K
Khai Taâm
(= Initiation)
Caùc bí tích khai taâm laø ba bí tích maø nhöõng ngöôøi döï toøng tröôûng thaønh ñoùn nhaän trong moät nghi leã duy nhaát, nhaèm muïc ñích daãn ñöa hoï vaøo ñôøi soáng Kitoâ giaùo, bao goàm Thaùnh Taåy, Theâm Söùc vaø Thaùnh Theå. Caùc aán tích ñöôïc laõnh nhaän trong bí tích Thaùnh Taåy, Theâm Söùc seõ ñöôïc theå hieän troïn veïn nhaát trong vieäc tham döï bí tích Thaùnh Theå. Ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc sinh ra trong phuïng vuï pheùp röûa ñeå cöû haønh phuïng vuï cao caû nhaát cuûa tình yeâu (ñoù laø Thaùnh Theå). Ñeâm Voïng Phuïc Sinh laø thôøi ñieåm ñaëc bieät ñeå cöû haønh caùc bí tích khai taâm (xc. Khai taâm caùc maàu nhieäm).
Khai Taâm Caùc Maàu Nhieäm
(= Mystagogie)
Khai taâm caùc maàu nhieäm phaùt xuaát töø goác tieáng Hy Laïp ageùin coù nghóa laø haønh ñoäng höôùng daãn moät ngöôøi ñang taäp söï. Nhö vaäy, khai taâm caùc maàu nhieäm töùc laø daãn ñöa vaøo maàu nhieäm. Ñaây thöôøng laø coâng vieäc cuûa caùc linh muïc. Vieäc khai taâm Kitoâ giaùo hoaøn taát baèng vieäc laõnh nhaän caùc bí tích Thaùnh Taåy, Theâm Söùc vaø Thaùnh Theå. Caùc baøi giaûng cuûa caùc giaùo phuï daønh cho nhöõng ngöôøi môùi ñöôïc Thaùnh Taåy goïi laø "huaán giaùo khai taâm vaøo caùc maàu nhieäm". Caùc giaùo phuï bieát raèng caùc taân toøng ñöôïc chính caùc maàu nhieäm höôùng daãn hôn laø ñöôïc höôùng daãn vaøo caùc maàu nhieäm. Vì theá, caùc ngaøi chæ nhaèm ruùt tæa nhöõng kinh nghieäm soáng bí tích cho caùc taân toøng. Nhöõng baøi huaán giaùo vaøo maàu nhieäm thôøi danh nhaát laø nhöõng baøi cuûa thaùnh Cyrillo thaønh Gieârusalem, Theùodore de Mopusuette vaø thaùnh Maxime hieån tu.
Khaên Baøn Thôø
(= Nappe)
Tieáng La tinh nappa coù nghóa laø khaên baøn. Theo qui luaät phuïng vuï, baøn thôø phaûi ñöôïc phuû khaên. Ñieàu ñoù noùi leân tính caùch bieåu töôïng cuûa baøn thôø laø moät baøn tieäc Thaùnh Theå, coøn khaên thaùnh gôïi laïi taám khaên lieäm cuûa Ñaáng chòu ñoùng ñinh.
Khaên Lau Cheùn
(= Purificatoire)
Taám khaên thaùnh duøng ñeå lau cheùn vaø lau tay linh muïc vaøo nhöõng luùc traùng cheùn.
Khaên Lau Tay
(= Manuterge)
Tieáng La tinh munus coù nghóa laø tay, vaø tergere coù nghóa laø lau chuøi. Khaên lau tay ñöôïc linh muïc duøng vaøo luùc röûa tay trong thaùnh leã vaø trong nhöõng nghi thöùc khaùc caàn phaûi röûa tay, chaúng haïn sau khi xöùc tro vaøo dòp muøa Chay.
Khaên Phuû
(= Voile)
Tieáng La tinh velum coù nghóa laø vaûi, tröôùng, maøn che. Trong thaùnh leã, khaên phuû laø moät taám vaûi, coù gaén nhöõng ñoà trang trí thoâng duïng, duøng ñeå caùc thöù bình thaùnh (cheùn thaùnh, ñóa thaùnh, bình ñöïng Mình Thaùnh), cho tôùi khi daâng leã vaät.
Khaên phuû vai laø moät taám khaên daøi maøu traéng khoaùc treân vai ngöôøi caàm Mình Thaùnh Chuùa. Linh muïc mang khaên phuû vai (coù khi laø phoù teá) khi naâng Maët Nhaät ñeå ban pheùp laønh Thaùnh Theå, hay khi kieäu Mình Thaùnh hoaëc röôùc Bình Thaùnh, hoäp ñöïng Mình Thaùnh. Vieäc duøng khaên vai laø daáu hieäu baøy toû loøng toân kính ñoái vôùi Mình Thaùnh.
Trong leã khaán, caùc nöõ tu nhaän luùp (khaên phuû) laø daáu chæ söï taän hieán cho Thieân Chuùa (xc. Trinh nöõ).
