Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageDo moät baûn naêng tinh thaàn naøo ñoù, töï nhieân ai naáy ñeàu höôùng veà sieâu nhieân baèng caûm thöùc thaàn thieâng, nhôø ñoù môùi bieát sôï ma, meâ tín vaø taïo ra quyû thaàn.
Khoâng phaûi heã coù lyù trí, laø thoâng thaùi caû ñaâu. Ñoä nhaïy trí thöùc raát khaùc nhau töø ngöôøi naøy ñeán keû kia, tuøy theo thieân tö vaø giaùo duïc. Veà caûm thöùc thaàn thieâng cuõng theá. Coù ngöôøi do baåm chaát maø suøng ñaïo deã daøng, coù ngöôøi laïi phaûi coá gaéng vaø luyeän taäp, "khoán nhö chi chi" hoïa may môùi coù ñöôïc ñoâi ba caûm xuùc thieâng lieâng.
Ngöôøi deã suøng ñaïo thöôøng cuõng laø ngöôøi nhaïy caûm. Do ñoù, ñi chuøa vaø cuùng quaûy thöôøng khoâng phaûi laø caùi khoaùi cuûa ñaøn oâng. Coù ñieàu tình caûm thì leân xuoáng thaát thöôøng, neân ai muoán soáng ñaïo vöõng, thì phaûi taäp höôùng daãn mình baèng yù chí, hôn laø buoâng theo thuûy trieàu caûm tính. Laïi nöõa, moät tình caûm soâi noåi thöôøng thieáu beà saâu, neân khoâng theå laáy coät nöôùc maét maø ño nhieät ñoä ñöùc AÙi hay söï laønh thaùnh ñöôïc.
Thoâng thöôøng, khi Thieân Chuùa muoán ñöa moät ai vaøo con ñöôøng neân thaùnh, Ngaøi baét ñaàu thoåi vaøo hoï moät doøng nhieät löu giaùc caûm, khieán trong moät thôøi gian nhieàu ngaøy nhieàu thaùng, hoï say söa vôùi nhöõng yù nghó sieâu nhieân, hoï öa thanh vaéng vaø caàu nguyeän soát saéng hoï choàng chaát leân mình heát vieäc hy sinh naøy ñeán vieäc ñaïo ñöùc kia. Vaâng, hoï caàn keïo ngoït ñeå böôùc theo. Vaø söùc thoåi phaûi maïnh ñeå hoï laáy ñaø. Caùi höõu hình vaø khaû giaùc thöôøng laø cöûa ngoõ daãn ñöa hoï daàn tôùi moät loøng suøng ñaïo chaân chính voán vöôït treân caùi khaû nghieäm khaû giaùc.
Daãu sao, moät loøng suøng ñaïo bình thöôøng nôi moät sinh vaät thaân taâm hôïp nhaát luoân phaûi coù maët caûm tính cuûa noù. Neân duø trong AÁn giaùo vaø Phaät giaùo voán chuû tröông tinh thaàn thuaàn tuùy, phaàn ñoâng vaãn öa thöù ñaïo aám aùp cuûa Bhakti vaø Amida hôn laø thöù ñaïo laïnh leõo cuûa tri thöùc (Bhakti, hay suøng aùi, laø ngaønh AÁn giaùo chuû tröông aân suûng vaø tình caûm. Coøn Amida hay ñöùc Phaät Amitaâbha aùnh saùng voâ bieân, cuõng laø cuûa ngaønh Phaät giaùo thieân veà tình caûm nhö theá).
Neáu yù thöùc lyù tính (conscience rationnelle) höôùng veà caùi cao sieâu, lyù töôûng, neân toång quaùt vaø tröøu töôïng, thì tình caûm laïi öa truï ôû nhöõng gì coù theå sôø moù thaáy, neân ñaëc thuø vaø cuï theå, töø ñoù deã moïc leân nhöõng ñaáng tuy toái cao nhöng coù hình haøi, vaø ñaây laø boà taùt, laø Krishna (Boà taùt laø nhöõng vò, tuy thaønh phaät roài, nhöng muoán ôû laïi trong moät thaân xaùc phieâu hoát ñeå cöùu vôùt sinh linh. Coøn Krishma laø hình thöùc giaùng traàn ñöôïc suøng baùi nhaát cuûa thöôïng thaàn Vishnu). Hôn theá, duø nôi caùc vaên minh phuï heä ñaëc, maø thieân tính bao giôø cuõng coù maàu nam tính, thì ñeå buø tröø, ngöôøi ta vaãn döïng neân caùc thieân maãu, nhö Durgaâ vaø Ishtar (Durgaâ laø vò Thaàn maåu trong AÁn giaùo, coøn Ishtar laø moät ñaïi thaàn nöõ cuûa vuøng Löôõng haø). Coù leõ cuõng vì lyù do ñoù, maø Boà taùt quan theá aâm ñang laø nam nhaân beân AÁn, boãng bieán thaønh Phaät baø beân Trung quoác vaø Vieät nam. Coøn trong Kytoâ-giaùo, thì ñöùc Maria ngaøy caøng ñöôïc toân suøng, baèng moät toân suøng ñoâi khi quaù trôùn, khieán sinh caûm töôûng Kytoâ-giaùo laø Maria-giaùo vaäy.
Theâm vaøo ñaáy, beân Thieân Chuùa toái cao, do toái cao maø thaønh "kính nhi vieãn chi" vôùi nhieàu keû, ngöôøi ta thaáy moïc leân moät soá thaùnh ñöôïc suøng baùi nhö nhöõng vò thaàn nho nhoû, nhöõng "Thieân Chuùa ôû gaàn toâi" do söï nhoû beù cuûa hoï. Quaû thaät, ñaïo ôû chieàu saâu thì truï vaøo moät Sieâu vieät theå, chöù ñaïo ôû beà maët, do nhu caàu caûm tính, deã phaân taùn thaønh nhöõng toân thôø vuïn vaët nhö theá. Ngöôøi ta chaïy ñeán Ñöùc Meï ñeå ñöôïc an uûi. Ngöôøi ta tuoán ñeán caùc ñeàn Antoân, Vinh sôn vaø Martinoâ ñeå caàu ôn. Ngöôøi ta vieáng Lisieux vì veû deã meán cuûa moät taâm hoàn vaø moät con ñöôøng.
* * *
Chæ khi naøo suøng kính ñöôïc thuùc ñaåy bôûi nhöõng ñoäng cô thieâng lieâng, thì chaân dung thieâng lieâng cuûa thaàn thaùnh môùi ñöôïc chuù yù. Chaân dung aáy cuõng bieán ñoåi, tuøy theo höôùng quan taâm, khieán cho, cuøng laø Ñöùc Meï ñaáy, maø coù keû suøng Meï voâ nhieãm, keû laïi ñeán vôùi Meï ñoàng coâng, Meï khieát taâm. Vôùi Chuùa Yeâsu cuõng vaäy, coù ngöôøi thích hoân thaùnh giaù, coù ngöôøi say söa tröôùc nhaø chaàu, vaø coù keû kyù thaùc ñôøi mình cho Traùi tim yeâu daáu Chuùa.
Nhöõng toân suøng quaù thieân veà tình caûm deã thoaùi hoùa thaønh thöù ñaïo hôøi hôït, thaäm chí traät ñöôøng phaàn naøo khi ngöôøi ta coi Ñöùc Maria hay thaùnh noï thaùnh kia nhö moâi giôùi khoâng theå thieáu cho toâi "tröôùc toøa Chuùa", thay vì phaûi yù thöùc ngöôïc laïi raèng, chính Chuùa môùi laø choã (vaø moâi giôùi) ñeå caùc thaùnh neân gaàn guõi vôùi toâi, nhôø ñoù hoï coù theå caàu Chuùa cho toâi treân neàn taûng cuûa maàu nhieäm "Hieäp thoâng caùc thaùnh".
Coù ñieàu, xeùt veà maët taâm lyù, ngöôøi ta thöôøng ngaïi ñeán thaúng vôùi Chuùa, vì ôû choã laø Chuùa, daãu sao Ngaøi cuõng laø quan toøa. Maø tröôùc moät quan toøa nhö vaäy, ai maø coù löông taâm thanh thaûn ñöôïc nhæ? Töï nhieân, ngöôøi ta thích "chaïy ñeán" vôùi caùc nhaân vaät beà döôùi hôn, nhôø hoï chôû che hay "noùi giuùp moät lôøi". Theá nhöng, heã ñi saâu vaøo ñôøi soáng noäi taâm, thöôøng ngöôøi ta coù caûm nghó ngöôïc laïi, laø chæ coù Chuùa môùi caàn, duy nhaát caàn, vaø ngöôøi ta khoâng maáy trao ñoåi vôùi caùc thaùnh nöõa.
