G
Gaäy Giaùm Muïc
(= Crosse)
Ñaây laø caây gaäy chæ quyeàn chaên daét cuûa giaùm muïc vaø vieän phuï. Caây gaäy naøy uoán cong laïi phía ñaàu. Thôøi ñaàu, gaäy cuûa nhöõng ngöôøi chaên chieân uoán cong laïi phía ñaàu gaäy, xeû raõnh nhoû ñeå coù theå haát tung ñaát ñaù tôùi nhöõng con cöøu xa ñaøn. Gaäy trôû thaønh bieåu töôïng söï tænh thöùc cuûa muïc töû lo laéng canh giöõ ñaøn chieân vaø daãn chuùng tôùi ñoàng coû maøu môõ. Töø ñoù ngöôøi ta deã daøng chuyeån yù nghóa chieác gaäy sang laõnh vöïc con ngöôøi vaø laõnh vöïc thieâng lieâng, nhaát laø nhö ñaõ ñöôïc söû duïng trong Thaùnh Kinh (xc. Tv 22,4; Ga 10; Lc 15,3-7) vaø ñöôïc trieån khai trong loái veõ aûnh thaùnh.
Gheâ-Goâ-Ri-OÂ (Nhaïc)
(= Greùgorien)
Bình ca Gheâ-goâ-ri-oâ, laø loái ca haùt rieâng cuûa Hoäi Thaùnh Roâma (PV 116) ñaõ ñöôïc gaùn cho thaùnh Giaùo Hoaøng Gheâ-goâ-ri-oâ Caû (naêm 590-604). Trong thöïc teá, thaùnh Gheâ-goâ-ri-oâ laø ngöôøi ñaõ aán ñònh baûn kinh caàu nguyeän theo nghi leã Roâma trong cuoán "Saùch caùc bí tích Gheâ-goâ-ri-oâ" cuûa ngöôøi, cuõng nhö quyeån quy caùch nhöõng baøi ca ñöôïc haùt trong thaùnh leã. Maët khaùc, chaéc chaén phuïng vuï Gheâ-goâ-ri-oâ ñaõ thöøa keá töø phuïng vuï Roâma nhöõng loái ngaâm vònh cuûa vò chuû teá (lôøi nguyeän, kinh Tieàn Tuïng) vaø caáu truùc giai ñieäu cô baûn. Tuy môùi xuaát hieän töø theá kyû VIII, hình thöùc coå ñieån cuûa bình ca Gheâ-goâ-ri-oâ giuùp cho neàn taûng cuûa phuïng vuï Roâma theâm phong phuù nhôø nhöõng neùt hoa myõ cuûa phuïng vuï Phaùp coå xöa. Nhö vaäy, loái haùt Gheâ-goâ-ri-oâ laø keát quaû cuûa caùc truyeàn thoáng Roâma vaø Phaùp. Nhôø coâng cuoäc thoáng nhaát cuûa ñaïi ñeá Charlemagne, loái haùt naøy lan truyeàn vaø ít laâu sau ñöôïc ghi thaønh noát nhaïc theo hình thöùc coå xöa. Caùc daáu nhaïc naøy raát giaù trò vì chuùng giuùp ta hieåu tieát taáu vaø giaûi thích nhaïc Gheâ-goâ-ri-oâ (theá kyû IX-X).
Nhöõng baøi haùt trong thaùnh leã vaø ngay caû trong kinh Thaàn Vuï ñeàu ñöôïc truyeàn laïi raát trung thöïc cho caùc theá kyû sau, trong baát cöù loaïi kyù aâm naøo. Ñoái vôùi boä leã thì coù phaàn töï do hôn.
Nhöõng theå loaïi bình ca ñöôïc phaùt trieån ñoàng thôøi laø: Ca tieáp lieân, caâu chuyeån nghóa, caâu tung hoâ, caùc loaïi Thaùnh Thi, coù lieân heä ít nhieàu vôùi aâm nhaïc daân gian.
Vaøo cuoái thôøi Trung Coå, ngöôøi ta ñaõ ñaùnh maát yù nghóa cuûa töø La tinh trong caâu nhaïc, yù nghóa cuûa tieát taáu vaø theå nhaïc. Do bò pha taïp bôûi nhaïc ña aâm vaø ñoái aâm, giai ñieäu cuûa nhaïc Gheâ-goâ-ri-oâ coå ñieån, voán noåi baät nhôø tính uyeån chuyeån vaø thanh thoaùt bình ca, loaïi ca nhaïc trang nghieâm vaø goø boù ñöôïc soaïn moät beø ñeå haùt taäp theå: cuoán Les Messes cuûa Henry Dumont (1610-1684) laø moät thí duï ñieån hình. Ñieàu ñang tieác laø ngöôøi ta ñaõ caét xeùn nhöõng baøi haùt coå ñieån ñeå thích nghi chuùng vaøo nhöõng qui ñieån môùi.