Khaên Phuû Ñaàu Goái Giaùm Muïc
(= Greùmial)
Tieáng La tinh gremium nghóa laø ngöïc, loøng. Khaên phuû ñaàu goái laø taám vaûi ñaët treân ñaàu goái giaùm muïc khi ngöôøi ngoài trong nhöõng cöû haønh nghi leã ñaïi trieàu. Ngaøy nay chæ coøn laø taám khaên maø giaùm muïc mang khi thi haønh moät soá vieäc nhö: xöùc daàu, xöùc tro, röûa chaân trong ngaøy thöù Naêm Tuaàn Thaùnh.
Khaên Phuû Nhaø Taïm
(= Conopeùe)
Tieáng Hy Laïp koânoâpeùion laø caùi muøng. Thöïc vaäy, koânoâs laø con muoãi. Trong caùc thaùnh ñöôøng, khaên phuû nhaø taïm laø taám vaûi phuû treân Nhaø Taïm, laøm cho Nhaø Taïm coù hình daùng caùi leàu (Tabernaculum: caùi leàu). Khaên naøy coù theå coù nhieàu maøu saéc khaùc nhau theo phaåm phuïc phuïng vuï. Khaên phuû Nhaø Taïm vaø ñeøn chaàu laø daáu chæ söï hieän dieän bí tích cuûa Chuùa Kitoâ trong Nhaø Taïm (xc. AÙo Nhaø Taïm).
Khaên Quaøng
(= Mosette)
Tieáng YÙ almozetta nghóa laø khaên vai nhoû. Khaên quaøng (tieáng La tinh trung coå laø almutia) laø khaên maø caùc kinh só mang treân vai vaø treân caùnh tay khi cöû haønh phuïng vuï trong kinh hoäi. Hieän nay, khaên quaøng cuõng laø aùo choaøng vai (xc. AÙo choaøng vai).
Khaên Thaùnh
(= Corporal)
Tieáng La tinh corporal, bôûi tieáng corpus, nghóa laø thaân mình. Khaên thaùnh laø moät taám vaûi traéng ñaët treân khaên phuû baøn thôø, treân ñoù ñaët cheùn thaùnh, dóa thaùnh, ñoâi khi ñaët caû bình thaùnh, hoäp ñöïng Mình Thaùnh. Khaên naøy thöôøng coù hình vuoâng. Vaø sôû dó ñöôïc goïi laø khaên thaùnh bôûi vì ngaøy xöa ngöôøi ta ñaët Mình Thaùnh (Thaân mình Ñöùc Kitoâ: Corpus Christi) ngay treân khaên naøy. Khaên thaùnh coù theå phuû luoân caû baøn thôø, vì trong thaùnh leã ñoàng teá coù nhieàu bình thaùnh vaø dóa thaùnh.
Khaên Vai
(= Amict)
Tieáng La tinh am coù nghó laø töø beân naøy sang beân kia, vaø jactus laø quaøng. Khaên vai laø moät taám vaûi traéng hình chöõ nhaät, linh muïc quaøng qua coå tröôùc khi maëc aùo traéng daøi. Ngaøy xöa, khaên naøy phuû caû ñaàu, coå vaø vai. Ngaøy nay, ngöôøi ta thích duøng khaên phuû thöôøng dính lieàn vôùi aùo traéng daøi, neân khaên vai coù khuynh höôùng khoâng coøn nöõa.
Khaán Höùa
(= Voeu)
Tieáng La tinh votum nghóa laø höùa vôùi Thieân Chuùa, do ñoäng töø vovere: hieán daâng, tuyeân khaán. Theo ñuùng nghóa, khaán höùa laø daâng mình cho Thieân Chuùa baèng caùch naøy hay caùch khaùc, ñeå xin ôn hoaëc ñeå taï ôn. Trong ngoân ngöõ hieán teá, ngöôøi ta daâng cho Thieân Chuùa moät teá vaät: vì teá vaät naøy chæ thay theá cho leã phaåm, cho neân, tuyeân khaán laø taän hieán chính mình cho Thieân Chuùa, cho neân, tuyeân khaán laø taän hieán chính mình cho Thieân Chuùa, laø daâng hieán (devouer) chính mình, do ñoù môùi coù yù nghóa nguyeân thuûy cuûa töø devotion. Maëc duø lôøi khaán coù nhieàu hình thöùc khaùc nhau, nhöng xeùt cho cuøng, chuùng ta xin Thieân Chuùa ban chính Ngöôøi cho chuùng ta, vaø chuùng ta taän hieán toaøn thaân cho Ngöôøi. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän daàn daàn trong phuïng vuï.
Moät caùch hieån nhieân vaø tuyeät ñoái, lôøi khaán doøng, töùc laø lôøi cam keát cuûa caùc tu só trong ngaøy tuyeân khaán, laø daâng hieán moät con ngöôøi cho Thieân Chuùa, maø hoï taän hieán toaøn thaân cho Thieân Chuùa trong Hoäi Thaùnh cuûa Ngöôøi döôùi söï thuùc ñaåy cuûa ôn thaùnh (xc. Mt 19,11-12). Qua caùc lôøi khaán, caùc tu só cam keát tuaân giöõ caùc lôøi khuyeân Phuùc AÂm: khoù ngheøo, khieát tònh vaø tuaân phuïc, ñöôïc tuyeân khaán roõ raøng nhieàu hay ít tuøy moãi hoäi doøng. Ñoâi khi coù hoäi doøng theâm moät lôøi khaán khaùc nöõa, noùi leân ñaëc ñieåm trong moâ hình ñôøi soáng cuûa hoï.
