H
Hai Leã (Daâng)
(= Biner)
Ñaây laø vieäc cöû haønh thaùnh leã hai laàn hay nhieàu laàn trong moät ngaøy vì nhöõng nhu caàu cuûa caùc coäng ñoaøn khaùc nhau. Vieäc laøm naøy hôïp phaùp neáu vì thieáu linh muïc, maëc duø töï noù laø vieäc khoâng bình thöôøng.
Duø ñaõ cöû haønh thaùnh leã vì lyù do muïc vuï, linh muïc vaãn coù theå ñoàng teá vôùi giaùm muïc cuûa mình trong cuøng moät ngaøy: vieäc baøy bieåu loä moät caùch bí tích söï duy nhaát cuûa Hy Leã Taï Ôn vaø söï duy nhaát cuûa chöùc tö teá. Caùc linh muïc doøng cuõng theá, vaãn coù theå ñoàng teá trong thaùnh leã tu vieän, cho duø ñaõ cöû haønh thaùnh leã cho giaùo daân.
Haàm
(= Crypt)
Trong tieáng Hy Laïp krupteøs nghóa laø che giaáu. Ñoái vôùi ngöôøi Roâma, crypta laø moät haønh lang ñöôïc che kín, nhöng cuõng coù khi laø moät haàm nhoû hay moät caên phoøng ñaøo döôùi ñaát. Trong ngoân ngöõ nhaø ñaïo, crypta duøng ñeå chæ nhaø thôø haàm, töùc laø moät nhaø nguyeän naèm döôùi neàn nhaø thôø chính. Taàng haàm cuûa caùc nhaø thôø coå thöôøng laø nôi an taùng nhöõng ngöôøi quaù coá.
Haân Hoan Leân
(= Laetare)
Ñaây laø chöõ ñaàu cuûa baøi ca nhaäp leã baèng tieáng La tinh cuûa Chuùa Nhaät thöù IV muøa Chay, coù nghóa laø Haõy Haân Hoan. Cuõng nhö Chuùa Nhaät Gaudete (Chuùa Nhaät thöù III muøa Voïng), Hoäi Thaùnh taïm döøng laïi trong thôøi gian 40 ngaøy chay tònh vaø höôùng ñeán nieàm vui phuïc sinh. Ñeå laøm roõ theâm yù nghóa, trong leã naøy coù theå maëc phaåm phuïc maøu hoàng, chöng hoa treân baøn thôø, ñaùnh ñaøn.
Hieån Thaùnh
(= Confesseur)
Theo ngoân ngöõ Kitoâ giaùo, confessor trong tieáng La tinh duøng ñeå chæ moät vò thaùnh ñaõ tuyeân xöng, töùc laø ñaõ coâng boá nieàm tin cuûa mình. Nhöõng vò tuyeân xöng tuyeät vôøi nhaát laø caùc vò thaùnh töû ñaïo, nhöõng chöùng nhaân haøo huøng cuûa ñöùc tin (martyr trong tieáng Hy laïp coù nghóa laø chöùng nhaân). Theo nghóa naøy, nôi tuyeân xöng (confessio) laø nôi ñaùng toân kính, nôi vò töû ñaïo ñaõ tuyeân xöng nieàm tin cuûa mình (xc. Maøn che baøn thôø; Thuù nhaän).
Trong ngoân ngöõ chuyeân moân cuûa phuïng vuï, thaùnh hieån tu (confessor) laø teân goïi ñeå chæ moät vò thaùnh nam, khoâng töû ñaïo. Giaùm muïc thì ñöôïc goïi laø hieån tu giaùm muïc (confessor pontifex). Ngaøy nay, trong phaàn chung caùc thaùnh, ngöôøi ta thích goïi laø caùc thaùnh muïc töû, giaùo hoaøng, giaùm muïc, linh muïc, caùc thaùnh tu só, caùc thaùnh lo vieäc giaùo duïc, caùc thaùnh lo vieäc baùc aùi.