Quaû thaät, chæ coù Chuùa môùi caàn, vaø khoâng theå laáy nhieät ñoä caûm tính maø ño löôøng thaùnh thieän. Coù ñieàu tình caûm laïi laø söùc baät quyù giaù ñeå ta coá gaéng vaø hy sinh, neân phaûi nuoâi döôõng noù vaø kheùo leùo höôùng daãn noù. Nhaát laø ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa con ñöôøng neân thaùnh. Nôi ngöôøi thöôøng, neáu suøng ñaïo coù öôùt aùt hay leäch laïc tí ti, neáu Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh coù ñöôïc tìm ñeán nhieàu hôn laø Chuùa, thì ñieàu aáy cuõng chöa gì ñaùng ngaïi. Ñeán vôùi thaùnh Antoân ñeå tai qua naïn khoûi, ñi haønh höông Loä ñöùc ñeå khoûi beänh nan y, laàn haït moãi ngaøy ñeå ñöôïc "ôn beàn ñoã", ñoù laø nhöõng vieäc toát ñaáy duø chöa ñuû chieàu saâu. Vaâng, ít laø ngöôøi ta coù dòp ñeå caàu nguyeän vaø tìm ñöôïc söï an uûi, nieàm tin trong ñoù.
Theá nhöng phaûi coi ñoù laø khôûi ñaàu cuûa moät tieán trình daøi laâu vaø nghieâm tuùc hôn. Caàu nguyeän phaûi ñöôïc höôùng daãn töø töø ñeå thaønh voâ vò lôïi, ñeå höôùng veà Thieân Chuùa vaø ñi vaøo chieàu saâu. Ngoaøi ra, cuõng neân traùnh laøm ngöùa maét ngöôøi ngoaøi, khieán hoï coi reû Ñaïo, do ñoù hoï bò ngaên caùch vôùi Ñaïo.
Taét moät lôøi, ñöøng daäp taét löûa suøng ñaïo, nhöng giuùp noù ñi daàn vaøo ñuùng höôùng.
* * *
Nguyeân lyù neàn taûng: Nguoàn goác, göông maãu vaø trung taâm cuûa moïi suøng ñaïo phaûi laø Con ngöôøi Yeâsu Kytoâ.
Chæ con ngöôøi Yeâsu Kytoâ môùi laø gaïch noái giöõa Trôøi vaø ñaát, neân khoâng theå ñeán vôùi Cha maø khoâng qua moâi giôùi cuûa Ngaøi, khoâng theå gaëp Cha neáu khoâng laø gaëp trong Ngaøi. Laø trung gian, Chuùa Yeâsu cuõng laø nguyeân uûy cuûa suøng kính. Bôûi leõ ta chæ coù theå yeâu Cha baèng Thaàn khí cuûa Con (Rom.8.15; Gal.4.6), yeâu taát caû baèng ñöùc AÙi sieâu nhieân maø Chuùa Yeâsu thoâng ñaït cho. Laø nôi choán ñeå ta gaëp Thieân Chuùa, Chuùa Yeâsu coøn laø nôi choán ñeå chuùng ta gaëp nhau vaø hieäp thoâng vôùi nhau. Neân moïi suøng baùi Kytoâ-giaùo phaûi coù tính Kytoâ-höôùng, chöù khoâng theå phaân taùn leû teû khi ngöôøi ta coi thaùnh naøy thaùnh kia gaàn nhö nhöõng tieåu thaàn rieâng bieät. Laø nôi ñeå chuùng ta gaëp Cha, Chuùa Yeâsu cuõng laø göông maãu ñeå chuùng ta suøng baùi, yeâu meán Cha. Vaâng, vieäc cuûa ta laø neân gioáng Chuùa Yeâsu, laø ñoàng hoùa vôùi Ngaøi. Gioáng Chuùa tröôùc tieân phaûi laø gioáng Chuùa trong lieân ñôùi vôùi Cha, trong söï tuøng thuaän voâ ñieàu kieän ñoái vôùi Cha.
— Thöùc aên cuûa Thaày laø laøm theo yù Ñaáng sai Thaày (Yo.4.34).
— Xin ñöøng theo yù con, maø cöù yù Cha (Lc.22.42).
— Laø meï Ta vaø anh chò em Ta, ñoù laø keû thi haønh yù Cha Ta treân trôøi (Mt.12.50).
YÙ vaø loøng cuûa Con laø moät hoaøn toaøn vôùi yù vaø loøng cuûa Cha, neân ñau ñôùn nhaát cuûa con ngöôøi Yeâsu laø caûm giaùc thieáu vaéng Cha: "Cha oâi, Cha oâi, sao nôõ boû con...". Laø con vôùi Chuùa, nhö Chuùa toâi chæ coù theå yeâu taát caû trong tình toâi yeâu Cha. Vaâng, moïi suøng baùi cuûa toâi phaûi höôùng veà Chuùa Yeâsu, vaø trong Chuùa Yeâsu höôùng veà Cha.
Suøng ñaïo khoâng phaûi laø moät thaùi ñoä môû roäng suoâng. Khoâng theå noù khoâng nhaém moät ñoái töôïng cuï theå: Thaùnh taâm bò xuyeân thuûng vì boäi baïc, Ñöùc Meï keâu môøi ñeàn toäi ôû ñaâu ñoù, v.v... Vaø noù muoán toû loä ra baèng nhöõng vieäc laøm: laàn haït, chaàu Thaùnh theå, ñöôøng Thaùnh giaù, haønh höông... Maáy vieäc treân laø nhöõng vieäc ñaïo ñöùc maø tín höõu suøng ñaïo xöa nay quen laøm. Vôùi keû muoán coù gì saâu hôn, thì hoï suy nieäm vaø hy sinh.
Vaøo thôøi ñaàu cuûa Giaùo hoäi, vieäc ñaïo ñöùc ñöôïc laøm chung caû nhoùm, vaø ñaây laø hình thöùc sô khôûi cuûa sinh hoaït phuïng vuï. Phuïng vuï hoài aáy taäp trung vaøo huaán giaùo taân toøng, vaøo Pheùp röûa, vaøo suy toân Lôøi Chuùa vaø khaùnh nieäm caùi cheát cuûa Chuùa.
Sau naøy, khi phuïng vuï ñaõ ñöôïc hình thöùc hoùa vaø ñoàng boä hoùa quaù ñaùng, thì noù maát daàn khaû naêng dieãn taû nhöõng taâm tình rieâng tö cuûa caù nhaân, cuûa töøng loaïi ngöôøi. Vì theá, coù keû chæ döïa vaøo baàu khí chung (trong nghi leã) ñeå caàu nguyeän rieâng, hoaëc töï tìm nhöõng khoâng gian khaùc, ôû ñoù hoï coù theå mình ñoái dieän vôùi chính mình.
Khi tu haønh ñaõ phaùt trieån thaønh neáp soáng ñöôïc kính ngöôõng nhaát, thì vieäc ñaïo ñöùc tín ñoà cuõng raäp khuoân phuïng vuï ñan tu, nhö daäy nöûa ñeâm ñeå caàu nguyeän, nhö "ñaùnh toäi" vaø suy chieâm, nhö ñoïc chuoãi Laïy Cha, roài Kính möøng thay cho thaùnh vònh maø ñan syõ quen tuïng.
Töï mình, tín höõu cuõng taïo neân nhöõng ñieåm haønh höông vaø khôûi xöôùng nhieàu hình thöùc ñaïo ñöùc, duø laém khi hôøi hôït, laïi troän laãn meâ tín nöõa. Veà laâu veà daøi, moät soá hình thöùc ñaïo ñöùc naøy ñaõ xaâm nhaäp phuïng vuï chính thöùc, khieán cho phuïng vuï soáng ñoäng hôn, nhöng cuõng trôû neân röôøm raø vaø vaøng thau laãn loän, khieán coâng ñoàng Vatican II phaûi thanh loïc vaø ñôn giaûn hoùa.
* * *
Moät ñaèng thì caàu nguyeän ñan tu coù muøi xuaát theá, ñaèng khaùc, cuoäc soáng "Taát caû cho caàu nguyeän" cuûa hoï ñöôïc coi laø lyù töôûng hôn caû, neân khi khoâng coù nhieàu giôø nhö ñan syõ ñeå laøm vieäc aáy, giaùo ñoà ñaõ sinh maëc caûm, coi mình nhö Kytoâ-höõu haïng hai thoâi.
Do ñoù, phaûi taïo ra cho tín höõu moät caàu nguyeän tuy vaén taét, nhöng raûi raéc theo chieàu daøi cuoäc soáng, moät caàu nguyeän coù höông vò vaøo ñôøi, khieán noù khoâng ly caùch vôùi ñôøi, giuùp cho ñaïo hoäi nhaäp hôn vaøo cuoäc soáng taïi theá.
Vì Thieân Chuùa khoâng ôû beân leà cuoäc ñôøi khi maø Ngoâi Hai ñaõ thaønh ngöôøi giöõa loøng ñôøi, ñaõ ñöa mình vaøo chính vuõng toäi, ñeå "ôû ñaâu toäi laém, ôû ñoù aân suûng caøng doài daøo gaáp traêm" (Rom.5.20)!
Ngaøy nay, phuïng vuï coù xu höôùng nhaäp theá vaø daønh ñoâi choã cho saùng taïo. Nhöng choã daønh cho saùng taïo coøn quaù tuøy phuï vaø nhoû nhoi (AÁy theá maø caùc giaùo xöù vaãn khoâng buoàn lôïi duïng, vì löôøi ñoäng naõo), chöa ñuû ñeå phuïng vuï coù theå uoán mình theo nhöõng ñöôøng cong khaùc nhau cuûa caùc moâ hình vaên hoùa, cuûa caùc loaïi nhu caàu taâm hoàn.