Khoå Naïn
(= Passion)
Tieáng La tinh passio nghóa laø haønh vi chòu ñöïng, chòu ñau khoå. Cuoäc khoå naïn cuûa Ñöùc Kitoâ, ñem laïi ôn cöùu ñoä cho chuùng ta, dieãn ra töø chieàu ngaøy thöù Naêm Tuaàn Thaùnh cho ñeán khi Ngöôøi cheát treân Thaùnh Giaù. Toaøn boä phuïng vuï ñeàu cöû haønh maàu nhieäm Phuïc Sinh, vöøa laø khoå naïn, vöøa laø söï cheát vaø soáng laïi cuûa Ñöùc Chuùa: moãi thaùnh leã ñeàu nhaéc laïi maàu nhieäm naøy trong bí tích. Tuy nhieân, Hoäi Thaùnh ñaëc bieät cöû haønh caùc ñau khoå cuûa Ñöùc Kitoâ trong thaùnh leã goïi laø "Khoå Naïn", vaøo Chuùa Nhaät Leã Laù, thöù Saùu vaø thöù Baûy Tuaàn Thaùnh. Trình thuaät Khoå Naïn ñöôïc coâng boá vaøo ngaøy Chuùa Nhaät Leã Laù (qua moät trong caùc baøi Nhaát Laõm), vaø vaøo luùc cöû haønh phuïng vuï chieàu thöù Saùu Tuaàn Thaùnh (theo Tin Möøng thaùnh Gioan) (xc. Phuû phuïc, Leã Laù, thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, Thaùnh Giaù).
Ki-Toâ (Chuùa)
(= Christ)
Trong tieáng Hy Laïp, christos coù nghóa chính xaùc laø ngöôøi ñöôïc xöùc daàu (xc. Daàu: Chrisma). Danh töø naøy gaàn nhö töø Maâshiah (Meâ-si-a) trong tieáng Hipri.
Vì laø Vua, laø Tö Teá vaø laø Ngoân Söù tuyeät haûo, neân Ñöùc Gieâsu, Con Thieân Chuùa vaø Con loaøi ngöôøi, chính laø Ñaáng ñöôïc xöùc daàu: nhôø bieán coá Nhaäp Theå, Ngöôøi ñaõ nhaän ñöôïc nôi nhaân tính cuûa Ngöôøi troïn veïn naêng löïc, söï dòu daøng vaø nieàm vui, ñöôïc bieåu thò baèng daàu thaùnh hieán trong caùc nghi thöùc coå. "Ngaøi öa ñieàu chính tröïc, gheùt ñieàu gian aùc. Chính vì vaäy, Thieân Chuùa laø Thieân Chuùa cuûa Ngaøi, ñaõ toân phong Ngaøi troåi vöôït caùc ñoàng lieâu" (Tv 44,8). Khi aùp duïng cho mình baûn vaên Isaia, Ñöùc Gieâsu dieãn taû roõ raøng bieåu töôïng: "Thaàn Khí Chuùa ngöï treân toâi, vì Chuùa ñaõ xöùc daàu taán phong toâi" (Lc 4,18; Is 61,1); Thaùnh Thaàn ban baûy ôn (xc. Is 11,2) laø nguyeân uûy vieäc Ñöùc Maria thuï thai Chuùa Gieâsu (Lc 1,35).
Toaøn boä phuïng vuï thoâng chuyeån daáu tích Ñöùc Gieâsu cho caùc tín höõu: phuïng vuï thöïc hieän daàn daàn söï thaám nhaäp toaøn theå nhaân sinh nhôø Thaàn Linh Thieân Chuùa.
Ki-Toâ Vua (Leã)
(= Christ-Roi)
Ñaïi leã kính Chuùa keát thuùc caùc Chuùa Nhaät muøa thöôøng nieân: nhö vaäy, leã naøy truøng vaøo Chuùa Nhaät 34 vaø laø Chuùa Nhaät cuoái cuøng muøa Thöôøng Nieân. Leã naøy ñöôïc ñaët vaøo cuoái naêm phuïng vuï, chính laø lôøi môøi goïi cuûa Con Chieân bò saùt teá töø vöông quoác vónh cöûu: "Luùc muoân loaøi ñaõ qui phuïc Ñöùc Kitoâ, thì chính Ngöôøi, vì laø Con, cuõng seõ qui phuïc Ñaáng baét muoân loaøi phaûi qui phuïc Ngöôøi, vaø nhö vaäy, Thieân Chuùa coù toaøn quyeàn treân muoân loaøi" (1Cr 15,28). Leã naøy maõi veà sau môùi ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XI thieát laäp naêm 1925: taát caû naêm phuïng vuï toân vinh vöông quyeàn Ñöùc Kitoâ, nhöng ñaëc bieät laø vaøo dòp leã Hieån Linh, thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, vaø leã Thaêng Thieân.
