THÔØI TIEÁT SOÁNG ÑAÏO
NHÖÕNG THAÙI ÑOÄ VAØO ÑAÏO

Linh Muïc Hoaønh Sôn, SJ, Vieät Nam

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

Ñaõ laø caây, thì khoâng theå khoâng moïc leân töø moät maûnh ñaát vaø taêng tröôûng nhôø chaát ñaát ôû ñaáy, duø ñaát coù ñöôïc boùn toát töø nhöõng gì laáy töø ngoaøi vaøo. Ñaát noùi ñaây laø khí chaát cuûa anh, ñi ñoâi vôùi vaên hoùa, giaùo duïc vaø giôùi tính. Töø ngoaøi ñeán, aân suûng phaûi bieán ñoåi taát caû töø goác, nhöng aân suûng laïi haønh ñoäng vôùi nhöõng caùi ñaõ saün coù töï nhieân nôi anh. Bôûi theá môùi phaûi ñaët ra ôû phaàn A vaán ñeà naøy.

Coù ñieàu caùi neàn taûng laø con ngöôøi töï nhieân cuõng chaúng baát bieán ñaâu. Noù thay ñoåi vôùi thôøi gian, beù treû khaùc, lôùn giaø laïi khaùc. Cho neân, caùch soáng ñaïo cuûa treû thô khoâng theå y heät vôùi cuûa oâng (baø) laõo.

Vieäc soáng ñaïo laïi deã gaëp khuûng hoaûng maïnh khi ñuïng ñaàu vôùi tai öông cuõng nhö laõo-beänh-töû. Ñöùng tröôùc nhöõng thöû thaùch lôùn, laém khi baát ngôø aáy, laøm sao ñöùng vöõng ñaây? Nhaát laø lôïi duïng ñöôïc? Cheát cuõng ôû ñoù, maø taùi sinh cuõng nhôø ñoù luoân. Neân caàn söùc vieän trôï maïnh töø Chuùa vaø nhöõng chuaån bò gaáp töø baây giôø.

Duø treân thöûa ñaát hay trong hoaøn caûnh naøo, thì phaûn öùng vaø haäu quaû vaãn khaùc xa nhau töø ngöôøi naøy sang keû noï, do aân Chuùa coá nhieân, maø cuõng do möùc ñoä quaûng ñaïi cuûa ta nöõa. Nghóa laø vöøa coù phaàn cuûa ñoàng voán kyù thaùc, vöøa coù caùch sinh lôøi töø ñoàng voán naøy. Anh muoán ñem choân neùn baïc hay duøng noù sinh lôøi ñaây? Anh buoân baùn nhoû thoâi hay lao ñaàu vaøo coâng vieäc vôùi tham voïng thaät lôùn? Thieân Chuùa voán roäng raõi seõ chaúng chòu thua anh veà söï haøo phoùng ñaâu.

Thôøi tieát do tuoåi

Do thaân xaùc maø con ngöôøi thuoäc thieân nhieân, neân ñoåi thay vôùi thôøi tieát. Muøa xuaân chaû haïn laø muøa deã ñoäng xuaân tình, khieán duø treû hay giaø, duø nöõ hay nam, neáu muoán töï chuû vaø tieán ñöùc, caàn bieát lieäu gioù giong buoàm.

Moãi cuoäc ñôøi thöôøng cuõng traûi qua moät voøng xuaân haï thu ñoâng nhö theá. Treû thì laäp xuaân ôû aáu thôøi vaø xuaân phaân ôû tuoåi caäp keâ. Lôùn thì haï chí luùc "tam thaäp nhö laäp" vaø vaøo thu khi traùn nhaên coù veát. Ñaây cuõng laø khi kinh nghieäm coù dö, maø duõng khí khoâng coøn ñuû cho nhöõng cuoäc phieâu löu môùi. Vaäy haõy lao vaøo caùc giaác mô neân thaùnh khi chöa quaù muoän. Dó nhieân, coù nhöõng ngöôøi treû laâu hôn tuoåi, cuõng nhö ôn Chuùa coù söùc "caûi laõo hoaøn ñoàng" thieâng lieâng. Coù ñieàu ñaây laø tröôøng hôïp khaùc thöôøng, nghóa laø chaúng thöôøng xaûy ra. Bôûi theá, vaãn cöù neân tuøy tuoåi maø ñoåi caùch soáng ñaïo.

Vôùi treû thô, thì maãu möïc cuûa chuùng laø meï, roài cha, roài thaày coâ. Neân baøi giaûng cho chuùng chính laø taám göông soáng ñoäng cuûa nhöõng vò aáy. Tieân sa Lisieux hoïc caàu nguyeän baèng caùch ngaém oâng Martin caàu nguyeän. Vaø caûm nghieäm ñöôïc tình Cha Trôøi qua tình cha döôùi theá, khieán chò phaùt khoùc moãi khi xöôùng "Laïy Cha...". Bôûi theá, traùch nhieäm cuûa ba maù laø traùch nhieäm cöïc lôùn. Traùch nhieäm laøm göông toát tröôùc tieân, keá ñoù traùch nhieäm choïn coâ thaày, baïn chôi, nhaø tröôøng cho con caùi. Choïn caû ñoà chôi, saùch ñoïc vaø phim coi nöõa. Ñeå daïy treû yeâu Chuùa, hoï phaûi soát saéng nguyeän caàu. Ñeå daïy treû ñöùc thaønh, phaûi traùnh ñieàu doái traù. Ñeå daïy treû trung tín, thì phaûi bieát giöõ lôøi. Ñeå daïy treû loøng nhaân, haõy thöông xoùt keû khoán cuøng vaø ñoái xöû toát vôùi con meøo con choù.

Luùc treû tôùi tuoåi öông öông, haõy bôùt ra leänh vaø tìm caùch thuyeát phuïc. Ñoái vôùi chuùng, ñaây laø luùc phaûi baét ñaàu hoïc giaùo lyù, ñoïc truyeän thaùnh vaø gia nhaäp moät ñoaøn theå. Khaû naêng hy sinh vaø haêng say neân thaùnh ñaõ coù ngay töø tuoåi leân möôøi, nhö vôùi caäu beù Savioâ, caäu Stanislas Kotska. Ñeán tuoåi möôøi boán, Stanislas ñaõ vöõng moät loái soáng. Duø bò cheá dieãu vaø haønh haï, caäu quyeát khoâng ñi vaøo con ñöôøng aên chôi nhö chuùng baïn vaø anh em. Hôn theá, caäu daùm ñoåi aùo quyù toäc laáy aùo noâng phu khi troán nhaø ra ñi taàm ñaïo, vöøa aên xin vöøa cuoác boä suoát 600 caây soá ñeán Ñöùc, roài 1200 caây soá ñeán Roâma ñeå voâ Doøng Teân, baát chaáp nhöõng ñe doïa cuûa gia ñình. Caäu ñaõ coù gan phieâu löu cuûa moät ngöôøi treû, söï kieân trì vaø chín chaén cuûa moät ngöôøi lôùn, cuõng nhö söï höôùng noäi cuûa moät ngöôøi ñöùng tuoåi.

Quaû thaät, caùi thaùnh chaúng heà ñôïi tuoåi, tröø tuoåi thô, coù leõ. Thanh thieáu nieân deã caàu baèng muùa haùt, vì hoï coøn höôùng ñoäng. Nhöng nhieàu baïn duø raát treû vaãn coù theå nhaäp thieàn hoaëc chìm ñaém trong suy chieâm, thaäm chí ñaït huyeàn nghieäm. Coù ñieàu ñoái vôùi phaàn ñoâng, hoï neân khai thaùc ñieåm maïnh cuûa hoï laø hoaït ñoäng, daán thaân. Hoï coù theå nieäm suy vaø laáy laøm maãu soáng moät ñöùc Yeâsu nay ñoù mai ñaây vì haïnh phuùc cuûa loaøi ngöôøi. Hoaëc moät Phan sinh Xavier cheát guïc trong chôø ñôïi tröôùc cöûa ngoõ caùnh ñoàng truyeàn giaùo Trung quoác. Hoaëc moät cha Damien neân cuøi vôùi ngöôøi cuøi, moät meï Tieân sa Calcutta daãn ñaàu caû moät ñaïo quaân ñoâng ñaûo cuûa loøng nhaân vaø vò tha.

