Dung Maïo Hoøa Bình
Söù Ñieäp Hoøa Bình ngaøy 1 thaùng gieâng haèng naêm
do Ñöùc OÂng Peter Nguyeãn Vaên Taøi bieân soaïn
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 02 -
Söù ñieäp Hoøa Bình
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI naêm 1969:
"Coå Voõ Nhaân Quyeàn Laø Con Ñöôøng Daãn Ñeán Hoøa Bình"
Söù ñieäp Hoøa Bình cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI naêm 1969: "Coå Voõ Nhaân Quyeàn Laø Con Ñöôøng Daãn Ñeán Hoøa Bình"
Bieân soaïn: Ñaëng Theá Duõng (Ñöùc OÂng Peter Nguyeãn Vaên Taøi)
(RVA News 21-05-1982)
Hoâm nay, chuùng ta haõy chuù yù ñeán söù ñieäp hoøa bình cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI cho naêm 1969. Söù ñieäp naøy baøn ñeán ba ñieåm chính sau ñaây:
1. Söï caàn thieát phaûi coù hoøa bình. Chieán tranh gieát nhau laø ñieàu phi lyù.
2. Coå voõ nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình.
3. Hoøa bình, ñoái vôùi ngöôøi Kitoâ, laø moät caùi gì saâu xa hôn, phong phuù hôn.
Trôû laïi ñieåm thöù nhaát: Söï caàn thieát cuûa hoøa bình vaø caùi phi lyù cuûa chieán tranh. Chuùng toâi kính môøi quyù vò laéng nghe ñoaïn trích sau ñaây töø söù ñieäp hoøa bình naêm 1969:
"Taát caû nhöõng gì theá giôùi ngaøy nay ñang baøn ñeán, veà söï phaùt trieån nhöõng töông quan quoác teá, veà söï tuøy thuoäc laãn nhau giöõa caùc daân toäc, veà nhieàu quoác gia môùi ñöôïc töï do vaø ñoäc laäp, veà nhöõng coá gaéng maø neàn vaên minh ñang thöïc hieän ñeå thieát laäp moät traät töï phaùp lyù duy nhaát vaø coù tính caùch quoác teá, veà nhöõng tai hoïa khuûng khieáp khoâng löôøng tröôùc ñöôïc trong tröôøng hôïp coù xaûy ra nhöõng cuoäc xung ñoät vuõ trang, veà taâm lyù cuûa con ngöôøi ngaøy nay ao öôùc ñöôïc sung tuùc an laønh vaø ao öôùc coù nhöõng nhu caàu caàn thieát lieân quan nhaân baûn phoå quaùt, veà tieán boä cuûa coâng vieäc ñaïi keát, veà tieán boä trong söï kính troïng nhöõng töï do caù nhaân vaø xaõ hoäi cuûa nhau, taát caû nhöõng ñieàu ñoù thuyeát phuïc chuùng ta raèng hoøa bình laø moät ñieàu lôïi ích toái thöôïng cuûa ñôøi soáng con ngöôøi treân maët ñaát, laø moät lôïi ích haøng thöù nhaát, laø moät khaùt voïng chung, moät lyù töôûng xöùng ñaùng vôùi nhaân loaïi ñang laøm chuû chính mình vaø laøm chuû theá giôùi, laø moät söï caàn thieát ñeå duy trì nhöõng thaønh quaû ñaõ ñaït ñöôïc vaø ñeå ñaït theâm nhöõng thaéng lôïi môùi, laø moät ñònh luaät caên baûn ñeå löu truyeàn trao ñoåi tö töôûng, vaên hoùa, kinh teá, ngheä thuaät laø moät ñoøi hoûi khoâng bao giôø coù theå huûy boû ñöôïc trong caùi nhìn veà nhöõng vaän maïng cuûa con ngöôøi...
