P
Phaùp Thuaät
(= Magie)
Trong tieáng Hy Laïp magueia coù nghóa laø toân giaùo cuûa caùc thaày phuø thuûy. Phaùp thuaät laø moät hình thöùc teá töï ñaõ bieán chaát. Sôû dó ta noùi ñöôïc nhö vaäy laø vì phaùp thuaät ñaõ khoâng ñoùn nhaän töø Thieân Chuùa hoàng aân Giao Öôùc, laïi coøn ra söùc ñeå tranh thuû, ñeå ñoaït caùc aân hueä hay caùc ñaëc quyeàn cuûa Ngöôøi. Phaùp thuaät töï haøo laø mình taïo ra ñöôïc caùc aân thieâng, baèng caùch thieát laäp töông quan soáng ñoäng vaø thaân thieát vôùi Thieân Chuùa. Caùc nghi thöùc phuïng vuï phaûi thöôøng xuyeân ñöôïc nuoâi döôõng trong ñöùc tin haàu khoûi bò laây nhieãm oùc buøa chuù hoaëc thuaàn tuùy coù tính caùch maùy moùc.
Phaùt Hieän
(= Invention)
Trong tieáng La tinh, inventio coù nghóa laø vieäc tìm ra, khaùm phaù ra. Trong moät soá nieân lòch, ngöôøi ta möøng leã Phaùt Hieän, töùc laø vieäc tìm thaáy di haøi hoaëc di tích cuûa moät vò thaùnh. Xöa vaøo ngaøy 3 thaùng 5, ngöôøi ta möøng leã tìm thaáy Thaùnh Giaù, kyû nieäm vieäc thaùnh nöõ Heùlene, thaân maãu vua Constantin, ñaõ tìm ra Thaùnh Giaù cuûa Ñöùc Kitoâ chòu cheát treân nuùi Canveâ.
Phaåm Phuïc / Trang Phuïc
(= Ornement / Veâtement)
1. Trong tieáng La tinh, ornamentum coù nghóa laø söï trang hoaøng, do ñoäng töø ornare: trang hoaøng, trang söùc. Nhöõng ñoà trang hoaøng trong phuïng vuï töùc laø phaåm phuïc caùc vò haønh leã maëc khi cöû haønh nghi leã: daây caùc pheùp vaø aùo phoù teá daønh cho thaày phoù teá; daây caùc pheùp vaø aùo leã - hoaëc aùo choaøng - daønh cho linh muïc; coøn giaùm muïc thì theâm muõ giaùm muïc, neáu laø toång giaùm muïc thì theâm phuø hieäu Toång Giaùm Muïc (daây Pallium).
2. Trong tieáng La tinh vestimentum coù nghóa laø caùi ñang maëc (vestire). Trang phuïc chính trong phuïng vuï laø khaên vai, aùo traéng daøi, daây caùc pheùp, aùo leã hoaëc aùo phoù teá, aùo choaøng.
Phaåm Traät
(= Hieùrarchie)
Trong tieáng Hy Laïp heùros coù nghóa laø thaùnh, thieâng vaø archeø coù nghóa laø khôûi ñaàu, nguyeân uûy, oâng hoaøng. Phaåm traät laø caùi khôûi phaùt hoaëc coù caên nguyeân töø laõnh vöïc thieâng thaùnh. Phaåm traät chæ nhöõng ngöôøi, khi thi haønh caùc chöùc naêng phuïng vuï, laø nhöõng trung gian cuûa theá giôùi thieâng thaùnh. Phaåm traät trong Hoäi Thaùnh goàm coù caùc giaùm muïc, linh muïc vaø phoù teá, nhöõng ngöôøi phaân phaùt caùc maàu nhieäm: caùc vò naøy laõnh nhaän thöøa taùc vuï thaùnh trong bí tích truyeàn chöùc. Traùi vôùi caùch hieåu thoâng thöôøng, theo ñoù thì töø ngöõ "phaåm traät" gôïi leân thöù baäc treân döôùi, caàn nhaán maïnh ñieàu naøy, moïi chöùc thaùnh trong phaåm traät Hoäi Thaùnh laø "moät coâng vieäc phuïc vuï" troåi vöôït, noái daøi vieäc phuïc vuï cuûa Ñöùc Kitoâ, "Ñaáng ñaõ ñeán khoâng phaûi ñeå ñöôïc phuïc vuï, nhöng ñeå phuïc vuï" (Mt 20,28). Ñeå chu toaøn söù vuï rieâng ñaõ ñöôïc uûy thaùc, phaâm traät nhaän ñöôïc quyeàn thieâng thaùnh. Quyeàn naøy caàn ñöôïc moïi ngöôøi toân troïng trong tinh thaàn ñöùc tin (xc. Truyeàn Chöùc).
Phaàn Chung
(= Commun)
Ñeå cöû haønh thaùnh leã cuõng nhö kinh nguyeän phuïng vuï kính caùc thaùnh maø khoâng coù moät coâng thöùc rieâng hoaëc khoâng ñaày ñuû, ngöôøi ta söû duïng toaøn boä hoaëc moät phaàn caùc baûn vaên ñaõ ñöôïc soaïn thaønh nhöõng phaàn chung khaùc nhau: phaàn chung veà Ñöùc Maria, caùc thaùnh Toâng Ñoà, caùc thaùnh Töû Ñaïo, caùc thaùnh Chuû Chaên, caùc thaùnh Tieán Só Hoäi Thaùnh, caùc thaùnh Trinh Nöõ, caùc thaùnh Nam vaø caùc thaùnh Nöõ. theâm vaøo phaàn chung caùc thaùnh naøy, coøn coù phaàn chung veà leã Cung HIeán Thaùnh Ñöôøng: ñaây laø phaàn ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu, bôûi vì vieäc möøng leã cung hieán laø möøng vieäc Ñöùc Kitoâ keát hôïp vôùi Hoäi Thaùnh. Baát kyø söï thaønh thieän naøo khaùc ñeàu thoâng döï vaøo söï keát hôïp ñoù.
Phaàn Phuïng Vuï Theo Muøa
(= Temporal)
Laø moät phaàn chính yeáu cuûa naêm phuïng vuï, phaàn phuïng vuï theo muøa laø tieán trình cuûa Maàu Nhieäm Ñöùc Kitoâ traûi daøi trong suoát moät naêm, ñöa Hoäi Thaùnh ñi vaøo caùc chieàu saâu cuûa Maàu Nhieäm Ba Ngoâi. Phaàn naøy chæ goàm coù caùc chu kyø Giaùng Sinh vaø Phuïc Sinh, khoâng keå ñeán 34 tuaàn cuûa Muøa Thöôøng Nieân. Caàn phaân bieät phaàn phuïng vuï theo muøa vôùi phaàn phuïng vuï chö thaùnh: Phaàn phuïng vuï theo muøa goàm caùc giai ñoaïn ñaëc bieät cuûa naêm phuïng vuï; phaàn phuïng vuï chö thaùnh goàm caùc leã möøng caùc thaùnh, ñöôïc cöû haønh vaøo nhöõng ngaøy coá ñònh. Tröø moät vaøi tröôøng hôïp ñaëc bieät, phaàn phuïng vuï theo muøa phaûi ñöôïc cöû haønh öu tieân hôn phaàn phuïng vuï chö thaùnh (xc. Muøa Phuïng Vuï, Chu Kyø).