Ngöôøi treû ñaõ naêng ñoäng coøn laïc quan nöõa, neân soáng vôùi ngaøy mai hôn laø vôùi hieän taïi. Vaäy hoï haõy phaùt trieån ñöùc Voïng vaø soáng vì moät lyù töôûng. Hoï coù theå höôùng veà ngaøy mai cuûa moät theá giôùi tình thöông ñeå ñaáu tranh choáng haän thuø vaø kyø thò nhö Gandhi vaø Martin Luther King. Hoï coù theå höôùng veà ñieåm caùnh chung cuûa söï hoaøn thaønh Vöông quoác Chuùa khi xaû thaân loan Tin möøng.

Theo Guy Lescanne, thì ngöôøi treû hoâm nay khoâng öa thaàn töôïng cho baèng nhöõng ngöôøi maãu (modeøle), khoâng thích laøm baûn sao cho ai khaùc, maø muoán coù gì, thaønh gì rieâng nöõa. Neân haõy giuùp hoï noi göông thoâi, chöù ñöøng raäp khuoân. Giuùp hoï suy nghó ñeå töï tìm ra con ñöôøng mình vaø töï reøn laáy moät nhaân caùch. Vaâng, muoán phieâu löu vaøo con ñöôøng neân thaùnh, nhaát laø thaùnh daán thaân, thì phaûi baét ñaàu ngay khi coøn treû.

Quaû thaät, luùc ñaõ veà giaø, tuy tính traàm laïi ñaáy, nhöng caùi gan laïi beù ñi. Gaëp nhieàu thaát baïi roài, ngöôøi ta deã sinh yeám theá. Vaø ngöôøi ta nghó veà quaù khöù trong tieác nuoái, nghó veà caùi cheát trong öu phieàn. Ñaây laø luùc neân suy veà yù nghóa cuoäc ñôøi vaø ñaém chìm trong caàu nguyeän. Ñeå tin töôûng vaø laïc quan leân, haõy nghó nhieàu ñeán haïnh phuùc Thieân quoác vaø nhìn Thaäp giaù döôùi aùnh saùng Phuïc sinh.

Töông lai cuûa ngöôøi giaø laø ôû ñaùm treû con chaùu hoï. Vôùi chaùu con ñoâng ñuùc vaø neân ngöôøi, hoï seõ an taâm nhaém maét, thaáy raèng tuy cheát, vaãn nhö soáng tieáp phaàn naøo. Neáu ñan syõ vaø toâng ñoà khoâng coù con theo xaùc thòt, hoï vaãn coù con theo Thaàn khí. Vaâng, duø bieát hay khoâng, hoï ñaõ goùp coâng khoù nhoïc sinh ra cho Chuùa nhöõng ngöôøi con. Mai ngaøy treân Thieân quoác, hai beân seõ nhaän ra nhau vaø moái tình seõ ñaèm thaém. Vaäy duø giaø hay gaàn cheát, ngöôøi ta luoân coù moät töông lai ñeå höôùng veà, vaø ñaây laø töông lai cuûa doøng toäc thieâng lieâng. Hoï coù theå quan taâm ñeán ñaùm ngöôøi maø trong ñôøi hoï töøng ñaõ giuùp. Quan taâm caû ñeán nhöõng keû maø hoï coù theå sinh ra cho Chuùa duø trong tình traïng khoán khoå hoâm nay baèng nguyeän caàu vaø hy sinh chaáp nhaän voøng xoay beänh laõo töû.

Nhöõng hoaøn caûnh-giôùi haïn

Ñaây laø nhöõng hoaøn caûnh cuøng cöïc maø ngöôøi ngöôøi phaûi traûi qua, nhö söï cheát vaø nhöõng ruûi ro, nhö söï coâ ñôn vaø toäi loãi theo danh saùch cuûa Karl Jaspers.

Chuùng ta haõy noùi ñeán laõo-beänh-töû vaø ñau khoå. Nhöõng cuù soác maïnh nhaát baét gaëp ôû ñoù, nhöõng cuù soác dai daúng chuùng rình raäp treân töøng böôùc ñi. Coù theå noùi, chuùng laø thaønh phaàn taát yeáu vaø quan troïng cuûa cuoäc soáng, do ñoù cuõng laø thaønh phaàn khoâng bao giôø thieáu cuûa soáng ñaïo. Laøm sao ñaây ñeå böôùc ñi vaãn bình oån duø vôùi nhöõng côn ñaát ñoäng lieân hoài, coù khi tôùi baûy taùm ñoä Richter? Laøm sao ñaây ñeå ñòa chaán caøng khuûng khieáp thì ñöùc tin caøng vöõng vaø söùc soáng doài daøo? Phuïc sinh chæ höøng leân töø boùng maây thaäp giaù neáu thaäp giaù ñöôïc chaáp nhaän vaø kheùo lôïi duïng.

Haõy baét ñaàu vôùi caùi cheát. Cheát laø ñieåm tôùi cuûa beänh, laõo, trong khi khoå ñau laø caùi cheát cuûa taâm hoàn.

Theo Martin Heidegger, thì soáng laø Hieän höõu-vì-söï cheát. Hieän höõu cuûa ta chìm saâu giöõa thôøi gian, neân soáng laø Coù-ñoù (da-sein), töùc bò neùm giöõa doøng ñôøi trong coâ ñôn (deùreùliction), trong lo hoaûng (angoisse). Soáng laø vöôn tôùi, neân cuõng laø lo tôùi (souci). Coù ñieàu ñaây laø vöôn tôùi caùi cheát hay phuû ñònh caùi soáng, phuû ñònh hieän höõu.

Ñöùng tröôùc vöïc thaúm hö voâ maø con ngöôøi böôùc daàn vaøo, thöôøng khi vì sôï maø noù troán laån giöõa ñaùm ñoâng voâ danh cuûa Ngöôøi ta (on), vöøa coá queân caùi cheát, vöøa coá troán khoûi caùi chính mình. Moät hieän sinh khoâng trung thaønh vôùi yù nghóa cuûa noù: Ñeå neân xöùng ñuùng (authentique), noù caàn ñeán yù thöùc vaø quyeát ñònh. YÙ thöùc hay giaùc ngoä veà yù nghóa vaø höôùng tôùi cuûa cuoäc soáng; quyeát ñònh töï ñoùn tröôùc (anticiper) ñònh meänh noùi treân. Vaø ñaây laø veùn maøn che kín noù ñeå trôû veà vôùi chính mình.

Neáu Heidegger cho raèng hieän höõu voït leân töø hö khoâng, thì Phaät giaùo laïi laáy hö khoâng laøm coát loõi cuûa hieän höõu. Tuy hö khoâng laø noäi dung cuûa caû khoâng gian beân ngoaøi vaø khoâng gian beân trong toâi, nhöng do tham si, toâi laïi coi taát caû laø coù thaät: coù thaät caùi ngaõ noù ñang ham muoán, coù thaät luoân nhöõng ñoái töôïng maø noù mong chieám ñoaït. Do ñoù maø sinh khoå. Khoå vì söï hieän höõu cuûa caùi Toâi noù tham maø chöa ñöôïc, noù saân khi maát ñi. Khoå nöõa vì caùi ngaõ bò ñoàng hoùa vôùi xaùc, maø xaùc thì ñieâu ñöùng vì laõo beänh töû, ñieâu ñöùng ngay töø khi "ñaõ mang tieáng khoùc ban ñaàu maø ra".