Ñan vieän Solesmes ñaõ laø nôi phaùt xuaát vieäc phuïc hoài nhaïc Gheâ-goâ-ri-oâ vaøo haäu baùn theá kyû XIX, nhôø aûnh höôûng cuûa cha Dom Gueùranger. Söï taùi khaùm phaù naøy baét nguoàn töø vieäc nghieân cöùu tæ mæ caùc thuû baûn cuûa nhaïc Gheâ-goâ-ri-oâ. Vieäc nghieân cöùu ñoù ñöôïc thaønh hình cuï theå trong vieäc xuaát baûn taäp Paleùographie musicale. Tieáng La tinh vaø daáu nhaán, noát nhaïc, giai ñieäu vaø tieát taáu, theå thöùc: taát caû laø chìa khoùa chính yeáu cho vieäc giaûi thích trung thöïc bình ca Gheâ-goâ-ri-oâ.
Nhöõng saùch haùt chính cuûa bình ca Gheâ-goâ-ri-oâ laø saùch Ñieäp Ca vaø Ca tieán caáp.
Gheá
(= Stalle)
Chæ toaøn boä nhöõng gheá baèng goã trong cung nguyeän nhaø thôø, daønh choã coá ñònh thuaän tieän cho caùc giaùo só vaø tu só cöû haønh phuïng vuï. Thöôøng choã gheá ngoài coù theå naâng cao leân ñöôïc. Trong vò trí cao ñoù, choã ngoài trôû thaønh nhö laø moät ñieåm töïa, goïi laø loøng xoùt thöông (misericordia), vì, khi ngoài, ngöôøi ta vaãn ôû tö theá nhö laø ñöùng thaúng. Caùc haøng gheá xeáp ñoái dieän nhau hai beân cung nguyeän (xc. Cung nguyeän).
Gheá Giaùm Muïc
(= Faldistoire)
Trong ngoân ngöõ phuïng vuï, gheá cuûa giaùm muïc khoâng phaûi laø ngai toøa, nhöng laø gheá di ñoäng ñeå coù theå di chuyeån tuøy theo nhu caàu leã nghi. Thöôøng gheá naøy ñöôïc ñaët tröôùc baøn thôø.
Gia-Veâ
(= Yahveù)
Ñaây laø Thaùnh Danh cuûa Thieân Chuùa ñöôïc maïc khaûi cho oâng Moâiseâ ôû buïi gai boác chaùy (Xh 3,14-16; 6,2-3). Danh hieäu naøy thöôøng gaëp thaáy trong caùc baûn vaên phuïng vuï Cöïu Öôùc. Ñoù laø danh hieäu goàm boán maãu töï thaùnh ngöôøi Do Thaùi kieâng khoâng ñoïc leân, nhöng thay theá baèng töø Adonai, coù nghóa laø Ñöùc Chuùa cuûa toâi.
Gia veâ laø moät danh hieäu coå xöa ñeå chæ thaàn tính trong theá giôùi cuûa ngöôøi Seâ-mít. Danh hieäu naøy haøm chöùa taát caû lòch söû veà moái töông quan giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, neân coù moät loái phaùt aâm khoâng chaéc chaén. Noùi chung, danh hieäu aáy coù nghóa laø Ñaáng hieän höõu, Ñaáng taùc thaønh, hay ñuùng hôn, Ñaáng thöôøng toàn. Thöïc vaäy, khoâng neân hieåu yù nghóa danh hieäu naøy theo phöông dieän trieát hoïc maø neân hieåu theo phöông dieän hieän sinh phuø hôïp vôùi naõo traïng ngöôøi Hipri.
