâu xa vaãn ngöï trò vaø toûa boùng tôùi ngoaïi dieän con ngöôøi haønh giaû.

Töø ñaây, Chuùa vaø hoàn "tuy hai maø moät" khi maø nöôùc möa ñaõ hoøa vôùi nöôùc soâng, vaø nöôùc soâng tôùi bieån ñaõ hoøa trong nöôùc bieån. Chuùa vaø hoàn nhö cuõng trao ñoåi vôùi nhau nhöõng quan taâm cuûa ñoâi beân. Chuùa thì lo ñeán söï an toaøn vaø lôïi ích cuûa hoàn, khieán hoàn thaâm tín khoâng bao giôø bò Chuùa boû, bò Chuùa ruùt laïi söï coù maët thöôøng haèng cuûa Ngaøi. Coøn hoàn thì khoâng coøn thieát soáng hay cheát, ñòa nguïc hay thieân ñöôøng, maø chæ lo ñeán vinh quang cuûa Chuùa vaø haïnh phuùc cuûa anh em.

Tình yeâu Chuùa quaû khoâng coøn khoaûng caùch vôùi tình yeâu anh em nöõa. Heã thaáy ai khoå, laø hoàn khoå laây trong Chuùa noãi ñau khoå cuûa hoï. Hoàn saün saøng daán thaân duø vaøo ñòa nguïc ñeå cöùu neáu coøn coù theå cöùu. Laïi duø yeâu ai ñeán ñaâu, hoàn khoâng theå yeâu ngoaøi Chuùa, maø yeâu vì haïnh phuùc cuûa hoï trong ñöùc Yeâsu Kytoâ.

Khoâng bò treo nöõa, neân caùc khieáu naêng döï vaøo nhöõng gì maø thaàn (nouõs, esprit) ñang höôûng. Trí naêng coù theå hieåu ñoâi chuùt, baèng caùch sieâu thöôøng, veà nhöõng gì maø thaàn ñang nghieäm tri. Coù theå noùi cuoäc soáng trôû neân moät huyeàn nghieäm keùo daøi. Vaø huyeàn kieán trong giai ñoaïn naøy thöôøng laø huyeàn kieán tueä trí veà Ba Ngoâi. Vôùi hoàn, Ba Ngoâi coù maët khi thì döôùi daïng phaân bieät (töøng ngoâi), luùc laïi döôùi daïng ñoàng nhaát (moät vinh quang, moät theå). Coù theå coù bieåu töôïng ñi keøm: ngoïn löûa hay ñaùm maây saùng theo kinh nghieäm Tieân sa Avila, hình troøn traéng hay traùi caàu traéng trong kinh nghieäm I-nhaõ.

Ñeâm toái vaø caùc caáp loaïi

Trong ñeâm toái, khoâng phaûi chæ coù toái. Theo kinh nghieäm vaø hieåu bieát cuûa Yoan Thaùnh giaù, thì vì choùi baèng aùnh saùng quaù saùng laïi chöa quen, neân loùa maét ngöôøi ta chaúng thaáy gì. Vaâng, ñaây laø khôûi ñaàu cuûa moät aùnh saùng vaø söùc noùng môùi. Ta ngôõ ngaøng vì khoâng coøn caûm nhaän chi (baèng nhöõng khieáu naêng thöôøng), nhöng giöõa toái taêm aáy vaãn coù moät hieåu bieát (vaø yeâu thöông) naøo ñoù thaáp thoaùng ôû beà saâu.

Vaäy ñeâm toái laø moät caùi gì tích cöïc, vôùi chöùc naêng keùp laø saùng soi vaø thanh taåy. Ñaây laø thanh luyeän luaân lyù noù thieâu huûy thoùi xaáu vaø töï aùi. Ñaây laø thanh luyeän taâm lyù noù laáy ñi choã döïa laø nhöõng khieáu naêng quen thuoäc, laø saûn phaåm cuûa chuùng (nhö aûnh töôïng, yù töôûng...) cuøng taäp quaùn tri caûm cuõ xöa.

