Nhöõng vò Giaùo Hoaøng Giaû
(hay Nguïy Giaùo Hoaøng, antipope)
trong Lòch Söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Trong lòch söû Giaùo hoäi Coâng giaùo, ñaõ töøng coù moät soá ngöôøi töï nhaän hay haønh xöû quyeàn Giaùo Hoaøng moät caùch khoâng hôïp phaùp. Ngöôøi Coâng giaùo goïi hoï laø Giaùo Hoaøng giaû (antipope, hay nguïy Giaùo Hoaøng). Tôø Annuario Pontificio cuûa Toøa Thaùnh ghi laïi coù 37 Giaùo Hoaøng giaû:
Giaùo Hoaøng giaû ñaàu tieân: Giaùo Hoaøng giaû ñaàu tieân laø linh muïc Hippolitoâ, Ngaøi quaù nhieät thaønh vôùi phuïng vuï. Khi ñoù phuïng vuï ñeàu ñoïc caùc baøi saùch thaùnh trong ngoân ngöõ Hy laïp, neân giaùo daân Roma khoâng hieåu gì maáy. Ñöùc Giaùo Hoaøng Callistoâ muoán daân chuùng hieåu Phuïng vuï, neân uûng hoä vieäc ñoïc baèng tieáng Latinh ít laø cho daân Roma. Hippolitoâ phaûn ñoái vieäc ñoù vaø taùch khoûi Giaùo hoäi khoaûng naêm 223. Naêm 235, caû Giaùo hoaøng thaät (thaùnh Pontianoâ) vaø giaû cuøng bò vua Roma baét löu ñaøy ôû Sardina vaø ñaõ laøm hoøa, cuøng chòu töû ñaïo vaø laøm thaùnh.
Trong soá caùc vò coøn laïi, raûi raéc töø theá kyû III cho ñeán ñaàu theá kyû XV, coù vò ruùt lui trong moät ngaøy, coù vò moät thaùng, coù vò laâu daøi. Ña soá vì hieåu laàm, nhöng aûnh höôûng chính trò vaø hoaøn caûnh cuûa thôøi xöa (ñeá quoác vaø phong kieán) cuõng ñoùng moät vai troø quan troïng.
Toøa Thaùnh di veà Avignon: Xaûy ra bieán coá nhieàu caùc vò Giaùo Hoaøng giaû laø vaøo thôøi “Ñaïi ly giaùo Taây phöông 1378-1417” (Great Western Schism). Cuoäc ly giaùo xaûy ra sau nhöõng xaùo troän trong vieäc dôøi giaùo ñoâ veà Avignon. Toøa Thaùnh di veà Avignon töø naêm 1309 ñeán 1376. Khôûi ñaàu laø vieäc caùc vò Hoàng Y baàu choïn Ñöùc Toång Giaùm Muïc thaønh Bordeaux laø Bertrand Got laøm Giaùo Hoaøng, hieäu Clementeâ V (1305-1314). Taïi YÙ vaø taïi Roma ñaõ coù nhieàu cuoäc chieán tranh muoán kieåm soaùt quyeàn löïc Giaùo Hoaøng, vaø ñaõ coù moät vaøi vò Giaùo Hoaøng phaûi rôøi khoûi giaùo ñoâ. Ñöùc Giaùo Hoaøng Clementeâ V vì laø ngöôøi Phaùp, neân thaáy gaàn guõi vôùi Phaùp quoác hôn, ñaõ quyeát ñònh dôøi haún giaùo ñoâ veà Avignon vaøo naêm 1309. Caùc vò Giaùo Hoaøng trong thôøi naøy laø ngöôøi Phaùp. Nhöng khôûi ñaàu cho caùc bieán coá ñau thöông cuûa Giaùo hoäi, laø khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Clementeâ V qua ñôøi naêm 1314, thì Toøa Thaùnh troáng ngoâi 2 naêm vì caùc Hoàng Y ñaõ khoâng ñoàng yù vôùi nhau trong vieäc baàu cöû vò taân Giaùo Hoaøng. Ñeán naêm 1316 taïi moät tu vieän doøng Ña Minh ôû Lyon, Ñöùc Hoàng Y Jean d'Eusee Cadurco ñaéc cöû vaø leân ngoâi Giaùo Hoaøng, hieäu laø Gioan XXII (1316-1334). Sau Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan XXII laø Ñöùc Benedictoâ XII (1335-1342); sau Ñöùc Benedictoâ XII laø Ñöùc Clementeâ VI (1342-1352); sau Ñöùc Clementeâ VI laø Ñöùc Innocenteâ VI (1352-1362). Sau Ñöùc Innocenteâ VI laø chaân phöôùc Urbanoâ V (1362-1370). Chaân phöôùc Urbanoâ V coù laàn ñaõ veà laïi Roma, nhöng khi daân chuùng thaáy ngaøi chæ ñònh nhieàu taân Hoàng Y ngöôøi Phaùp hôn laø YÙ neân noåi loaïn choáng ñoái, ngaøi laïi veà Avignon. Sau chaân phöôùc Urbanoâ V laø Ñöùc Gregori XI (1370-1378) vaø cuõng laø vò cuoái cuøng ôû Avignon. Ngaøi muoán trôû veà Roma duø cho caùc Hoàng Y ngaên caûn. Tuy nhieân thaùnh nöõ Catarina de Siena ñaõ ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc thuyeát phuïc ngaøi trôû veà giaùo ñoâ naêm 1376. Ñeán naêm 1378 thì ngaøi qua ñôøi vaø sau ñoù khôûi söï cho thôøi tang toùc.