"Trôû laïi söû duïng chieán tranh, gieát choùc laø moät ñieàu phi lyù ñoái vôùi ai bieát suy nghó veà nhöõng baøi hoïc maø lòch söû trong quaù khöù ñaõ daïy chuùng ta...".
Ñoù laø ñoaïn trích töø söù ñieäp hoøa bình naêm 1969. Vaø khoâng coù gì roõ hôn ñeå noùi leân cho chuùng ta bieát veà söï caàn thieát phaûi coù hoøa bình.
Ñieåm thöù hai cuûa söù ñieäp hoøa bình naêm 1969 laø: coå voõ nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình.
Trong hai baøi tröôùc, chuùng toâi ñaõ nhaán maïnh treân vieãn töôïng "höôùng noäi" cuûa Ñöùc Phaoloâ VI khi ngaøi noùi veà hoøa bình. Trong söù ñieäp ñaàu naêm 1968, vaø caû trong söù ñieäp naêm 1969 naøy nöõa, Ñöùc Phaoloâ VI chöa thaáy caàn phaûi ñònh nghóa hoøa bình laø gì; nhöng ngaøi ñaõ quaû quyeát tröôùc heát caàn phaûi tìm hoøa bình ôû ñaâu, töùc laø ôû trong taâm hoàn con ngöôøi, vaø phaûi tìm xaây döïng hoøa bình treân nhöõng neàn taûng naøo, ñoù laø boán ñöùc tính tinh thaàn: thaønh thaät, coâng baèng, thöông yeâu vaø töï do. Chính khi quaû quyeát nhö theá, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ khoâng rôi vaøo caùi nhìn tröøu töôïng, duy linh, lyù töôûng veà hoøa bình. Ngaøi ñaõ khoâng choái laø hoøa bình caàn phaûi ñöôïc theå hieän trong traät töï beân ngoaøi. Nhöng yù ngaøi muoán noùi ôû ñaây, laø ñeà ra moät traät töï phaûi theo khi xaây döïng hoøa bình cho con ngöôøi: ñoù laø phaûi öu tieân baét ñaàu trong con tim con ngöôøi tröôùc, roài sau ñoù môùi ñi ñeán vieäc xaây döïng hoøa bình trong nhöõng bieán coá beân ngoaøi. Ngaøi ñaõ noùi roõ trong söù ñieäp hoøa bình naêm 1969 nhö sau: "Hoøa bình tröôùc heát caàn phaûi coù maët trong caùc taâm hoàn, ngoõ haàu sau ñoù coù maët trong caùc bieán coá.' Vaø khi ñöôïc theå hieän ra beân ngoaøi, hoøa bình luùc ñoù coù theå ñöôïc goïi laø "traät töï", moät traät töï coâng baèng vaø linh ñoäng, vaø noùi laø "linh ñoäng" vì traät töï ñoù caàn ñöôïc xaây döïng, boài boå luoân maõi.
Chính vì theá, theo chuùng toâi nghó, trong söù ñieäp hoøa bình naêm 1969 naøy, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ böôùc tôùi moät böôùc trong dieãn tieán moâ taû veà dung maïo cuûa hoøa bình: ñoù laø giai ñoaïn moâ taû hoøa bình trong söï theå hieän beân ngoaøi, trong caùc bieán coá. Vaø Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ choïn ñeà taøi cho söù ñieäp naêm 1969 nhö sau: "Coå voõ nhöõng nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình". Söï choïn löïa naøy truøng hôïp vôùi dòp möøng giaùp 20 naêm ngaøy coâng boá Hieán Chöông Nhaân Quyeàn vaøo naêm 1969. Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ quaû quyeát: "Hoøa bình ngaøy nay ñöôïc maät thieát lieân keát vôùi vieäc nhìn nhaän treân nguyeân taéc nhöõng quyeàn con ngöôøi vaø ñoàng thôøi vôùi vieäc thieát laäp trong thöïc haønh nhöõng quyeàn lôïi ñoù".