Ñeâm toái coù hai caáp, cuõng laø hai giai ñoaïn, vôùi ñeâm toái giaùc caûm (nuit des sens) laø cöûa vaøo vaø ñeâm toái tinh thaàn (nuit de l'esprit) laø cöûa ra. Vì theá, noùi ñeán tieán trình huyeàn nghieäm, khoâng theå khoâng noùi ñeán nhöõng ñoaïn ñöôøng haàm phaûi qua laø caùc caáp loaïi ñeâm toái aáy.

- Ñeâm toái giaùc caûm

Sau laâu naêm chuyeân caàn suy nieäm, tôùi giai ñoaïn naøo ñoù, chæ caàn moät yù töôûng thoâi, ñuû cho anh soát saéng haèng giôø: anh ñaõ ñaït chieâm höôûng thuû ñaéc (contemplation active, acquise) roài ñoù. Ñeå töø chieâm naøy chuyeån sang chieâm thieân phuù hay thuï ñoäng (contemplation infuse, passive), Chuùa phaûi daãn anh qua Ñeâm toái giaùc caûm noù thanh luyeän anh caû veà maët luaân lyù laãn taâm lyù, trong khi baét ñaàu phuù cho anh moät thöù nghieäm tri môùi töø trong ñi ra.

Ñaây laø luùc hoàn khoâng theå nhieàu yù nhieàu lôøi trong quan heä vôùi Chuùa nöõa. Hoàn khoâng theå haønh yù (discourir) vì caûm thaáy chaùn ngaùn, khoâ khan. Teä hôn nöõa, coøn gaëp caùm doã veà ñöùc tin vaø nhuïc duïc.

Ñeâm toái giaùc caûm ñaõ laø baét ñaàu huyeàn nghieäm, choã maø haún Tieân sa ñaõ goïi baèng teân An tónh khoâ khan (quieùtude aride) noù daãn vaøo An tónh dòu eâm (quieùtude suave). Moät thöù tia hoàng ngoaïi noù vöôït qua ngöôõng (seuil) nghe vaø caûm, khieán saùng quaù thaønh toái, noùng quaù thaønh laïnh ñoái vôùi ta.

Ñaây laø thöù khoâ khan khaùc haún nhöõng khoâ khan bình thöôøng, do tình traïng taâm sinh hay do laàm loãi. Neáu do tình traïng taâm sinh, thì traïng thaùi aáy qua roài, soát saéng haún trôû laïi ngay, vaø ta suy nieäm deã. Neáu do thieáu coá gaéng, töø choái hy sinh, tìm yù mình hay lôõ chaân sa ngaõ, thì tuy ngaïi ñeán vôùi Chuùa, ngöôøi ta chaúng ngaïi ñeán vôùi thuï taïo ñaâu. Bôûi theá, sau ñaây laø daáu hieäu cuûa keû gaëp ñeâm toái thöïc: Tuy khoâng theå suy nieäm nhöng hoï kieân trì trong caàu nguyeän, laïi öa thanh vaéng, lo phieàn loøng Chuùa, vaø chaúng thieát tha söï ñôøi. Bôûi theá, hoï raát khoå vì khoâ. Khoâ ñaây khoâng phaûi laø khoâng yeâu, maø khaùt yeâu (soif d'amour). Söï khaùt yeâu hay "lo hoaûng vì yeâu" (angoisse d'amour) aáy xuaát hieän ñoâi phen vaøo luùc khoâng hieåu töï ñaâu loøng boãng boác löûa baèng moät thöù löûa dò kyø. Vaø löûa aáy coù theå phuït leân töøng chaäp, nhö tia baén vaäy (angoisse d'amour d'inflammation).

Ñeâm toái giaùc caûm laø thuoác cai söõa noù giuùp ta boû daàn thöùc aên treû nít, vaø ñaây laø söï thích ngoït, quen laáy tình caûm laøm thöôùc ño thaùnh thieän. Vuï vaøo tình caûm maø tình caûm laïi gaàn guõi vôùi caûm giaùc, ngöôøi ta deã bò quyû ñoäi loát thaàn laønh ñeán daãn ta qua thöù ñaïo ñöùc öôùt aùt thoaùi daàn veà phía nhuïc duïc chaû haïn luùc naøo khoâng hay. Laïi nöõa, lính môùi treân ñöôøng tieán ñöùc cuõng laø keû mang nhieàu ôû ba loâ sau löng nhöõng töï maõn, töï phuï vaø töï aùi, maø ñeâm toái phaûi ñeán tieâu huûy baèng caùch loät traàn heát cho hoàn thaáy roõ söï khoán cuøng vaø baát löïc cuûa mình.