Ngöôøi ta cuõng chöa maáy quan taâm ñeán caùc ñeàn thôø soáng laø gia ñình vaø nhoùm nhoû, maø ñeàn thôø vaät chaát chæ töôïng tröng cho. Neáu toân troïng nhöõng nhaø thôø soáng aáy, thì neân cöû haønh thaùnh leã baát cöù ñaâu ngöôøi ta hôïp laïi nhaân danh Chuùa (Mt.18.20), ñeå gia taêng ôû ñoù söï hieäp thoâng thieâng lieâng, nghóa laø taïo ra ôû ñoù nhöõng Huyeàn thaân thöïc söï.
Ngoaøi phuïng vuï vaø giôø kinh taäp theå, moãi ngöôøi neân taäp cho quen vôùi caàu nguyeän caù nhaân, baèng kinh vaø nhöõng vieäc ñaïo ñöùc mình öa thích, baèng taâm söï töï phaùt vôùi ñaáng ñang coù maët vôùi mình, töø saâu thaúm loøng mình. Vaâng, moãi suøng nhaân ñeàu caàn caû hai thöùc aên chung vaø rieâng, hai sinh hoaït töï phaùt vaø trong khuoân khoå, chuùng caàn song haønh ñeå buø tröø vaø hoã trôï cho nhau.
ÔÛ choã laø ngöôøi, Chuùa Yeâsu vöøa laø Ñöôøng tôùi Cha, vöøa laø ñích cuûa con ñöôøng aáy, khi maø, thôø baùi Cha, ta cuõng thôø baùi caû Con Cha thaønh ngöôøi nöõa. Rieâng con ngöôøi Chuùa ñöôïc toân suøng nhieàu nhaát trong maàu nhieäm Thaùnh Theå vaø töø laâu trong bieåu töôïng Thaùnh taâm.
Ñaây laø cao ñænh cuûa Hieän dieän taïi theá hoâm nay. Vì hoâm nay, con ngöôøi Yeâsu khoâng coøn coù maët tröôùc ta baèng hieän dieän theå lyù (physique) nöõa, nhöng baèng hieän dieän huyeàn tích (sacramentel). Nghóa laø nôi baùnh röôïu nhö kyù hieäu (signe), Chuùa hieän höõu vaø coù maët vôùi ta baèng nhaân tính thaät cuûa Ngaøi.
Ngay töø xa xöa, thaàn hoïc ñaõ khaúng ñònh vaø nhaán maïnh vaøo Thöïc dieän Thaùnh theå (preùsence reùelle eucharistique), nhöng söï trình baøy deã nghieâng veà moät hieän dieän ÑAÁY hôn laø hieän dieän VÔÙI. Khoâng khoâng, Chuùa ñaâu caàn coù maët baøng quan ÔÛ ÑAÂY, cho baèng coù maët thaân maät VÔÙI keû tin Ngaøi, ñeå hieäp nhaát hoï vôùi Ngaøi vaø hieäp nhaát hoï laïi vôùi nhau.
Vaâng, chuùng ta caàn nhaán vaøo höôùng ñích gaëp gôõ naøy cuûa Thaùnh theå, hieåu raèng, Chuùa coù maët toaøn veïn ñaây, laø ñeå coù maët toaøn veïn vôùi toâi vaø giöõa chuùng ta. Moät söï coù maët "maët ñoái maët" vaø "loøng vôùi loøng", khieán ñaây laø gaàn guõi thieâng lieâng, maø coï saùt vaät chaát (vôùi baùnh röôïu) chæ laø kyù hieäu.
Coï saùt vaät lyù ö? Anh chaû vaãn va chaïm haøng ngaøy vôùi bao keû treân xe coä vaø ñöôøng phoá ñaáy thoâi, theá maø anh coù thaáy gaàn hoï ñaâu. Traùi laïi, anh vaãn caûm nhaän moät gaàn guõi naøo ñoù vôùi ngöôøi maø anh yeâu duø hoï ñang vaéng maët. Ñuùng laø khoâng gian noäi taâm khaùc vôùi khoâng gian vaät lyù, vaø moät gaàn guõi taâm lyù khaùc vôùi söï coù maët beân ngoaøi.
Söï coù maët cuûa Chuùa coù gì nhö cuûa caû hai loaïi coù maët kia. Chuùa coù maët ñaây thaät, chöù khoâng vaéng nhaø. Nhöng coù maët khoâng qua hình aûnh xaùc thaân Ngaøi, maø qua hình aûnh röôïu baùnh. Chuùa cuõng coù maët khoâng baèng söï coù maët cuûa keû qua ñöôøng, nhöng cuûa ngöôøi tri aâm muoán troø truyeän vôùi toâi, muoán trao ban chính mình cho toâi. Hieåu nhö theá, toâi seõ caûm thaáy Chuùa gaàn guõi, caûm thaáy raèng toâi khoâng theå ñeå maëc Chuùa ñaáy, maø phaûi tieáp truyeän Ngaøi.
* * *
Chuùa coù maët ñaáy cho toâi nhö leã vaät hy sinh. Nhôø haønh vi nieäm töôûng, chuùng toâi döï vaøo cuoäc thoï töû ñau thöông aáy. Tuy thoï töû, nhöng ñaõ phuïc sinh, Chuùa ñang thaønh thöùc aên cho toâi, neân nieäm töôûng Chuùa cuõng laø soáng Chuùa, coù phaàn vôùi Chuùa vaäy. Chaúng nhöõng coù phaàn vôùi Chuùa, trong Chuùa chuùng ta cuõng coù phaàn vôùi nhau, khi maø Maùu cuûa Taân giao öôùc ñaõ quy tuï ta thaønh Daân Chuùa, thaønh Huyeàn thaân Chuùa vaø thuû tuùc cuûa nhau.
Vì theá, ñeán vôùi thaùnh leã, chuùng ta phaûi ñeán vôùi tinh thaàn ñoàng teá vaø chia seû: cuøng teá vôùi Chuùa Yeâsu vaø caûm thoâng vôùi Ngaøi, cuøng yeâu nhau trong Ngaøi vaø tha thöù laãn cho nhau. Thaùi ñoä aáy, ñeå thaønh "tinh thaàn vaø söï thöïc", thì phaûi ñi ñoâi vôùi cuoäc soáng. Vaäy ñeán vôùi thaùnh leã laø ñeán vôùi hai tay ñoà cuùng, vaø ñoà goùp cuùng aáy khoâng phaûi laø baùnh röôïu vaät chaát, cho baèng söï tuøng thuaän yù Cha vaø nhöõng hy sinh duø beù nhoû. Töø thaùnh leã ñi ra cuõng laø ñöa thaùnh leã vaøo ñôøi, baèng quyeát taâm daâng hieán, baèng haønh ñoäng phuïc vuï.
Chaúng nhöõng haøm suùc nhaát veà yù nghóa, thaùnh leã coøn doài daøo nhaát veà aân hueä. Neân ñeå toác chieám Nöôùc Trôøi, khoâng theå ta khoâng laáy thaùnh leã laøm ñieåm quy chieáu vaø xuaát phaùt cho cuoäc ñôøi ta.
Baét ñaàu töø thaùnh leã cuõng moïc toûa ra nhieàu hình thöùc suøng baùi. Ngöôøi ta vieáng Thaùnh theå, chaàu Thaùnh theå, kieäu Thaùnh theå. Coù nhöõng doøng tu moïc leân vì muïc ñích chaàu suoát ngaøy ñeâm. Coù nhöõng quy ñònh ñeå chaàu khaép nôi luaân chuyeån. Söï toân suøng Thaùnh theå ñöôïc nuoâi döôõng nhôø ñoù, vaø do ñoù phoå bieán deã vaø phaùt trieån maïnh. Tröôùc baøn thôø nghi nguùt khoùi vaø ngaøo ngaït höông hoa, bao taâm hoàn ñang say söa chieâm töôûng, hoaëc giöõa tieáng caàm ca du döông, hoaëc trong baàu khí thanh laëng. Hoï ôû ñaáy ñeå an uûi "Ngöôøi khaùch troï coâ ñôn" (l'Hoâte solitaire), "Ngöôøi tuø thaàn thaùnh" (le Divin prisonnier) ñang buoàn ñau vì toäi loãi vaø söï hôø höõng cuûa loaøi ngöôøi.
Quaû thaät, loøng suøng kính, meán yeâu raát deã naûy sinh töø nhöõng yù nghó chaát phaùc vaø uûy mò aáy. Neân ñöøng daäp taét ngoïn löûa, nhöng phaûi chænh laïi heát thaûy cho ñuùng höôùng "Thaàn khí vaø söï thaät". Vì Chuùa coù maët khoâng baèng moät coù maët tónh, nhöng trong chính chuyeån ñoäng (mouvement) thaùnh leã, trong haønh vi "laøm caùi naøy" ñeå nieäm töôûng vaø döï vaøo. Vì theá, ñeå ñuùng yù nghóa vaø höôûng ích nhieàu, duø chòu leã ngoaøi leã hay vieáng chaàu Thaùnh theå, ta cuõng phaûi höôùng veà thaùnh leã, ñeå cuøng Giaùo hoäi nhôù töôûng caùi cheát cuûa Chuùa vaø caûm thoâng vôùi Chuùa.
Laïi trong thaùnh leã cuõng nhö trong chaàu Thaùnh theå, ngoaøi nhöõng gì cuøng laøm vaø cuøng ñoïc ñeå bieåu loä söï hieäp thoâng coäng ñoàng, chuùng ta neân xen vaøo nhöõng thôøi khaéc im laëng daønh cho chieâm töôûng vaø taâm söï beân trong.