Pheùp Laønh
(= Beùneùdiction)
Töø ngöõ benediction trong La ngöõ hôïp bôûi bene (toát laønh) vaø dicereldictio (noùi) coù nghóa laø noùi lôøi laønh, hay noùi veà söï toát laønh, thöôøng ñöôïc dòch sang tieáng Vieät laø chuùc laønh, pheùp laønh hay chuùc tuïng. Trong Thaùnh Kinh, pheùp laønh tröôùc heát laø haønh ñoäng cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng noùi, muoán vaø laøm ñieàu toát laønh cho chuùng ta. Ñoái vôùi Thieân Chuùa, lôøi noùi vaø vieäc laøm ñoàng nhaát vôùi nhau (cuøng moät ñoäng töø daâbaâr trong tieáng Hípri). Pheùp laønh cuûa Thieân Chuùa khôûi ñaàu baèng coâng cuoäc saùng taïo nhôø Ngoâi Lôøi (xc. Ga 1,1-3; St 1,3.6.9tt); pheùp laønh ñoù ñaït tôùi möùc thaønh toaøn trong maàu nhieäm Ngoâi Lôøi nhaäp theå, chòu cheát vaø soáng laïi vì chuùng ta: "Chuùc tuïng Thieân Chuùa laø Thaân Phuï Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Chuùa chuùng ta. Trong Ñöùc Kitoâ, töø coõi trôøi, Ngöôøi ñaõ thi aân giaùng phuùc cho ta höôûng muoân vaøn ôn phuùc cuûa Thaùnh Thaàn" (Ep 1,3).
Ñaùp laïi phuùc laønh cuûa Thieân Chuùa khoâng ngöøng ban cho chuùng ta qua Ñöùc Kitoâ vaø trong Chuùa Thaùnh Thaàn, chuùng ta cuõng phaûi duøng chính nhöõng lôøi hay yù ñeïp cuûa mình ñeå chuùc tuïng Thieân Chuùa, töùc laø taï ôn Thieân Chuùa veà taát caû nhöõng "ôn laønh" cuûa Ngöôøi. Maàu nhieäm phuïng vuï ñöôïc keát caáu bôûi söï trao ñoåi giöõa phuùc laønh cuûa Thieân Chuùa vaø lôøi chuùc tuïng cuûa chuùng ta trong Ñöùc Kitoâ. Nhöõng lôøi chuùc tuïng cuûa ngöôøi Do Thaùi (berakoâth) ñaëc bieät laø trong böõa aên vöôït qua, chính laø nguoàn goác caùc kinh Taï Ôn cuûa chuùng ta ngaøy nay. Cuøng vôùi caùc thaùnh vònh laø nhöõng lôøi chuùc tuïng ñöôïc linh höùng, caùc lôøi chuùc tuïng cuûa ngöôøi Do Thaùi taïo neân coát loõi cuûa phuïng vuï Do Thaùi giaùo, laø taùc ñoäng noái keát coâng trình cuûa Thieân Chuùa vaø lôøi caûm taï cuûa Daân Ngöôøi.
Trong ngoân ngöõ thoâng thöôøng, "pheùp laønh" ñaõ maát ñi yù nghóa phong phuù vöøa ñöôïc gôïi ra, vaø thöôøng chæ coøn ñöôïc hieåu veà vieäc laøm pheùp hay thaùnh hoùa caùc loaïi ñoà vaät khaùc nhau. Tuy nhieân, Phuïng Vuï Coâng Giaùo nhaán maïnh ñeán caùc loaïi phuï tích khaùc nhau: ñoù khoâng phaûi chæ laø nhöõng lôøi chuùc tuïng hieåu theo nghóa taï ôn trong Do Thaùi giaùo, nhöng coøn laø nhöõng nghi leã, qua ñoù con ngöôøi keâu caàu Thieân Chuùa chuùc phuùc. Nhö vaäy, Hoäi thaùnh chöùng toû raèng moïi hieän höõu ñeàu chæ coù theå vaø phaûi ñoùn nhaän yù nghóa sung maõn cuûa mình töø nôi Thieân Chuùa. Pheùp laønh maø linh muïc ban cho coäng ñoaøn trong nghi thöùc giaûi taùn keát thuùc thaùnh leã hoaëc keát thuùc giôø kinh saùng vaø kinh chieàu, bieåu loä söï ban ôn phuø trôï cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Daáu thaùnh giaù cho thaáy raèng nhöõng hoàng aân bôûi trôøi luoân ñeán töø thaäp giaù cuûa Ñöùc Kitoâ. Trong moät soá hoaøn caûnh ñaëc bieät, Saùch leã coù döï lieäu saün nhöõng coâng thöùc ban pheùp laønh troïng theå vôùi hai hoaëc ba lôøi caàu phuùc ñi tröôùc coâng thöùc ban pheùp laønh thoâng thöôøng. Khi ñoïc nhöõng lôøi caàu phuùc naøy, chuû teá giô tay, coøn coäng ñoàng cuùi ñaàu vaø thöa Amen. Linh muïc cuõng coù theå ñoïc moät lôøi nguyeän treân daân chuùng tröôùc khi ban pheùp laønh. Sau khi môøi goïi coäng ñoaøn cuùi ñaàu, linh muïc giô tay treân coäng ñoaøn vaø ñoïc lôøi nguyeän ñoù (xc. Thaùnh Theå, Pheùp Laønh).
Pheùp Röûa (Leã Chuùa Chòu Pheùp Röûa)
(= Bapteâme du Seigneur)
Leã naøy keát thuùc muøa Giaùng Sinh, vaø ñöôïc cöû haønh vaøo Chuùa Nhaät sau ngaøy 6 thaùng Gieâng. Leã Hieån Linh bao haøm ba maàu nhieäm: caùc ñaïo só ñeán thôø laïy Chuùa; Chuùa Chòu Pheùp Röûa; vaø tieäc cöôùi Cana. Nhö vaäy, leã Chuùa Chòu Pheùp Röûa laø söï "thu heïp" laïi cuûa Leã Hieån Linh.
Ñoái vôùi boán taùc giaû Tin Möøng, vieäc Ñöùc Gieâsu chòu pheùp röûa trong soâng Gioñan, chính laø söï toû hieän - "cuoäc thaàn hieän" - quan troïng nhaát vaøo luùc khôûi ñaàu cuoäc ñôøi coâng khai cuûa Ñöùc Kitoâ (Mt 1,13-17; Mc 1,9-11; Lc 3,21-22; Ga 1,29-34). Ngoaøi ra, xeùt nhö moät khôûi ñieåm coát yeáu (xc. Cv 1,22), bieán coá naøy trong cuoäc ñôøi Ñöùc Gieâsu haøm chöùa moät söï sung maõn lôùn lao; khoâng nhöõng bieán coá aáy gôïi leân caùi cheát cuûa Chieân Thieân Chuùa (xc. Lc 12,50) vaø söï "dìm mình" cuûa chuùng ta trong caùi cheát cuûa Ngöôøi, nhôø bí tích Thaùnh Taåy, nhöng bieán coá aáy coøn ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán nguoàn maïch vaø "chieàu kích Ba Ngoâi" cuûa söù vuï Ngöôøi Toâi Tôù ñau khoå, caùc taàng trôøi môû ra, Chuùa Cha baøy toû loøng öu aùi cuûa Ngöôøi ñoái vôùi Chuùa Con, vaø Chuùa Thaùnh Thaàn, nguoàn maïch tình yeâu, baøy toû söï haøi loøng ñoù moät caùch cuï theå. Coù theå noùi, leã Chuùa chòu Thaùnh Taåy laø leã Nguõ Tuaàn cuûa Muøa Giaùng Sinh.