Moái töông quan giöõa hoøa bình vaø nhaân quyeàn ñaõ ñöôïc Ñöùc Phaoloâ VI moâ taû nhö sau:
"Ngoõ haàu ñöôïc baûo ñaûm cho con ngöôøi coù ñöôïc quyeàn soáng, quyeàn töï do, bình ñaúng, quyeàn coù vaên hoùa, quyeàn höôûng nhöõng lôïi ích cuûa vaên minh, quyeàn coù phaåm giaù caù nhaân vaø xaõ hoäi, (ngoû haàu baûo ñaûm cho con ngöôøi nhöõng quyeàn lôïi ñoù), thì caàn phaûi coù hoøa bình. ÔÛ ñaâu maø hoøa bình bò maát theá ñöùng quaân bình cuûa noù vaø maát ñi söï höõu hieäu cuûa noù, thì ôû ñoù nhöõng nhaân quyeàn trôû thaønh moûng doøn vaø bò hö haïi; ôû ñaâu maø khoâng coù hoøa bình, thì ôû ñoù quyeàn lôïi maát ñi dung maïo nhaân baûn cuûa noù.
Ngöôïc laïi, ôû ñaâu maø khoâng coù söï kính troïng, baûo veä, coå voõ nhöõng quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi - ôû ñaâu maø coù baïo haønh, ôû ñaâu maø ngöôøi ta khoâng bieát ñeán hoaëc haï thaáp nhaân caùch con ngöôøi, ôû ñaâu maø ngöôøi ta thöïc thi kyø thò, baét ngöôøi khaùc laøm noâ leä, vaø khoâng bao dung - thì ôû ñoù khoâng theå naøo coù ñöôïc hoøa bình thaät. Bôûi vì hoøa bình vaø nhaân quyeàn laø hai yeáu toá coù aûnh höôûng laãn treân nhau. Hoøa bình laøm ích cho quyeàn lôïi, vaø ñeán phieân mình quyeàn lôïi coå voõ cho hoøa bình".
Nhöng khi quaû quyeát: Coå voõ nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ khoâng muoán noùi ñoù laø con ñöôøng duy nhaát. Bôûi vì, nhö chuùng ta ñaõ thaáy, tröôùc ñoù trong söù ñieäp naêm 1968, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ keâu goïi haõy giaùo duïc con ngöôøi, haõy giaùo duïc tinh thaàn hoøa bình cho con ngöôøi, ñeå xaây döïng hoøa bình. Noùi caùch khaùc, giaùo duïc laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình. Coå voõ nhaân quyeàn vaø giaùo duïc, ñoù laø nhöõng con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình. Nhö theá, chuùng ta thaáy Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ quaûng dieãn tö töôûng cuûa mình roäng theâm moät baäc nöõa. Vaø khi quaû quyeát: "coå voõ nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình", Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ khoâng queân nhaéc ñeán con ñöôøng thöù nhaát maø ngaøi ñaõ noùi trong söù ñieäp 1968, laø con ñöôøng giaùo duïc. Thaät vaäy, söù ñieäp hoøa bình naêm 1969 coøn noùi leân nhöõng yù nghóa sau:
"Lyù trí, chöù khoâng phaûi söùc maïnh, lyù trí phaûi quyeát ñònh veà vaän maïng cuûa caùc daân toäc... Hoøa bình caàn phaûi laø moät keát quaû cuûa luaân lyù, hoøa bình caàn phaûi ñöôïc phaùt xuaát töø nhöõng tinh thaàn töï do vaø quaûng ñaïi".