Loøng suøng baùi Thaùnh taâm ñaõ ñöôïc öông troàng töø theá kyû XII trong doøng Bieån ñöùc. Thaùnh Anselme vaø Bernard höôùng suy chieâm cuûa moïi ngöôøi vaøo naêm daáu thaùnh vaø traùi tim bò ñaâm thaâu. Ñeä töû cuûa Bernard baét ñaàu ñoà hoïa traùi tim, khi maø ngöôøi ta nhìn ra ôû traùi tim bò môû aáy nhöõng kho taøng voâ giaù, choán nöông naùu cuûa caùc taâm hoàn, bieåu hieäu cuûa tình yeâu ñang ñoøi ñeàn ñaùp. Phaùi nöõ cuûa doøng Bieån ñöùc cuõng gia nhaäp cuoäc chôi vôùi nhöõng teân tuoåi lôùn, nhö Mathilde vaø Gertrude. Theá nhöng ngöôøi phuï nöõ ñaõ khai hoûa cho moät phong traøo huøng maïnh, coù tính toaøn caàu, laïi thuoäc doøng Thaêm vieáng: thaùnh Marguerite-Marie Alacoque cuûa tu vieän Paray-le-Monial vaøo theá kyû XVII. Chính nöõ thaùnh ñöôïc Chuùa hieän ra vôùi "Traùi tim ñaõ yeâu voâ taän loaøi ngöôøi". Vaø qua nöõ thaùnh, Chuùa trao cho Doøng Teân cuûa cha linh höôùng Claude de la Colombieøre (ñöôïc tuyeân thaùnh naêm 1992) söù meänh truyeàn baù loøng suøng baùi aáy. Töø ñoù, phong traøo lôùn maïnh raát nhanh, vaø naêm 1765, ñöùc Cleùment XIII cho pheùp moät soá nhoùm vaø nôi toå chöùc leã Thaùnh taâm, leã naøy ñöôïc ñöùc Pioâ IX môû roäng ñeán toaøn theá giôùi vaøo naêm 1856. Tieáp theo ñoù, ñöùc Leâoâ XIII daâng loaøi ngöôøi cho Thaùnh taâm naêm 1899, vaø naêm 1928, ñöùc Pioâ XI noùi ñeán boån phaän ñeàn taï Thaùnh taâm. Kòp ñeán naêm 1956, baèng thoâng ñieäp "Kín nöôùc" (Haurietis aquas), döïa vaøo thaùnh kinh vaø truyeàn thoáng, ñöùc Pioâ XII trình baøy moät hoïc thuyeát ñaày ñuû cho loøng toân suøng naøy.
* * *
Duø phong traøo suøng kính Thaùnh taâm ñaõ lôùn nhanh vaø toaøn caàu hoùa haøng theá kyû, hình nhö nay noù ñang taøn luïi daàn. Ñaõ laø phong traøo, thì coù luùc thònh luùc suy. Caøng coù lyù do ñeå suy khi noù keát noái vôùi moät taâm lyù vaø ngoân ngöõ ñaõ loãi thôøi. Khoâng phaûi chæ vì con ngöôøi hoâm nay duy lyù hôn, maø coøn vì baàu khí xöa cuûa phong traøo quaù öôùt aùt, thieân veà khoå luïy vôùi nhöõng hình töôïng maùu me, ñaâm cheùm, keøm vôùi nhöõng kinh, nhöõng baøi thuyeát giaùo, nhöõng saùch ñaïo ñöùc coù luaän ñieäu kích caûm reû tieàn, laïi thieáu moät neàn taûng tín lyù vöõng chaõi.
Nhöõng khuyeát ñieåm nhö theá caàn ñöôïc söûa boû ngay neáu muoán toân suøng aáy coøn ñöôïc con ngöôøi hoâm nay chaáp nhaän. Tröôùc tieân, ñöøng coâ laäp vaø taùch rieâng traùi tim thòt, nhöng traû noù veà con ngöôøi Yeâsu, con ngöôøi cuûa chuû vò Ngoâi Hai nhaäp theå.
Thaät ra, vaán ñeà ñaâu phaûi laø traùi tim ôû chính noù: moät khoái thòt vaø moät cô quan! Vaán ñeà laø caùi maø noù töôïng tröng cho, vaø ñaây laø tình yeâu nhaân tính cuûa ñaáng Yeâsu Kytoâ!
Tình yeâu cuûa moät Thieân Chuùa ö? Tình yeâu aáy tinh thaàn quaù, neân vôùi toâi, noù cuõng xa vôøi, khoù hieåu. Vaãn tình yeâu aáy, nhöng nay ôû nhaân tính, noù coù theå rung trong loàng ngöïc, aùnh leân nôi dung nhan vaø traøn ra vôùi suoái leä. Maø ñaây laø tình yeâu vò tha vaø saâu thaúm cuûa moät con ngöôøi cuõng tuyeät vôøi, con ngöôøi cuûa ngoâi Con Thieân Chuùa. Neân söùc rung cuûa traùi tim aáy deã laøm sao xuyeán traùi tim toâi vaø ñöa noù vaøo cuøng moät nhòp ñaäp.
Thaät ra, traùi tim ñaâu phaûi laø cô quan taïo sinh xuùc caûm. Coù ñieàu caûm xuùc maïnh seõ doäi sang traùi tim thaønh "nhoùi tim", cuõng nhö sang ruoät thaønh "ñoaïn tröôøng" hay "ñau loøng". Do ñoù, gaàn nhö treân khaép theá giôùi vaø töø raát xa xöa, traùi tim ñaõ thaønh bieåu töôïng cuûa tình yeâu, khieán heã nhaéc ñeán noù laø nghe sao xuyeán sao aáy. Chính vì theá, Thaùnh taâm neân ñöôïc coi nhö bieåu töôïng bình thöôøng cuûa tình Chuùa ñoái vôùi Cha vaø vôùi chuùng ta: "Haõy yeâu nhau nhö Thaày ñaõ yeâu anh em". Maø Thaày yeâu theá naøo? Yeâu "ñeán taän cuøng", ñeán hy sinh maïng soáng. Vaø tình aáy raát beùn nhaïy, khieán Thaày xoán xang khi thaáy Maria khoùc em, thaáy ngöôøi ñaøn baø Naim khoùc con. Thaäm chí nhoùi ñau gheâ gôùm, khi vì toäi loaøi ngöôøi maø caûm nghieäm söï thieáu vaéng Thieân phuï:
— Cha oâi, Cha oâi, sao nôõ boû con?
Loøng suøng baùi Thaùnh taâm, cuõng laø suøng baùi tình yeâu nhaân tính Chuùa, loøng suøng baùi aáy caàn laáy Thaùnh kinh laøm ñieåm töïa. Nhöng khoâng phaûi moät thöù Thaùnh kinh ñöôïc suy dieãn leäch laïc nhö quen laøm tröôùc ñaây. Traùi tim bò ñaâm chaúng haïn, döôùi caùi nhìn cuûa Yoan, laø söôøn Taân Añam ñöôïc môû, ñeå töø ñoù, nhö moät Taân Eva, Hoäi thaùnh ñöôïc khai sinh; coøn maùu vaø nöôùc maø Yoan thaáy chaéc cuõng noùi veà Pheùp röûa trong ñoù ta ñöôïc choân ñi vôùi Chuùa vaø taùi sinh trong Chuùa.
Neáu chæ nhìn Thaùnh taâm nhö bieåu töôïng (embleâme) cuûa tình yeâu nhaân tính Chuùa nhö vaäy, thì chaúng coù chi ñaùng buoàn nöõa, khi maø phaàn ñoâng tuy queân daàn Thaùnh taâm nhöng vaãn nghó nhieàu ñeán tình yeâu cuûa ñaáng Con Chuùa laøm ngöôøi. Coù ñieàu vaãn neân duøng hình aûnh Thaùnh taâm nhö bieåu töôïng, khi maø traùi tim maõi vaãn laø bieåu töôïng töï nhieân cuûa yeâu thöông. Coù ñieàu caùch noùi veà Thaùnh taâm, cuõng nhö caùch ñoà hoïa Thaùnh taâm, khoâng theå laëp laïi y nhö nhieàu naêm veà tröôùc.
Ngöôøi ta coù theå caên vaën: Thì Chuùa chaúng ñaõ hieän ra ôû Paray-le-Monial nhö theá ñoù sao? Thöa: Noùi vôùi con ngöôøi, Chuùa luoân duøng ngoân ngöõ cuûa ngöôøi aáy, nghóa laø tuøy theo caùch hieåu cuûa hoï. Noùi caùch khaùc, thoâng ñieäp Chuùa ôû treân ngoân ngöõ, cuõng nhö con ngöôøi Chuùa phuïc sinh ôû treân moïi hình aûnh, theá nhöng phaûn chieáu töø taâm hoàn Marguerite-Marie Alacoque, thoâng ñieäp aáy vaø chaân dung aáy phaûi ñaõ coù daïng thöùc nhö vaäy. Neân vieäc cuûa chuùng ta laø loïc laáy ôû ñoù caùi gì laø ñöôøng neùt chính ñeå trình baøy laïi theo caùch maø con ngöôøi hoâm nay coù theå hieåu.