Kinh Caàu
(= Litanie)
Tieáng Hy Laïp litaneùa do danh töø liteø coù nghóa laø lôøi caàu, vaø ñoäng töø litaneueùin nghóa laø caàu nguyeän lieân tuïc. Kinh caàu laø nhöõng lôøi nguyeän phuïng vuï dieãn taû söï khaån naøi baèng nhieàu lôøi keâu xin, coäng ñoaøn ñaùp laïi baèng nhöõng caâu laëp ñi laëp laïi. Lôøi nguyeän coäng ñoàng trong thaùnh leã, hoaëc trong giôø Kinh Saùng vaø Kinh Chieàu laø nhöõng hình thöùc Kinh Caàu coå xöa nhaát.
Ngaøy nay, Kinh Caàu laø nhöõng lôøi nguyeän long troïng vaø laø thaønh phaàn cuûa nhöõng buoåi cöû haønh phuïng vuï troïng theå: nhöõng lôøi khaån caàu laëp ñi laëp laïi daâng leân Chuùa Ba Ngoâi, Ñöùc Meï vaø caùc Thaùnh, ñeå xin ôn Chuùa vaøo dòp cöû haønh bí tích Thaùnh Taåy trong leã Voïng Phuïc Sinh, leã Truyeàn Chöùc, leã Cung Hieán Thaùnh Ñöôøng, leã Thaùnh Hieán Trinh Nöõ, leã Chuùc Phong Vieän Phuï hoaëc Chuùc Laønh Ñan Só, v.v... Trong nghi leã thaùnh hieán hoaëc chuùc phong troïng theå, ñöông söï naèm phuû phuïc suoát thôøi gian ñoïc Kinh Caàu. ngöôøi ta haùt Kinh Caàu khi röôùc kieäu Caàu Muøa. Kinh Caàu Thaùnh Danh Chuùa Gieâsu, Kinh Caàu Traùi Tim, Kinh Caàu Ñöùc Baø, Kinh Caàu thaùnh Giuse... khoâng thuoäc veà phuïng vuï ñuùng nghóa, maø chæ laø vieäc ñaïo ñöùc caù nhaân hoaëc coäng ñoaøn.
Kinh Caàu Xin Chuùa Thaùnh Thaàn
(= Epicleøse)
EÙpicleøsis trong tieáng Hy Laïp goàm kleøsis (lôøi keâu goïi) vaø eùpi (treân). Ñaây laø moät lôøi caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå Ngaøi ñeán vaø, baèng hoaït ñoäng cuûa Thieân Chuùa, thaùnh hoùa leã vaät Hoäi Thaùnh daâng leân trong thaùnh leã. Trong caùch saép xeáp cuûa Kinh Taï Ôn hay Leã Quy, kinh naøy laø lôøi nguyeän lieàn ngay tröôùc Truyeàn Pheùp. Trong Kinh Taï Ôn thöù hai, kinh naøy coù coâng thöùc nhö sau: "Chuùng con naøi xin Chuùa duøng ôn Thaùnh Thaàn Chuùa, thaùnh hoùa leã vaät naøy".
Trong caùc Hoäi Thaùnh Ñoâng Phöông, lôøi xin Chuùa Thaùnh Thaàn khoâng phaûi chæ laø lôøi nguyeän caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn thaùnh hoùa leã vaät do thöøa taùc vieân daâng leân khi saép truyeàn pheùp; maø coøn ñöôïc coi laø lôøi truyeàn pheùp. Trong Hoäi Thaùnh La tinh, lôøi thaùnh hoùa ñuùng nghóa laø chính lôøi truyeàn pheùp. Hai quan ñieåm naøy khoâng traùi ngöôïc nhau. theo thoùi quen, tinh thaàn Ñoâng Phöông nhaán maïnh tính caùch toång hôïp cuûa Kinh Taï Ôn, vì toaøn boä Kinh Taï Ôn laø lôøi thaùnh hoùa, nhöng ñaëc bieät khi keâu xin roõ raøng hoaït ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Tính caùch chaët cheõ vaø chính xaùc cuûa Hoäi Thaùnh La tinh coù khi nhaán maïnh treân lôøi ñoïc vaø cöû ñieäu dieãn taû lôøi vaø cöû ñieäu cuûa Chuùa Gieâsu trong böõa Tieäc Ly.