Theo "Phaät gia Taây phöông" Schopenhauer, thì chæ coù YÙ muoán - soáng muø quaùng noù naèm chô vô ñoù, chöù keû (caù theå) muoán thì khoâng. Do caùi YÙ muoán chaúng thuoäc ai naøy maø naûy sinh Tình yeâu, caùi tình noù laø moài nhöû cho ngöôøi ta lao ñaàu vaøo vieäc baûo veä gioáng noøi, nhö nhöõng chuù thieâu thaân daïi doät vaäy.

Cho neân, giaûi phaùp Phaät giaùo laø ra khoûi si meâ baèng yù thöùc ñuùng, töùc Chaùnh kieán. Nhaø sö seõ töï nhuû: Toâi ñaâu phaûi xaùc thaân, neân cheát ñaâu phaûi laø toâi. Vaø oâng seõ nhìn thaúng vaøo khoå ñau vaø caùi cheát baèng caëp maét baøng quan, mieãn nhieãm.

Ñaâu laø yù nghóa ñuùng Kytoâ-giaùo cuûa söï soáng vaø söï cheát? Vaâng, ñaâu môùi laø "chaùnh kieán" cuûa chuùng ta?

Kytoâ-giaùo khoâng noùi: Toâi khoâng phaûi xaùc thaân. Nhöng Kytoâ-giaùo coù theå noùi: Toâi khoâng chæ laø xaùc thaân, maø coøn coù gì cao hôn xaùc thaân nhieàu. Nhôø ñoù, cuù soác cuûa söï cheát ñaõ bôùt taàm khuûng khieáp cuûa noù.

Kytoâ-giaùo cuõng khuyeân "ñoùn tröôùc" caùi cheát baèng chaáp nhaän vaø hieán daâng. Vaû laïi, Kytoâ-giaùo khoâng coi caùi cheát laø taän keát, do ñoù ngoõ cuït, nhöng laø cöûa môû vaøo phuïc sinh nhôø ñoøn baåy Thaùnh giaù Chuùa. Döôùi aùnh saùng maàu nhieäm chöõ Thaäp naøy, caùi cheát tuy coøn laø hoaøn caûnh - giôùi haïn ñaáy, nhöng giôùi haïn aáy ñaõ ñöôïc gaøi mìn ñeå noå tung khi ñöùc Kytoâ duøng caùi cheát ñeå phuû ñònh noù. Caùi cheát khoâng laø ngoõ cuït nöõa, maø ñöôøng ñi; khoâng coøn sinh tuyeät voïng, maø hy voïng. Caùi cheát ñaõ cuøn ñi phaàn naøo söï saéc nhoïn cuûa noù. Toâi noùi "phaàn naøo" thoâi, vì daãu sao, chuùng ta coøn soáng trong söï tranh toái tranh saùng cuûa ñöùc tin. Ngay ñeán Tieân sa Avila, duø ñau ñôùn gheâ gôùm luùc caûm nhaän ngaøy veà (vôùi Chuùa) coøn xa, theá maø ñoâi luùc vaãn phaùt run tröôùc yù töôûng cheát. Coøn vôùi Tieân sa Lisieux tröôùc luùc cheát, thì ñaây laø "ñeâm toái hö voâ", "haáp hoái thuaàn tuùy", "khoâng moät daáu veát cuûa an uûi".

Coù ñieàu neáu ñöùc tin maïnh, thì söï cheát cuõng bôùt phaàn aûm ñaïm. Do ñoù ñeå chuaån bò cho noù, ta phaûi nuoâi döôõng ñöùc tin ngay töø baây giôø. Ñeå cuûng coá ñöùc tin, phaûi caàu ôn vaø nieäm suy. Cuõng caàn nhìn thaúng vaøo caùi cheát ñeå "ñoùn tröôùc" noù. Vaø ñaáy laø ñi vaøo "chaùnh kieán". Söï thöïc veà caùi cheát ñang ñeán khi ñöôïc nhaän ra seõ caûnh tænh nhöõng ai coøn nhieàu ham hoá vaø giuùp hoï tìm ra yù nghóa Kytoâ-giaùo cuûa caû söï soáng laãn söï cheát. Vaâng, soáng ôû ñôøi khoâng phaûi laø toaøn soáng. Vaø ñöôøng cöùu ñoä phaûi ñi qua thaùnh giaù ñeå tôùi phuïc sinh. Vaâng, duø nghó ñeán söï cheát vaø thaäp giaù, moät Kytoâ-höõu ñuùng danh phaûi lieân heä chuùng vôùi phuïc sinh vaø thaêng vinh, nhôø ñoù soáng vaø taêng tröôûng trong ñöùc Voïng.

Coù ñieàu ñöøng hình dung phuïc sinh nhö moät trôû veà vôùi caùi xaùc döôùi daïng hoâm nay, vaø thaêng vinh nhö moät thieân ñöôøng kieåu taïi theá, töùc haïnh phuùc bình thöôøng khoâng boùng maây ñau khoå. Ñaây laø thöù coõi Tieân hay Thieân maø Phaät giaùo coøn ñaët trong voøng tham si vaø trong coõi luaân hoài. Do thaùi giaùo xöa cuõng voïng töôûng moät thieân ñöôøng taïi theá, moät Nöôùc Chuùa giöõa traàn gian nhö theá. Vaø nhö theá laém Kytoâ-höõu hoâm nay mô töôûng moät soáng laïi trong thaân xaùc cuõ, moät baát töû theo nghóa keùo daøi, moät thieân giôùi vôùi ñaày ñuû tieän nghi. Hoï chöa thaät söï cheát ñi vôùi theá gian naøy ñeå xöùng ñaùng vôùi moät söï soáng khaùc haún, söï soáng trong Ñaáng laø Khaùc vieát hoa, Khaùc hoaøn toaøn. Moät luyeän nguïc caàn ñeán mai sau seõ giaûi thoaùt hoï khoûi boùng maây vaø vaán vöông aáy.

Khoâng ai choái raèng, vì ñaáng laø Tinh thaàn ñaõ nhaäp theå, neân maët ñaát cuõng thoaûng muøi da thòt ñaáng Chí toân. Coù ñieàu, ñeå hoaøn taát vieäc cöùu theá, Ngaøi phaûi ñi vaøo söï cheát ñeå môû ñöôøng cho ta böôùc sang moät söï soáng ñoåi khaùc. Vaäy cöù yeâu söï soáng naøy, nhöng yeâu tuøy vaøo (en fonction de) moät söï soáng khaùc haún mai sau.

Chaúng nhöõng ñoùn tröôùc (anticiper) caùi cheát vì cheát laø ñöôøng ñi, maø coøn ñoùn tröôùc vì ñaây laø bieåu hieän tình yeâu nöõa. Vì yeâu ta, Chuùa ñaõ cheát ñeå cöùu ta. Ñeán löôït ta vì yeâu Chuùa, saün saøng cheát ñi vôùi Chuùa, cheát vì Chuùa. Chaúng nhöõng chaáp nhaän cheát, Marie de l'Incarnation coøn saün loøng "sa hoûa nguïc" ñeå thöôïng toân ñöùc coâng minh cuûa Thieân Chuùa, khi maø hoûa nguïc quaû xöùng vôùi toäi con ngöôøi. Baét chöôùc nöõ tu raát thaùnh aáy, ta cuõng coù theå chaáp nhaän caùi cheát vôùi taát caû lo sôï vaø khoán khoå keøm theo nhö ñieàu thích xöùng vôùi ta, maø chæ xin giöõ laïi cho ta tình thaân cuûa ñaáng ñaõ yeâu ta ñeán cuøng taän.