Ñeán ñaáy, Ñöùc Phaoloâ VI nhaéc nhôû moãi ngöôøi Kitoâ ñöøng rôi vaøo trong sai laàm chæ nhìn hoøa bình moät caùch hôøi hôït beân ngoaøi, chæ thuaàn tuùy treân phöông dieän quy phaùp, quyeàn lôïi beân ngoaøi. Vaø döøng laïi ôû ñaây. Khoâng, caàn phaûi tieán theâm nöõa: Hoøa bình ñoái vôùi ngöôøi Kitoâ, phaûi mang moät yù nghóa saâu xa hôn nöõa, huyeàn nhieäm hôn nöõa. Noù laø söï "sung maõn thieâng lieâng, laø söï sung maõn ôn cöùu roãi" cho chính con ngöôøi. Ñaây laø tö töôûng thöù ba vaø cuõng laø cuoái cuøng cuûa söù ñieäp hoøa bình naêm 1969. Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ vieát nhö sau:
"Ñoái vôùi chuùng ta, nhöõng ngöôøi Kitoâ, hoøa bình khoâng chæ laø söï quaân bình beân ngoaøi, moät traät töï phaùp lyù, moät toaøn boä toång hôïp nhöõng töông quan coâng vaø theo kyû luaät. Ñoái vôùi chuùng ta, hoøa bình tröôùc heát laø keát quûa cuûa vieäc thöïc hieän yù ñònh khoân ngoan vaø ñaày tình thöông, bôûi ñoù Thieân Chuùa ñaõ muoán thieát laäp nhöõng töông quan sieâu nhieân vôùi nhaân loaïi. Hoøa bình laø haäu quaû ñaàu tieân cuûa chöông trình cöùu roãi cuûa Thieân Chuùa, laø moät hoàng aân sau ñoù trôû thaønh maãu möïc soáng cho ngöôøi Kitoâ...
Hoøa bình cuûa Chuùa Kitoâ theâm vaøo phaåm giaù töï nhieân laøm con ngöôøi treân maët ñaát, moät phaåm giaù môùi laøm con caùi Thieân Chuùa, theâm vaøo söï bình ñaúng töï nhieân giöõa con ngöôøi moät tình huynh ñeä Kitoâ. Hoøa bình cuûa Chuùa Kitoâ trao ban trôï löïc cho söï khoâng ñuû söùc cuûa con ngöôøi trong vieäc taïo ra moät neàn hoøa bình vöõng maïnh vaø laâu beàn. Hoøa bình cuûa Chuùa Kitoâ thoâi thuùc thöïc hieän moät ñöôøng loái chính trò cuûa tình thöông, thay cho neàn chính trò gaït gaãm cuûa söï kieâu ngaïo muoán coù uy quyeàn vaø lôïi loäc vaät chaát".
Thöa quyù vò, ñoù laø noäi dung cuûa söù ñieäp hoøa bình naêm 1969 cuûa Ñöùc Phaoloâ VI. Ñoù laø ñieàu ngöôøi Kitoâ phaûi soáng vaø laø ñeà taøi suy nghó cho moïi ngöôøi thieän chí.
Baøi giaûng cuûa Ñöùc coá giaùo hoaøng Phaoloâ VI trong Thaùnh leã ngaøy Hoøa bình Quoác teá, muøng 01 thaùng gieâng naêm 1969: "Hoøa Bình Laø Gì"
Hoâm nay, chuùng ta tìm hieåu baøi giaûng cuûa Ñöùc coá Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI vaøo chính ngaøy cöû haønh Hoøa bình Quoác teá, muøng 01 thaùng gieâng naêm 1969. Tröôùc ngaøy hoøa bình quoác teá laàn thöù hai naêm 1969 naøy, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ cho phoå bieán söù ñieäp hoøa bình vôùi ñeà taøi "Coå voõ nhöõng nhaân quyeàn laø con ñöôøng daãn ñeán hoøa bình", maø chuùng ta ñaõ cuøng nhau phaân tích trong baøi tröôùc.