* * *
Chuùa Yeâsu ñeán ñeå maïc khaûi Cha, ñeå ñöa ta, nhö nhöõng ngöôøi con, ñeán vôùi Cha. Theá nhöng, suøng aùi Chuùa Yeâsu trong maàu nhieäm Thaùnh theå vaø qua hình aûnh Thaùnh taâm laø ñieàu deã. Chöù yeâu meán moät Cha voâ hình baèng moät tình yeâu caûm tính, thì maáy ai daùm nghó ñeán? Caû vôùi Thaùnh Thaàn cuõng vaäy, ngaøi laø ñaáng sinh ta trong ñôøi soáng sieâu nhieân, laøm chöùng vôùi taâm hoàn ta veà ñaáng Kytoâ, vaø laáy töø ñöùc Kytoâ maø thuû thæ daäy ta trong loøng.
Theá nhöng say yeâu Cha vaø say yeâu Thaùnh Thaàn, vaãn ñaõ coù ngöôøi laøm ñöôïc ñaáy. Phöông caùch, theo toâi nghó, laø hình töôïng hoùa caùc ngaøi: nhìn caùc ngaøi döôùi hình töôïng Ngöôøi Cha, Ngöôøi Meï thaân yeâu, nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán tröôùc ñaây (Xx. ch.10, tieåu ñeà: Töø con ngöôøi Yeâsu ñeán Ba ngoâi), vaø roài chuùng ta seõ thaáy caùc ngaøi deã yeâu lieàn. Dó nhieân laø khoâng neân giôùi haïn caùc ngaøi trong khuoân khoå nhöõng hình töôïng aáy. Caùc ngaøi laø sieâu vieät maø!
Chuùng ta coù theå ñaët Thaùnh taâm vaøo con ngöôøi Chuùa ñeå suøng baùi, vaø suøng baùi Thaùnh taâm nhö bieåu töôïng cho tình yeâu Chuùa nôi nhaân tính Ngaøi. Toân thôø con ngöôøi Chuùa, hay toân thôø Thaùnh taâm nôi con ngöôøi aáy, khoâng theå ta khoâng quy nhaân tính noùi treân veà chuû vò Ngoâi Con. Vaâng, ôû nhaân tính, Chuùa Yeâsu phaûi ñöôïc toân thôø nhö moät Thieân Chuùa. Vaø moät toân thôø chính coáng Kytoâ-giaùo bao giôø cuõng taäp trung nôi con ngöôøi Yeâsu Nadaret, duø ñaây laø ñoái vôùi Cha. Vaø cuõng quy höôùng veà con ngöôøi Yeâsu Nadaret moïi suøng kính ñoái vôùi ñöùc Maria vaø caùc thaùnh.
Phaûi chaêng khi suøng kính caùc vò naøy, chuùng ta chæ nhaém Chuùa Yeâsu hay Thieân Chuùa, khi maø hoï chæ laø phaûn aûnh muoân maàu cuûa Ngaøi? Vaø khi caàu vôùi hoï, thöïc söï chuùng ta chæ troâng chôø ôû moät mình Chuùa thoâi?
Chuùng ta bieát raèng, khi con ngöôøi nhìn ngaém moät vaät, thöôøng noù xoay töøng maët ñeå ngaém nhìn. Tuy caùi maø noù thaáy chæ laø töøng maët, töøng thaønh phaàn cuûa ngoâi nhaø, nhöng maëc nhieân noù vaãn höôùng veà toaøn boä ngoâi nhaø khi ngaém caùc phaàn aáy. Vôùi maàu nhieäm Kytoâ-giaùo cuõng theá. Baèng ñöùc tin cuûa mình, moät Kytoâ-höõu chính danh luoân soáng môû veà phía Maàu nhieäm toaøn boä, duø trong luùc naøy ñaây, anh chæ nghó ñeán vaø say yeâu moät caùi gì ñoù cuûa Maàu nhieäm noùi treân. Vaø thaät söï nôi "muõi nhoïn linh hoàn", anh vaãn tieáp xuùc vôùi Maàu nhieäm naøy baèng ñöùc tin thieân phuù, anh vaãn gaëp gôõ Chuùa Yeâsu baèng ñöùc aùi, Chuùa laø neàn taûng duy nhaát cuûa Maàu nhieäm noùi treân.
Cuõng coù gì gioáng theá khi moät Kytoâ-höõu chính coáng suøng kính moät thaùnh nhaân, yeâu thích moät veû ñeïp naøo ñoù ôû vò thaùnh naøy. Tuy ñang nghó ñeán hay trao ñoåi vôùi vò thaùnh ñaáy, nhöng trong ñöùc tin tieàm maëc, anh vaãn xoay maët vò thaùnh veà höôùng Chuùa, töø ñoù göông maët naøy tieáp nhaän aùnh saùng ñeå choùi ngôøi leân. Ñaây laø ñieåm phaân bieät moät tín ñoà chính hieäu vôùi moät keû meâ tín. Keû meâ tín thì choïn ñeán vôùi moät vò thaàn trong soá nhieàu vò thaàn, duø coi hoï coù caáp döôùi caáp treân. Khoâng choái caõi raèng, trong Kytoâ-giaùo, cuõng coù ngöôøi coi thaùnh noï thaùnh kia nhö nhöõng vò thaàn ít nhieàu ñoäc laäp nhö theá. Moät chuû nghóa ña thaàn naøo ñoù trong Kytoâ-giaùo. Vaø moät caùi nhìn phaân taùn, chöa hoäi nhaäp ñöôïc taát caû trong Thieân Chuùa, nôi con ngöôøi ñöùc Yeâsu Kytoâ.
Coù ñieàu cuõng ñöøng hieåu ngöôïc laïi theo kieåu duy lyù, coi thaùnh noï thaùnh kia chaúng qua laø nhöõng nhaõn hieäu khaùc nhau cuûa cuøng moät hoá saâu khoâng ñaùy ñöôïc meänh danh laø Sieâu vieät theå. Vaâng, Kytoâ-giaùo laø toân giaùo cuûa Saùng taïo, chöù khoâng phaûi cuûa Nhaát theå (l'Un). Ngay töø trong Thieân Chuùa, ñaõ xöôùng leân ñöôïc ba caùi Toâi, ba Chính mình (self) rieâng bieät roài. Vì theá, tuy hieän höõu vaø soáng ñoäng trong Thieân Chuùa, moãi thaùnh vaãn coù chaân dung rieâng cuûa mình, vaãn coù nhöõng töông quan khaùc nhau ñoái vôùi toâi, vôùi chuùng ta. Vaäy ñöøng bieán Chuùa thaønh moät thöù "Hoá ñen" (trou noir, black hole), maø moïi thöïc taïi khi ñeán gaàn ñeàu bò huùt ngay voâ vaø maát taêm trong ñoù. Keû ít hoïc vaø ñaïo ñöùc coøn noâng deã ña thaàn hoùa caùc thaùnh, coøn ngöôøi hoïc cao hay ñaïo ñöùc hôi saâu laïi khoâng muoán nhìn maët Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh nöõa. Cuõng nhö anh tuy höôùng heát veà Thieân Chuùa, maø vaãn kính neå cha meï vaø yeâu thöông anh em, thì trong Chuùa anh vaãn caàn ñeám xæa ñeán söï coù maët cuûa Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh trong keá hoaïch cöùu ñoä. Moïi ôn ñeàu do Chuùa thaät ñaáy, nhöng vieäc thoâng ôn vaãn do aûnh höôûng cuûa thaùnh naøy, ngöôøi laønh noï phaàn naøo. Vì maàu nhieäm "Hieäp thoâng chö thaùnh" maø! (Xx. K. Rahner, Eleùments de theùologie spirituelle, Paris, 1964, tr.36-45).
* * *
Ñuùng laø söï toân suøng Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh ñaët neàn treân maàu nhieäm "Caùc thaùnh hieäp thoâng" vaø döïa vaøo vai troø Ñoàng moâi giôùi (vôùi Chuùa) cuûa Kytoâ-höõu.
Nhôø maàu nhieäm "Chö thaùnh hieäp thoâng" thuoäc caû ba theá giôùi Döông, AÂm, Thieân quoác, chuùng ta coù theå san seû cho nhau nhieàu cuûa caûi thieâng lieâng, nhaát laø töø keû dö sang ngöôøi thieáu. Cho neân trong cuoäc soáng löõ haønh naøy, chuùng ta coù theå höôùng veà Trôøi vaø caàu vôùi phuù oâng caùc thaùnh, cuõng nhö coù theå hoã trôï nhau baèng caùch van xin Chuùa vaø baèng nhöõng hy sinh. Caùc vò ñang höôûng vónh phuùc haún bieát ta roõ, thöông ta nhieàu, neân coù aûnh höôûng lôùn ñeán ta trong tö theá "suûng thaàn" cuûa caùc ngaøi. Coøn chuùng ta, nhôø khaû naêng hy sinh vaø coá gaéng, cuõng coù aûnh höôûng gì ñoù ñoái vôùi coõi AÂm. Khoâng phaûi nhôø söùc maïnh cuûa ta, maø nhôø söùc maïnh Con chieân Thieân Chuùa truyeàn sang cho Thaân mình noái daøi cuûa Ngaøi, töùc Hoäi thaùnh vaø moãi tín höõu. Vaâng, chuùng ta coù phaàn trong vai troø Moâi giôùi, Teá sö cuûa Chuùa Yeâsu, vaø chuùng ta ñang keùo daøi söï hy sinh cöùu chuoäc cuûa Chuùa baèng nieäm töôûng thaùnh leã ñi ñoâi vôùi hy sinh cuûa chính mình. Vaâng, baèng caùch naøy, chuùng ta ñang hoaøn thaønh Trôøi ñaát môùi, ñang keùo nhau cuøng tieán leân, ñang keát thaân vôùi nhau xuyeân qua ba taàng theá giôùi. Ñoù laø neàn taûng maø döïa vaøo ñoù, chuùng ta coù theå keát thaân ñaëc bieät vôùi moät vò thaùnh baèng nhöõng toân suøng.