Thoâng duïng hôn, töø confessor duøng ñeå chæ vò linh muïc giaûi toäi cho tín höõu trong bí tích Saùm Hoái (xc. Saùm hoái).
Hieäp Leã / Hieäp Thoâng
(= Communion)
Töø La tinh communio vaø töø Hy Laïp töông ñöông koinoânia tröôùc heát coù nghóa laø moät söï hieäp nhaát beàn bæ giöõa nhieàu ngöôøi thaønh moät coäng ñoaøn thoâng hieäp (communicat) vôùi nhau, nghóa laø ñöôïc thöøa höôûng vieäc chung goùp (communis), chia seû vaø trao ñoåi taøi saûn, phuùc lôïi vôùi nhau.
Vieäc hieäp thoâng Kitoâ giaùo chính laø vieäc noái keát caùc Kitoâ höõu vôùi nhau, ñaët caên baûn treân söï hieäp nhaát giöõa hoï vôùi Thieân Chuùa. Coäi nguoàn vaø ñích ñieåm cuûa moät cuoäc hieäp thoâng nhö vaäy chính laø söï hieäp nhaát cuûa Ba Ngoâi vò Thieân Chuùa. Thaùnh Gioan Toâng Ñoà môû ñaàu böùc thö thöù nhaát cuûa ngöôøi baèng caâu: "Ñieàu chuùng toâi ñaõ ñöôïc thaáy, ñöôïc nghe, chuùng toâi xin loan baùo cho anh em ñeå anh em ñöôïc hieäp thoâng vôùi chuùng toâi. Vieäc hieäp thoâng cuûa chuùng ta chính laø nhôø nôi Thieân Chuùa Cha vaø cuøng vôùi Thaùnh Töû cuûa Ngöôøi, Ñöùc Gieâsu Kitoâ" (1,3).
Nhôø hy teá cuûa Ngöôøi, Ñöùc Gieâsu ñeán noái keát con caùi Thieân Chuùa ñaõ bò taûn laïc (Ga 11,52), baèng caùch ñöa hoï vaøo trong chính ñôøi soáng hieäp nhaát cuûa Chuùa Cha vôùi Chuùa Con (Ga 17,11.21.22.23).
Thaùnh Theå do Ngöôøi truyeàn laïi cho caùc tín höõu laøm chöùng cho moät tình yeâu sieâu vôøi, laäp neân thaàn löông coù khaû naêng taùc taïo vaø taùi taïo söï hieäp nhaát cuûa caùc moân ñoà Chuùa Kitoâ. Laø söï hieän taïi hoùa mang tính bí tích cuûa hieán leã löu huyeát duy nhaát, Thaùnh Theå cuõng laø phöông tieän ñoäc ñaùo ñem laïi cho caùc tín höõu khaû naêng ñöôïc thaùp nhaäp vaøo chính söùc soáng cuûa Thieân Chuùa. Hieäp thoâng Thaùnh Theå theo nghóa vöøa noùi laø nhaän laõnh Thaân vaø Huyeát Ñöùc Kitoâ nhö löông thöïc tröôøng sinh.
