S
Saùch Leã
(= Missel)
Tieáng La tinh missale chuyeån dòch sang tieáng Vieät laø Saùch leã, töùc laø cuoán saùch ñeå cöû haønh hay tham döï thaùnh leã. Saùch leã cuûa chuû teá khoâng coù caùc baøi ñoïc trong thaùnh leã.
Coù leõ giaùo daân chöa ñöôïc khích leä ñuû ñeå söû duïng saùch leã theo tinh thaàn canh taân phuïng vuï cuûa Coâng Ñoàng Vaticanoâ II. Saùch leã goàm phaàn lôùn laø Kinh Thaùnh. Ngoaøi ra, Saùch leã coøn coù lôøi caàu nguyeän vaø thaùnh ca cuûa Hoäi Thaùnh, neân saùch leã laø moät thöù löông thöïc ñaëc bieät cho ñôøi soáng Kitoâ höõu.
Khi khoâng theå tham döï thaùnh leã moãi ngaøy, tín höõu coù theå ñoïc vaø suy nieäm "phaàn löông thöïc" moãi ngaøy maø Hoäi Thaùnh ñaõ doïn saün: moãi tín höõu tìm thaáy trong saùch leã cuûa aên phuø hôïp vôùi ñôøi soáng ñöùc tin cuûa mình vaø thaáy mình ñöôïc höôùng daãn trong vieäc caàu nguyeän nhôø Hoäi Thaùnh laø Meï caùc tín höõu. Ngöôøi ta caûm thaáy ñôn ñoäc khi ñaët mình tröôùc boä Kinh Thaùnh. Nhöng vôùi saùch leã, ngöôøi ta nhaän ñöôïc töø Hoäi Thaùnh löông thöïc haøng ngaøy cho ñôøi soáng kitoâ höõu, vì saùch leã töøng böôùc giuùp ta hieåu Kinh Thaùnh vaø bieát caàu nguyeän.
Saùch Nguyeän
(= Breùviaire)
Tieáng La tinh breùviarium nghóa laø toùm taét, ruùt goïn. Vieäc haùt kinh thaàn vuï trong cung nguyeän ñoøi hoûi phaûi duøng nhieàu saùch: saùch ñieäp ca, saùch thaùnh vònh, saùch xöôùng ñaùp, saùch haùt khi röôùc kieäu, saùch caùc lôøi nguyeän, saùch baøi ñoïc, saùch thaùnh thi, saùch baøi giaûng... Töø theá kyû thöù IX, xuaát hieän caùc "Saùch nguyeän ruùt goïn" hoaëc saùch toùm taét caùc giôø kinh Phuïng Vuï cuûa caùc kinh só, ñeå cho giaùo daân söû duïng. Coù leõ ngöôøi ta cuõng soaïn moät vaøi taäp saùch goàm caùc phaàn chính cuûa kinh thaàn vuï ñeå tieän duøng cho caùc ñan só khoâng theå ñeán cung nguyeän ñöôïc.
Chöông 50 trong tu luaät Bieån Ñöùc coù ghi: "Caùc anh em baän roän laøm vieäc trong moät thôøi gian khaù daøi khoâng theå ñeán nguyeän ñöôøng theo giôø aán ñònh, vaø khi vieän phuï xaùc nhaän ñuùng nhö vaäy, thì nhöõng anh em ñoù seõ chu toaøn "Coâng trình Thieân Chuùa" (Thaàn vuï) ngay taïi nôi laøm vieäc, vôùi loøng toân kính Thieân Chuùa vaø trong tö theá quì goái. Cuõng vaäy, nhöõng ngöôøi löõ haønh cuõng khoâng boû caùc giôø kinh phuïng vuï ñaõ qui ñònh, nhöng phaûi chu toaøn theo möùc ñoä coù theå trong hoaøn caûnh ñaëc bieät cuûa mình, ñöøng cheånh maûng traùch vuï naøy".