Nhôø thaùi ñoä Ñoùn tröôùc naøy (ñoái vôùi caùi cheát), töø theá thuï ñoäng ta ñaõ chuyeån sang chuû ñoäng. Ñaây laø Tri meänh vaø Thuaän thieân meänh, laø ñi con ñöôøng Chuùa Yeâsu ñeå thaønh baø con vôùi Chuùa (Mc.3.35) trong giaây phuùt quyeát ñònh cuûa caû cuoäc ñôøi. Vaâng, ñaây laø luùc hoaøn thaønh mình, nhö Rahner nghó. Thaønh aùc hay thieän vónh vieãn laø do cheát döõ hay cheát laønh ñaáy. Ta caøng vöõng ñi hôn khi chính Chuùa ñaõ ñi vaøo söï cheát cuûa ta, cuøng vôùi ta. Neáu khi ta khoå, coù Chuùa khoå vôùi ta, thì khi cheát cuõng vaäy neáu ta chaáp nhaän noù vì Ngaøi. Ñoàng haønh vôùi ta trong söï cheát, Chuùa ñeå laïi daáu hieäu ñoàng haønh aáy ôû pheùp Xöùc daàu beänh nhaân vaø Thöùc aên ñöôøng Thaùnh theå. Dìm mình vaøo caùi cheát cuûa Chuùa baèng kyù hieäu huyeàn tích, ta deã vöôït qua trieàn goác gaäp gheành cuûa laõo beänh töû nhôø söï ñoàng haønh cuûa Chuùa vaø söùc maïnh voït leân töø thaäp giaù Chuùa.

* * *

Neáu giôø cheát laø phuùt giaây gaáp gaùp trong ñoù ít ai bình tónh noåi, khieán nhaãn chòu ñöôïc ñaõ laø toát roài, thì trong laõo beänh vaø khoå ñau, ngöôøi ta thöôøng khoâng ñeán noãi huït hôi nhö theá. Vaäy ôû ñaây, con ngöôøi deã chuû ñoäng hôn vaø taùc chieán coù keá hoaïch ñöôïc. Caùi ñaùng leõ laø ñòa nguïc cho con ngöôøi, haõy bieán noù thaønh loø luyeän cho Tín voïng aùi. Baèng caùch ñoùn tröôùc, töùc saün saøng, thaäm chí öôùc ao. Tuøy thaùi ñoä thuï hay chuû ñoäng aáy, cuõng nhö tuøy möùc tin yeâu nhö ñoäng cô, maø boä maët thieâng lieâng bieán ñoåi.

YÙ thöùc vaø quyeát ñoùn tröôùc nhöõng hoaøn caûnh-giôùi haïn cuûa cuoäc ñôøi, ñoù laø thaùi ñoä ñuùng xöùng vaø hieän sinh ñuùng phaän. Neáu yù thöùc ñuû saùng vaø ñoùn tröôùc ñuû chaân thaønh, thì khoâng khoûi ñuïng beå ñaàu tröôùc moät caùi cheát nhö ngoõ cuït phi lyù theo caùch nhìn cuûa Heidegger. Vaâng söï "lo ñeán" (souci) seõ thaønh voâ nghóa, khi maø caùi anh quan taâm chæ laø ngoõ cuït.

Söï hanh thoâng maø hy voïng phuïc sinh taïo neân cuõng khoâng phaûi laø loái thoaùt baèng aûo töôûng. Do caùi cheát cuûa Thaày, nhöõng hoaøn caûnh-giôùi haïn kia ñaõ môû veà Voâ haïn roài. Nieàm ñau vaãn coøn ñoù, nhöng döôùi boùng raâm thaäp giaù, noù ñaõ dòu ñi, khieán ngöôøi ta coù theå ñaït ñöôïc söï bình an cuûa Chuùa.

Neáu suy nhö theá vaø caàu nguyeän roài, maø noãi ñau vaãn maïnh hôn nieàm tin, thì ta coù theå ñi vaøo moät thö giaõn taâm lyù. Ta coù theå ñeå maëc "nöôùc ñoå laù khoai", maëc cho caùc yù nghó vaø tình caûm chuùng ñeán roài chuùng ñi, vaø loøng seõ eâm laïi ñeå ñöùc tin hieän toû.

Ñöùng tröôùc laõo beänh, ngöôøi ta caûm thaáy bôùt gay caán hôn laø ñöùng tröôùc caùi cheát. Nhöng cheát, ngöôøi ta chæ cheát moät laàn thoâi, chöù beänh thì noái tieáp khoâng ngôi, vaø laõo trieàn mieân khoâng döùt. Beänh hay laõo ñeàu khoå caû, vaø khi khoå dai daúng, ngöôøi ta khoù bình tónh ñöôïc.

Ngoaøi beänh thaân ra, coøn coù beänh taâm. Taâm beänh caøng trò khoù, vaø gaây phieàn cho xung quanh cuõng nhieàu. Beänh coøn hy voïng chöõa khoûi, chöù taät thì baát trò, khieán nhaân phaåm bò xung quanh haï thaáp vaø ñöông söï soáng trong boùng toái daøy ñaëc, khoâng töông lai. Vaâng, haõy hình dung moät ngöôøi cuït chaân cuït tay hay maët maøy dò daïng, moät ngöôøi ñieác, ñui, caâm hay ngaây daïi suoát ñôøi...: Laøm sao ñeå hoï tìm thaáy chuùt sinh thuù haàu soáng noát quaõng "ñôøi thöøa" ñaây?

Ngoaøi taät beänh ra, coøn caû traêm thöù khoå khaùc, nhö ñoùi ngheøo, bò xa laùnh, khinh khi, thaønh treû moà coâi hay bò ngöôøi tình phuï raãy. Roài nhöõng tai öông baát thaàn aäp ñeán, nhö ñaát ñoäng, nuùi löûa phun, nhö hoûa tai, baõo luït, ñaát truoài, nhö chaïy giaëc, troäm cöôùp, v.v... Bieát bao caûnh tang toùc vaø chia ly dieãn ra haèng ngaøy khaép nôi treân theá giôùi, khieán duø khoâng trong cuoäc cuõng caûm thaáy cuoäc soáng ñaùng buoàn vaø quaù baáp beânh. Laøm sao ñaây ñeå giöõa mòt môø, vaãn coøn thaáy ñoám sao hy voïng? Laøm sao ñaây ñeå khi soùng gioù vuøi daäp vaãn vöõng ñöôïc maùi cheøo? Nhaát laø laøm sao ñeå bieán nhöõng tai hoïa aáy thaønh cô may neân thaùnh?

Luùc maø trong toâi coøn nhieàu ham hoá, haõy lôïi duïng nhöõng bi caûnh ñeå giaûi bôùt vaán vöông. Baèng khi cay ñaéng ñaõ traøn ly, thì neân nghó tôùi ñieàu vui, keûo caêng quaù nhôõ sinh "stress". Ñaây khoâng phaûi caùi vui cuûa daät laïc hay caùi queân trong ly röôïu, khoùi phuø dung, maø söï an uûi cuûa Ñaáng ñaõ tôùi chia seû vôùi ta kieáp soáng phuø du naøy, keå luoân söï cheát. Neáu nhö theá, maø vaãn khoâng tan ñaùm maây, thì haõy caàu cöùu ñeán moät hai giaûi trí laønh maïnh. Ñaây laø vaøi baûn nhaïc eâm vui, chöù khoâng kích ñoäng, moät phim truyeän ñaày tình ngöôøi, chöù khoâng ñaày baïo löïc, khieâu daâm. Tieáp ñeán laø vaøo thieàn ñeå taâm an. Hay nguyeän caàu ñeå coù theå khoùc.