Nhö chuùng toâi ñaõ nhaän xeùt, trong nhöõng baøi tröôùc, Ñöùc Phaoloâ VI chöa nhaéc ñeán vieäc ñònh nghóa hoøa bình laø gì? Giôø ñaây, trong baøi giaûng ngaøy muøng 01 thaùng gieâng naêm 1969, Ñöùc Phaoloâ VI ñònh nghóa veà hoøa bình, hay noùi ñuùng hôn, quaûng dieãn roäng raõi hôn ñònh nghóa coå ñieån veà hoøa bình, vöøa nhaán maïnh ñeán tính caùch linh ñoäng, caàn luoân ñöôïc boài döôõng cuûa hoøa bình. Ñieàu môùi meû ñaùng chuùng ta chuù yù trong loái giaûi thích cuûa Ñöùc Phaoloâ VI veà hoøa bình, ñoù laø vieäc ngaøi chuù yù nhieàu ñeán tính caùch linh ñoäng, töø töø ñöôïc xaây döïng, cuûa hoøa bình.
Döôùi ñaây laø nhöõng ñieåm chính cuûa baøi giaûng cuûa Ñöùc Phaoloâ VI:
Tröôùc heát, Ñöùc coá Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI nhaéc laïi ñònh nghóa hay ñuùng hôn laø hai caâu noùi coå ñieån dieãn taû baûn chaát cuûa hoøa bình:
Caâu noùi thöù nhaát, ñöôïc trích trong taäp saùch mang teân "De Civitate Dei" (Baøn veà Thaønh cuûa Thieân Chuùa) cuûa Thaùnh Augustinoâ, taïi ñoaïn 19, caâu 13: Hoøa bình laø Tranquillitas Ordinis - taïm dòch Haùn Vieät laø "Traät töï yeân haøn", lieàn sau ñoù, Ñöùc Phaoloâ VI theâm chuù giaûi cuûa ngaøi: "ñaây laø moät thöù traät töï linh ñoäng (dynamique), chöù khoâng phaûi laø traät töï baát ñoäng, cöùng coûi.
Caâu noùi thöù hai, ñöôïc trích trong Kinh Thaùnh, saùch Tieân tri Isaia ñoaïn 32, caâu 17: "Opus Justitiae, Pax" nghóa laø "Hoøa bình laø thaønh quaû cuûa coâng baèng".
Trong caû hai caâu noùi naøy, baûn chaát cuûa hoøa bình ñöôïc lieân keát vôùi quan nieäm veà Traät töï, veà Coâng baèng. Vaø caû hai ñeàu goùi gheùm tính caùch linh ñoäng, töø töø ñöôïc xaây döïng, ñöôïc boài döôõng luoân maõi cuûa hoøa bình.
Giôø ñaây chuùng ta haõy xem Ñöùc coá Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI giaûi thích theá naøo veà ñònh nghóa treân ñaây veà hoøa bình. Hay noùi ñuùng hôn, haõy xem Ñöùc Phaoloâ VI giaûi thích tính caùch linh ñoäng cuûa traät töï, ñöôïc goïi laø hoøa bình ñoù, nhö theá naøo.
Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ hieåu traät töï ñoù treân ba bình dieän:
1. Bình dieän caù nhaân: traät töï noäi taâm trong chính baûn thaân con ngöôøi.
2. Bình dieän giöõa nhöõng caù nhaân vôùi nhau: traät töï giöõa moïi ngöôøi vôùi nhau trong xaõ hoäi.
3. Bình dieän caùc quoác gia vôùi nhau: traät töï phoå quaùt giöõa caùc quoác gia vôùi nhau.
Tröôùc heát, khía caïnh thöù nhaát: hoøa bình xeùt nhö laø traät töï noäi taâm trong chính baûn thaân con ngöôøi.