Saùch nguyeän, theo nhö caùch goïi hieän nay, chæ xuaát hieän khi coù luaät buoäc caùc giaùo só phaûi ñoïc kinh Thaàn Vuï (theá kyû XI-XII), loaïi saùch nguyeän naøy trôû neân phoå bieán ñoàng thôøi vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc doøng haønh khaát ôû theá kyû XIII. Laø nhöõng ngöôøi soáng nay ñaây mai ñoù, caùc tu só Ña Minh vaø Phan Sinh phaûi mang theo caùc baûn vaên kinh Thaàn Vuï ñeå ñoïc. Khi ñoù, caùc saùch nguyeän trôû thaønh moät cuoán saùch thu toùm taát caû caùc yeáu toá cuûa giôø kinh phuïng vuï, khoâng caàn ghi noát nhaïc. Qua caùc theá kyû, kinh Thaàn Vuï daàn daàn maát ñi yù nghóa toaøn veïn, voán ñöôïc soaïn ra ñeå haùt trong caùc coäng ñoaøn tu trì vaø caùc thaùnh ñöôøng. Phaàn lôùn caùc linh muïc vaø tu só quen daàn vôùi vieäc thi haønh nghóa vuï ca tuïng Thieân Chuùa baèng caùch ñoïc saùch nguyeän moät mình. Ngay töø ñaàu, coù leõ anh em Doøng Teân ñaõ ñöôïc chuaån mieãn khoûi moïi cöû haønh thaàn vuï trong cung nguyeän. Chæ coøn caùc nhaø thôø chính toøa vaø nhaø thôø coù Kinh Só Hoäi cuõng nhö caùc tu vieän tieáp tuï cöû haønh caùc giôø kinh coâng coäng vaø coù nhöõng phaàn ñöôïc haùt.
Coâng ñoàng Vaticanoâ II caûi toå phuïng vuï vaø keâu goïi toân troïng vieäc ñoïc kinh nguyeän ñuùng theo giôø giaác - nghóa laø khoâng ñoïc taát caû caùc giôø kinh lieàn moät luùc - vaø phaûi coá truø lieäu ñeå cöû haønh trong baàu khí coäng ñoaøn, baèng caùch cho caùc tín höõu tham döï. Ngaøy nay ngöôøi ta hay duøng caùch goïi "caùc giôø kinh phuïng vuï", thay vì "saùch nguyeän", ñoù laø moät daáu hieäu ñaùng möøng.
Saùm Hoái (Bí Tích)
(= Peùnitence)
Con ngöôøi luoân yù thöùc moät caùch töông ñoái roõ reät veà söï döõ trong theá giôùi vaø nôi baûn thaân mình: caùc nghi thöùc saùm hoái hay hoøa giaûi ñoùng moät vai troø khaù quan troïng trong caùc toân giaùo, ñieàu naøy ñöôïc chöùng toû qua caùc baûn vaên caàu xin ôn tha thöù. Maëc khaûi Cöïu Öôùc noùi ñeán nhieàu khuoân maët noåi baät ñaõ thöïc haønh saùm hoái - ñaëc bieät laø vua Ña vít (2V 12,13; Tv 50; xc. 2S 24,10) - vaø cuõng coù nhieàu coâng thöùc töï thuù noåi tieáng (Nkn 9; Ñn 9,4-19; vaø raûi raùc trong caùc thaùnh vònh). Duy Ñöùc Giaveâ môùi coù theå tha thöù. Ngöôøi bieåu loä vieäc tha thöù toäi loãi qua lôøi caùc tieân tri, nhöng cuõng qua haønh ñoäng cuûa Ngöôøi nôi moãi taâm hoàn vaø qua caùc vieäc kyø dieäu Ngöôøi thöïc hieän cho Daân toû loøng saùm hoái.
Toäi loãi cuûa Daân cöù keùo daøi, baát chaáp caû Giao Öôùc, khieán cho nieàm troâng ñôïi Ñaáng Cöùu Theá ngaøy caøng trôû neân maõnh lieät, vì chæ coù Ñaáng aáy môùi thöïc söï coù theå ban cho daân moät quaû tim môùi (xc. Ez 36,26). Khi Ñöùc Gieâsu, Ñaáng Cöùu Theá, xuaát hieän, Ngöôøi ñaõ nhaän mình laø chính Ñaáng tha thöù toäi loãi, vaø Ngaøi ñeán ñeå trao ban quyeàn tha thöù cho nhöõng keû Ngöôøi tuyeån choïn (Mt 9,1-8). Quaû theá, thaùnh Pheâroâ vaø caùc Toâng Ñoà ñaõ ñöôïc quyeàn caàm buoäc vaø tha toäi (Mt 16,19; 18,18; Ga 20,23).