Thôøi “Ñaïi ly giaùo Taây phöông 1378-1417” (Great Western Schism):
ÔÛ Roma: Sau khi Ñöùc Gregori XI (laø vò Giaùo Hoaøng ngöôøi Phaùp) qua ñôøi, daân ôû Roma muoán baàu moät vò ngöôøi Roma hoaëc ít nhaát laø ngöôøi YÙ. Chuùng ta khoâng neân laàm töôûng raèng ngöôøi YÙ vaø ngöôøi Roma laø moät. Ñoù laø hai nöôùc khaùc nhau, coù nhöõng quyeàn lôïi vaø boån phaän khaùc nhau. Daân chuùng Roma mang khí giôùi tuï hoïp ôû quaûng tröôøng bieåu tình gaây aùp löïc vôùi caùc Hoàng Y ñang coù maët. Hoï hoâ hoaùn suoát ngaøy ñeâm ñoøi moät Giaùo Hoaøng ngöôøi Roma hay ít laø ngöôøi YÙ. Hoàng Y ñoaøn goàm 23 vò hoïp trong ñoàn Thieân Thaàn coù binh lính ngöôøi Anh giöõ an ninh ñeå baàu Giaùo Hoaøng môùi, nhöng 7 vò vaèng maët. Soá coøn laïi thì 11 vò laø ngöôøi Phap. Sau nhieàu beá taéc, caùc vò Hoàng Y ñaõ choïn Ñöùc Toång Giaùm Muïc Bari, ôû ngoaøi Hoàng Y ñoaøn, laø Bartolomeâoâ Prignano, ngöôøi YÙ leân ngoâi Giaùo Hoaøng. Lòch söû keå laïi raèng, baàu cöû xong, caùc vò Hoàng Y boû troán heát vì sôï daân chuùng khoâng haøi loøng seõ laøm loaïn. Ngaøi leân ngoâi laáy töôùc hieäu laø Urban VI (1378-1389). Keá vò Urban VI laø Bonifacio IX (1389-1404). Keá vò Bonifacio IX laø Innocenteâ VII (1404-1406). Keá vò Innocenteâ VII laø Gregory XII (1406-1415).
ÔÛ Avignon: Tuy nhieân vì quaù thaúng tính, Ñöùc Urban VI (1378-1406) ôû Roma laøm maát loøng raát nhieàu caùc Hoàng Y, nhaát laø caùc Hoàng Y ngöôøi AÂu Chaâu. Khi caùc Hoàng Y caûm thaáy baát maõn vôùi thaùi ñoä cöùng coûi cuûa Ñöùc Urban VI, caùc Hoàng Y nöôùc Phaùp nhôù laïi bieán coá baàu Giaùo Hoaøng vaø nghi ngôø boái roái, roài cho laø baát hôïp phaùp vì baàu cöû thieáu töï do döôùi voõ löïc. Caùc Hoàng Y nöôùc YÙ cuõng ñoàng yù nhö theá. Do ñoù, nhaân tieän Vua Phaùp ñeà nghò baàu vò Giaùo Hoaøng khaùc, caùc vò Hoàng Y ñaõ hoïp taïi Avignon vaø caùc ngaøi choïn moät ngöôøi Phaùp laøm Giaùo Hoaøng môùi hieäu laø Clementeâ VII (1378-1394). Cuoäc ly giaùo baét ñaàu. Töø ñoù, ôû Phaùp, Keá vò Clementeâ VII laø Benedictoâ XIII (1394-1423).