Hieäp thoâng Mình vaø Maùu Ñöùc Kitoâ chính laø ñi vaøo huyeàn nhieäm Phuïc Sinh cuûa Ngöôøi vaø chia seû thaân phaän cuûa Ngöôøi. Vieäc hieäp thoâng Thaùnh Theå xaây döïng Hoäi Thaùnh vaø thöïc hieän cuoäc hieäp thoâng caùc thaùnh (xc. Tin Kính). Laõnh nhaän Thaân Theå Chuùa kitoâ laø chieám laáy moät vò trí trong Nhieäm Theå cuûa Ngöôøi vaø soáng vieäc hieäp nhaát hoân leã giöõa Hoân Phu vaø hoân Theâ. Haáp thuï Ñöùc Kitoâ heä taïi vieäc trôû neân gioáng nhö Ngöôøi, töùc laø Ñaáng Thieân Töû, ñeå trieån khai ñaày ñuû cuoäc soáng laøm con: "Cuõng nhö Chuùa Cha, Ñaáng haèng soáng ñaõ sai Toâi vaø Toâi soáng nhôø Chuùa Cha thì ngöôøi naøo aên Toâi cuõng seõ soáng nhôø Toâi" (Ga 6,57). Vaäy taän ñieåm cuûa hieäp thoâng Thaùnh Theå laø ñôøi soáng Ba Ngoâi, coù theå noùi, coâ ñoïng trong Ôn ban cuûa Thaùnh Thaàn, moái lieân keát soáng ñoäng giöõa Chuùa Cha vaø Chuùa Con. Trong khi chôø ñôïi giaây phuùt chuùng ta ñöôïc bieåu loä toû töôøng chaân chính cuûa mình trong vinh quang (1Ga 3,2), hieäp thoâng Thaùnh Theå ngaøy ngaøy giuùp chuùng ta tieán vaøo saâu xa hôn trong Huyeàn Nhieäm cuûa Ñöùc Kitoâ (xc. Ep 3,2), tuøy theo möùc ñoä höôûng öùng vaø noãi khao khaùt cuûa chuùng ta (xc. Ga 6,11).
Töï thaân vieäc hieäp thoâng döôùi hai hình laø ñaày ñuû yù nghóa nhaát. Nhöng vì lyù do thöïc tieãn, laïi khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã thöïc hieän. Do ñoù, Hoäi Thaùnh xaùc ñònh nhöõng tröôøng hôïp naøo môùi ñöôïc pheùp chòu leã hai hình. Giaùo luaät 1983 cho pheùp hieäp leã laàn thöù hai trong cuøng moät ngaøy khi tham döï moät cuoäc cöû haønh Thaùnh Theå khaùc (Gl 917). Thieát töôûng neân löu yù Thaùnh Theå laø löông thöïc cuûa ngöôøi soáng. Ñeå ñöôïc hieäp leã, caàn phaûi yù thöùc mình khoâng maéc moät loãi laàm naøo coù theå gaây ñoå vôõ thaûm haïi moái thaân tình vôùi Thieân Chuùa. Tröôùc khi laõnh nhaän Thaùnh Theå, caàn coù moät cöû chæ toân kính thích hôïp (xc. Chay Tònh).
Hoøa Chung
(= Commixtion)
Trong tieáng La tinh, commixtio coù nghóa laø vieäc pha troän (ñoäng töø La tinh commisceo: pha vôùi, troän vôùi). Ñaây laø moät nghi thöùc trong thaùnh leã, sau nghi thöùc beû baùnh, linh muïc boû moät mieáng nhoû Mình Thaùnh vaøo trong Cheùn Thaùnh. Khi ñang laøm nghi thöùc aáy, linh muïc ñoïc: "Xin Mình vaø Maùu Chuùa Gieâsu Kitoâ hoøa laãn vôùi nhau maø chuùng con saép laõnh nhaän, cho chuùng con ñöôïc soáng muoân ñôøi". Mình vaø maùu, hai hình thaùi taùch rôøi, töôïng tröng vaø hieän taïi hoùa, moät caùch khoâng ñoå maùu, hieán teá ñoäc nhaát treân nuùi Canveâ: Ñöùc Gieâsu vinh hieån ñang hieän dieän treân baøn thôø, vaø moät caùch bí tích, Ngöôøi cuõng ñang ôû trong traïng thaùi moät cuûa leã. Cöû chæ pha troän nhaéc ñeán vieäc Ngöôøi Phuïc Sinh, linh hoàn vaø thaân xaùc Ñöùc Kitoâ ñöôïc lieân keát vôùi nhau maõi maõi.