Phoù Teá
(= Diacre)
Tieáng Hy Laïp diakonos coù nghóa laø ngöôøi phuïc vuï, chuyeån dòch sang tieáng Vieät laø Phoù Teá. Phoù Teá laø moät Kitoâ höõu ñaõ ñöôïc röûa toäi cuõng nhö theâm söùc, vaø qua vieäc phong chöùc phoù teá, ñöôïc tham döï moät caùch bí tích vaøo söù vuï cuûa giaùm muïc veà phöông dieän phuïc vuï (diakonia). Moïi Kitoâ höõu ñeàu ñöôïc môøi goïi böôùc theo Ñöùc Kitoâ ñeå trôû neân con Thieân Chuùa nhôø ôn thaùnh, nhö Ñöùc Kitoâ laø Con Thieân Chuùa theo baûn tính. Ñeå laøm cho chuùng ta coù theå trôû neân con Thieân Chuùa, chính Chuùa Con ñaõ trôû thaønh ngöôøi toâi tôù, thöïc hieän vieäc cöu ñoä chuùng ta baèng caùch chu toaøn söù vuï cöùu theá cuûa Ngöôøi. Nhö vaäy Ngöôøi ñaõ laøm öùng nghieäm nhöõng baøi ca veà Ngöôøi Toâi Tôù trong saùch ngoân söù Isaia (42,1-9; 49,1-6; 50,4-11; 52,13-53,12), ñaëc bieät laø baøi ca cuoái cuøng veà Ngöôøi Toâi Tôù ñau khoå. Thöïc vaäy, "Con Ngöôøi ñeán khoâng phaûi ñeå ñöôïc keû haàu ngöôøi haï, nhöng laø ñeå haàu haï vaø hieán daâng maïng soáng laøm giaù chuoäc muoân ngöôøi" (Mt 20,28). Moïi Kitoâ höõu, vôùi tö caùch laø Kitoâ höõu, phaûi coù khaû naêng "hieán daâng maïng soáng ñeå phuïc vuï moïi ngöôøi".
Tuy nhieân, ñeå vieäc phuïc vuï sinh ôn cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ ñöôïc baûo ñaûm möu ích cho heát moïi ngöôøi, chính Ñöùc Gieâsu ñaõ lo lieäu ñeå Hoäi Thaùnh coù ñöôïc nhöõng thöøa taùc vieân thích hôïp cho coâng cuoäc tieáp noái söù vuï cuûa Ngöôøi, nhö Toâng Ñoà Pheâroâ, caùc vò Toâng Ñoà khaùc, caùc vò keá nghieäp vaø caùc coäng söï vieân cuûa caùc ngaøi. Khi Ñöùc Giaùo Hoaøng xöng laø "Toâi tôù cuûa caùc toâi tôù Thieân Chuùa", ñoù khoâng chæ ñôn thuaàn laø moät kieåu noùi, maø laø ngöôøi toâi tôù ñích thöïc - moät phoù teá ñích thöïc - trong Hoäi Thaùnh, töùc laø vò giaùm muïc, vôùi söï trôï giuùp cuûa caùc linh muïc, trong coâng taùc phuïc vuï cao caû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi.
Tuy nhieân, trong vieäc thöïc thi söù vuï tö teá, muïc töû vaø thaày daïy, baûn thaân vò giaùm muïc vaø nhöõng ngöôøi tham döï vaøo chöùc vuï tö teá cuûa giaùm muïc chöa haún laø nhöõng daáu chæ ñaày ñuû ñeå trình baøy moät Ñöùc Kitoâ - Ngöôøi Toâi Tôù: quyeàn bính cuûa caùc vò coù nguy cô laøm lu môø khía caïnh phuïc vuï trong nhieäm vuï cuûa caùc ngaøi. Nhö vaäy, phoù teá ñöôïc ñaëc caùch ñeå trôû thaønh daáu chæ bí tích cuûa Ñöùc Kitoâ - Ngöôøi Toâi Tôù, trôû thaønh söï toû hieän cuûa moïi thöøa taùc vuï thaùnh xeùt nhö laø moät coâng taùc phuïc vuï. Khoâng chæ döøng laïi ôû trình thuaät veà vieäc caét cöû 7 phoù teá nhaèm phuïc vuï baøn aên (Cv 6,1-6), neàn taûng Thaùnh Kinh cuûa chöùc phoù teá caàn phaûi ñöôïc tìm kieám trong chính lôøi giaûng vaø haønh ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ, Ñaáng ñaõ trình baøy quyeàn bính trong Hoäi Thaùnh nhö laø moät coâng taùc phuïc vuï (Mt 10,24-28 vaø vieäc röûa chaân trong Ga 13,8-17).
Laø nhöõng ngöôøi tham döï vaøo söù maïng phuïc vuï cuûa caùc giaùm muïc, nhöõng ngöôøi keá vò caùc Toâng Ñoà, neân caùc phoù teá ñöôïc taán phong do giaùm muïc. Vieäc truyeàn chöùc naøy heä taïi vieäc moät mình ñöùc giaùm muïc ñaët tay, trong thinh laëng, vaø keá ñoù laø lôøi nguyeän phong chöùc: "Laïy Chuùa, xin ban Thaùnh Thaàn Chuùa treân toâi tôù Chuùa ñaây, ñeå ngöôøi naøy ñöôïc cuûng coá nhôø moïi hoàng aân cuûa Chuùa, vaø ñeå ngöôøi naøy coù theå chu toaøn söù vuï cuûa mình". Sau ñoù, taân chöùc laõnh daây caùc pheùp vaø aùo phoù teá, roài ñöùc giaùm muïc long troïng trao saùch Tin Möøng cho thaày ñeå thaày trôû neân ngöôøi coâng boá Tin Möøng.
Töø ñaây, phoù teá trôï giuùp giaùm muïc vaø caùc linh muïc trong vieäc phuïc vuï Lôøi, phuïc vuï baøn thôø vaø vieäc baùc aùi. Traùch vuï cuûa caùc phoù teá bao goàm vieäc huaán giaùo, giaûng thuyeát, höôùng daãn vieäc caàu nguyeän cuûa coäng ñoaøn, cöû haønh bí tích röûa toäi vaø nghi leã an taùng, chöùng hoân, trao cuûa aên ñaøng, noùi chung laø moïi hình thöùc phuïc vuï ngöôøi ngheøo, beänh nhaân, giôùi treû.