Vaäy trong giai ñoaïn Ñeâm toái giaùc caûm hay An tónh khoâ khan aáy, haõy coá ñi vaøo khieâm nhöôøng vaø ñôn sô phoù thaùc. Ñöøng ham haønh yù (discourir) nöõa, maø baèng loøng vôùi thöù chieâm ngöôõng thuaàn tuùy (contemplation pure) hay chieâm ngöôõng döôøng nhö khoâng ñoái töôïng, ñeå nhìn baèng thöù "nhìn suoâng" (regard simple), nhö khoâng thaáy Chuùa ñaâu. Moät caùch ñôn sô nöõa, haõy yeâu Chuùa vì Chuùa, chöù ñöøng vì an uûi, cuõng ñöøng theo thoùi "tham aên thieâng lieâng", coá tích goùp thaät nhieàu, heát vieäc laønh naøy ñeán coâng lao khaùc. Trong luùc aáy, nhôø aùnh saùng khoâng saùng vaø löûa khoâng noùng, Chuùa seõ laøm vieäc ôû beà saâu voâ thöùc anh, ñoát cho caùc taät xaáu vaø trôû löïc taâm lyù heùo khoâ ñi töï goác. Taâm hoàn anh nhôø vaäy cuõng trôû neân traàm tónh vaø ñaït tôùi nieàm an ñònh saâu xa.

- Ñeâm toái tinh thaàn

Ñeâm toái tinh thaàn dieãn ra ôû ñoä saâu nhaát cuûa noäi taâm, ôû choã goïi laø Thaàn (nouõs, buddhi), choã maø tri nghieäm khoâng coøn phaân ly vôùi yeâu thöông, nhöng vì heát thaûy xuaát phaùt töø trong, neân khaùc laï vôùi thöùc tri vaø caûm ôû beà maët yù thöùc. Ñaây laø thöù aùnh saùng thuaàn tuùy, khoâng coù buïi traàn phaûn chieáu, neân khoâng cho nhìn thaáy gì. Ñaây cuõng laø tình yeâu khoâng laøm rung daây ñaøn xaùc thòt, neân cuõng khoâng cho caûm thaáy chi. Khoâng rung leân ôû daây ñaøn taâm sinh töï nhieân, neân yeâu khoâng boác löûa (inflammation) nhö ñoâi phen trong ñeâm toái giaùc caûm, do ñoù khoâng coù yeâu say ñaém (passionneù), maø chæ coù yeâu öa chuoäng (estimatif), yeâu theo ñaùnh giaù cuûa tinh thaàn. Do nghieäm ñònh vaø ñaùnh giaù aáy maø coù ñoùi khaùt duø khoâng caûm ñoùi khaùt, bôûi theá sinh lo hoaûng vì yeâu, lo sôï maát Chuùa, töôûng nhö bò Ngaøi boû. Cuõng thì lo hoaûng vì yeâu nhö ôû ñeâm toái giaùc caûm, nhöng laïi dieãn ra ôû ñoä saâu neàn taûng, neân ñôùn ñau gheâ gôùm.

Ñaây laø ñeâm ñaày aùnh saùng, laïnh ñaày söùc noùng, nhöng saùng coù theå doài daøo hôn noùng (nghieâng veà hieåu) hoaëc ngöôïc laïi (nghieâng veà tieáp xuùc trong yeâu). Saùng ñaây laø thöù saùng khaùc, thöù tröïc tri baèng "caûm thöùc thaàn linh". Tia saùng naøy phaùt ra töø maët trôøi beân trong, "tia saùng cuûa toái taêm" theo caùch goïi cuûa thaùnh Denys. Noùng ñaây cuõng laø noùng ôû ñoä saâu voâ caûm, neân huûy thieâu ñeán reã, naïo veùt ñeán ñaùy, ñeán xöông, khieán haáp hoái trong moät thöù ñau khoâng hieåu noåi. Y nhö löûa noù vöøa soi saùng, vöøa ñoát cuûi chaùy ñen. Coù gì nhö lao mình vaøo tay ñaáng mình yeâu, maø laïi bò ñaáng aáy cöï tuyeät, ñaùnh baät ra khoûi Ngaøi. Thöû töôûng töôïng cuù soác!