Nghi thöùc naøy raát coå kính: ôû ñaâu ngöôøi ta cuõng giöõ. Coù leõ nghi thöùc naøy coù lieân heä vôùi thoùi quen ban ñaàu, laø ñöa Mình vaø Maùu ñaõ ñöôïc truyeàn pheùp ñeán caùc nhaø thôø khaùc ñeå toû daáu chæ hieäp thoâng. Trong caùc thaùnh leã coù Mình Thaùnh ñaõ truyeàn pheùp saün (Nghi thöùc phuïng vuï thöù Saùu Tuaàn Thaùnh) (xc. Thaùnh Theå), ngöôøi ta cuõng coù thoùi quen chaám Baùnh Thaùnh vaøo Cheùn Thaùnh ñeå cho Baùnh Thaùnh ñaõ ñöôïc truyeàn pheùp tröôùc meàm ra (xc. Chaám).
Hoan Hoâ
(= Hosanna)
Hosanna laø tieáng tung hoâ cuûa ngöôøi Do thaùi, ñöôïc gheùp bôûi meänh caùch cuûa ñoäng töø hoshi'ah nghóa laø cöùu vôùt vaø töø toá chæ nghóa van xin na'. Hoshi'ah na' neân hieåu saùt nghóa laø xin cöùu vôùt. Töø naøy xuaát hieän thaønh vaên trong caâu 25 cuûa thaùnh vònh 117, thaùnh vònh vöôït qua tieâu bieåu nhaát, moâ taû quang caûnh ñoùn röôùc Ñaáng Messia dòp leã ñaêng quang cuûa Ngöôøi (caâu 19-27).
Chaúng coù vieäc gì phaûi kinh ngaïc khi thaáy daân Israel haùt baøi ca naøy ñeå chaøo möøng Ñöùc Gieâsu luùc Ngöôøi tieán vaøo thaønh Gieârusalem (Mt 21,9). Sau naøy, hosanna maát ñi yù nghóa nguyeân thuûy ñeå chæ coøn laø tieáng hoâ vui möøng vaø chieán thaéng. Hosanna ñöôïc phuïng vuï Hoäi Thaùnh nhaéc laïi hai laàn trong kinh Thaùnh Thaùnh Thaùnh, nhö lôøi tung hoâ cuûa caùc tín höõu vaøo cuoái kinh Tieàn Tuïng ñeå daâng leân Thaùnh Ñöùc Thieân Chuùa. Vaøo giaây phuùt hy leã Thaùnh Theå saép ñöôïc taùi dieãn, yù nghóa caên goác cuûa töø hosanna loät taû troïn veïn noäi dung cuûa maàu nhieäm: Xin cöùu vôùt. Ñaây laø coâng trình cuûa Ñöùc Gieâsu, Thaùnh Danh coù nghóa laø Ñöùc Giaveâ cöùu vôùt hoaëc Thieân Chuùa ñaõ cöùu vôùt: Yehoshu'a.
Hoäi Thaùnh / Nhaø Thôø
(= Eglise)
Trong tieáng Hy Laïp, eklesia coù nghóa laø coäng ñoaøn caùc coâng daân töï do ñöôïc trieäu taäp. Giaùo Hoäi laø coäng ñoaøn Daân Thieân Chuùa, ñöôïc Thieân Chuùa trieäu taäp cho Ngöôøi ñeå cöû haønh Giaùo Öôùc.
Trong Cöïu Öôùc, Israel ñaõ ñöôïc sinh ra laøm Daân Thieân Chuùa vaøo Ngaøy Ñaïi Hoäi (Ñnl 9,10; 10,4; 18,16) khi chaáp thuaän Giao Öôùc vôùi Ñöùc Chuùa (xh 24). Quehal-Yahveù laø tieàn thaân xaùc thöïc cuûa Giaùo Hoäi. Trong baûn LXX (baûn 70), töø Hípri qaâhal thöôøng ñöôïc dòch laø eklesia. Ta coù theå ghi nhaän söï thoâng vaän giöõa ñoäng töø Hípri qaâhal (trieäu taäp) vaø ñoäng töø Hy laïp kaùleùoâ (keâu goïi) cuøng coù nhöõng phuï aâm caên baûn q hay k vaø l. Tröôùc heát, caàn phaûi löu yù raèng: Daân cuûa Ñöùc Chuùa sinh ra laøm Daân trong phuïng vuï Giao Öôùc. Bôûi theá, caên tính cuûa Daân coù tính caùch phuïng vuï.