Ñoái vôùi caùc linh muïc töông lai, vieäc "phuïc vuï" trong tö caùch phoù teá ñöôïc coi nhö moät khôûi ñaàu caàn thieát cho vieäc "phuïc vuï" trong chöùc linh muïc. Qua vieäc taùi laäp chöùc phoù teá vónh vieãn, ñoäi nguõ caùc phoù teá hieän dieän trong Hoäi Thaùnh nhö moät lôøi nhaéc nhôû soáng ñoäng vaø coù ñaày naêng löïc bí tích ñoái vôùi caùc giaùm muïc, linh muïc vaø tín höõu - moät lôøi nhaéc nhôû veà vieäc "phuïc vuï" saùng ngôøi, voán laø vaø vaãn maõi phaûi laø moät "taùc vuï" ñöôïc truyeàn ban.
Phoøng Thaùnh
(= Sacristre)
Goác La tinh sacristra coù nghóa moät nôi trong nhaø thôø, gaàn cung thaùnh, taïi ñoù caát giöõ taát caû nhöõng gì caàn thieát cho vieäc cöû haønh phuïng vuï: phaåm phuïc, bình thaùnh, saùch, v.v...
Phuø Hieäu Giaùm Muïc
(= Insignes pontificaux)
Phuø hieäu giaùm muïc laø nhöõng bieåu hieäu beân ngoaøi vaø ñaëc tröng cuûa chöùc vò giaùm muïc: thoâng thöôøng laø nhaãn vaø Thaùnh Giaù treân ngöïc; trong caùc nghi leã ñaïi trieàu, phuø hieäu chính laø muõ vaø gaäy. Ngoaøi caùc ñöùc giaùm muïc, caùc giaùm chöùc sau ñaây coù theå söû duïng phuø hieäu giaùm muïc: caùc ñaïi söù cuûa ñöùc giaùo hoaøng, caùc vieän phuï hay caùc giaùm chöùc coù quyeàn taøi phaùn treân moät vuøng rieâng bieät trong giaùo phaän, caùc giaùm quaûn toâng toøa, caùc ñan vieän phuï, sau khi ñöôïc chuùc phong.
Phuø Hieäu Toång Giaùm Muïc
(= Pallium)
Pallium trong tieáng La tinh coù nghóa laø aùo khoaùc, aùo daøi, aùo maëc ngoaøi. Ban ñaàu, Pallium laø loaïi haøng deät baèng daï moâ phoûng loaïi aùo daøi cuûa ngöôøi Roâma, maø caùc quan chöùc daân söï cao caáp thöôøng maëc, nhaát laø caùc quan chaáp chính. Khoaûng theá kyû IV, sau thôøi Coâng-taêng-ti-noâ, loaïi trang phuïc naøy trôû thaønh huy hieäu danh döï cuûa moät soá giaùm muïc, vaø do ñöùc giaùo hoaøng ban pheùp söû duïng. Hieän nay, loaïi trang phuïc naøy laø huy hieäu cuûa ñöùc giaùo hoaøng, giaùo tröôûng hay toång giaùm muïc. Phuø hieäu hieän nay coù hình daùng nhö sau: moät daûi len traéng choaøng quanh vai, moät ñaàu phía tröôùc ngöïc, moät ñaàu phía sau löng, treân phaàn voøng quanh coå coù boán hình Thaùnh Giaù maøu ñen vaø hai hình Thaùnh Giaù khaùc ôû hai ñaàu daûi len. Ñeå gaén phuø hieäu vaøo aùo leã, ngöôøi ta duøng ba caây kim baèng vaøng, ñaàu coù naïm ñaù quí.
Phuï Tích
(= Sacramental)
Caùc phuï tích laø nhöõng taùc ñoäng hay nhöõng thöïc taïi thaùnh thuoäc veà laõnh vöïc bí tích hieåu theo nghóa roäng, nhöng khoâng phaûi laø bí tích ñuùng nghóa. Trong thöïc teá, cho ñeán theá kyû XII, con soá baûy bí tích chöa ñöôïc aán ñònh, vaø töø ngöõ "bí tích" duøng ñeå chæ moïi taùc vuï thaùnh. Caùc phuï tích chuû yeáu bao goàm vieäc thaùnh hieán ngöôøi, caùc pheùp laønh treân ñoà vaät, hoaëc caùc nghi thöùc keøm theo bí tích. Moät soá phuï tích coù theå ñöôïc coi laø gaàn vôùi caùc bí tích, nhö vieäc thaùnh hieán caùc trinh nöõ, vieäc khaán doøng, nghi leã chuùc phong vieän phuï, cung hieán thaùnh ñöôøng vaø baøn thôø.
Caùc bí tích hoaït ñoäng "do söï" (ex opere operato: vieäc sinh coâng hieäu coát ôû vieäc hoaøn thaønh nghi thöùc), trong khi caùc phuï tích hoaït ñoäng nhôø taùc ñoäng cuûa Hoäi Thaùnh (ex opere operantis Ecclesiae): töùc laø caùc phuï tích sinh coâng hieäu nhôø vaøo hoaït ñoäng vaø lôøi caàu nguyeän cuûa Hoäi Thaùnh. Nhöng khoâng neân hieåu raèng Thieân Chuùa chæ hoaït ñoäng trong caùc bí tích, vaø nhöôøng cho Hoäi Thaùnh quyeàn can thieäp trong caùc phuï tích. Thöïc vaäy, toaøn theå phuïng vuï laø coâng trình chung cuûa Thieân Chuùa vaø Hoäi Thaùnh, vaø duø moät phuï tích nhoû nhaát cuõng caàn ñeán haønh ñoäng thaùnh hoùa cuûa Thieân Chuùa (xc. Phuïng vuï). Toát hôn, neân löu yù raèng caùc bí tích laø do Thieân Chuùa laäp, trong khi caùc phuï tích laø do Hoäi Thaùnh laäp, vôùi ôn phuø trôï cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.
Phuû Phuïc (Tö Theá)
(= Prostration)
Tieáng La tinh prostratio coù nghóa haønh vi naèm saáp phía tröôùc (pro: phía tröôùc, sternere: naèm xuoáng ñaát). Haønh vi phuû phuïc ít khi söû duïng trong phuïng vuï, nhöng coù yù nghóa ñaëc bieät: trong khi coäng ñoaøn haùt Kinh Caàu Caùc Thaùnh, thì nhöõng ngöôøi saép ñöôïc truyeàn chöùc (giaùm muïc, linh muïc, phoù teá), caùc tu só saép tuyeân khaán troïn ñôøi, naèm phuû phuïc treân ñaát: haønh vi naøy khoâng chuû yù noùi leân vieäc töï xoùa mình tröôùc Thieân Chuùa, nhöng ñuùng hôn nhaèm dieãn taû thaùi ñoä hoaøn toaøn saün saøng tröôùc lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa.