AÙnh saùng vaø tình yeâu naøy dieãn ra taän ñaùy linh hoàn, choã chæ coù moät mình Chuùa tieáp xuùc vaø tieáp xuùc thaúng vôùi toâi, nhö "töø goác tôùi goác" (substance aø substance), khieán Satan khoâng beùn maûng tôùi ñöôïc, maø chæ coù theå khuaáy phaù giaùn tieáp töø ngoaøi, ôû lôùp giaùc caûm vaø hình töôûng.

Nhöõng huyeàn kieán vaø huyeàn töôïng khaùc

Trong thôøi gian cuûa nhöõng giai ñoaïn huyeàn nghieäm noùi treân, coù theå dieãn ra moät soá kinh nghieäm ngoaïi thöôøng nhö khaûi maïc (reùveùlation), huyeàn ngoân (parole) (Trong Nhaät kyù thieâng lieâng, I-Nhaõ noùi ñeán Loquela noäi taâm vaø ngoaïi giôùi, haún ñoù laø huyeàn ngoân. Trong huyeàn nghieäm AÁn Ñoä, coøn thaáy noùi ñeán aâm thanh vaø maøu saéc aùnh saùng) vaø huyeàn kieán (vision). Huyeàn kieán coù theå ñöôïc coi nhö goø ñoáng noåi cao leân giöõa caùnh ñoàng huyeàn nghieäm. Coøn huyeàn ngoân vaø maïc khaûi laø nhöõng hieän töôïng baát thöôøng, keû coù ngöôøi khoâng.

Baøn veà huyeàn kieán vaø huyeàn töôïng, chuùng toâi chæ nhaém ñeà ra nhöõng tieâu chuaån giuùp phaân bieät giaû chaân, nhöõng quy taéc giuùp tuøy nghi öùng phoù. Ñeå ñöôïc theá, caàn bieát ñaâu laø ñòa taàng taâm lyù ôû ñoù dieãn ra huyeàn kieán naøy hay huyeàn töôïng kia.

Ñoái töôïng cuûa huyeàn töôïng hay huyeàn kieán coù theå ñöôïc caûm thaáy nhö ôû ngoaøi hoaëc ôû trong toâi. ÔÛ ngoaøi khi do caûm giaùc (vì caûm giaùc höôùng ngoaïi), nghóa laø chính giaùc quan bò taùc ñoäng. Maø ñeå taùc ñoäng ñöôïc vaøo chuùng, chæ caàn soùng ñieän töø hay soùng ñaøn hoài thoâi. Vaâng, chæ caàn baét chöôùc nhöõng soùng aáy maø taùc ñoäng vaøo thính giaùc hay thò giaùc, laø khieán nhìn thaáy hình aûnh nhaân vaät naøy, tieáng noùi cuûa quyû thaàn kia raát deã. Vaø ñaây laø tröôøng hôïp Maisen nghe tieáng Chuùa trong buïi caây (Xh.3.2tt.), Bernadette nhìn thaáy Ñöùc Meï ôû Loä ñöùc. Traùi laïi, khi Marguerite Marie Alacoque gaëp Chuùa baèng "noäi giaùc", thì ñaây laø huyeàn kieán hình töôûng (vision imaginaire): Chuùa taùc ñoäng vaøo trí töôûng cuûa nöõ thaùnh, ñeå nôi aûnh töôïng taâm lyù aáy, Ngaøi coù maët ñaëc bieät vôùi chò vaø chò caûm nhaän Chuùa trong taâm hoàn mình.

Tieân sa Avila vaø I-Nhaõ Loyola noùi ñeán huyeàn kieán Ba Ngoâi cuûa hoï. Huyeàn kieán Ba Ngoâi luoân laø huyeàn kieán tueä trí, vaø huyeàn kieán tueä trí chính yeáu laø veà Ba Ngoâi, ñoâi khi cuõng veà moät maàu nhieäm naøo khaùc. Ba Ngoâi khi aáy hoaëc ôû döôùi daïng phaân bieät, hoaëc ôû döôùi daïng ñoàng theå. Khoâng bieát ñaây coù gì gioáng vôùi huyeàn kieán yeáu theå (d'essence), huyeàn kieán veà Thieân Chuùa ôû choã laø baûn nguyeân: "Cha thì khoâng ai bieát" (Yo. 1.18 ; Lc. 10.22) hay khoâng?