Giaùo hoäi trong Taân Öôùc laø coäng ñoaøn con caùi Thieân Chuùa ñang taûn maùc (Ga 11,52) ñöôïc ñöa veà trong söï duy nhaát cuûa Ba Ngoâi (17,11.21.22) nhôø Maùu Ñöùc Kitoâ (Cv 20,28). Giaùo Hoäi ñöôïc thai ngeùn nôi Thaäp Giaù, nhôø Thaùnh Thaàn, Nöôùc vaø Maùu (Ga 19,30-34; 1Ga 5,6-8), töùc laø ôû trung taâm Hy Leã duy nhaát cuûa Taân Öôùc. Trong ngaøy Leã Nguõ Tuaàn, khi Thaùnh Thaàn tuoân ñoå xuoáng, Giaùo Hoäi sinh ra nhö moät coäng ñoaøn cöû haønh nhöõng kyø coâng cuûa Thieân Chuùa (Cv 2,11). Thaùnh Pheâroâ ñaõ chaúng nhaéc laïi nhöõng töôùc hieäu mang tính phuïng vuï cuûa ñaïi hoäi Xinai, khi noùi vôùi caùc tín höõu: "Anh em laø gioáng noøi ñöôïc tuyeån choïn, laø hoaøng toäc chuyeân lo teá töï, laø Daân Thaùnh, Daân rieâng cuûa Thieân Chuùa ñeå loan truyeàn nhöõng coâng trình vó ñaïi cuûa Ngöôøi" (1Pr 2,9-10; xc. Xh 19,5-6) ñoù sao?
Nhö vaäy, baûn chaát cuûa Giaùo Hoäi coù tính caùch phuïng vuï, vaø chính trong khi cöû haønh phuïng vuï Giaùo Hoäi baøy toû caùch hoaøn haûo nhaát cho thaáy hieän mình ñang laø gì vaø caøng ngaøy caøng phaûi trôû neân nhö theá naøo: ñoù laø Daân - Hieàn Theâ, nhôø hieäp nhaát vôùi Hoân Phu cuûa mình, vaø ñöôïc sinh ra nhôø Thaùnh Thaàn, tieán vaøo trong söï trao ñoåi cuûa Ba Ngoâi, thöïc taïi cuoái cuøng cuûa phuïng vuï. Nhöõng cuoäc gaëp gôõ phuïng vuï ôû döôùi theá, taäp trung vaøo bí tích Thaùnh Theå, khoâng ngöøng qui tuï Giaùo Hoäi, do töø saùng kieán cuûa Thieân Chuùa, seõ ñöôïc dieãn taû moät caùch hieäu quaû nhôø taùc vuï thaùnh, ñeå Giaùo Hoäi chaáp thuaän Giao Öôùc, vaø ñeå Giaùo Hoäi ca tuïng nhöõng kyø coâng cuûa Thieân Chuùa.
Caùc nhaø thôø, nôi qui tuï Giaùo Hoäi, ñöôïc trôû neân cao quí laø nhôø coù cuoäc gaëp gôõ Giaùo Öôùc giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, laø ñòa ñieåm cho cuoäc gaëp gôõ dieãn ra. Nhöõng nghi leã cung hieán long troïng laøm cho nhaø thôû trôû thaønh nhöõng Leàu Hoäi Ngoä cuûa Giao Öôùc môùi.