Kinh Chieàu
(= Veâpres)
Tieáng La tinh vesper, tieáng Hy laïp espeùros nghóa laø buoåi chieàu. Phuïng vuï giôø Kinh Chieàu laøm thaønh giôø kinh troïng theå buoåi chieàu, ñoái xöùng vôùi giôø Kinh Saùng. töø giôø Kinh Saùng, Hoäi Thaùnh vaãn khoâng ngöøng giao tieáp vôùi Thieân Chuùa nhôø caùc giôø Kinh Tröa. Vaøo luùc cuoái ngaøy, Hoäi Thaùnh tìm laïi söï thaân thieát ñoù moät caùch laâu daøi hôn. Hoäi Thaùnh caûm taï Chuùa vì nhöõng kyø coâng saùng taïo, vì nhöõng vieäc mình ñaõ laøm, vaø haân hoan vì söï hieän dieän cuûa Ñöùc Chuùa, nhö caùc toâng ñoà trong buoåi chieàu ngaøy Phuïc Sinh (xc. Ga 20,19), trong khi mong chôø Ngöôøi trôû laïi. Giôø Kinh Chieàu goàm coù phaàn daãn nhaäp, thaùnh thi, hai thaùnh vònh, moät thaùnh ca Taân Öôùc (xc. Thaùnh Ca), moät baøi ñoïc ngaén, moät ñaùp ca ngaén, thaùnh ca Magnificat, caùc lôøi caàu khaån vaø phaàn keát thuùc. Ñænh cao cuûa Kinh Chieàu laø baøi thaùnh ca Tin Möøng cuûa Ñöùc Maria. Ít laø trong moät soá ngaøy, khi haùt baøi Thaùnh Ca naøy, neân xoâng höông baøn thôø nhö hy leã ban chieàu (xc. Tv 140,2; Ñeøn).
Caùc ñaïi leã vaø caùc ngaøy Chuùa Nhaät baét ñaàu töø chieàu hoâm tröôùc baèng vieäc cöû haønh Kinh Chieàu I. Thoùi quen naøy ñaõ coù nôi ngöôøi Do Thaùi, hoï tính ngaøy töø chieàu hoâm tröôùc ñeán chieàu hoâm sau. Moät vaøi ñaïi leã ñaëc bieät coù thaùnh leã Voïng, cöû haønh vaøo buoåi chieàu, coù hoaëc khoâng coù Kinh Chieàu I.
Kinh Ñeâm
(= Matines)
Caùc giôø canh thöùc ñeâm, (vigiliae matutinae) trôû thaønh giôø ñeâm. Veà nguoàn goác, tieáng La tinh Matutini hay matutinae hoaëc matutina chæ giôø Kinh Ngôïi Khen (Laudes) cöû haønh vaøo luùc maët trôøi moïc. Nhöõng giôø canh thöùc ñeâm ñöôïc haùt sôùm hôn, luùc trôøi coøn toái. Nhöõng giôø kinh naøy trôû thaønh Kinh Ñeâm khi danh töø Laudes (Kinh Ngôïi Khen) ñöôïc aán ñònh cho giôø Kinh Saùng. Vieäc canh thöùc caàu nguyeän ban ñeâm chaúng phaûi laø thaùi ñoä tha thieát mong ñôïi ngaøy ñeán sau khi ñeâm taøn? (xc. Kinh Saùch, Voïng Leã vaø Canh Thöùc).
Kinh Khaán Xin
(= Embolisme)
Tieáng Hy Laïp embolismos coù goác bôûi em-ballein: ñaët vaøo trong, xen vaøo giöõa. töø naøy chæ thaùng nhuaän, theâm vaøo naêm aâm lòch theo nhöõng khoaûng thôøi gian töông ñoái ñeàu ñaën, ñeå buø vaøo söï cheânh leäch giöõa naêm aâm lòch vôùi naêm döông lòch.
Trong phuïng vuï, lôøi nguyeän phuï laø lôøi nguyeän xen giöõa hai lôøi nguyeän khaùc. Trong thöïc teá, töø ngöõ naøy chæ lôøi nguyeän sau Kinh Laïy Cha trong thaùnh leã, nhaèm trieån khai yù nguyeän cuoái: "Xin cöùu chuùng con khoûi söï döõ..." Cuoái lôøi nguyeän phuï naøy, coäng ñoaøn cuøng tung hoâ: "Vì Chuùa laø vua uy quyeàn...", lôøi tung hoâ naøy ban ñaàu tieáp lieàn vôùi Kinh Laïy Cha.
Caùc lôøi nguyeän sau ñaây cuõng ñöôïc goïi laø "lôøi nguyeän phuï": caùc lôøi nguyeän ñaëc bieät caàu cho ngöôøi qua ñôøi, ñöôïc xen vaøo trong Kinh Taï Ôn II vaø III. Cuõng vaäy, caùc lôøi nguyeän khai trieån kinh Communicantes vaø Hanc igitur maø trong moät vaøi dòp naøo ñoù, ñöôïc theâm vaøo trong Leã Qui Roâma (Kinh Taï Ôn I).
Kinh Nguyeän
(= Prieøre)
Tieáng La tinh prex hay precatio coù nghóa laø van xin, khaån caàu. Veà nghóa, "coâng thöùc caàu nguyeän", xin coi muïc Lôøi Nguyeän. Phuïng vuï chæ qui ñònh nhöõng lôøi nguyeän ñöôïc ñoïc khi lôøi ñoïc vaø tinh thaàn hoøa hôïp vôùi nhau; taát caû phuïng vuï chæ laø moät lôøi caàu nguyeän, nghóa laø Hoäi Thaùnh höôùng veà vò Hoân Phu cuûa mình.