Coù hai caùch toân suøng, vaø ñaây cuõng laø hai ñoä noâng saâu cuûa noù.
Raát nhieàu tín höõu ñeán vôùi ñöùc Maria vaø caùc thaùnh ñeå xin khoûi beänh, thoaùt tai öông, ñöôïc thi ñoã, truùng soá hay laøm aên phaùt ñaït. Nhaäp boïn vôùi hoï, caû ngöôøi ngoaøi ñaïo cuõng ñeán haønh höông Traø kieäu, La vang vì nhöõng muïc ñích nhö theá. Ñaây laø caùch suøng hôøi hôït vaø coù tính vuï lôïi.
Vò tha vaø chaân thaønh hôn, ñoù laø nhöõng ai ñeán vì meán thöông moät chaân dung laønh thaùnh, vì öa chuoäng moät con ñöôøng thieâng lieâng. Keát thaân vôùi thaùnh Tieân sa haøi nhi Yeâsu chaû haïn, hoï muoán tieán voâ con ñöôøng AÁu thô vôùi söï giuùp ñôõ cuûa thaùnh nöõ, vaø cuøng vôùi ngaøi truyeàn baù con ñöôøng aáy.
Keû ñi vaøo thöù toân suøng cao ñeïp naøy khoâng phaûi khoâng coù luùc, vì gaëp khoù maø nhôø caäy ñeán vò thaùnh maø mình thöông meán. Coù ñieàu ñaây khoâng phaûi caùi chính maø hoï chôø ñôïi ôû toân suøng.
Rieâng vôùi keû toân suøng ñeå caàu loäc caàu taøi, hoï haõy theâm daàn nhöõng muïc ñích cao hôn. Beân caïnh nhöõng nhu caàu traàn theá aáy, hoï phaûi quan taâm ñeán nhu caàu thieâng lieâng nöõa. Vaø hoï haõy xin cho mình hieåu Chuùa, xin cho con caùi mình neân ngöôøi. Nhaát laø coá tieán ñeán thöù toân suøng beà saâu, suøng vì muoán neân gioáng vôùi.
* * *
Coù moät vò toaøn thaùnh vaø sieâu thaùnh, ñöùc Maria.
Loøng kính ngöôõng ñoái vôùi ñöùc Maria ñaõ ñeå laïi daáu veát ngay töø trong Phuùc aâm Luca vaø moät soá baûn vaên Taân öôùc khaùc. Coøn suøng baùi nhö moät tình caûm phoå caäp thì ñaõ hình thaønh töø khaù sôùm suûa, ñeå ñaït tôùi ñænh cao nhaát cuûa noù vaøo tieàn baùn theá kyû XX.
Moät phong traøo caøng maïnh vaø soâi noåi, thì nöôùc traøn bôø caøng deã xaûy ra. Neáu loøng suøng moä bình daân coù theå ñaët moät vò thaùnh beân Chuùa duø döôùi Chuùa, thì söï suøng baùi quaù trôùn laïi ñaët ñöùc Maria gaàn nhö choaùn choã Chuùa. Cha Laurentin, chuyeân gia Maria-hoïc, trong Questions mariales (1963) ñaõ nhaän ñònh moät caùch dí doûm, nhöng khoâng keùm phaàn xaùc ñaùng nhö sau:
— "Ngaøy nay ôû moät soá khu vöïc, coù söï caêng thaúng giöõa moät beân laø suøng ñaïo Kytoâ-höôùng vaø beân kia laø suøng ñaïo Maria-höôùng..., moät beân quy taát caû veà Ñöùc Meï, beân kia laïi chaúng ñeám xæa tôùi Ngaøi. Chính vieäc bieán loøng toân suøng Maria thaønh thöù toân giaùo Maria trong thöïc haønh, ñaõ gaây neân phaûn öùng nghòch, thaønh moät thöù ñaïo khoâng coù Maria".
Caùi nguyeân taéc soáng: "Nhôø ñöùc Kytoâ, vôùi ñöùc Kytoâ vaø trong (nôi) ñöùc Kytoâ", vôùi nhieàu nhoùm, gaàn ñaây ñaõ chuyeån thaønh: "Nhôø ñöùc Maria, vôùi ñöùc Maria vaø trong ñöùc Maria". Vaø hoï töôûng nhö khoâng theå laøm gì, ngay caû ñeán vôùi Chuùa, maø khoâng nhôø Ñöùc Meï. Hoï khoâng hieåu raèng, sôû dó Ñöùc Meï thaønh moâi giôùi cho ta, laø vì ñöùc Kytoâ ñaõ laø Moâi giôùi vieát hoa giöõa ta vôùi Thieân Chuùa, giöõa chuùng ta vôùi nhau, giöõa chuùng ta vôùi chính Ñöùc Meï.
Moät suøng kính ñi traät ñöôøng, thay vì phuïc vuï phong traøo, laïi laøm suy yeáu noù, khi maø do loãi cuûa ta, Ñöùc Meï bò nhieàu keû gaït sang moät beân, vaø Coâng giaùo bò khinh reû.
Moät nöõ tu kia thuù nhaän raèng:
— Khi toâi coøn nhoû, ñoái vôùi toâi Ñöùc Meï laø moät baø tieân. Khi toâi ôû tuoåi vò thaønh nieân, Ngaøi trôû thaønh huyeàn thoaïi (mythe). Keá ñoù, toâi ñaët Ngaøi leân thaät cao, (neân cuõng) thaät xa vôøi.
Sau khi bieát ñaët ñöùc Maria vaøo ñuùng choã cuûa Ngaøi beân Chuùa Yeâsu roài, nöõ tu aáy ngaøy nay ñaõ ñaït tôùi moät suøng baùi saâu xa:
— Nay thì gaàn nhö luùc naøo toâi cuõng ôû vôùi Meï, vaø cuøng vôùi Meï ñeán nhaø Tieäc ly, ñeán ñænh Can va (Xx. Dictionnaire de theùologie spirituelle, Cerf. 1987, tr.636).
Moät suøng kính chính hieäu luoân phaûi ñaët ñöùc Maria vaøo ñuùng choã cuûa Ngaøi beân Chuùa, döôùi boùng Chuùa, vaø ñaët vai troø cuûa Ngaøi phuï thuoäc vaøo vai troø cuûa Chuùa. Baèng tieàn ñònh vaø ñaëc aân, baèng ñöùc tin (Lc. 1.45) vaø do ñaày aân suûng (Lc.1.28), baèng ñöùc Voïng (Lc.1.45), ñöùc AÙi vaø nieàm quy thuaän hoaøn toaøn (1.38; 8.21), Meï ñuùng laø vò ñoàng haønh maät thieát nhaát cuûa Chuùa treân haønh trình cöùu ñoä.
Vai troø ñöùc Maria coù gì laø moät vôùi vai troø Giaùo hoäi, vôùi cuøng moät ñoä môû toaøn caàu nhö nhau. Luca ñaõ thaáy theá khi lôøi saám Simeâoâng lieân keát Meï vaø Con trong cuøng moät caùi ñau, trong cuøng moät hieäu löïc phoå bieán (2.34-35). Ñeán löôït Khaûi huyeàn thö laïi ñaët loàng vaøo nhau hai thöïc taïi coù taàm côõ gioáng nhau: Maria vaø Giaùo hoäi (12.1,5,6).
Loøng suøng kính ñöùc Maria quaû caàn chung cho taát caû, cuõng nhö cho taát caû, Giaùo hoäi laø nôi choán ñeå moãi ngöôøi tieáp nhaän phaàn aên thieâng lieâng, ñeå moãi ngöôøi tôùi goùp phaàn mình cho vieäc phuïng söï Chuùa. Beân ñöùc Yeâsu Taân Añam, Ñöùc Meï ñoùng vai troø naøo ñoù cuûa Taân Eva, cuûa Giaùo hoäi-meï. Vaø truyeàn thoáng ñaõ coù lyù khi nhìn ñöùc Maria nhö söï ruùt goïn cuûa Hoäi thaùnh.
Coù hieåu nhö theá, thì beân nguyeân taéc: "Nhôø ñöùc Kytoâ, vôùi ñöùc Kytoâ vaø trong (nôi) ñöùc Kytoâ", ta môùi coù theå keøm theâm moät heä luaän (corollaire): "Nhôø Meï, vôùi Meï vaø trong Meï", khi maø ta cuõng noùi ñöôïc veà Giaùo hoäi-meï nhö theá (Xx. LG.60-67).