Ñaïi Coâng Ñoàng Truaát Pheá Hai Giaùo Hoaøng: Ñau ñôùn vì Giaùo Hoäi bò chia reõ. Naêm 1407, Vua nöôùc Phaùp laø Charles VI ñeà nghò caû hai vò Giaùo Hoaøng treân ñeán hoïp taïi Savona ñeå tìm giaûi phaùp. Benedicto XIII ñeán, coøn Gregory XII thì khoâng ñeán. Caùc vua AÂu Chaâu (Phaùp, Anh, Boà Ñaøo Nha, Bohemia, Ñöùc, YÙ) vaø caùc Hoàng Y beøn hoïp Ñaïi Coâng Ñoàng truaát pheá caû hai. Chuû thuyeát "Ñaïi Coâng Ñoàng treân Giaùo Hoaøng" phaùt sinh töø ñaây. Caùc Hoàng Y baàu tu só Pietro Philarghi doøng Phanxicoâ laøm Giaùo Hoaøng môùi hieäu laø Alexandroâ V (1409-1410). Keá vò Alexandroâ V laø Balthasar Cossa hieäu laø Gioan XXIII (1410-1415). Tình traïng caøng teä hôn (vì cuøng luùc ñaõ coù ba Giaùo Hoaøng). Khi Ñöùc Gregory XII phaûi boû Roma vì chieán tranh thì Roma thuoäc veà quyeàn laõnh ñaïo cuûa Ñöùc Alexandroâ V. Khi Ñöùc Alexandroâ V töø traàn thì Ñöùc Gioan XXIII leân keá vò. Naêm 1413 ngaøi cuõng phaûi boû Roma cho vua Ladislas ngöôøi thaønh Angers chieám ñoùng. Vua Ladislas bò vua Louis II cuûa Phaùp ñaùnh baïi. Coøn Ñöùc Gioan XXIII phaûi nhôø vaû ñeán hoaøng ñeá xöù La Ñöùc laø Sigismund baûo veä.
Coâng Ñoàng Constancia Kyø Laï Truaát Pheá Ba Giaùo Hoaøng: Cuoäc ly giaùo keát thuùc nhôø Coâng Ñoàng Constancia kyø laï (1413). Hoaøng ñeá Sigismund ñeà nghò Ñöùc Gioan XXIII (1410-1415) trieäu taäp Coâng Ñoàng Constancia (1413), roài môøi luoân hai vò Gregory XII (1406-1415) vaø Beneditoâ XIII (1394-1423) ñeán, nhöng hai vò naøy khoâng tôùi. Rieâng Ñöùc Gregory XII thì cho bieát seõ töø chöùc neáu hai vò kia cuõng laøm nhö vaäy. Tuy Ñöùc Gioan XXIII hy voïng laø mình seõ ñöôïc choïn laøm Giaùo Hoaøng nhöng khi thaáy caû ba vò ñeàu ñöôïc yeâu caàu töø chöùc thì boû troán. Tuy nhieân Coâng Ñoàng vaãn tieáp tuïc. Coâng Ñoàng thaáy vaäy truaát chöùc Ñöùc Gioan XXIII. Chuû thuyeát “quyeàn toái thöôïng thuoäc veà Coâng Ñoàng” xuaát hieän töø ñoù. Sau ñoù Ñöùc Gregory XII cöû Ñöùc Hoàng Y Giovanni Domenici ñaïi dieän, tuyeân boá thoaùi vò. Ñöùc Benedictoâ XIII vaãn khoâng chòu töø chöùc, nhöng khoâng ñöôïc vua naøo keå caû vua Taây Ban Nha. Ngaøi bò Coâng Ñoàng caùch chöùc. Nhö vaäy 1 vò töø chöùc, vaø 2 vò bò caùch chöùc. Ngaøy 11 thaùng 11 naêm 1417 cöû tri ñoaøn goàm caû Hoàng Y vaø 30 Giaùm Muïc thuoäc caùc nöôùc Phaùp, Anh, Ñöùc, YÙ vaø Taây Ban Nha, moãi nöôùc 5 vò, baàu Ñöùc Hoàng Y Otto Colonna, ngöôøi Roma leân ngoâi Giaùo Hoaøng môùi, töôùc hieäu Martin V (1417-1431).
Lm. Ñaøo Quang Chính, OP
(Trích daãn Nguyeät San Traùi Tim Ñöùc Meï soá 304, thaùng Tö naêm 2003)