Sau khi caêng thaúng giaûm döôùi möùc baùo ñoäng roài, toâi baét ñaàu lôïi duïng thöông ñau ñeå tieán. Baèng caùch tuaân yù Chuùa, coá nhieân. Theâm moät böôùc, baèng caùch hieäp thoâng vôùi Chuùa trong maàu nhieäm Vöôøn daàu, trong höôùng ñi ñoàng cöùu chuoäc. Coù Chuùa beân toâi, toâi bôùt sôï, bôùt lo. Coù Chuùa vôùi toâi, seõ ñöôïc nhieàu an uûi. Coù Chuùa nôi toâi, söùc chieán haún doài daøo.

YÙ nghóa soáng ñaïo I: traùnh tai hoïa, laäp coâng quaû

Trong Yeáu chuù (annotations, lôøi daën) ñaàu saùch Thaàn thao, thaùnh I-nhaõ daïy ta tuøy côm gaép maém, cöù theo taâm traïng, khaû naêng vaø chí höôùng cuûa thuï thao maø bieán cheá thaàn thao cho hoï. Rieâng vôùi keû thoâ laäu vaø vaên hoùa thaáp, chæ neân giuùp hoï suy veà hình phaït, luaät Chuùa cuøng vôùi vieäc laønh, vieäc giöõ nguõ quan laø ñuû. Giaûng cao hôn, chaéc hoï khoâng lónh hoäi ñöôïc ñaâu.

Ngöôøi ñeán tónh taâm hay döï tuaàn ñaïi phuùc haún khoâng thuoäc phöôøng cuøng hung cöïc aùc; vaø giaû nhö tröôùc ñaây laø theá, thì nay cuõng nghó laïi roài. Thaät thì keû tinh teá, coù caên cô thieâng lieâng, vôùi ôn Chuùa thuùc coù theå xoay 180 ñoä. Nhö tröôøng hôïp Augustin boû toái ra saùng, hay tröôøng hôïp Phaoloâ, ñang laø keû baét Chuùa boãng neân söù ñoà cuûa Ngaøi. Nhöng vôùi phaàn ñoâng ngöôøi ñôøi, toäi thì khoâng gôùm laém maø thaùnh cuõng thaáy xa vôøi treân maây. Hoï chæ muoán traùnh khoå hình hoûa nguïc, theá thoâi.

Suøng ñaïo hôn, moät soá keû muoán bôùt toäi vaø laäp coâng quaû. Laäp coâng quaû, theo Phaät giaùo, môùi chæ laø ñöôøng cuûa cö syõ, coøn trong tham si, nghieäp quaû, luaân hoài. Thöù ñaïo "laäp coâng" (meùrites) naøy khoâng bò Kytoâ-giaùo coi khinh, nhöng noù khieám khuyeát töø caên baûn. Khieám khuyeát do ñích nhaém laø thöù thieân ñöôøng ñaët beân caïnh Thieân Chuùa. Khieám khuyeát do loøng tham: tham hay ham thöù haïnh phuùc aáy, chöù chöa coù tình yeâu vò tha ñoái vôùi ñaáng Chí toân. Vaâng, thieân ñöôøng ñuùng Kytoâ-giaùo laø baûn thaân Thieân Chuùa, maø Thieân Chuùa thì khoâng phaûi ñoái töôïng ham muoán, maø ñoái töôïng ñeå yeâu thöông.

Coù ñieàu thöù ñaïo cuûa tham si kia thöôøng vaãn ngoû cöûa veà moät ñaïo cao hôn do höôùng nhaém cuûa aân suûng khi maø tín ñoà khoâng coù yù kheùp laïi ôû moät thöù thieân ñöôøng thaáp keùm nhö vaäy. Duø sao, nhöõng tham si coøn soùt phaûi ñöôïc thanh loïc ôû theá giôùi beân kia. Vaâng, Nöôùc Chuùa laø khaùc haún, neân vôùi nhöõng öôùc mô chöa thoaùt khoûi höông vò traàn, thì toâi chöa theå thuoäc troïn veà Nöôùc Chuùa:

Vaäy, baèng chaùnh kieán vaø ñoùn tröôùc, haõy coá sieâu thoaùt vaø vöôn cao hôn moät thöù thieân ñöôøng noù laø baûn sao cuûa thieân ñöôøng taïi theá. Nghóa laø hieåu ñuùng yù nghóa cuoäc soáng: taát caû vì Thieân Chuùa vaø söï cöùu ñoä trong Chuùa, nhôø ñöùc Kytoâ. Roài hieåu ñuùng vai troø "phöông theá" cuûa nhöõng gì coøn laïi: caùi giuùp ñi vaøo höôùng aáy thì duøng, coøn caùi caûn ngaên thì töø boû. Ngoaøi ra, phaûi nhôù kyõ: thaân xaùc khoâng phaûi laø taát caû con ngöôøi, vaø söï cöùu vaõn cho con ngöôøi naèm ôû tinh thaàn cô.

Ñeå giaûm söùc trì keùo cuûa xaùc, ta coù theå taïm duøng kyõ thuaät cuûa Phaät gia: ñieàu hoøa hôi thôû, roài nghó xem thaân xaùc naøy goàm nhöõng gì. AÉt laø noù goàm pheøo phoåi vôùi tim gan, ñaàu mình vôùi ñít buïng, coù choã coøn khai thoái nöõa; maø cheát roài, thì troâng gôùm bieát bao. Cuõng phaân tích xem cuoái cuøng thì xaùc thòt laø gì. Laø moät soá chaát caên baûn nhö C, H, O, N, chuùng qua laïi khoâng ngôi giöõa hai moâi tröôøng Trong toâi vaø Ngoaøi toâi, chöù chaúng coù gì cuûa rieâng toâi, chaúng coù gì ñaùng giaù laém. Theá roài toâi coù theå lôø ñi töøng phaàn vaø taát caû, ñeå ham hoá khoâng coøn choã baùm, töï noù seõ tan ñi. Toâi cuõng laøm theá vôùi ngoaïi vaät, vôùi heát thaûy nhöõng gì toâi quyeán luyeán, sao ñeå chuùng heã xuaát hieän laø troâi qua, chaúng coù gì caàn, coù gì quan troïng caû. Theo nhaø Phaät, chæ khi giaùc quan (luïc caên) baét gaëp ñoái töôïng (luïc traàn), thì luoàng ñieän (kích thích) môùi phaùt. Ñaây laø luùc con maét thòt chaïm thaân hình ngöôøi khaùc phaùi, caùi muõi thòt chaïm muøi thöùc aên ngon, caùi tai tuïc tieáp thu tín hieäu cuûa hö danh vaø theá löïc. Bôûi vaäy, phaûi ly caùch giaùc quan vôùi ñoái töôïng khi caùi taâm chöa vöõng ñuû, ñoàng thôøi luyeän sao cho caùi taâm aáy thaønh mieãn nhieãm ñoái vôùi nhöõng kích thích kia.

Vôùi cuøng moät muïc ñích aáy, tu ñöùc hoïc Kytoâ-giaùo khuyeân ta nieäm veà söï cheát, thaåm xeùt, ñòa nguïc, thieân ñöôøng. Theo yù toâi, neáu nieäm veà söï thoaûng qua cuûa cuoäc ñôøi, ta seõ thaáy deã vaø coù hieäu quaû hôn. Cöù hình dung caûnh xöa xe ngöïa, gaùc tía laàu son, maø nay ñoù ñaây chæ coøn coû hoang, pheá tích, vaø ta seõ caûm khaùi ngaâm caâu: "Neàn cuõ laâu ñaøi, boùng tòch döông". Ñaây cuõng laø caûnh hoa phuø dung sôùm nay coøn khoe saéc, chieàu veà phai nhaït roài.