Taàm möùc yù nghóa cuûa danh hieäu aáy ñöôïc xaùc ñònh trong Xh 3,14, khi Thieân Chuùa töï maïc khaûi Ngöôøi laø Ñaáng hieän höõu. Coâng thöùc aáy phaûi ñöôïc dieãn dòch laø: Ta laø Ñaáng Thöôøng Toàn. Döôøng nhö Thieân Chuùa muoán noùi raèng Ngöôøi töï maïc khaûi trong haønh vi cöùu ñoä Ngöôøi seõ thöïc hieän cho Daân Ngöôøi qua trung gian oâng Moâseâ: "Ñieàu Ta seõ laøm cho caùc ngöôi seõ noùi cho caùc ngöôi bieát Ta laø ai, seõ cho bieát Ta muoán laø Ñaáng naøo ñoái vôùi caùc ngöôi, ñoàng thôøi cuõng maïc khaûi cho caùc ngöôi bieát caùc ngöôi laø ai ñoái vôùi Ta". Nhö vaäy danh hieäu Gia veâ gaén lieàn vôùi saùng kieán Giao Öôùc cuûa Thieân Chuùa vaø quaù trình theå hieän ôn Cöùu Ñoä: chính khi Thieân Chuùa baøy toû veû ñeïp vaø vinh quang cuûa Ngöôøi laø khi Ngöôøi thöïc söï coâng boá Danh Thaùnh cuûa Ngöôøi.
Maïc khaûi do Ñöùc Kitoâ mang laïi ñaït tôùi tuyeät ñænh cuûa Tình Yeâu laø Hy Teá Nuùi Soï, cho thaáy Thieân Chuùa laø Tình Yeâu (1Ga 4,8) ngay trong thaúm saâu cuûa nhöõng moái töông quan ngoâi vò giöõa Ba Ngoâi, nguoàn maïch vinh quang, vaø trong ôn cöùu ñoä ñöôïc ban cho chuùng ta. Neáu hoøa nhaäp vaøo trong Phuïng Vuï thì Phuïng Vuï seõ ñem laïi cho chuùng ta nhöõng baûo ñaûm cho vieäc cöû haønh hoaøn haûo Giao Öôùc trong Gieârusalem thieân quoác, laø thaønh ñoâ ñöôïc vò ngoân söù EÂdeâkien xöng tuïng laø nôi "Ñöùc Gia veâ hieän dieän" (48,35; xc. Kh 21 vaø 22).
Giaù Ñoïc Saùch
(= Leùgile)
Ñoù laø moät duïng cuï coù chieàu cao, treân ñoù ñaët caùc saùch duøng trong leã nghi phuïng vuï. Giaù saùch ñöôïc ñaët coá ñònh (xc. giaù saùch haùt), khaùc vôùi giaûng ñaøi coù tính löu ñoäng.
Giaù Saùch
(= Pupitre)
Tieáng La tinh Pulpitum coù nghóa laø "caùi buïc". Trong caùc ñoà duøng phuïng vuï, giaù saùch laø moät baøn nhoû coù maët nghieâng, coù chaân ñeá hoaëc khoâng, duøng ñeå ñaët saùch Phuïng Vuï trong caùc buoåi cöû haønh. Caùc giaù saùch coù chaân ñeá thöôøng ñöôïc goïi laø buïc saùch hoaëc giaûng ñaøi. Coøn töø giaù saùch ñöôïc daønh ñeå chæ giaù keâ saùch leã baèng goã hay baèng kim khí, ñaët treân baøn thôø. Ngöôøi ta cuõng duøng chieác goái ñeå keâ saùch.
Giaù Saùch Haùt
(= Lutrin)
Ñoù laø moät duïng cuï, treân ñoù ngöôøi ta ñaët moät cuoán saùch. Trong khi giaù saùch duøng ñeå ñoïc saùch phuïng vuï, giaù saùch haùt thöôøng ñöôïc duøng cho caùc saùch haùt (xc. Giaù ñoïc saùch).
Giaûi Taùn
(= Renvoi)
Nghi thöùc giaûi taùn laø phaàn keát cuûa moät buoåi cöû haønh phuïng vuï thaùnh leã. Nghi thöùc giaûi taùn goàm lôøi chaøo cuûa linh muïc vaø pheùp laønh nhö laø coâng thöùc chaøo töø bieät göûi ñeán coäng ñoaøn (xc. Thaùnh Leã). Trong tröôøng hôïp ñoù coâng thöùc dieãn taû moät haønh ñoäng taï ôn. Trong moät soá tröôøng hôïp, tröôùc khi ban pheùp laønh, coøn coù lôøi caàu nguyeän treân daân chuùng hay ba coâng thöùc long troïng (xc. Pheùp laønh). Khi coù moät cöû haønh phuïng vuï naøo khaùc tieáp lieàn sau thaùnh leã, nhö tröng baøy Thaùnh Theå, hay röôùc kieäu, ngöôøi ta boû coâng thöùc giaûi taùn. Trong caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, vieäc giaûi taùn ñöôïc thöïc hieän trong lôøi caàu nguyeän keát thuùc, vaøo giôø Kinh Saùng vaø Kinh Chieàu, keøm theo pheùp laønh cuûa linh muïc.