Neáu kinh nghieäm Ba Ngoâi cuûa I-Nhaõ nghieâng veà hieåu, cuûa Tieân sa nghieâng veà hieän dieän, thì thaät ra hai veá ñeàu coù, bôûi tri ñaây laø nghieäm tri, laø tri ôû thaàn (nouõs), vaø thaáy ñaây cuõng baèng thaàn noát. Ñuùng nhö Yoan Thaùnh giaù hieåu, huyeàn kieán duø hình töôûng hay tueä trí, laø caû saùng vaø noùng moät löôït, vôùi moät trong hai veá noåi baät hôn.

Khi Thieân Chuùa trao ñoåi tröïc tieáp vôùi hoàn töø goác (substance) Ngaøi ñeán goác hoàn (trong huyeàn kieán tueä trí), thì Satan khoâng beùn maûng tôùi noåi, neân ta tuyeät ñoái an toaøn (Trao ñoåi "töø baûn goác ñeán baûn goác" coù theå dieãn ra trong huyeàn kieán tueä trí, trong maïc khaûi veà chính Thieân Chuùa, thöôøng döôùi daïng Ba Ngoâi). Satan duø coù khuaáy phaù ôû beà maët cuõng chæ uoång coâng thoâi, vì Chuùa ñaõ neo vöõng hoàn nôi Ngaøi töï beà saâu aáy. Coù ñieàu, nhö I-Nhaõ nhaän xeùt, phaûi phaân bieät luùc huyeàn nghieäm thöïc vôùi thôøi gian lieàn sau, khi maø dö aâm coøn maïnh, khieán khoâng roõ laèn ranh, nhöng Satan vaø baûn tính thì deã daøng nhaäp cuoäc roài.

Caûm giaùc, caûm tính vaø trí töôûng (thieát nghó phaûi keå caû tö töôûng nöõa) laø nhöõng maûnh ñaát voâ chuû, maø ôû ñoù caû thaàn aùc, thaàn laønh vaø baûn tính ñeàu tung hoaønh ñöôïc, neân raát khoù nhaän ra ai laø taùc giaû cuûa troø chôi naøy, vôû tuoàng kia. Bôûi theá, theo Yoan Thaùnh giaù, khoâng neân ham vaø tin vaøo caùc huyeàn kieán vaø huyeàn töôïng voán dieãn ra treân ñòa baøn aáy. Ñoù ñaây töøng giôø phuùt, thieáu gì nhöõng vuï vieäc nhö "Ñöùc Meï hieän ra", "Thaùnh Thaàn nhaäp", "hoàn hieän veà", "Chuùa Cha phaùn", v.v... Veà quyû thì, theo Yoan Thaùnh giaù, haén thöôøng ñöôïc thaáy xuaát hieän döôùi nhöõng hình thuø khuûng khieáp, nhöng cuõng coù khi döôùi loát thaàn laønh. Moät ñoâi khi trong tích taéc, haén ñeán "töø tinh thaàn ñeán tinh thaàn" vôùi hoàn ta, vaø ñaây laø moät caûm nhaän khuûng khieáp, laøm cheát ngay ñöôïc neáu keùo daøi.

Thay vì chia thaønh hai loaïi huyeàn kieán hình töôûng vaø tueä trí nhö ngöôøi khaùc, Yoan Thaùnh giaù laïi phaân thaønh ba:

- huyeàn kieán hình theå (corporelles) qua giaùc quan hay trí töôûng.

- huyeàn kieán thieâng lieâng höõu nieäm hay hình theå. Huyeàn kieán tröôùc laø nhöõng gì lyù trí hieåu noåi, coøn huyeàn kieán sau coù theå lieân quan ñeán nhöõng gì seõ xaûy ra.