Ngöôøi ta thöôøng coù khuynh höôùng ñoái nghòch phuïng vuï vôùi vieäc chieâm nieäm, kinh nghuyeän coäng ñoàng vaø vôùi kinh nguyeän caù nhaân cuûa ngöôøi Kitoâ höõu. Trong tình traïng hieän nay cuûa cuoäc soáng chuùng ta, vì vieäc cöû haønh Giao Öôùc mang tính caùch coäng ñoaøn neân duø coù nhöõng thôøi gian thinh laëng, nhöõng giôùi haïn cuûa chuùng ta vaø cuûa ngöôøi khaùc khoâng theå laø nôi choán hoaëc thôøi gian gaëp gôõ thaân maät vôùi Chuùa. Trong phuïng vuï thieân quoác, hai chieàu kích caù nhaân vaø coäng ñoaøn cuûa vieäc caàu nguyeän ñaït ñeán moät söï hoøa hôïp hoaøn haûo. Trong khi chôø ñôïi, vì chuùng ta khoâng ñuû söùc ñeå ñoùn nhaän taát caû söï phong phuù cuûa phuïng vuï neân vieäc cöû haønh phaûi ñöôïc chuaån bò vaø dieãn tieán theo thôøi gian caàu nguyeän caù nhaân, nhôø ñoù nhöõng dieãn taû vaø noäi dung phong phuù cuûa phuïng vuï coù theå ñöôïc tieáp nhaän hôïp vôùi nhòp soáng vaø nhu caàu cuûa moãi ngöôøi. Vì taát caû ñöôïc ban taëng trong phuïng vuï neân taát caû ñôøi soáng thieâng lieâng ñeàu ñöôïc saép saün ôû ñoù. Tuy nhieân, vì chuùng ta chöa ñuû khaû naêng soáng haønh vi troïn veïn cuûa phuïng vuï, neân ñieàu quan troïng laø phaûi coù nhöõng cuoäc gaëp gôõ caù nhaân vaø thaân maät cuûa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa ñeå chuaån bò vaø höôùng veà nhöõng cuoäc gaëp gôõ coù tính caùch soäng ñoaøn cuûa Giao Öôùc (xc. Chieâm nieäm, soáng).
Kinh Saùch
(= Nocturne)
Tieáng La tinh nocturnus aùm chæ nhöõng gì xaûy ra ban ñeâm. Trong ngoân ngöõ phuïng vuï, giôø Kinh Ñeâm laø moät phaàn kinh phuïng vuï ban ñeâm (xc. Kinh Saùng, Voïng leã) ñöôïc soaïn ra coát yeáu döïa vaøo moät soá thaùnh vònh, baøi ñoïc vaø xöôùng ñaùp. Kinh Thaàn Vuï cuûa ñan só veà ban ñeâm thöôøng goàm hai giôø kinh ñeâm vaøo nhöõng ngaøy thöôøng vaø ba giôø kinh ñeâm vaøo nhöõng ngaøy leã kính vaø leã troïng.
Kinh Saùng
(= Laudes)
Tieáng La tinh Laudes coù nghóa laø ngôïi khen. Giôø Kinh Laudes laø giôø kinh ban mai, giôø kinh buoåi saùng. Goïi laø Laudes, vì giôø kinh naøy mang tính chaát ca ngôïi, moãi moät ngaøy môùi laø moät ngaøy ca ngôïi nhöõng kyø coâng saùng taïo. Thaùnh vònh ñaàu tieân laø thaùnh vònh ban mai, coøn thaùnh vònh cuoái cuøng laø thaùnh vònh ngôïi khen. Veà kinh Thaàn Vuï, luaät thaùnh Bieån Ñöùc ñaõ qui ñònh: yeáu toá sau cuøng trong vieäc haùt thaùnh vònh moãi ngaøy laø ôû ba thaùnh vònh cuoái cuûa saùch thaùnh vònh, töùc laø ba thaùnh vònh hoaøn toaøn coù tính caùch ca ngôïi: ñoù laø Tv 148, 149, 150.Nhöõng thaùnh vònh naøy ñaõ goùp phaàn laøm cho giôø kinh ban mai ñöôïc goïi laø Kinh Ngôïi Khen. Tröôùc moät hay nhieàu thaùnh vònh ca ngôïi, ngöôøi ta haùt moät baøi thaùnh ca trích töø Cöïu Öôùc. Ñænh cao cuûa giôø Kinh Laudes laø baøi thaùnh ca Tin Möøng cuûa oâng Da-ca-ri-a, töùc thaùnh ca Beneditus (Chuùc Tuïng). Khi haùt thaùnh ca naøy, coäng ñoaøn ñöùng. Keá tieáp laø lôøi nguyeän chuyeån caàu mang yù nghóa hieán daâng vaø ca ngôïi vì moät ngaøy môùi baét ñaàu. Neáu giôø kinh saùng laø giôø kinh ñaàu tieân trong ngaøy, thì phaûi ñoïc thaùnh vònh giaùo ñaàu tröôùc.
Kinh Só
(= Chanoine)
Töø ngöõ La tinh canonicus xuaát phaùt töø tieáng kaânon cuûa Hy Laïp, coù nghóa laø leà luaät (xc. Leã Qui). Kinh só laø chöùc saéc trong Hoä Thaùnh, theo baäc soáng ñöôïc qui luaät phaùp cheá baûo ñaûm. Ngoaøi vai troø coá vaán cho giaùm muïc vaø nhoùm caùc kinh só hoäi, coøn coù nhieäm vuï chính yeáu laø cöû haønh troïng theå thaùnh leã vaø kinh thaàn vuï: ñaây laø coâng vieäc thieát yeáu cuûa Hoäi Thaùnh vaø caàn ñöôïc chu toaøn moät caùch troïn veïn hôn ôû giöõa loøng giaùo phaän.