Lòch söû vieäc thöïc haønh bí tích Saùm Hoái hay Hoøa Giaûi trong Hoäi Thaùnh thaät phöùc taïp. Ban ñaàu, bí tích naøy chæ daønh cho nhöõng toäi naëng vaø coâng khai, bao goàm vieäc thuù toäi vaø hoøa giaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc coäng ñoaøn, bí tích naøy chæ ñöôïc laõnh nhaän moät laàn. Daàn daàn, vieäc saùm hoái laïi aùp duïng cho nhöõng toäi hoaøn toaøn kín, vaø ñöôïc nhaän thöôøng xuyeân. Naêm 1215, coâng ñoàng Latran IV aán ñònh phaûi xöng toäi haèng naêm. Neáu bí tích Saùm Hoái caàn thieát ñeå phuïc hoài aân suûng sau khi ngöôøi tín höõu caét ñöùt tình thaân vôùi Thieân Chuùa do vieäc phaïm toäi naëng, thì cuõng raát neân laõnh bí tích Saùm Hoái ngay caû khi khoâng phaïm toäi "cheát" (toäi troïng) choáng laïi Tình Yeâu; vieäc thöïc haønh Saùm Hoái trong tröôøng hôïp naøy coát ñeå nuoâi döôõng söï tinh teá trong tình baèng höõu. Trong tinh thaàn ñoù, caùc tu só phaûi lo xöng toäi thöôøng xuyeân theo nhö Hoäi Thaùnh nhaéc nhôû.
Laø söï noái laïi tình thaân, vieäc saùm hoái phuïc hoài moái daây lieân keát hoái nhaân vôùi Thieân Chuùa vaø Hoäi Thaùnh. Nhöng haønh vi cuûa hoái nhaân laø: aên naên toäi caùch troïn, töùc laø nhöõng taâm tình ñau ñôùn vì ñaõ xuùc phaïm ñeán Thieân Chuùa vaø anh chò em, vieäc xöng toäi, vieäc ñeàn toäi do linh muïc ñeà nghò. Hieån nhieân vieäc aên naên toäi caùch troïn laø quan troïng nhaát vaø giuùp thoâng hieäp vaøo aân suûng cuûa Thieân Chuùa. Tha toäi laø haønh vi cuûa linh muïc, ñaïi dieän Thieân Chuùa vaø Hoäi Thaùnh. Vì theá, phuïng vuï saùm hoái haøm chöùa söï gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø moät phaàn töû cuûa Daân Ngöôøi (xc. Phuïng vuï) nhaèm phuïc hoài vaø cuûng coá Giao Öôùc vì lôïi ích cuûa hoái nhaân, vaø nhö theá cuõng laø lôïi ích cuûa caû Hoäi Thaùnh.
Qui luaät hieän haønh veà vieäc saùm hoái ñaõ döï lieäu 3 hình thöùc ñeå cöû haønh bí tích saùm hoái: cöû haønh saùm hoái caù nhaân ñöôïc thöïc hieän giöõa hoái nhaân vaø linh muïc; cöû haønh saùm hoái coäng ñoàng vôùi vieäc xöng toäi vaø tha toäi cho töøng caù nhaân; vaø vieäc cöû haønh saùm hoái coäng ñoàng vôùi vieäc xöng toäi vaø tha toäi taäp theå trong nhöõng tröôøng hôïp do luaät ñònh. Khi aùp duïng hình thöùc thöù ba, caùc hoái nhaân neân nhôù raèng sau ñoù, hoï phaûi xöng toäi naëng vôùi moät linh muïc. Caùc tín höõu neân thöïc haønh bí tích Saùm Hoái caù nhaân xen keõ vôùi saùm hoái coäng ñoàng theo moät nhòp ñoä thích hôïp, vì caû hai hình thöùc naøy boå tuùc laãn nhau.