- huyeàn kieán thieâng lieâng thuaàn tuùy khi khoâng coøn qua caûm giaùc, aûnh töôïng taâm lyù hay yù töôûng (moâ thöùc) gì nöõa. Huyeàn kieán thieâng lieâng thuaàn tuùy, ôû choã hoaøn haûo cuûa noù, chæ dieãn ra ôû treân Trôøi; coøn ôû möùc khieám khuyeát thì moät soá thaùnh coù theå traûi qua. Loaïi naøy chaéc chaén laø huyeàn kieán tueä trí roài.

Ñoái vôùi huyeàn kieán hình töôûng (vaø aét haún cuõng theá ñoái vôùi caùc huyeàn kieán do caûm giaùc cuõng nhö caùc huyeàn töôïng khaùc), sau ñaây laø nhöõng tieâu chuaån giuùp xaùc ñònh nguoàn goác Thieân Chuùa cuûa chuùng:

1. AÁn töôïng chuùng ñeå laïi raát saâu saéc, qua nhieàu naêm thaùng khoâng theå môø phai. Coù ñieàu theo taâm lyù hoïc chieàu saâu, nhöõng gì töø voâ thöùc taäp theå voït leân cuõng ñeà laïi aán töôïng saâu beàn nhö theá.

2. Hieäu quaû seõ laø söï ngoït dòu, nhaát laø bình an saâu xa trong taâm hoàn.

3. Hieäu quaû coøn laø söï phaùt trieån ñaïo ñöùc, maø ñaëc bieät laø cuûa ñöùc khieâm nhöôøng vaø thuaän Thieân.

Rieâng I-Nhaõ ñeà ra moät quy taéc phaân ñònh thaàn caên veà caùc hieän töôïng thieâng lieâng noùi chung: Chæ ñuùng laø do Chuùa caùi gì töø baét ñaàu suoát cho ñeán keát thuùc ñeàu toát, nhaát laø caøng luùc caøng toát. Bôûi theá, neáu caùi gì baét ñaàu toát, maø roài keùm toát daàn, ñeå cuoái cuøng khoâng toát nöõa, nhö caùm doã ñöùc tin vaø nhuïc duïc, nhö caûm nhaän töï phu, töï cao, gheùt ghen v.v..., thì ñuùng laø coù caùi ñuoâi cuûa thaàn aùc ñaâu ñaây roài.

Töø laâu taïi Vieät Nam, ngoaøi nhöõng tin ñoàn veà Ñöùc Meï hieän ra, quyû hieän hình, hoàn baùo moäng, coøn thaáy noùi ñeán Ñöùc Meï aùm, thaäm chí caû Chuùa Cha vaø Thaùnh Thaàn cuõng aùm nöõa. Ñuùng laø AÙM, vì caùc Ngaøi nhaäp vaøo ñeå duøng mieäng cuûa chò naøy, oâng noï maø phaùn nhaân danh mình. Vaâng, khoâng phaûi Chuùa noùi vôùi hoï ñeå hoï nhaân danh Ngaøi ñi noùi laïi vôùi ngöôøi khaùc ñaâu (Nhö tröôøng hôïp caùc ngoân söù, Bernadette, v.v...), maø Chuùa (hay Ñöùc Meï) söû duïng mieäng löôõi vaø thaân xaùc hoï nhö coâng cuï voâ tri ñeå duøng ngoâi thöù nhaát maø noùi thaúng vôùi chuùng ta, gioáng nhö Quan Coâng "thaùnh phaùn" trong nhöõng cuoäc leân ñoàng vaäy.

Chuùng ta thöøa bieát, ñaây khoâng phaûi laø caùch xöû söï cuûa Chuùa vaø caùc thaùnh voán toân troïng baûn vò chuùng ta, neân khoâng theå "nhaäp vaøo" vaø "aùm" chuùng ta nhö quyû quen laøm. Vaâng, duø trong Cöïu öôùc hay Taân öôùc, duø nôi caùc huyeàn töôïng ñöôïc Hoäi thaùnh coâng nhaän töø xöa ñeán nay, khoâng heà coù vieäc Chuùa "aùm" hay "nhaäp" nhö theá caû.