Khôûi ñaàu nghi thöùc cöû haønh chieàu ngaøy thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, vò chuû teá cuøng caùc thöøa taùc vieân phuû phuïc tröôùc baøn thôø ñeå baøy toû taâm tình khieâm toán thôø laïy tröôùc maàu nhieäm Cöùu Chuoäc nhôø Thaäp Giaù, nhö phuïng vuï chieàu hoâm ñoù saép cöû haønh; caùc ngaøi cuõng coù theå phuû phuïc khi ngöøng ñoïc hay haùt Trình Thuaät Thöông Khoù trong giaây laùt (sau caâu "Chuùa Gieâsu guïc ñaàu xuoáng taét thôû" - Chuùa nhaät leã Laù cuõng coù haùt baøi Thöông Khoù). Cuõng coù theå phuû phuïc baèng caùch quì goái roài cuùi gaäp mình saùt ñaát.
Phuïc Sinh (Leã)
(= Reùsurrection)
Leã Phuïc Sinh laø ñích ñieåm cuûa Tam Nhaät Vöôït Qua. Leã Phuïc Sinh ñöôïc möøng ñaëc bieät trong ñeâm Voïng Phuïc Sinh vaø ngaøy Chuùa Nhaät Phuïc Sinh, cuõng nhö trong suoát caû muøa Phuïc Sinh, vaø trong moïi nghi leã phuïng vuï Kitoâ giaùo. Taát caû moïi Chuùa Nhaät haøng tuaàn ñeàu ñöôïc daønh ñeå möøng Leã Phuïc Sinh, leã möøng ñaàu tieân trong lòch söû Kitoâ giaùo.
Phuïc Vuï
(= Service)
Vieäc "phuïc vuï Thieân Chuùa" laø nghóa vuï chính cuûa coäng ñoaøn nhaân loaïi; nhaân loaïi chu toaøn nghóa vuï naøy, chuû yeáu laø trong coâng vieäc phuïng töï. Phaûi nhôù raèng daân Israel ñaõ trôû thaønh Daân cuûa Thieân Chuùa treân nuùi Xinai, khi hoï ñoàng yù chaáp nhaän Giaùo Öôùc vaø vöôït qua töø tình traïng noâ leä beân Ai Caäp ñeå ñaït ñeán vieäc phuïc vuï cao caû ñoái vôùi Giaveâ (trong tieáng Hípri, hai töø noâ leä vaø phuïc vuï laø moät: aboâdaâh); Daân Chuùa ñöôïc giaûi phoùng khoûi Ai Caäp chæ laø ñeå phuïc vuï (xc. Xh 3,12; 7,16.26; 8,16; 9,1.13; 10,3.7.11.26). Söï phuïc vuï cuûa Daân chæ laø lôøi taï ôn ñaùp laïi coâng cuoäc "phuïc vuï" sinh ôn cöùu ñoä cuûa Giaveâ.
Cuõng vaäy, trong Giao Öôùc môùi, Ñöùc Gieâsu giaûi thoaùt Hoäi Thaùnh khoûi aùch noâ leä Satan, ñeå trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Hoäi Thaùnh trôû thaønh lôøi chuùc tuïng vinh quang Thieân Chuùa Cha (xc. Ep 1,13-14; 1P 2,9); Ñöùc Gieâsu ñaõ lôùn tieáng tuyeân boá raèng Ngöôøi töï nhaän mình laø Toâi Tôù cuûa Giaveâ, Ngöôøi ñaõ laáy maùu mình ñeå chuoäc laáy nhieàu ngöôøi (Mt 20,28; Is 53,10-12). (xc. Giaùm muïc; Phoù teá).
Vì theá, phuïng vuï hay "thaàn vuï" laø moät söï phuïc vuï qua laïi giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi cho ñeán ñôøi ñôøi, khi maø Ñöùc Kitoâ höùa chính Ngöôøi seõ phuïc vuï caùc toâi tôù cuûa Ngöôøi (Lc 12,37). Ñeå khoûi rôi vaøo caùc caïm baãy cuûa thöù bieän chöùng "chuû tôù", ñieàu quan troïng laø phaûi luoân ghi nhôù raèng vieäc "phuïc vuï Thieân Chuùa" khoâng chæ naâng chuùng ta leân taàm möùc Thieân Chuùa, nhöng tröôùc heát ñoù coøn laø vieäc "phuïc vuï" sinh ôn cöùu ñoä maø Thieân Chuùa khoâng ngöøng taëng ban cho chuùng ta. Trong vieãn töôïng naøy, ngöôøi ta hieåu ñöôïc taát caû söï phong phuù lieân quan ñeán Thieân Chuùa, goàm chöùa trong töø ngöõ "phuïc vuï", khi töø ngöõ naøy chæ moät leã nghi phuïng vuï, hoaëc moät "thaàn vuï" (xc. Phuïng vuï; Toân kính; Phaän vuï; Thöøa taùc vuï; Thöøa taùc vieân).
Phuïng Töï
(= Culte)
Tieáng La tinh cultus, do ñoäng töø colere, coù nghóa laø troàng caáy, saên soùc, roài mang theâm yù nghóa toân kính, gaëp gôõ. Phuïng töï laø toaøn boä nhöõng taùc ñoäng maø moät coäng ñoàng nhaân loaïi duøng ñeå toân thôø caùc thaàn linh cuûa mình, vaø tieáp xuùc vôùi caùc ngaøi. Ngöôøi ta vun ñaép moái lieân heä vôùi Thieân Chuùa nhö naâng niu moät tình baïn: hoï "saên ñoùn" thaàn linh vì chính thaàn linh, vaø ñeå mong nhaän ñöôïc caùc ôn laønh cuûa thaàn linh.
Haønh vi phuïng töï laø phaàn vieäc cuûa con ngöôøi trong phuïng vuï, giuùp xaõ hoäi con ngöôøi duy trì moái lieân heä vôùi Thieân Chuùa. Neáu haønh vi phuïng töï quaù vuï lôïi, hoaëc rôi vaøo naõo traïng phuø pheùp, khi ñoù noù nhaán maïnh quaù ñaùng veà phía con ngöôøi. Nhöng khi phuïng töï thöïc söï trôû thaønh lôøi "xin vaâng" cuûa nhöõng ngöôøi saün saùng gaëp gôõ Thieân Chuùa, thì phuïng töï khi ñoù môùi coù ñöôïc tính caùch ñích thöïc vaø chính ñaùng.
Phuïng vuï thaønh hình do vieäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi ñeå cöû haønh Giaùo Öôùc. Phaàn tieân quyeát vaø söï khôûi xöôùng laø do Thieân Chuùa, Ñaáng khoâng ngöøng thi thoá taùc ñoäng cöùu ñoä nôi chuùng ta, vôùi chuùng ta vaø vì chuùng ta, ñaëc bieät qua caùc bí tích laø nhöõng thöïc taïi noái daøi ôn cöùu ñoä do Ñöùc Kitoâ mang laïi. Phaàn coøn laïi laø cuûa chuùng ta, tuy laø thöù yeáu, nhöng thaät caàn thieát ñeå coù ñöôïc cuoäc gaëp gôõ, vaø ñeå Giao Öôùc ñöôïc kyù keát, ñöôïc thöïc thi cuõng nhö ñöôïc kieän toaøn.