Saùng Laäp (Vò)
(= Fondateur)
Tieáng La tinh fundator nghóa laø ngöôøi ñaët neàn taûng. Leã möøng vò thaùnh saùng laäp Hoäi Thaùnh ñòa phöông (thöôøng laø giaùo phaän) hay moät gia ñình tu trì ñöôïc cöû haønh nhö leã troïng. Ngoaøi khu vöïc chính toøa cuûa giaùo phaän, leã naøy möøng theo baäc leã kính (xc. Lòch phuïng vuï; Leã rieâng).
Saùt Haïch
(= Serutin)
Tieáng La tinh scrutinium, nghóa laø vieäc luïc loïi, truy tìm, tra xeùt (scrutari). Trong Kitoâ giaùo coå thôøi, vaøo Muøa Chay, vieäc chuaån bò laõnh bí tích Thaùnh Taåy coù moät vaøi leã nghi chuaån bò, ñöôïc goïi laø saùt haïch nghóa laø thaåm xeùt yù höôùng cuûa nhöõng ngöôøi döï toøng ñeå xem taâm hoàn ñaõ saün saøng chöa vaø cöû haønh caùc nghi thöùc tröø taø cho hoï. Luaät hieän haønh veà vieäc ban bí tích Thaùnh Taåy cho ngöôøi lôùn coøn giöõ laïi ba laàn saùt haïch, thöôøng ñöôïc aán ñònh vaøo caùc Chuùa Nhaät 3, 4 vaø 5 Muøa Chay. Caùc laàn saùt haïch ñöôïc tieán haønh trong thaùnh leã Chuùa Nhaät, sau baøi giaûng vaø goàm moät lôøi nguyeän thaàm, moät lôøi nguyeän coäng ñoàng cho caùc ngöôøi döï toøng vaø nghi thöùc tröø taø.
Sinh Nhaät (Leã)
(= Nativiteù)
Trong naêm phuïng vuï, Hoäi Thaùnh cöû haønh ba leã sinh nhaät: sinh nhaät Ñöùc Gieâsu (25/12), sinh nhaät thaùnh Gioan Taåy Giaû (24/06), vaø sinh nhaät Ñöùc Meï (8/09). Hai leã sinh nhaät sau qui chieáu veà leã sinh nhaät thöù nhaát (xc. Giaùng sinh).
Soáng (Söï)
(= Vie)
Theo giaùo huaán cuûa thaùnh Phaoloâ (Rm 1,9; 12,1; Pl 3,3), toaøn boä cuoäc soáng Kitoâ höõu laø moät cuoäc cöû haønh phuïng vuï, hieåu theo nghóa ñoù laø moät cuoäc daâng tieán leân Thieân Chuùa taát caû cuoäc ñôøi cuûa mình trong söï keát hôïp vôùi Ñöùc Kitoâ. Moät cuoäc soáng mang chieàu kích phuïng vuï nhö theá khoâng theå thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng coù nhöõng taùc ñoäng phuïng vuï ñuùng nghóa, töùc laø nhöõng haønh ñoäng coâ ñoïng ñôøi soáng cuûa Hoäi Thaùnh trong moïi chieàu kích: ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc sinh ra trong bí tích Thaùnh Taåy, tröôûng thaønh trong bí tích Theâm Söùc, ñöôïc nuoâi döôõng trong bí tích Thaùnh Theå, ñöôïc taåy luyeän trong bí tích Saùm Hoái; bí tích Truyeàn Chöùc ñem laïi cho Hoäi Thaùnh nhöõng vò ñaïi dieän xöùng ñaùng cuûa Ñöùc Kitoâ, coøn bí tích Hoân Phoái thaùnh hoùa ñôøi soáng gia ñình, bí tích Xöùc Daàu chuaån bò cho cuoäc gaëp gôõ chung cuoäc vôùi Chuùa. Nhö vaäy, caùch naøy khay caùch khaùc, ñôøi soáng Kitoâ höõu khoâng ngöøng ñi töø vieäc cöû haønh phuïng vuï naøy ñeán vieäc cöû haønh phuïng vuï khaùc. Theo giaùo huaán cuûa coâng ñoàng Vaticanoâ II: "Phuïng vuï laø toät ñænh qui höôùng moïi hoaït ñoäng cuûa Hoäi Thaùnh, ñoàng thôøi laø nguoàn maïch tuoân traøo moïi naêng löïc cuûa Hoäi Thaùnh" (PV soá 10).