Trong nhöõng baøi tröôùc, chuùng toâi ñaõ thöôøng nhaán maïnh ñeán vieãn töôïng trong ñoù Ñöùc Phaoloâ VI nhìn veà hoøa bình, vaø chuùng toâi ñaõ noùi laø Ñöùc Phaoloâ VI coù caùi nhìn höôùng noäi veà hoøa bình, nghóa laø ngaøi ñaõ ñaët hoøa bình tröôùc heát naèm trong tim con ngöôøi, roài sau ñoù môùi ñöôïc theå hieän ra beân ngoaøi trong nhöõng bieán coá. Giôø ñaây, trong caùch thöùc nhìn veà traät töï hoøa bình trong ba bình dieän, vaø baét ñaàu tröôùc heát vôùi bình dieän trong chính töøng caù nhaân, thì moät laàn nöõa, chuùng ta nhaän thaáy Ñöùc Phaoloâ VI vaãn luoân trung thaønh vôùi vieãn töôïng höôùng noäi veà hoøa bình.
Traät töï hoøa bình trong chính caù nhaân con ngöôøi cuõng coøn ñöôïc Ñöùc Phaoloâ VI goïi baèng danh töø khaùc, ñoù laø "Söï an bình trong löông taâm" cuûa caù nhaân. Söï an bình trong löông taâm, moïi ngöôøi ñeàu coù kinh nghieäm, khi taát caû moïi khaû naêng cuûa höõu theå ñöôïc hoaït ñoäng trong traät töï.
Khía caïnh thöù hai: Hoøa bình, xeùt nhö laø traät töï giöõa nhöõng caù nhaân vôùi nhau.
Ñeå coù traät töï naøy caàn loaïi boû nhöõng tranh chaáp, nhöõng ích kyû, nhöõng nhu caàu ñoái nghòch nhau ñeå nhöôøng choã cho söï lieân keát töï do vaø coâng baèng, nhöõng vai troø boå tuùc cho nhau, cho söï chia reõ nhöõng traùch nhieäm vaø nhöõng lôïi ích chung, cho söï coäng taùc huynh ñeä vaø ñoàng loøng vôùi nhau.
Trong baøi giaûng Thaùnh leã ngaøy hoøa bình quoác teá muøng 01 thaùng gieâng naêm 1969, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ khoâng döøng laïi laâu treân hai khía caïnh vöøa noùi. Ngaøi chuù yù nhieàu vaø quaûng dieãn roäng raõi hôn khía caïnh thöù ba cuûa traät töï hoøa bình, ñoù laø traät töï giöõa caùc quoác gia vôùi nhau.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI ñaõ moâ taû traät töï hoøa bình giöõa caùc quoác gia baèng nhöõng yeáu toá nhö sau: söï chung soáng vôùi nhau, söï hoøa hôïp vôùi nhau, söï boå tuùc cho nhau, söï lieân keát vôùi nhau. Keá ñoù, Ñöùc Phaoloâ VI nhaéc ñeán ñieàu ñang ñoái nghòch laïi traät töï hoøa bình giöõa caùc quoác gia, ñoù laø nhöõng xung ñoät hieän coù giöõa caùc quoác gia. Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ mong öôùc sao cho nhöõng xung ñoät ñang xaûy ra vaøo naêm 1969 luùc ñoù, ñöôïc giaûi quyeát, khoâng phaûi baèng baïo löïc gaây cheát choùc, nhöng baèng nhöõng phöông theá phuø hôïp vôùi lyù trí. Ñöùc Phaoloâ VI coøn tieán xa hôn nöõa, ngaøi mong muoán sao, trong khi giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp ñoù, moïi phe phaùi phaûi bieát duy trì ñuùng quyeàn lôïi, ñieàu lôïi ích vaø danh döï, cuûa nhöõng coäng ñoàng nhaân loaïi, moät caùch quaân bình, ñieàu ñoä vaø coâng baèng, coù theå laø vôùi vaøi hy sinh cuûa caû hai beân nhöng khoâng ñöôïc hy sinh maïng ngöôøi, vì nhöõng ngöôøi naøy ñoâi khi khoâng bieát gì, cuõng khoâng coù traùch nhieäm gì veà nhöõng lyù do ñaõ gaây ra xung ñoät, vaø cuõng khoâng ñöôïc phung phí nhöõng naêng löïc vaø nhöõng phöông tieän, trong khi maø phaàn lôùn nhaân loaïi coøn ñang thieáu söï caàn thieát ñeå soáng.