Vì theá, trong moái töông quan hai chieàu, phuïng vuï bao goàm caû taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa laãn taùc ñoäng cuûa Daân Ngöôøi: vieäc thaùnh hoùa vaø vieäc phuïng töï, theo ñuùng traät töï ñoù. Caàn hieåu ñònh nghóa cuûa Coâng Ñoàng Vaticanoâ II theo chieàu höôùng ñoù: "Phuïng vuï ñaùng ñöôïc xem laø vieäc thöïc thi chöùc vuï tö teá cuûa chính Chuùa Gieâsu Kitoâ, trong ñoù coâng cuoäc thaùnh hoùa con ngöôøi (chieàu ñi xuoáng) ñöôïc bieåu töôïng nhôø nhöõng daáu khaû giaùc, vaø ñöôïc theå hieän höõu hieäu caùch khaùc nhau theo töøng daáu chæ (bí tích vaø phuï tích), vaø trong ñoù vieäc phuïng töï coâng coäng veïn toaøn (chieàu ñi leân) ñöôïc thöïc thi nhôø Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ, nghóa laø Ñaàu cuøng caùc chi theå cuûa Ngöôøi" (HCPV soá 7).
Thaät laø moät söï vieäc ñaày yù nghóa khi Thaùnh Boä ñaëc traùch phuïng töï taïi Giaùo Trieàu Roâma khoâng coøn ñöôïc goïi laø Thaùnh Boä Leã Nghi, maø goïi laø Thaùnh Boä caùc Bí Tích vaø Phuïng Töï; ngöôøi ta thöôøng hay queân caùc bí tích, maø chæ coøn nhôù ñeán phuïng töï: roõ raøng ñieàu ñoù cho thaáy moät nhaän thöùc sai laïc veà chính baûn chaát toaøn veïn cuûa phuïng vuï.
Phuïng Vuï
(= Liturgie)
Goác tính töø Hy Laïp leøitos nghóa laø coâng coäng, bôûi töø leùos (trong thoå ngöõ ionie laø laos) vaø danh töø ergon nghóa laø phuïc vuï, coâng trình, coâng vieäc. Vaäy theo töø nguyeân, phuïng vuï laø vieäc phuïc vuï coâng coäng, moät coâng trình ñem laïi ích lôïi cho daân chuùng. Trong caùc neàn daân chuû Hy Laïp, liturgia aùm chæ moïi vieäc phuïc vuï do caùc coâng daân thöïc hieän nhaèm lôïi ích chung, nhöng nhaát laø caùc traùch vuï coâng coäng maø ngöôøi ta phaûi kham noåi caùc khoaûn chi phí thì môùi ñuû tö caùch nhaän; vaø caùc traùch vuï naøy laø toå chöùc caùc ban ca nhaïc, caùc traän thi ñaáu theå thao, vaø trang bò caùc chieán thuyeàn, v.v...
Khi söû duïng töø liturge - ngöôøi phuïc vuï - (Rm 13,6; 15,16; Pl 2,25), hay töø liturgie - vieäc phuïc vuï (2Cr 9,12; xc. Rm 15,27), thaùnh Phaoloâ thöôøng hieåu theo nghóa laø moät vieäc ñöôïc thöïc hieän vì lích lôïi cuûa coäng ñoaøn.
Vaøo theá kyû thöù III tröôùc Coâng Nguyeân, baûn LXX duøng Leitourgia thay cho töø Hípri Abodah, töø ngöõ naøy khoâng coøn ñöôïc hieåu laø moät coâng vieäc maø daân chuùng ñöôïc höôûng lôïi, nhöng laø moät coâng vieäc maø chính daân chuùng phaûi thi haønh. Liturgie trôû thaønh vieäc phuïc vuï coù tính toân giaùo vaø theo nghi thöùc daâng leân Thieân Chuùa, do coäng ñoaøn ñöôïc qui tuï nhaân danh Ngöôøi.
Khoâng ñöôïc boû qua moät trong hai yù nghóa naøy: "Coâng trình Thieân Chuùa" vöøa laø coâng trình maø Thieân Chuùa thöïc hieän nôi Daân Ngöôøi, ñoàng thôøi gaén lieàn vôùi coâng trình maø Daân thöïc hieän vì Thieân Chuùa cuûa mình. Nhö theá, "thaàn vuï", vöøa coù nghóa laø ôn cöùu ñoä do Thieân Chuùa thöïc hieän nôi Hoäi Thaùnh, ñoàng thôøi cuõng laø vieäc thôø phöôïng do Hoäi Thaùnh daâng leân Thieân Chuùa. Do ñoù, moät quan nieäm ñaày ñuû veà phuïng vuï phaûi bao haøm caû haønh ñoäng cuûa Thieân Chuùa vì con ngöôøi laãn haønh ñoäng cuûa coäng ñoaøn chính thöùc höôùng leân Thieân Chuùa.
Phuïng vuï laø cuoäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi ñeå cöû haønh Giao Öôùc. Trong cuoäc gaëp gôõ naøy, taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa laø taùc ñoäng khôûi ñaàu (chieàu ñi xuoáng), bôûi vì chính Thieân Chuùa coù saùng kieán laäp Giao Öôùc vaø khôi daäy söï ñaùp öùng cuûa Daân (chieàu ñi leân). Nhôø söï trung gian cuûa Ñöùc Kitoâ, ñaëc bieät laø nhôø cuoäc hieán teá cöùu ñoä cuûa Ngöôøi, caùc taùc ñoäng phuïng vuï cuûa chuùng ta, nhöõng taùc ñoäng laøm neân vieäc phuïng thôø Thieân Chuùa, seõ noái keát vôùi coâng trình thaùnh hoùa cuûa Thieân Chuùa, laø coâng trình ñöa chuùng ta vaøo Giao Öôùc cuûa Ngöôøi.
Nhö vaäy, ta coù theå hieåu ñöôïc ñònh nghóa veà phuïng vuï cuûa Coâng Ñoàng Vaticanoâ II: "Phuïng vuï ñaùng ñöôïc xem laø vieäc thöïc thi chöùc vuï tö teá cuûa chính Chuùa Gieâsu Kitoâ, trong ñoù coâng cuoäc thaùnh hoùa con ngöôøi (chieàu ñi xuoáng) ñöôïc bieåu töôïng nhôø nhöõng daáu chæ khaû giaùc, vaø ñöôïc theå hieän höõu hieäu caùch khaùc nhau theo töøng daáu chæ (bí tích vaø phuï tích), vaø trong ñoù vieäc phuïng töï coâng coäng veïn toaøn (chieàu ñi leân) ñöôïc thöïc thi nhôø Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ, nghóa laø Ñaàu cuøng caùc chi theå cuûa Ngöôøi" (HCPV soá 7).
Hai "chieàu höôùng" naøy hoäi nhaäp vaøo phuïng vuï, vaø nhôø Ñöùc Kitoâ, taïo neân coäng ñoaøn cuûa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, vaø bieán thaønh doøng chaûy giao löu hai chieàu vôùi ñôøi soáng Ba Ngoâi: söï trao hieán cuûa Chuùa Cha cho Chuùa Con, söï qui höôùng cuûa Chuùa Con veà Chuùa Cha, trong nguoàn sinh löïc cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Phuïng vuï thieân quoác ñöa nhööõg ngöôøi ñöôïc tuyeån choïn vaøo "doøng soâng coù nöôùc söï soáng traøo voït leân töø ngai Thieân Chuùa vaø Con Chieân" (Kh 22,1).