TOÙM LAÏI

Huyeàn nghieäm chaân chính laø moät tri nghieäm sieâu nhieân dieäu huyeàn, noù dieãn ra ôû nhöõng ñoä saâu khaùc nhau cuûa noäi taâm. Goác neàn cuûa chuùng laø thöù kinh nghieäm sieâu nghieäm (transcendantal) vaø caên baûn veà Thieân Chuùa ôû taän ñaùy saâu voâ thöùc: kinh nghieäm do Tín-Voïng-AÙi thieân phuù.

Huyeàn nghieäm caên baûn naøy, qua ñôøi soáng ñöùc tin, neáu phaùt trieån vöôït möùc, coù theå ñöôïc Chuùa cho loä ra phaàn naøo ôû yù thöùc baèng huyeàn nghieäm. Choã hoaøn taát cuûa huyeàn nghieäm seõ laø huyeàn kieán vinh phuùc. Vaäy huyeàn nghieäm chính laø döï baùo cuûa vónh phuùc, do ñoù ñaùng öôùc ao.

Huyeàn nghieäm, cuøng vôùi Ñeâm toái, coù söùc lôùn lao ñeå thanh taåy taâm hoàn, phaùt huy ñöùc haïnh, nhaát laø gia taêng maïnh ñöùc AÙi, neân voâ cuøng höõu ích cho vieäc neân thaùnh. Coù ñieàu vôùi neân thaùnh, noù chæ laø moät phöông tieän, laïi chaúng tuyeät ñoái caàn.

Huyeàn nghieäm thöôøng ñöôïc chuaån bò baèng loøng soát saéng neân thaùnh, baèng coá gaéng tu ñöùc, caàu nguyeän vaø suy nieäm kieân trì.

Huyeàn nghieäm laø do Chuùa phuù vaø noù ñeán töø trong, thöôøng vôùi tieán trình boán böôùc: An tónh, Hoaøn hieäp, Xuaát thaàn vaø Hoân nhaân thieâng lieâng.

Vôùi An tónh, söùc huùt môùi chæ chaïm yù chí. Vôùi Hoaøn hieäp, caùc khieáu naêng bò xaâm chieám heát, xem nhö nguû yeân. Vôùi Xuaát thaàn, caû giaùc quan vaø thaân xaùc cuõng vaøo cuoäc. Vôùi Hoân nhaân thieâng lieâng, moïi sinh hoaït trôû laïi bình thöôøng khi maø chieâm heát ly caùch vôùi haønh, khi maø Chuùa coù maët thöôøng haèng vôùi ta.

An tónh laø kinh nghieäm ngoït ngaøo khaùc thöôøng, noù ñöôïc söûa soaïn baèng An tónh khoâ khan (Ñeâm toái giaùc caûm). Tuy khoâng suy nieäm ñöôïc vaø heát soát saéng, nhöng haønh giaû yeâu thanh vaéng vaø chaúng thieát söï ñôøi.

Hoaøn hieäp mang tôùi moät vò ngoït ngoït hôn, moät an ñònh saâu xa hôn, maø keát quaû laø moät ñöùc haïnh kyø dieäu.

Vôùi Xuaát thaàn, haønh giaû thaønh thuï ñoäng hoaøn toaøn. Huyeàn kieán thöôøng xaûy ra, coøn hoàn thì voâ cuøng khoå trong moät noãi söôùng voâ cuøng lôùn.

Trong Hoân nhaân thieâng lieâng, hoàn chæ coøn thieát tha vôùi yù Chuùa vaø vinh quang Ngaøi, cuõng nhö haïnh phuùc cuûa loaøi ngöôøi taát caû. Söï keát hôïp voâ cuøng saâu vaø thöôøng haèng vôùi Chuùa khoâng coøn ngaên trôû haønh ñoäng nöõa.

Trong tieán trình huyeàn nghieäm tröôùc Hoân nhaân thieâng lieâng, hoàn phaûi traûi qua nhöõng ñôït thanh luyeän khoán cöïc baèng Ñeâm toái giaùc caûm vaø Ñeâm toái tinh thaàn. Thaät ra, Ñeâm toái laø thöù aùnh saùng môùi haún khieán hoàn nhìn khoâng thaáy, vaø löûa noùng cuõng môùi khieán hoàn khoâng caûm nhaän ñöôïc, theá thoâi.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page