Hoân
(= Baiser)
Hoân laø cöû chæ toân troïng, hieäp thoâng vaø kính meán (xc. Thôø laïy). Khi linh muïc vaø phoù teá hoân baøn thôø trong luùc cöû haønh thaùnh leã, caùc vò baøy toû söï hieäp thoâng vôùi Thieân Chuùa, vôùi Ñöùc Kitoâ vaø vôùi toaøn theå Hoäi Thaùnh treân trôøi, ñöôïc bieåu töôïng nôi haøi coát cuûa caùc thaùnh. Söï kieän vò linh muïc - chöù khoâng phaûi phoù teá - thöôøng ñaët hai tay leân baøn thôø khi hoân kính, chöùng toû raèng nhôø chöùc tö teá, linh muïc coù thaåm quyeàn haønh xöû theo tính bí tích ñoái vôùi baøn thôø (xc. Baøn thôø).
Sau khi ñaõ ñoïc Tin Möøng trong thaùnh leã, phoù teá vaø linh muïc hoân saùch Phuùc AÂm, baøy toû daáu hieäu lieân keát moät caùch kính caån vôùi Lôøi Ñöùc Kitoâ.
Caùc tín höõu thöïc thi vieäc hoân kính khi toân thôø Thaùnh Giaù trong nghi thöùc thöù Saùu Tuaàn Thaùnh. Tín höõu cuõng hoân Thaùnh Tích Thaùnh Giaù ñöôïc tröng baøy trong ngaøy leã Suy Toân Thaùnh Giaù (14/9). Haøi coát caùc thaùnh cuõng ñöôïc toân kính nhö vaäy, hoaëc theo tính caùch tö rieâng, hoaëc coâng khai vaø troïng theå trong caùc dòp haønh höông, caùc dòp leã... (xc. Bình an).
Hoäp Ñöïng Thaùnh Theå
(= Custode)
Laø hoäp baèng kim loaïi, duøng ñöïng maët nguyeät. Khi maët nguyeät coù chöùa Thaùnh Theå, seõ ñöôïc ñaët vaøo hoäp naøy vaø caát giöõ trong nhaø chaàu.
Cuõng coù theå ñoù laø moät chieác hoäp nhoû ñöïng Thaùnh Theå nhö cuûa aên ñaøng hoaëc ñeå cho beänh nhaân chòu leã.
Höông (Bình)
(= Encensoir)
Laø bình höông hoaëc lö höông caàm tay, treo baèng ba sôïi daây nhoû. Naép bình höông coù ñuïc loã vaø coù theå keùo leân ñöôïc nhôø moät sôïi daây khaùc. Cuõng coù loaïi bình höông moät daây. Khi ñoát höông, vò chuû teá ñoå höông vaøo cuïc than chaùy ñoû trong bình. Ngöôøi ta xoâng höông baèng caùch laéc bình höông.
Höông (Ngöôøi Caàm Bình)
(= Thurifeùrage)
Tieáng La tinh thus, thuris: höông; ferre: mang, caàm. Ngöôøi caàm bình höông laø thöøa taùc vieân coù nhieäm vuï caàm taøu höông vaø bình höông trong caùc nghi thöùc phuïng vuï; tieáng La tinh thus hay tus xuaát xöù töø tieáng hy laïp thuos vöøa coù nghóa laø höông thôm, vöøa coù nghóa laø leã vaät: vieäc ñoát höông daâng leân Chuùa cuõng laø moät hieán leã (xc. Tv 140,2).
Höông (Taøu)
(= Navette)
Taøu höông laø moät bình nhoû hình chieác thuyeàn duøng ñeå ñöïng höông. Taøu höông thöôøng ñi chung vôùi bình höông, vaø ngöôøi caàm bình höông caàm caû hai thöù ñoù.
Höông (Xoâng)
(= Encensement)
Xoâng höông laø daâng khoùi höông thôm leân Thieân Chuùa, Ñaáng ñöôïc bieåu töôïng qua Thaùnh Giaù, baøn thôø, caùc teá phaåm, cuõng nhö chính baûn thaân vò chuû teá. Caùc tín höõu cuõng ñöôïc xoâng höông vì leõ hoï mang ñòa vò laøm nghóa töû Thieân Chuùa, thi haønh aán tích Thaùnh Taåy qua vieäc tham döï phuïng vuï.