Kinh Taï Ôn
(= Prieøre eucharistique)
Ñaây laø toaøn boä nhöõng coâng thöùc giöõa phaàn tieán leã vaø Kinh Laïy Cha, ñaây cuõng laø phaàn chính cuûa thaùnh leã: phaàn "taï ôn" hoaëc hy teá ñuùng nghóa.
Caáu truùc Kinh Taï Ôn cuûa Kitoâ giaùo coù lieân heä vôùi nhöõng Kinh Taï Ôn quan troïng cuûa ngöôøi Do Thaùi, chaúng haïn Kinh "Möôøi Taùm Lôøi Chuùc Tuïng" (Shemoânes-Esreù berakoth) vaø Kinh "Chuùc Tuïng Ñaáng Taïo Hoùa" (Birkat Yotser) ñeàu goàm coù moät lôøi ngôïi khen môû ñaàu, moät lôøi Sanctus, nhöng lôøi khaån caàu gaàn gioáng nhö kinh caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn (Epicleøse), moät lôøi caàu xin Thieân Chuùa nhôù ñeán (anammeøse), nhöõng lôøi chuyeån caàu, moät hay nhieàu vinh tuïng ca. Nhöõng Kinh Taï Ôn ñaàu tieân chuùng ta bieát ñöôïc (xc. Didakheâ, cuoái theá kyû 1, chöùng töø cuûa thaùnh Giuùt-ti-noâ, quaõng naêm 150, Toâng Truyeàn cuûa thaùnh Hy-poâ-li-toâ queâ ôû Roâma quaõng naêm 215, Anaphore cuûa Addai vaø Nari theá kyû IV, Saùch kinh (Eucologe) cuûa Serapion Thmuis quaõng naêm 350, vaø Ñònh cheá caùc Toâng Ñoà quaõng naêm 380) cho thaáy roõ caùc Kinh Taï Ôn ñoù coù lieân heä vôùi caùc kinh nguyeän cuûa Do Thaùi.
Caùc Kinh Taï Ôn 2, 3 vaø 4 trong saùch leã Roâma cho thaáy roõ caáu truùc coå cuûa caùc Kinh Taï Ôn xuaát phaùt töø caùc kinh nguyeän Do Thaùi: lôøi tieàn tuïng cuõng coù caùc caâu ñoái ñaùp: kinh Thaùnh Thaùnh chí Thaùnh laø moät lôøi ngôïi khen ít nhieàu noùi veà söï thaùnh thieän cuûa Thieân Chuùa bieåu loä nôi caùc coâng trình Ngöôøi thöïc hieän, Epicleøse hoaëc lôøi caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn thaùnh hoùa caùc leã phaåm, Anameøses hoaëc caàu xin Thieân Chuùa nhôù ñeán, tieáp theo sau lôøi "Anh em haõy laøm vieäc naøy ñeå töôûng nhôù ñeán Thaày", Epicleøse sau truyeàn pheùp hoaëc caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn thaùnh hoùa Nhieäm Theå, caùc lôøi chuyeån caàu, vinh tuïng ca keát thuùc Per Ipsum, cuoái cuøng laø lôøi thöa Amen cuûa caùc tín höõu.
Leã Qui Roâma hay Kinh Taï Ôn 1 coù caáu truùc rieâng vaø ñaõ ñöôïc ñònh hình roõ neùt töø cuoái theá kyû thöù IV. Trình thuaät thaønh laäp Thaùnh Theå vaø Anammeøse thuoäc veà troïng taâm cuûa Kinh Taï Ôn, nhöng moät caùch chính yeáu cuõng ñöôïc ñieåm baèng nhöõng lôøi chuyeån caàu. Caàn chuù yù ñeán ba ñieåm ñaëc bieät trong Leã Qui naøy:
1. Song ñoái: nhôù ñeán ngöôøi coøn soáng, tröôùc truyeàn pheùp, vaø nhôù ñeán ngöôøi ñaõ qua ñôøi sau khi truyeàn pheùp, moãi phaàn ñeàu coù keøm theo moät lôøi caàu nguyeän coù keå teân caùc thaùnh (Kinh Hieäp Thoâng vaø Caû Chuùng Con Nöõa: xem caùc töø naøy vaø bìa xeáp),
2. Traùi vôùi Ñoâng Phöông coù nhöõng coâng thöùc coá ñònh, Leã Qui Roâma coù nhieàu coâng thöùc khaùc nhau: lôøi tieàn tuïng, Kinh Hieäp Thoâng, vaø Kinh Hanc Igitur tuøy theo caùc muøa phuïng vuï,
3. Cuoái cuøng noùi moät caùch tieâu cöïc, Kinh Taï Ôn 1 cuûa saùch leã Roâma khoâng coù coâng thöùc Epicleøse roõ reät, caû tröôùc laãn sau truyeàn pheùp: kinh Quam oblationem tröôùc trình thuaät thaønh laäp Thaùnh Theå khoâng ñeà caäp ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn, nhöng cuõng coù theå ñöôïc coi laø moät lôøi xin bieán ñoåi caùc leã vaät, ngöôøi ta cuõng ñeà nghò neân coi kinh Supplices te rogamus laø moät epicleøse, moät lôøi caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn, sau truyeàn pheùp, duø khoâng tìm roõ cô sôû ñeå quaû quyeát nhö theá. Nhaát laø caàn nhìn nhaän raèng khung caûnh cuûa Leã Qui Roâma khaùc haún khung caûnh cuûa nhöõng Kinh Taï Ôn khaùc.