Ñaèng khaùc, khi nhìn veà traät töï hoøa bình, treân caû ba bình dieän: caù nhaân, xaõ hoäi vaø quoác teá, vôùi nhöõng xung ñoät cuûa noù, thì ngöôøi ta khoâng theå naøo khoâng ñoàng yù vôùi Ñöùc Phaoloâ VI raèng: hoøa bình laø moät ñieàu khoù, hoøa bình laø caàn thieát, hoøa bình laø moûng doøn vaø hoøa bình laø moät ñieàu töø töø ñöôïc xaây döïng, ñöôïc boài döôõng. Hoøa bình laø moät ñieàu trong traïng thaùi linh ñoäng, caàn ñöôïc "sinh ra vaø phaùt trieån" luoân maõi, chöù khoâng ôû trong traïng thaùi tænh, döøng laïi moät choã. Traät töï hoøa bình giöõa caùc quoác gia ñaõ coù maët trong lòch söû con ngöôøi, nhöng trong nhieàu hình thöùc khaùc nhau, töø hình thöùc coå sô nhaát, laø hình thöùc soáng xa nhau, khoâng ñeå yù gì ñeán nhau, khoâng va chaïm gì vôùi nhau (ñaây laø hình thöùc thôøi xöa, ñoâng taây xa caùch, chöù ngaøy nay thì khoâng theå ñöôïc nöõa), roài ñeán hình thöùc "taïm thôøi ngöng tranh chaáp, nhöng söï tranh chaáp vaãn coøn naèm aâm æ ñoù". Roài ñeán hình thöùc ñöôïc goïi laø quaân bình caùc löïc löôïng, nhöng saün saøng duøng ñeán söùc maïnh ñeå taán coâng hay ñeå beânh vöïc. Roài coù hình thöùc lieân minh lieân keát chia thaønh töøng khoái... Taát caû nhöõng hình thöùc treân naøy, ñeàu laø nhöõng hình thöùc khoâng hoaøn toaøn cuûa traät töï hoøa bình.
Vaø khi quaû quyeát raèng traät töï hoøa bình laø ñieàu töø töø ñöôïc xaây döïng, Ñöùc Phaoloâ VI cuõng löu yù chuùng ta raèng, ñaây khoâng phaûi laø ñieàu töï noù ñöôïc töø töø xaây döïng, khoâng theå naøo töï nhieân maø coù hoøa bình. Nhöng raèng hoøa bình laø "keát quaû cuûa moät söï bieán ñoåi luaân lyù cuûa nhaân loaïi". Hoøa bình ñoøi phaûi coù moät söï reøn luyeän tö töôûng, taäp taønh nhaân ñöùc, huaán luyeän taâm lyù, xaây döïng phaùp luaät. Chính vì theá maø söï giaùo duïc laø con ñöôøng caàn thieát ñeå ñi ñeán hoøa bình.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI keát luaän baøi giaûng baèng lôøi keâu goïi ngöôøi Coâng giaùo haõy tin töôûng vaøo söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ vôùi con ngöôøi, ñeå naâng con ngöôøi leân laøm con caùi Thieân Chuùa, vaø daïy chuùng ta bieát nhìn nhaän moät caùch höõu hieäu nhöõng quyeàn lôïi con ngöôøi, nhaát laø ôû ñaâu maø nhöõng quyeàn lôïi ñoù bò haï nhuïc, bò ñaøn aùp. Caàn phaûi tieán ñeán vieäc nhìn nhaän nhöõng quyeàn lôïi ñoù nhôø qua ñöùc baùc aùi, ñaõ ñöôïc Thaùnh Thaàn ñoå traøn vaøo trong loøng ngöôøi tin vaøo Chuùa Kitoâ. Ñoù laø caùch môùi meû, vaø quyù baùu maø ngöôøi Coâng giaùo coù traùch nhieäm phaûi soáng.