Phuïng vuï thieân quoác laø söï soáng vónh cöûu trong cung loøng Ba Ngoâi: nhö theá seõ khoâng coù keát thuùc. Thaät vaäy, saùch Khaûi Huyeàn cho chuùng ta thaáy cuoäc soáng mai sau laø moät cuoäc phuïng vuï vó ñaïi vaø uy huøng. Noùi cho ñuùng, trong cuoäc soáng taïi theá, phuïng vuï khoâng phaûi laø moät ñích ñieåm; hieän nay, ngöôøi ta khoâng theå ngaøy ñeâm chæ lo vieäc phuïng vuï vì moät söï daày khít quaù möùc nhö theá seõ laø moät gaùnh naëng ñoái vôùi söï yeáu ñuoái cuûa chuùng ta - ñieàu naøy hoaøn toaøn ñi ngöôïc vôùi nhöõng ngöôøi chuû tröông duy phuïng vuï. Phuïng vuï khoâng phaûi laø taát caû hoaït ñoäng cuûa Hoäi Thaùnh (PV soá 9), nhöng laø tuyeät ñænh vaø nguoàn maïch cho caùc hoaït ñoäng ñoù (PV soá 10). Taát caû cuoäc soáng cuûa Kitoâ höõu ñeàu coù chieàu kích phuïng vuï: ñöôïc sinh ra trong phuïng vuï, cuoäc soáng ñoù khoâng ngöøng tieán töø phuïng vuï naøy sang phuïng vuï khaùc, nhöng cuoäc soáng ñoù vaãn coøn nhieàu baát toaøn ñeán noãi chöa theå laø moät phuïng vuï thuaàn tuùy.
Xc. Chieâm nieäm; Kinh nguyeän; Söï soáng; Coâng trình Thieân Chuùa; Thaàn vuï; Trung gian; Chuùa Thaùnh Thaàn; Bí tích; AÙ phuïng vuï; Caùc giôø kinh Phuïng Vuï; Toân giaùo; Daáu chæ; Bieåu töôïng; Phuï tích; Giaùo daân; Phuïng töï.
Phuïng Vuï (Caùc Nghi Thöùc)
(= Liturgies)
Chæ coù moät phuïng vuï duy nhaát, hieåu theo nghóa moïi vieäc cöû haønh giuùp chuùng ta hoäi nhaäp vaøo keá hoaïch cöùu ñoä duy nhaát, vaøo coâng trình duy nhaát cuûa Giaùo Öôùc, ñeán noãi Hoäi thaùnh, khi hieäp nhaát vôùi Ñöùc Kitoâ, ñöôïc tham döï vaøo ñôøi soáng Ba Ngoâi vôùi tö caùch Ngöôøi Con (xc. Phuïng vuï).
Tuy nhieân, coù nhöõng phöông thöùc khaùc nhau, qua ñoù nhöõng coäng ñoaøn Hoäi Thaùnh khaùc nhau ñeå cho Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ñöa vaøo trong cung loøng cuûa Chuùa Cha ñeå cöû haønh Giao Öôùc; söï ña daïng naøy tuøy thuoäc vaøo nhöõng caùch dieãn taû vaø naêng khieáu rieâng cuûa töøng coäng ñoaøn. Cô caáu phuïng vuï, töùc laø cuoäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngaøi, voán mang tính caùch phoå quaùt; nhöõng haønh vi neàn taûng ñeå cöû haønh Giao Öôùc cuõng coù tính caùch phoå quaùt (xc. Taï ôn; Bí tích; Phuï tích; Phuïng vuï caùc Giôø Kinh), nhöng caùc baûn vaên, cöû chæ vaø nghi thöùc laïi mang daáu veát vaên hoùa cuõng nhö lòch söû cuûa nhöõng gia ñình phuïng vuï lôùn.
Taïi Ñoâng phöông, chieác noâi cuûa Kitoâ giaùo, caùc nhoùm phuïng vuï chia thaønh hai ngaønh chính, gaén lieàn vôùi hai toøa thöôïng phuï coå xöa: Antioâkia vaø Aleâxandria.
1. Ngaønh Antioâkia:
a) Khoái Xyria Taây Phöông:
- Nghi leã Xyria taïi Antioâkia (goàm caùc nhoùm Giacoâbít, Xyria lieân hieäp, Malankares). Nghi thöùc naøy chuû yeáu söû duïng kinh Anaphora (Kinh Taï Ôn) cuûa thaùnh Giacoâbeâ, ngoân ngöõ chính thöùc laø ngoân ngöõ Xyria.
- Nghi leã Maroânít: nghi leã rieâng cuûa caùc coäng ñoaøn ôû Libaêng coøn lieân heä vôùi Roâma. Ñaây laø moät bieán theå cuûa nghi leã Xyria taïi Antioâkia coäng theâm nhöõng yeáu toá rieâng.
- Nghi leã Lidaêngtin: neàn phuïng vuï taïi Coâng-taêng-ti-noáp, thaønh phoá trung taâm cuûa ñeá quoác. Phuïng vuï naøy chính yeáu söû duïng kinh Anaphora cuûa thaùnh Gioan Kim Khaåu vaø söû duïng kinh cuûa thaùnh Baxilioâ trong moät soá ngaøy.
Ngheä thuaät saùng taùc thaùnh thi ñaït ñeán trình ñoä cao, vieäc toân kính aûnh töôïng thaùnh vaø neàn thaàn hoïc phong phuù, ñoù laø nhöõng neùt tieâu bieåu cuûa neàn phuïng vuï khaù phoå bieán naøy. Ngoân ngöõ nguyeân thuûy cuûa neàn phuïng vuï naøy laø tieáng Hy Laïp, tuy nhieân, phuïng vuï naøy cuõng coøn ñöôïc cöû haønh baèng tieáng Xô-la-vô, tieáng Gooùc-gi, tieáng AÛ raäp, v.v...
- Nghi leã AÙc-meâ-mi-a: neùt noåi baät cuûa nghi leã naøy laø aûnh höôûng cuûa caùc nghi leã Pa-leùt-tin, Bi-daêng-tin vaø Roâma: ñaây laø moät trong nhöõng nghi leã Ñoâng Phöông ñaõ bò La tinh hoùa roõ neùt nhaát. Ngoân ngöõ suû duïng laø tieáng AÙc-meâ-mi-a coå.
b) Khoái Xyria Ñoâng Phöông:
Goàm caùc giaùo ñoaøn naèm trong vuøng Löôõng Haø Ñòa, caùc giaùo ñoaøn naøy khoâng chaáp nhaän caùc quyeát nghò cuûa coâng ñoàng EÂpheâxoâ vaø Kan-xeâ-ñoâ-ni-a.