Chính söï phong phuù cuûa caùc taùc ñoäng phuïng vuï ñaõ khieán caùc taùc ñoäng naøy khoâng theå laøm neân toaøn boä cuoäc soáng Kitoâ höõu treân traàn gian. Moïi noã löïc ñeå caát lôøi ca tuïng vónh cöûu (laus perennis) ñeàu ñaõ thaát baïi, vì nhö theá laø rôi vaøo côn caùm doã muoán taïo laäp phuïng vuï thieân quoác ngay taïi traàn gian naøy maø thöïc ra baây giôø môùi chæ laø böôùc khai maøo. Caù nhaân vaø coäng ñoaøn cuøng hoaït ñoäng moät luùc, ôû möùc ñoä cao nhaát, trong moái töông quan soáng ñoäng vôùi Thieân Chuùa, laø moät ñieàu haàu nhö khoâng töôûng ñoái vôùi taâm lyù höõu haïn cuûa chuùng ta. Vì vaäy, thaät laø xöùng hôïp khi vieäc caàu nguyeän caù nhaân vaø vieäc chieâm nieäm chuaån bò hay tieáp noái vieäc cöû haønh phuïng vuï döôùi moïi hình thöùc. Chæ trong Gieârusalem thieân quoác thì phuïng vuï môùi laø taát caû cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi ñöôïc choïn, laø nhöõng ngöôøi nhôø söï keát hieäp vôùi Ñöùc Kitoâ vaø aân hueä cuûa Thaùnh Thaàn, ñöôïc tham döï vaøo doøng chaûy ñoái löu hai chieàu cuûa tình yeâu Ba Ngoâi.
Suy Toân Thaùnh Giaù
(= Exaltation De La Sainte Croix)
Ñaây laø vieäc toân kính Thaùnh Giaù, khí cuï ñem laïi ôn cöùu ñoä, vaø toân vinh Ñöùc Kitoâ: "Phaàn Toâi, moät khi ñöôïc giöông cao leân khoûi ñaát, Toâi seõ keùo moïi ngöôøi leân vôùi Toâi" (Ga 12,32). Thöù Saùu Tuaàn Thaùnh laø ngaøy cöû haønh cuoäc thöông khoù vaø caùi cheát cuûa Ñöùc Kitoâ treân Thaäp Giaù, coøn ngaøy 14 thaùng 9 laø leã Suy Toân caây Thaùnh Giaù, treân ñoù Ñöùc Kitoâ ñaõ chòu khoå hình vaø chòu cheát vì chuùng ta.
Theo lòch söû, leã naøy coù lieân heä vôùi vieäc cung hieán vöông cung thaùnh ñöôøng Ngoâi Moä Thaùnh maø hoaøng ñeá Constantin cho xaây caát ôû Gieârusalem naêm 335. Thaùnh döôøng naøy xaây treân ñoài Canveâ, treân Moä Ñöùc Kitoâ ñeå toân kính caùi cheát vaø söï phuïc sinh cuûa Chuùa. Leã naøy cuõng nhaéc laïi bieán coá naêm 630 hoaøng ñeá Heùraclius, chieám laïi ñöôïc Thaùnh Giaù tröôùc ñoù ñaõ bò ngöôøi Ba Tö giöõ laøm chieán lôïi phaåm ôû Gieârusalem: Thaùnh Giaù ñoù ñöôïc chính hoaøng ñeá Heùraclius long troïng röôùc veà moä thaùnh.
Cuoái giôø Kinh Chieàu cuûa ngaøy leã naøy, ngöôøi ta coù thoùi quen toân thôø Thaùnh Giaù vaø ban pheùp laønh baèng di tích Thaùnh Giaù ñoù.