* * *
Vai troø toaøn caàu cuûa Ñöùc Meï ngaøy caøng toû loä theâm qua caùc cuoäc hieån linh 9, nhaát laø töø vaøi theá kyû nay. Hình nhö baát cöù ñaâu Giaùo hoäi gaëp khoù khaên lôùn, ôû ñaáy Ñöùc Meï cuõng vaøo cuoäc roõ reät, phaàn ñeå cuûng coá nieàm tin, phaàn ñeå keâu môøi aên naên vaø canh taân ñôøi soáng. Vaø cöù theá moïc leân nhöõng ñieåm haønh höông, ngaøn vaïn ñieåm treân naêm chaâu boán bieån, maø nhöõng nôi danh tieáng nhö Loä ñöùc haèng naêm thu huùt caû trieäu tín ñoà.
Taïi Loä ñöùc naøy, naêm naøo cuõng thaáy coù pheùp laï, nhöng pheùp laï vaät chaát chaúng nhieàu ñaâu. Sôû dó ngöôøi ta ñeán ñoâng laø vì baàu khí caàu nguyeän töï nhieân vaø soát saéng coù moät khoâng hai ôû ñaây. Laém keû cuõng tôùi vì toø moø, nhöng moät soá ñaõ ra veà vôùi loøng bieán ñoåi haún. Vaø ñaây môùi laø pheùp laï lôùn nhaát, cuõng dieãn ra nhieàu nhaát. Nhö Chuùa Yeâsu, Ñöùc Meï khoâng thích nhöõng Heâroát chaïy theo söï laï, maø chæ yeâu nhöõng Gia kieâu caûi quaù töï taân.
Ñöùc Meï cuõng chaúng öa nhöõng ngöôøi maát quaù nhieàu giôø vaøo nhöõng cuoäc haønh höông lieân tieáp, maø bieáng treã phaän söï cuûa mình. Keû toân thôø chaân chính thì thôø trong thaàn khí vaø söï thaät (Yo.4.23). Neân ñeàn thôø chính laø ôû traùi tim vaø cuoäc soáng. Cöù haønh höông khi raûnh ñeå caàu nguyeän soát saéng theâm, nhöng haõy chuù yù haønh höông vaøo chính noäi taâm cuûa mình.
Keû suøng baùi Meï thöôøng coù thoùi quen laàn haït, ñeán noãi traøng haït Vaên coâi ñaõ thaønh bieåu töôïng cho loøng toân suøng aáy. Nhöng moät chuû tröông soá löôïng lieäu coù vaät chaát hoùa vaø hình thöùc hoùa quaù trôùn moät toân suøng ñaùng leõ phaûi thieâng lieâng hôn khoâng? Vaâng, ích gì traøng haït 50 hay 150 khi noù ñöôïc ñoïc moät caùch maùy moùc. Chính thaùnh Tieân sa nhoû cuõng thaáy voâ ích nhöõng traøng kinh Kính möøng ñoïc nhö vaäy.
Haõy ñoïc ít hôn, nhöng caàu nguyeän nhieàu hôn. Cuøng vôùi Meï, neân ñoàng haønh vôùi Chuùa, baèng suy chieâm chuùt ít, qua caùc chaëng ñöôøng Vui, Thöông, Möøng cuûa Ngaøi.
Coù nhöõng nhoùm muoán moät suøng kính cöïc ñoä, baèng caùch "Taän hieán cho Meï", thaäm chí ñeo xieàng noâ leä cuûa Meï. Ñaây laø phong traøo maø ngöôøi khôûi xöôùng laø thaùnh Grignion de Montfort (1673-1716). Moät phöông phaùp "Nhôø Maria tôùi Yeâsu". Ñeå "nhôù laïi vaø laøm laïi (renouvellement) lôøi khaán höùa luùc chòu Pheùp röûa", nhôø ñoù soáng ñuùng danh xöng Kytoâ-höõu, vôùi yù thöùc traùch nhieäm thích ñaùng. Ñeå ñöôïc nhö theá, keû taän hieán cho Meï phaûi "nhieãm laáy tinh thaàn vaø ñöùc tính cuûa Meï".
* * *
Soáng ñuùng töông quan vôùi Ñöùc Meï roài, toâi coøn coù theå ñi xa hôn: choïn Ngaøi laøm meï rieâng, laøm göông maãu rieâng, laøm tri kyû vaø ñaáng baûo trôï ñaëc bieät. Vaø ñaây laø ñi vaøo suøng baùi, vaøo heát chieàu saâu cuûa suøng baùi. Vaãn trong giôùi haïn vaø khuoân khoå cuûa nguyeân taéc Kytoâ-höôùng, coá nhieân.
Laïi duø suøng baùi ñeán ñaâu chaêng nöõa, haõy theå hieän loøng toân suøng aáy baèng nhöõng hình thöùc vaø ñöôøng loái phuø hôïp vôùi heä thoáng kyù hieäu cuûa thôøi nay vaø cuûa khu vöïc vaên hoùa.
Baïn coù bieát vì sao phong traøo suøng kính Ñöùc Meï deã boác cao nhö theá khoâng? Coù vai troø cuûa yù Chuùa vaø cuûa Thaùnh Thaàn ñaáy, maø cuõng coù vai troø cuûa taâm heä (psycheù) nöõa. Baïn thaáy khoâng, loøng suøng baùi Phaät baø Quan aâm cuõng maïnh khoâng keùm giöõa caùc Phaät töû Trung quoác vaø Vieät nam. Boà taùt Quan theá aâm (Avalokitesívara), beân AÁn ñang laø nam nhaân, sang Taøu bieán thaønh phuï nöõ. Phaûi chaêng moät nöõ thaàn ñöôïc meán yeâu beân Trung quoác, ñeå gia nhaäp Phaät giaùo ñang thònh haønh, ñaõ bieán vaøo Quan theá aâm, mang laáy chaân dung thieâng lieâng cuõng nhö teân goïi cuûa Quan theá aâm, nhöng giöõ laïi giôùi tính? Nhöng laøm sao phaûi giöõ laïi giôùi tính, vaø duy chæ giôùi tính? Chaéc haún vì moät nhu caàu taâm lyù, do söï ñoøi hoûi ngaàm cuûa nguyeân tieâu Ngöôøi meï.
Thay vì Phaät baø, beân AÁn cuõng coù Thaàn maãu Durgaâ. Leã hoäi Durgaâ, Durgaâ-puâjaâ, dieãn ra vaøo khoaûng thaùng möôøi, luoân laø leã hoäi vó ñaïi nhaát, keùo daøi caû thaùng trôøi, vöôït xa moïi leã hoäi khaùc, keå caû leã hoäi cuûa ñaáng Toái cao laø Vishnu, laø Shiva. Vaâng, nguyeân tieâu Ñaïi maãu, töø trong voâ thöùc taäp theå, vaãn taùc ñoäng maïnh vaøo taâm tö vaø cuoäc soáng. Sieâu vieät theå ñaõ ñoùng vai Ngöôøi cha roài, neân ñeå buø tröø, ngöôøi ta caàn ñeán nhöõng thaàn maãu hay thaùnh maãu ñeå caäy nhôø, kyù gôûi. Laém khi quaù ñaø trong nöông caäy, ngöôøi ta bieán toân giaùo thaønh haàm truù aån, ñoaït maát khí phaùch ngöôøi vaø veùt caïn tinh thaàn töï laäp. Ñoù laø caùi maø ngöôøi trí thöùc hoâm nay quy traùch cho nhöõng phong traøo suøng baùi Thaùnh maãu quaù uûy mò vaø öôùt aùt. Thieát töôûng giaûi phaùp khoâng phaûi laø chaën boû phong traøo aáy, maø khieán noù tröôûng thaønh leân. Cuõng chaúng neân doàn neùn tình caûm, vì ñaây laø naêng löôïng taâm lyù, laø söùc khôûi ñoäng bình thöôøng. Chæ caàn ñöøng tuøy thuoäc vaøo noù, thì noù seõ tuøy thuoäc vaøo mình ñeå phuïc vuï mình.
Con ngöôøi ai naáy ñeàu traûi qua giai ñoaïn treû con, roài ngöôøi lôùn. Sinh lyù, taâm lyù ñaõ vaäy, thieâng lieâng cuõng theá luoân. Keû ñi vaøo suøng tín, khôûi ñaàu thöôøng raát neä caûm. Sau moät thôøi gian, ñeå bay cao, anh phaûi giaûi thoaùt mình, tieán daàn ñeán sieâu caûm, nghóa laø duø coù nghieäm gì hay khoâng, anh cöù kieân trì coá gaéng. Sieâu thoaùt chuû ñoäng roài, anh coù theå ñöôïc keâu môøi ñeå tieán saâu hôn vaøo töø boû, vaø ñaây laø vieäc laøm cuûa Chuùa, coù teân goïi laø Ñeâm toái, hay ñeâm thuï ñoäng noù toái cöïc kyø.
Lieân heä sô nguyeân vôùi Ngöôøi meï bao giôø cuõng aùm aûnh con ngöôøi vaø taùc ñoäng maïnh töø voâ thöùc. Coù ñieàu moãi ngöôøi, beù tuy leä thuoäc heát vaøo meï, lôùn leân phaûi côûi daàn caùi aùch aáy ñeå khaúng ñònh mình, tieán tôùi moät töông quan tröïc hay giaùn tieáp, tuy vaãn ñaäm ñaø tình caûm, nhöng phoùng khoaùng, töï do. Lôùn ñaàu roài maø coøn níu aùo meï, chaúng phaûi laø aáu tró, laø baát bình thöôøng ö?