- Nghi leã Neùt-toâ-ri-oâ: ngoân ngöõ laø tieáng Xyria, nghi leã naøy söû duïng kinh Anaphora cuûa caùc Toâng Ñoà (caùc kinh Addai vaø Mari), kinh cuûa Theâ-oâ-ñoâ-reâ thaønh Mopsueste vaø cuûa Neùt-toâ-ri-oâ.
- Nghi leã Kanñeâ: hôïp nhaát vôùi Roâma, nhöng vaãn giöõ caùc kinh Anaphore cuûa ngöôøi Nestoârioâ, vôùi moät vaøi söûa ñoåi.
- Nghi leã Malabar: phaàn coøn rôi rôùt laïi cuûa nghi leã Nestoârioâ ñöôïc phoå bieán sang AÁn Ñoä vaø Vieãn Ñoâng, nhöng ñaõ ñöôïc La tinh hoùa.
2. Ngaønh Aleâxandria:
- Nghi leã Coáp ñöôïc cöû haønh baèng tieáng Hy Laïp taïi Aleâxandria vaø Ai Caäp Haï, baèng tieáng ñòa phöông sahidique vaø bohairique taïi Ai Caäp Thöôïng. Caùc nghi leã Coáp söû duïng kinh Anaphora cuûa thaùnh Xyriloâ, töùc laø baûn dòch kinh Anaphora baèng tieáng Hy Laïp cuûa thaùnh Maùccoâ, vaø coù söûa ñoåi cho phuø hôïp. Hoï coøn söû duïng moät hình thöùc kinh Anaphora coå cuûa thaùnh Ba-xi-li-oâ vaø moät kinh khaùc ñöôïc cho laø cuûa thaùnh Gheâ-goâ-ri-oâ.Nghi leã Xyria coù aûnh höôûng ñaùng keå taïi Ai Caäp.
- Nghi leã EÂthioâpia: nghi leã cuûa moät giaùo ñoaøn theo chuû thuyeát moät baûn tính (cho raèng Ñöùc Gieâsu coù moät baûn tính duy nhaát, khoâng chaáp nhaän coâng ñoàng Kan-xeâ-ñoâ-ni-a), gioáng nhö phaàn lôùn caùc giaùo ñoaøn taïi Ai Caäp; neàn phuïng vuï naøy ñöôïc chuyeån dòch töø neàn phuïng vuï Coáp, nhöng vaãn giöõ ñöôïc tính thi ca ñoäc ñaùo vaø moät taäp khoaûng 18 kinh Anaphora, trong ñoù coù kinh Anaphora cuûa thaùnh Híppoâlitoâ, nguoàn goác cuûa kinh Taï Ôn II hieän nay, neàn phuïng vuï naøy ñöôïc goïi laø "phuïng vuï caùc Toâng Ñoà". Ngoân ngöõ ñöôïc söû duïng trong nghi leã EÂthioâpia laø tieáng geùez, ngaøy nay ñaõ trôû thaønh töû ngöõ.
- Nghi leã Roâma: Taây phöông chuû yeáu söû duïng phuïng vuï cuûa Roâma, moät thaønh phoá trung taâm cuûa ñeá quoác vaø coøn hôn theá, ñoù laø toøa cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, ñaáng keá vò Thaùnh Pheâroâ.
Nghi leã Roâma ñöôïc phoå bieán raát nhanh taïi YÙ vaø ñaõ thoáng lónh khaép vuøng Baéc AÂu do aûnh höôûng cuûa caùc cuoäc truyeàn giaùo, vaø nhôø noã löïc thoáng nhaát cuûa vua Saùc-lô-mai, nghi leã naøy ñaõ trôû thaønh gaàn nhö boù buoäc. Phuïng vuï Roâma coù tính caùch ngaén goïn vaø hoøa ñieäu, söû duïng tieáng La tinh, ít laø töø cuoái theá kyû IV. Caùc thaùnh vònh vaø caùc thaùnh ca laáy töø Thaùnh Kinh laø nhöõng baøi haùt chính yeáu trong thaùnh leã vaø kinh phuïng vuï. Leã qui Roâma laø Kinh Taï Ôn duy nhaát cuûa nghi leã naøy; phaàn chính yeáu cuûa leã quy ñaõ ñöôïc thaønh hình vaøo giöõa theá kyû III-V. Vieäc in aán caùc saùch phuïng vuï, cuoäc canh taân do coâng ñoàng Trentoâ, phong traøo do Dom Gueùranger khôûi xöôùng (theá kyû XIX), ñaõ laàn löôït goùp phaàn vaøo vieäc thoáng nhaát nghi leã Roâma. Caùc giaùo ñoaøn Lyon vaø Baga vaãn giöõ nhöõng taäp tuïc ñòa phöông, vaø doøng Ña Minh, doøng Preùmontreù, doøng Chartreux ñöôïc pheùp duøng phaàn thöôøng leã rieâng. Ngaøy nay, phaàn thöôøng leã do Ñöùc Phaoloâ VI ban haønh vaø neàn phuïng vuï canh taân theo tinh thaàn Coâng Ñoàng Vaticanoâ II ñaõ ñöôïc aùp duïng cho toaøn theå Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo Roâma, tröø moät vaøi tröôøng hôïp ñaëc bieät.
- Nghi leã Amroâxioâ: chính laø nghi leã Roâma, nhöng ñöôïc thaùnh Am-roâ-xi-oâ söûa chöõa vaø cho söû duïng taïi Milan. Cuõng caàn ghi nhaän laø coù phaàn aûnh höôûng cuûa phuïng vuï Galican.
- Nghi leã Mozarabe hay Wysigothique: Taây Ban Nha trong moät thôøi gian daøi, vaãn ôû ngoaøi taàmaûnh höôûng cuûa Roâma: phaàn chính yeáu cuûa nghi leã naøy ñaõ thaønh hình roài khi quaân man di Wysigoth baét ñaàu xaâm chieám laõnh thoå, töùc laø tröôùc cuoäc chieám ñoùng cuûa ngöôøi AÛ Raäp. Phuïng vuï naøy khoâng coù leã qui coá ñònh, nhöng coù phaàn thay ñoåi xoay quanh trình thuaät veà vieäc thieát laäp Thaùnh Theå.
- Nghi leã Galican vaø Xentoâ: caùc nghi leã naøy khoâng coøn toàn taïi sau khi Saùc-lô-mai tieán haønh vieäc thoáng nhaát, chòu aûnh höôûng Roâma, nhaát laø Taây Ban Nha, ñaëc ñieåm cuûa caùc nghi leã naøy laø hôi röôøm raø.
Phöông Du
(= Dais)
Trong tieáng La tinh discus nghóa laø caùi ñóa. Phöông du laø caùi khung vaûi ñöôïc tröông ra ñeå che phía beân treân vò chuû söï ñang caàm Mình Thaùnh, trong nhöõng cuoäc röôùc troïng theå. Ngöôøi ta duøng nhieàu caây coïc ñeå ñôõ phöông du, coøn loïng thì chæ coù moät caây ñôõ gioáng nhö caùi duø. Vieäc duøng phöông du vaø loïng nhaèm noùi leân phaåm vò cuûa Ñöùc Kitoâ ñang hieän dieän trong Thaùnh Theå.