Ngoaøi boán Kinh Taï Ôn chính thöùc trong saùch leã Roâma, ngaøy nay ngöôøi ta coøn ñeà nghò moät soá Kinh Taï Ôn khaùc vaø ñaõ ñöôïc thaåm quyeàn trong Hoäi Thaùnh cho pheùp: hai Kinh Taï Ôn duøng trong dòp hoøa giaûi, ba Kinh Taï Ôn duøng trong caùc thaùnh leã duøng cho treû em, goàm coù nhieàu lôøi tung hoâ, moät Kinh Taï Ôn duøng trong dòp hoäi hoïp. Nhöõng Kinh Taï Ôn naøy coù caáu truùc gioáng nhö caùc Kinh Anaphore cuûa Ñoâng Phöông, töùc laø caáu truùc cuû caùc Kinh Taï Ôn II, III vaø IV.
Kinh Thöông Xoùt
(= Kyrie)
Lôøi tung hoâ baèng tieáng Hy Laïp kyrie eleison (Laïy Chuùa, xin duû thöông) coù trong baûn dòch LXX (baûn dòch 70, theá kyû III tröôùc Coâng Nguyeân); ngöôøi ta thaáy lôøi tung hoâ naøy trong haàu heát caùc thaùnh vònh (4,2; 6,3; 9,14; 25,11. v.v...). Trong Taân Öôùc, ñoù laø lôøi thöa vôùi Ñöùc Gieâsu (Mt 15,22; 20,30). Kinh Kyrie eleison xuaát hieän trong phuïng vuï vaøo theá kyû IV, ôû Xyria vaø Palestin: ñoù laø caâu ñaùp cuûa caùc tín höõu sau caùc yù nguyeän trong kinh nguyeän coäng ñoàng do phoù teá xöôùng leân. ÔÛ Taây Phöông, thaùnh Bieån Ñöùc (ñaàu theá kyû VI), trong saùch Qui Luaät, noùi raèng Kyrie laø lôøi khaån caàu ñaàu tieân trong kinh caàu ñoïc ôû cuoái giôø kinh phuïng vuï. Thaùnh Gheâ-goâ-ri-oâ Caû (590-604) laøm chöùng raèng ôû Roâma, baét ñaàu thaùnh leã, caùc giaùo só hay ca ñoaøn haùt kinh Kyrie, sau ñoù caùc tín höõu laëp laïi, ngöôøi ta coøn theâm lôøi khaån caàu song song "Christe eleison" - Ñieàu naøy khoâng coù ôû Ñoâng Phöông.
Trong thöïc haønh, phuïng vuï Roâma hieän nay, sau phaàn chuaån bò baèng vieäc saùm hoái môû ñaàu thaùnh leã, ngöôøi ta haùt hoaëc ñoïc luaân phieân hai laàn Kyrie, hai laàn Christe, vaø hai laàn Kyrie. Cuõng coù theå ñoïc moãi lôøi khaån caàu ba laàn, nhö ñöôïc qui ñònh trong moät soá baøi Kyrie nhaïc Gregorio. Trong caû hai tröôøng hôïp, lôøi khaån caàu roõ raøng haøm yù keâu caàu Ba Ngoâi. Trong caùc kinh caàu haùt nhaân dòp leã caàu muøa, hay trong caùc nghi thöùc long troïng (Thaùnh Taåy, Truyeàn Chöùc, Cung Hieán, Thaùnh Hieán trinh nöõ...) Ba lôøi khaån caàu laøm thaønh phaàn môû ñaàu kinh nguyeän. Cuoái giôø Kinh Phuïng Vuï, ba lôøi khaån caàu ñöôïc haùt moät laàn, daãn vaøo Kinh Laïy Cha vaø lôøi nguyeän. Kinh Kyrie eleison cuõng ñöôïc duøng laøm caâu ñaùp cuûa tín höõu trong kinh nguyeän coäng ñoàng.
Kinh Toái
(= Complies)
Giôø Kinh Phuïng Vuï cuoái cuøng, "hoaøn taát" moät ngaøy laøm vieäc. Giôø kinh naøy mang naëng tính caùch an bình thö thaùi vaø keát thuùc baèng moät baøi ca kính Ñöùc Trinh Nöõ Maria - thöôøng laø Kinh Laïy Nöõ Vöông (Salve Regina) - coù keøm theo vieäc raûy nöôùc thaùnh.