Cöù theá maø nieäm, vaø roài ta seõ thaáy loøng tham dòu, döùt. Maø döùt tham, thì duyeân ñaâu coøn ñeå noái luïc traàn vôùi luïc caên, ñeå sinh giaän, tieác vaø baát an khi nhöõng chöôùng ngaïi caûn ñöôøng? Loøng tham truï ôû ba ñieåm goác: sôû höõu, nhuïc duïc, yù rieâng. Vaäy ñeå dieät tham, phaûi chaët cho kyø ñöôïc ba goác aáy. Chaët goác sôû höõu baèng ngheøo, ít laø trong tinh thaàn. Chaët goác nhuïc duïc baèng haõm mình, tieát cheá. Vaø chaët goác yù rieâng baèng "laøm ngöôïc" (agere contra). Ñeå chaùnh kieán (thaáy roõ söï thöïc), chuùng ta ñi vaøo chaùnh nieäm. Chaùnh nieäm giuùp khôûi ñoäng nhöõng taâm tình toát ñeå chuyeån sang vieäc laøm, haàu cuûng coá nhöõng taâm tình noùi treân.

Ñi ñoâi vôùi chaùnh kieán, chaùnh nieäm, chuùng ta coù theå tieán vaøo kyï giôùi nhö Phaät töû. Phaät töû giôùi boû ba toäi phaïm baèng thaân: giôùi saùt, giôùi ñaïo (troäm cöôùp), giôùi daâm. Laïi giôùi boû boán toäi phaïm baèng mieäng: voïng ngoân (noùi laùo), aùc khaåu, löôõng thieät (aên noùi laät loïng), yû ngöõ (noùi hoa myõ beân ngoaøi thoâi). Sau cuøng, giôùi boû ba ñieàu phaïm baèng yù: tham, saân, si. Coâng giaùo chaúng thöôøng noùi ñeán nhöõng toäi "loøng lo, mieäng noùi, mình laøm" ñoù sao?

Chaúng nhöõng giôùi thaäp aùc, Phaät töû coøn phaûi laøm ngöôïc laïi baèng thaäp thieän nöõa. Thieát nghó, thay vì maéc keït ôû thaäp aùc, chuùng ta haõy doàn söùc cho thaäp thieän vì chuùng tích cöïc neân sinh höùng khôûi. Vaû laïi, khi yeâu ñieàu laønh roài, thì ñaâu coù ham ñieàu aùc ñoái nghòch nöõa.

Vaäy haõy taäp ñaùnh giaù moãi caùi theo ñuùng giaù trò cuûa noù trong töông quan vôùi cöùu caùnh. Cuøng luùc, giöõ sao cho taâm luoân ngay chính vaø sieâu thoaùt, töø aùi vaø traéng trong. Laïi phaûi noùi sao cho xöùng ñaùng, haønh cho löông thieän, soáng cho hôïp ñaïo laøm ngöôøi.

YÙ nghóa soáng ñaïo II:
tinh thaàn nhieäm vuï, thaùi ñoä khoâng vaán vöông

Traùnh phaït vaø laäp coâng chöa haún laø thaùi ñoä luaân lyù ñuùng nghóa. Giaû nhö khoâng coù thieân ñöôøng vaø hoûa nguïc maø vaãn laùnh aùc laøm laønh, thì môùi laø ñaïo ñöùc chính hieäu. Soáng toát chæ vì ñaây laø ñieàu toát, ñoù laø con ngöôøi chính tröïc, bieát boån phaän laøm ngöôøi.

Ñeå chu toaøn boån phaän naøy, phaûi coù giôùi, coù quy. Giôùi truyeàn boû ñieàu khoâng xöùng, quy daïy laøm caùi ñaùng laøm. Giôùi daønh tröôùc tieân cho keû muoán laùnh toäi, quy daønh cho ai muoán voâ neûo ngay hoaëc ñang tieán ñöùc.

Veà tieán ñöùc, thöïc ra cuõng coù ba baûy ñöôøng tuøy thöù ñoäng cô thuùc ñaåy. Ngöôøi chæ muoán laøm ñuû boån phaän, keû khaùc quaûng ñaïi hôn, daùm boû nhöõng gì coù quyeàn giöõ, daùm laøm nhöõng caùi khoâng buoäc laøm. Lyù do laø hoï nuoâi lyù töôûng neân thaùnh. Nhaát laø khi hôn theá, hoï bò cuoán huùt bôûi tình yeâu.

Trong tieåu ñeà naøy, ta ñeà caäp ñeán haïng ngöôøi treân, nhöõng keû soáng ñaïo vì tinh thaàn nghóa vuï. Hoï laø nhöõng taâm hoàn chính ñaïi quang minh, coù sao nghó theá, thaáy sao noùi vaäy, ñaùng sao quyeát thi haønh ñuùng, ñuû môùi thoâi. Thöôøng hoï raát trung tín vôùi leã, vôùi luaät, vaø tinh thaàn traùch nhieäm raát cao.

Ñeå vöõng treân höôùng thieän naøy, Phaät giaùo aùp duïng Chaùnh tinh taán, Chaùnh nieäm, Chaùnh nghieäp.

Chaùnh nghieäp laø haønh ñoäng theo nhö ñaõ xeùt suy, phaân ñònh baèng Chaùnh kieán. Coøn Chaùnh tinh taán thì ñöa Chaùnh kieán vaøo ñeán tim gan, ra ñeán cuoäc soáng, taäp maõi khoâng thoâi, luyeän sao cho taâm neân thaúng ngay, trong traéng, vaø vui yeân trong söï löông chính naøy. Muoán ñöôïc nhö vaäy, saùch Phaät daïy phaûi dieät phieàn öu. Öu saàu thöôøng toûa boùng maây ñen treân cuoäc soáng, khieán nhuït chí phaán ñaáu vaø phuû môø taâm tö, khieán taâm khoâng coøn ñuû trong cho aùnh saùng phaân ñònh. Kytoâ-höõu thôøi ñaàu quaû soáng trong nieàm an laïc vaø höùng khôûi thieâng lieâng (agalliasis, Tñcv. 2.46...), söï höng phaán maø Phaoloâ luoân mong moûi cho moïi tín ñoà (Rom. 15.13). Vui vì Thaày ñaõ phuïc sinh, vui vì traøn treà hy voïng; phaán khôûi vì nieàm vui vaø hy voïng aáy sinh ra nghò löïc vaø söï taùo baïo, vöøa ñeå ñi laøm chöùng duø cheát, vöøa ñeå leo doác ñaïo duø vaát vaû, khoù khaên.

Trong nieàm höng phaán naøy, haõy luoân nghó ñeán nhöõng gì cao quyù, ñeå hoàn nhôø ñoù cuõng cao ñeïp, traéng trong theâm. Neân thaùnh laø ñöôøng doác thaúng ngöôïc, neân khoâng theå vöõng leo neáu thieáu nieàm höùng khôûi ñoù. Hoan laïc vaø höng phaán, toâi coù yù noùi ñeán nieàm hoan höùng saâu xa vaø thieâng lieâng, chöù neáu ñaây laø söï vui nhoän beà maët thì chuùng chæ keùo ta ra ngoaøi veà höôùng nhöõng laïc thuù; vaø neáu ñaây laø an tónh thuï ñoäng khieán ngaïi ñoåi thay, thì thaùi ñoä caàu an aáy seõ ngaên caûn phieâu löu beân trong, daán thaân beân ngoaøi. Moät nieàm an vui ñuùng nghóa sieâu nhieân bao giôø cuõng thuùc ñaåy tieán böôùc, tieán vöõng, vaø noù töông taïi ñöôïc vôùi soùng gioù vaø khoå ñau.

Ñeå tinh taán hoùa caùi taâm, thì suy nieäm raát caàn. Khoâng chæ nieäm caùc ñöùc, Kytoâ-höõu coøn nieäm göông nhöõng ñöùc aáy. Vaø ñaây laø Chuùa Yeâsu "khieâm vaø hieàn töø trong loøng". Ñaây laø Ñöùc Meï thuaän yù Trôøi trong tieáng "Xin vaâng". Ñaây laø thaùnh Phaoloâ maø "soáng laø ñöùc Kytoâ, ñaáng cheát treo thaäp giaù".