Vì theá, cöù ñeå phong traøo baønh tröôùng, nhöng nöông theo phong traøo maø giuùp cho moãi ngöôøi hieåu daàn ra vò theá cuûa Meï vaø böôùc voâ con ñöôøng cuûa Meï:
— Sao con laïi laøm theá? Cha meï tìm con, lo laéng bieát bao nhieâu?
— Nhöng tìm con laøm gì? Cha meï khoâng bieát con phaûi lo vieäc cuûa Cha con ö?
Ñöùc Maria ñaõ khoâng giaän, cuõng chaúng tuûi thaân. Meï chæ tìm hieåu yù nghóa lôøi aáy, vaø taâm nieäm ñeå thaám laáy (Lc.5.21). Vaâng, Meï khoâng chieám höõu con Meï. Meï saün saøng hieán con cho söï nghieäp cöùu theá (Lc.1.38,45). Vaø Meï ñaõ aâm thaàm theo con, haàu haï con giöõa caùc phuï nöõ khaùc, ôû beân con treân ñænh nuùi thaûm hình (Xx. Huaán duï toâng toøa Marialis cultus, 1974).
Soáng vôùi Meï laø, nhö Meï, soáng vì Chuùa. Suøng baùi Meï laø ñi vaøo taâm tình, thaùi ñoä cuûa Meï. Cuõng nhö Meï ñaõ khoâng chieám höõu Chuùa, Meï cuõng chaúng heà muoán chieám höõu ta. Meï muoán ta tröôûng thaønh leân, muoán ta tuøng thuaän Chuùa hoaøn toaøn.
Khoâng phaûi tröôûng thaønh laø heát quy phuïc ñaâu. Vaãn laéng nghe vaø tuøng thuaän ñaáy, nhöng moät caùch töï nguyeän. Kytoâ-höõu chính danh vöøa coù tinh thaàn traùch nhieäm cao, vöøa uoán yù mình theo moïi ñöôøng cong cuûa yù Chuùa. Meï ñaõ soáng nhö vaäy. Vaãn laø "tyø nöõ" Chuùa, maø vaãn chuû ñoäng vöôït ñöôøng daøi ñeán haàu haï Elidabet, cuõng nhö ñöùng ra xin Chuùa cöùu naïn cho ñaùm cöôùi Cana.
Raát nhieàu keû ñeán vôùi Chuùa vaø Meï, vöøa vôùi thaùi ñoä yû laïi, vöøa vôùi ñöùc tin moûng teo. Ñau yeáu ö? Hoï baét vaï caùc Ngaøi. Beänh khoâng khoûi? Hoï oaùn traùch vaø maát tin töôûng. Moät soá keû khaùc, tuy töï chuû vaø soáng khaéc khoå, nhöng laïi yû vaøo söùc mình ñeå neân thaùnh, hôn laø nöông vaøo aân suûng Chuùa ñöa daãn mình.
Cöùng nhö theùp trong töï chuû, meàm nhö saùp tröôùc taùc ñoäng Thaùnh Linh, hai ñieàu aáy xem nhö maâu thuaãn lôùn. Theá nhöng Kytoâ-giaùo laïi laø choán "hoøa hôïp cuûa nhöõng gì ñoái nghòch" (l'uniteù des contraires), vaø söï dung hoøa naøy thaønh deã ñoái vôùi Phöông ñoâng voán quen nhìn taát caû trong buø tröø aâm döông, voán giaøu khaû naêng phaùt minh nhöõng kyõ thuaät nhö Thö giaõn, noù laø söï phoái hôïp giöõa moät beân laø chuû yù vöõng maø khoâng chuù yù, vaø beân kia laø buoâng hoaøn toaøn maø tay laùi vaãn chaéc. Ñaây cuõng laø chieán thuaät Nöôùc cuûa Ñaïo ñöùc kinh: vöõng ôû mình, meàm uoán theo hoaøn caûnh.
Vieät nam saün moät truyeàn thoáng laâu ñôøi veà loøng suøng baùi Phaät baø quan aâm, neân ñaây coù theå laø caùi keânh ñaøo saün ñeå daãn nöôùc cho phong traøo suøng baùi Thaùnh maãu, ñeå ñeán löôït Ñöùc Meï seõ ñöa ñoàng baøo ta tôùi Chuùa Yeâsu. Mieãn laø ñöøng ñeå phong traøo döøng laïi quanh moät thöù Phaät baø ñoåi teân vaø kheùp laïi ôû Ñöùc Meï. Mieãn laø vöôït daàn khoûi söï troùi buoäc cuûa nguyeân tieâu Ñaïi maãu.
Ñeå ñöôïc theá, haõy giuùp caùc suøng nhaân ñoïc, suy nieäm vaø soáng Taân öôùc, nhôø ñoù Lôøi Chuùa seõ chænh laïi höôùng ñi cuûa toân suøng trong khi laøm phaùt trieån trong ta ôn phaân ñònh, khieán thaáy ñöôïc caùi gì laø hôïp, caùi gì laø khoâng ôû taâm tình, yù nghó, caùch laøm. Lôøi Chuùa cuõng ñöa ta vaøo saâu trong ñöùc AÙi, nhôø ñoù thanh loïc tình yeâu, loøng suøng kính cuûa ta. Vaø moät khi ñaõ yeâu, ta seõ khoâng coøn thaáy maâu thuaãn giöõa töï do vaø leä thuoäc, phoù thaùc nöõa.
Khi toân giaùo ñi vaøo caûm tính, thì naûy sinh ngay caùc toân suøng höôùng veà nhöõng ñoái töôïng phaàn naøo coù theå caûm giaùc ñöôïc. Vì tình caûm laø moät söùc baät, neân raát caàn cho toân giaùo noùi chung, cho coá gaéng soáng ñaïo, ít laø vaøo buoåi ban ñaàu.
Toân suøng coù hai möùc: noâng vaø saâu. Möùc noâng laø cuûa nhöõng ai ñeán vôùi thaàn noï thaùnh kia, chæ coát ñeå caàu loäc caàu taøi vaø traùnh tai hoïa. Möùc saâu thuoäc veà nhöõng keû muoán nöông caäy thieâng lieâng, muoán thaám laáy taâm tình vaø ñöùc haïnh cuûa vò thaùnh mình yeâu, muoán gia nhaäp con ñöôøng AÁu thô cuûa Tieân sa Lisieux chaû haïn.
Toân suøng caàn ñöôïc bieåu loä vaø nuoâi döôõng baèng nhöõng vieäc ñaïo ñöùc cuï theå, nhö laàn haït vaø haønh höông, nhö hy sinh vaø chieâm ngöôõng. Noù caàn ñeán caû baàu khí caàu nguyeän taäp theå laãn nhöõng trao ñoåi tö rieâng vôùi vò thaùnh cuûa loøng.
Chuùa Yeâsu laø Ñöôøng tôùi Cha vaø Ñích cuûa toân thôø. Ngaøi ñaùng ñöôïc toân thôø ôû ngay nhaân tính cuûa Ngaøi, vì nhaân tính aáy thuoäc chuû theå Ngoâi Hai. Söï thôø baùi nhaân tính thöôøng ñöôïc bieåu hieän qua hai daïng toân suøng, ñoái vôùi Thaùnh taâm vaø Thaùnh theå. Moïi suøng kính Thaùnh theå ngoaøi thaùnh leã phaûi quy veà nieäm töôûng thaùnh leã ñeå tìm ra yù nghóa vaø ñi saâu vaøo nguoàn maïch aân suûng trung taâm aáy. Trong toân suøng Thaùnh taâm, cuõng phaûi quy Thaùnh taâm veà nhaân tính Chuùa, trong khi nhaân tính ñöôïc quy veà chuû vò Ngoâi Con. Thaùnh taâm, ñoù laø bieåu töôïng cuûa tình yeâu thuoäc nhaân tính Ngoâi Con nhaäp theå.
Vì caùc thaùnh laø ñoàng moâi giôùi vôùi Chuùa Kytoâ, neân caùc thaùnh coù theå ñöôïc caàu trong tö theá ñoàng moâi giôùi naøy. Nhôø söï "Hieäp thoâng caùc thaùnh", ta coù theå choïn keát thaân rieâng vôùi moät vò thaùnh, maø chaân dung thieâng lieâng hay con ñöôøng thieâng lieâng (spiritualiteù) haáp daãn ta.
Trong taát caû caùc thaùnh, ñöùc Maria ôû vaøo vò theá sieâu ñaúng, vaø vai troø ñoàng moâi giôùi (vôùi Chuùa) cuûa Ngaøi phoå quaùt hoaøn toaøn. Vò theá cuûa Meï laø ôû treân cuøng moät traän tuyeán vôùi Taân Añam. Vaø chöùc naêng cuûa Meï coù gì nhö cuûa Giaùo hoäi-meï. Neân, cuõng nhö khoâng theå coù Kytoâ-giaùo phi Hoäi thaùnh, thì caùch naøo ñoù cuõng khoâng coù Kytoâ-giaùo ñaày ñuû maø thieáu ñöùc Maria. Mieãn laø phaûi ñaët ñöùc Maria vaøo ñuùng vò trí caïnh Chuùa vaø vò trí Giaùo hoäi thu nhoû cuûa Ngaøi!
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page