Nieäm roài, coøn phaûi luyeän nöõa, Ngöôøi ta coù theå baét chöôùc caùc sa moân AÁn, Phaät maø chòu ñöïng ñoùi khaùt, daõi daàu naéng möa, bôùt nhöõng tieän nghi chuùng taêng thòt giaûm thaàn, chòu sæ nhuïc ñeå loøng theâm khieâm toán, taäp boû yù rieâng ñeå thoaùt khoûi caùi Toâi.

Nhö treân ñaõ noùi, keû soáng vì boån phaän thì boù mình trong nhöõng nguyeân taéc vaø luaät leä. Ñuùng laø boån phaän khaùch quan luoân "thaønh thòt" ôû luaät leä vaø nguyeân taéc. Vaø keû soáng trong khuoân khoå cuûa luaät leä vaø nguyeân taéc thì noùi, laøm ñuùng leã, khuoân, vôùi moät thaùi ñoä thaúng ngay. Coù ñieàu, nhöõng quy ñònh khaùch quan aáy thuoäc phaïm vi yù töôûng, maø yù töôûng thì chính xaùc vaø toång quaùt, trong khi thöïc taïi laïi thieân hình vaïn traïng, bieán ñoåi khoâng ngôi, ranh giôùi deã lôø môø. Vì theá, neáu phaûi troïng nguyeân taéc, thì khi aùp duïng vaãn caàn uyeån chuyeån, sao cho thích öùng vôùi nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau.

Laïi neân nhôù raèng: hình thöùc chæ coù giaù nhôø noäi dung, haønh ñoäng chæ coù giaù nhôø ñoäng cô vaø yù höôùng. Bôûi theá, phaûi nhaán vaøo tinh thaàn, do ñoù vì tinh thaàn, ñoâi luùc phaûi ñeå nguyeân taéc sau löng. Vaâng, ñaõ sieâu thoaùt thì phaûi thoaùt heát, ñeå chæ moät mình Thieân Chuùa laø caàn, vaø laø caàn nhöõng gì khoâng theå thieáu ñeå giuùp ta ñaït tôùi Chuùa.

Soáng vì boån phaän ñaõ laø moät soáng ñaïo khaù cao, laïi vöõng nöõa. Vì keû trung thaønh vôùi boån phaän cuõng laø keû ngay thaúng vaø coù tinh thaàn traùch nhieäm, do ñoù deã tröôûng thaønh veà maët nhaân baûn vaø ñaïo ñöùc, khieán cho böôùc tieán cuûa hoï tuy hôi chaäm ñaáy, nhöng khoâng baáp beânh. Hoï chæ caàn theâm maáy ñöùc nhu ñeå cho taâm bôùt khoâ, haønh ñoäng bôùt cöùng. Vaø coi chöøng caùi kieâu deã baùm theo nhöõng ñöùc chí cöông nhö vaäy.

YÙ nghóa soáng ñaïo III: hieán daâng quaûng ñaïi

Duø sao thì söï chính tröïc cuõng chæ giuùp ñi trong giôùi haïn cuûa nhöõng khuoân khoå, neân chöa cho pheùp boác cao trong söï thong dong cuûa Thaàn khí. Thaùi ñoä sieâu thoaùt coù ñöa vaøo söï thong dong naøy, nhöng vì sieâu thoaùt coøn trong khuoân khoå, neân thong dong cuõng giôùi haïn luoân. Sieâu thoaùt laø ngheøo trong tinh thaàn: khieâm nhöôøng baäc hai theo caùch ñaùnh giaù cuûa Thaàn thao I-nhaõ. Khieâm nhöôøng caáp ba, vöøa coù thaùi ñoä sieâu thoaùt cuûa baäc tröôùc, vöøa coù tình yeâu noù thuùc ta neân gioáng Chuùa ñeå choïn soáng ngheøo hôn laø giaøu, choïn sæ nhuïc hôn laø danh giaù, "ñöôïc coi laø daïi, laø ñieân vì Chuùa Kytoâ, ñaáng cuõng chòu reû khinh nhö theá". Thaät ra, chæ trong tình yeâu, ta môùi thaáy mình nhö bay boång, thoaùt moïi thöù raøng buoäc vaø giôùi haïn. Nghóa laø chæ trong tình yeâu ta môùi hoaøn toaøn töï do, khi maø sieâu thoaùt thaønh môû ra, môû heát, chöù khoâng coøn giôùi haïn, duø laø giôùi haïn cuûa khuoân khoå, cuûa möùc ñoä. Maria ñaõ doác saïch bình thuoác thôm möôøi thaùng löông coâng nhaân, neân ñuùng laø quaù möùc ñoái vôùi ranh giôùi ñaïo ñöùc, quaù möùc theo caùi lyù vaø söï tính toaùn cuûa caùc toâng ñoà. Coù ñieàu ñaõ laø tình yeâu, thì noù khoâng theå tính toaùn, khoâng coù möùc ñoä, ngoaøi moïi khuoân khoå. Theá maø chæ baèng söùc phoùng voâ bieân cuûa tình yeâu, ta môùi ñaït tôùi baûn thaân Chuùa Yeâsu, ñeå nôi Ngaøi ta cuõng ñaït tôùi baûn thaân Cha:

Vaâng, heã ôû trong tình yeâu, thì soáng baèng Thaàn khí Chuùa. Heã voâ quyõ ñaïo Thaàn khí, seõ ñöôïc boác leân vôùi toác ñoä aùnh saùng cuûa Ngaøi. Vaø coù theá môùi ñaït tôùi baûn thaân (baûn vò) Thieân Chuùa ñeå hieåu Ngaøi, hieåu raèng Ngaøi laø Yeâu töø trong baûn chaát.

Quaû thaät, vì baûn chaát laø Yeâu, neân Chuùa môùi ñaùnh giaù ñuùng bình thuoác thôm cuûa Maria. Bình thuoác aáy, giaù trò noù khoâng theå ño baèng 300 ñoàng tieàn, maø baèng söï voâ giaù cuûa aùi tình. Tinh thaàn ngay chính, troïng nghóa vuï, vaãn coøn trong khuoân khoå cuûa caân ño, vay traû. Nghóa laø nôï (nghóa vuï) bao nhieâu, thì traû (thi haønh nghóa vuï) heát baáy nhieâu. Neân chæ vôùi tinh thaàn ngay chính thoâi, ta seõ khoâng hieåu noåi vì sao Thieân Chuùa cöùu ta khi maø, ñaõ mang ôn, ta coøn phaûn boäi. Ta caøng khoâng hieåu noåi khi maø, ñeå cöùu ta, Chuùa ñaõ vöôït möùc caàn khi giaùng traàn vaø chòu cheát.

Chính haønh ñoäng phi tính toaùn, ngoaøi caân ño cuûa Chuùa ñaõ sinh phaûn öùng daây chuyeàn cho caû chuoãi nhöõng haønh vi quaûng ñaïi gioáng theá cuûa bieát bao ñeä töû, nhöõng keû muoán laáy tình maø ñeàn ñaùp aân tình. Vaø ñaây laø nhöõng ñeä töû chính toâng, nhöõng thaùnh "ñaëc saûn" Kytoâ-giaùo!

* * *

Thaät ra, chaúng ai ñöùng vöõng ôû con ñöôøng nghóa vuï (thaùi ñoä hai) maø laïi khoâng yeâu Chuùa vaø quaûng ñaïi moät phaàn. Vaø duø coù soáng tình yeâu (thaùi ñoä ba), do giôùi haïn cuûa caûm tính, ñeâm toái cuûa ñöùc tin vaø caïm baãy cuûa thaàn taø, ai maø chaúng phaûi öùc cheá giaùc quan (traïng thaùi moät), chu toaøn nhieàu nghóa vuï (thaùi ñoä hai). Neân trong ñôøi soáng cuï theå, ba thaùi ñoä thöôøng xen keõ nhau, dung hoøa vôùi nhau, vôùi moät trong ba laø chuû yeáu, cuøng vôùi chieán thuaät rieâng cuûa noù. Vaû nöõa, tình yeâu voán nhu neân deã nhöôïc, do ñoù caàn ñeán moät soá kyû cöông ñeå baûo veä cuõng nhö taêng ñoä chaéc beàn.

Neáu ngöôøi thuoäc thaùi ñoä hai ñaén ño hôn, thì keû thuoäc thaùi ñoä ba laïi phieâu löu hôn, muoán boû heát vaø cho heát, duø vôùi nhöõng khuyeát ñieåm luùc thi haønh. Neáu thaùi ñoä hai ñoâi luùc phaûi coá vöôït treân caân ño, thì thaùi ñoä ba khi vaøo vieäc cuõng phaûi ñöôïc lyù trí soi saùng phaàn naøo. Duø do khoân ngoan maø phaûi ñoâi phaàn thaän troïng, keû soáng cho tình yeâu chæ muoán laøm theo Thaàn khí. Khi ñaõ bieát ñuùng ñaây laø tieáng Thaàn khí roài, hoï seõ khoâng ñaén ño nöõa, maø voït ngay theo tieáng goïi. Vaâng, hoï khoâng laáy lyù trí mình thay aùnh saùng Chuùa, maø chæ duøng lyù trí luùc caàn ñeå raø bieát yù Chuùa laém khi khuaát aån. Thaùi ñoä sieâu thoaùt vaø traïng thaùi laéng nghe khieán caùi taâm trôû neân beùn nhaïy vôùi tín hieäu töø Trôøi vaø meàm maïi döôùi ngoùn tay Thaàn khí. Thaàn khí khoâng coøn bò caûn do yù muoán vaø trôû ngaïi do phaûn xaï baûn naêng, seõ deã bieán hoï thaønh taùc phaåm vöøa yù mình, moät kieät taùc.

Theá nhöng ñaõ khoâng coù nhieàu sieâu phaåm nhö theá duø raát nhieàu hieán daâng. Soá laø trong khi soát saéng, ngöôøi ta muoán töø boû heát vaø daâng hieán heát, nhöng maàm hieán daâng khoâng khoûe vaø caây hieán daâng khoâng coù reã saâu. Bôûi theá, khi ngoïn soùng caûm tính ñi qua, ngöôøi ta trôû laïi vôùi nhöõng caân nhaéc taàm thöôøng khi haønh ñoäng. Keû taän hieán thaät thì tìm yù Chuùa ñeå daâng hieán, töïa vaøo söùc Chuùa ñeå böôùc ñi vaø kieân trung, chöù khoâng yû söùc mình. Moät khi ñaõ hieán thaân nghieâm tuùc theo yù Chuùa roài, hoï khoâng nghe caùm doã ñeå ñaët laïi vaán ñeà bao giôø nöõa, maø chæ nhaém maét thi haønh thoâi, duø coù höùng hay khoâng cuõng maëc, duø thaáy toaøn boùng toái vaãn tin töôûng caát böôùc. Hoï töï nguyeän thaät vaø kieân vöõng thaät trong quyeát ñònh, chöù khoâng laøm caùnh beøo noåi troâi theo thuûy trieàu caûm tính.

Keû taän hieán thaønh thöïc vaø ñaït thaùi ñoä ba (tuy coøn aáu tró vaø chöa vöõng laém) vaãn coù theå laø keû vöøa rôøi boû ñöôøng taø. Xaùc thòt tuy coøn naëng neà, nhöng höôùng nhaém ñaõ cao khi maø ñöùc AÙi Chuùa Kytoâ taùc ñoäng maïnh, khieán hoï coù theå queân mình vì Chuùa vaø noùi nhö Phaoloâ:

— "Toâi tin chaéc raèng: duø söï soáng hay söï cheát, duø hieän taïi hay töông lai, duø thieân thaàn hay aùc quyû vaø caùc söùc maïnh ñòa nguïc, treân trôøi, vaâng, duø baát cöù thuï taïo naøo cuõng khoâng phaân lìa noåi ta ra khoûi tình yeâu Thieân Chuùa theå hieän nôi Yeâsu Kytoâ Chuùa chuùng ta" (Rom. 8.38-39).

TOÙM LAÏI

Taâm lyù khaùc nhau giöõa treû vôùi giaø, lôùn vôùi beù, do ñoù caùch soáng ñaïo cuõng khoâng theå hoaøn toaøn nhö nhau.

Treû thô chòu taùc ñoäng maïnh bôûi göông xaáu hay göông toát, nhaát laø töø ba maù, coâ thaày. Neân boån phaän nhöõng vò naøy laø phaûi soáng göông maãu, cuõng nhö hoïc phöông phaùp daäy troø, daäy con.

Töø luùc leân möôøi, treû baét ñaàu muoán töï laäp vaø chuùng ñuû khaû naêng neân thaùnh. Ñaây laø luùc giaùo duïc caàn phaûi thaän troïng, nhöng teá nhò hôn. Ñeán tuoåi thieáu, thanh, ngöôøi treû vöøa höôùng ñoäng, vöøa deã yeâu lyù töôûng vaø coù gan phieâu löu. Hoï phaûi nuoâi yù nguyeän neân thaùnh ngay töø luùc naøy, cuõng nhö nuoâi chí ñaáu tranh vì töông lai theá giôùi. Coøn khi xeá chieàu roài, ai naáy höôùng noäi deã, nhöng phaûi coá gaéng laém môùi coøn chí phaán ñaáu vaø söï laïc quan.

* * *

Ñôøi ngöôøi luoân caän keà vôùi tai öông, laõo beänh, khoå ñau vaø caùi cheát. Vaäy haõy bieát doïn mình baèng yù thöùc vaø ñoùn tröôùc ñi. YÙ thöùc nhôø kinh nghieäm vaø suy tö. Ñoùn tröôùc baèng quyeát nhaän trong tin töôûng. Giaû nhö noãi ñau, lo vaãn lôùn hôn nieàm tin coøn yeáu ôùt, thì haõy traùnh stress baèng nhöõng giaûi trí laønh maïnh tröôùc khi trôû laïi vôùi suy tö vaø nguyeän caàu.

Möùc thaùnh thieän luoân tuøy vaøo ôn Chuùa cuøng vôùi söï hôïp taùc cuûa toâi, trong ñoù quan yeáu laø thaùi ñoä vaøo ñaïo. Ngöôøi ta khoâng theå tieán xa neáu chæ muoán traùnh phaït hay laäp coâng. Vaø seõ khaù hôn neáu soáng vì nghóa vuï. Keû thaät söï bay boång laø keû coù taâm hoàn quaûng ñaïi, muoán hieán thaân cho tình yeâu.

Vôùi keû vöøa ngoi leân töø vuõng buøn, vì xaùc thòt coøn maïnh, vieäc traùnh dòp toäi vaø cheá ngöï neát hö laø voâ cuøng caàn thieát. Vôùi keû yeâu nhieäm vuï do tính tình ngay thaúng, hoï haõy taäp theâm sieâu thoaùt vaø coá gaéng khieâm nhu. Coøn keû bôi treân soùng tình cuõng caàn chuù taâm phaàn naøo ñeán kyû luaät, nhôø ñoù vöõng ñöôøng tieán.

Tuy noùi laø ba thaùi ñoä ñaáy, nhöng chuùng luoân xen keõ trong cuoäc soáng, vôùi moät trong ba noåi baät tuøy luùc, tuøy ngöôøi.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page