Giaùm Muïc
(= Eveâque)
Töø Hy Laïp episcopos coù nghóa laø vò giaùm sö, troâng coi nhöõng ngöôøi mình coù traùch nhieäm. Trong thôøi Hoäi Thaùnh sô khai, giaùm söï laø nhöõng tröôûng laõo (presbuteroi), ñöôïc caùc Toâng Ñoà uûy thaùc vieäc troâng coi caùc coäng ñoaøn Kitoâ höõu. Luùc ban ñaàu hình nhö traùch nhieäm naøy ñöôïc thöïc hieän caùch taäp theå do caùc tröôûng laõo: Thaùnh Phaoloâ ñaõ nhaéc nhôû caùc vò tröôûng laõo ôû EÂpheâsoâ: "Anh em haõy caån thaän giöõ mình vaø giöõ toaøn theå ñoaøn chieân do Thaùnh Thaàn ñaõ ñaët anh em laøm ngöôøi coi soùc, haõy chaên daét Hoäi Thaùnh cuûa Thieân Chuùa, Hoäi Thaùnh Ngöôøi ñaõ mua baèng maùu cuûa chính Con Mình" (Cv 20,20). Ít laàn sau, moät vò giaùm söï duy nhaát ñöôïc trao traùch nhieäm troâng coi toaøn theå giaùo ñoaøn (1Tm 3,1-7; Tt 1,7-9), ñöôïc caùc tröôûng laõo phuï giuùp (Tt 1,5; 1Tm 5,17) vaø ñöôïc caùc phoù teá phuï taù (1Tm 3,8-13). Nhö vaäy, giaùm muïc trôû thaønh daáu chæ vaø baûo chöùng söï hieäp nhaát cuûa moät giaùo ñoaøn, ñoàng thôøi laø ngöôøi keá nghieäp vò Toâng Ñoà ñaõ ñaët tay taán phong (Tm 1,6).
Theá kyû II, thaùnh I-nha-xi-oâ thaønh Antioâkia ñaõ nhieàu laàn nhaán maïnh ñeán vai troø trung taâm cuûa giaùm muïc, nhö laø phaûn aûnh trong saùng cuûa Chuùa Cha, cuûa Ñöùc Kitoâ vaø cuûa caùc toâng ñoà. Vôùi söï trôï giuùp cuûa haøng linh muïc vaø phoù teá, taùc vuï giaùm muïc ñöôïc dieãn taû troïn veïn nhaát trong vieäc cöû haønh Thaùnh Theå: "Bôûi vaäy, anh em haõy lo sao ñeå chæ tham döï vaøo moät Hy Teá Taï Ôn duy nhaát, vì chæ coù moät Thaân Mình cuûa Chuùa chuùng ta laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ vaø chæ moät cheùn thaùnh duy nhaát lieân keát chuùng ta trong Böûu Huyeát cuûa Ngöôøi, chæ coù moät baøn thôø duy nhaát, cuõng nhö moät giaùm muïc duy nhaát cuøng vôùi haøng linh muïc vaø phoù teá, laø nhöõng ngöôøi baïn ñoàng söï vôùi toâi" (Thö göûi giaùo ñoaøn Philadelphia 4).
Nhö vaäy, truyeàn thoáng ñaõ sôùm nhaän ra söï hieän dieän ñaëc bieät cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ nôi Hoäi Thaùnh trong con ngöôøi cuûa vò giaùm muïc. Lieân ñôùi vôùi taát caû nhöõng ngöôøi keá vò caùc Toâng Ñoà vaø ñaëc bieät vôùi ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ ôû Roâma, giaùm muïc coù troïn veïn quyeàn thaùnh chöùc. Cuõng nhö Ngoâi Lôøi nhaäp theå ñaõ ñöôïc Chuùa Cha sai ñeán "khoâng phaûi ñeå ñöôïc phuïc vuï, nhöng laø ñeå phuïc vuï" (Mt 20,28), giaùm muïc cuõng laõnh nhaän söù vuï tieáp noái ôn cöùu ñoä nhaèm phuïc vuï moät giaùo ñoaøn maø mình coù traùch nhieäm. Vôùi tö caùch laø thaày daïy, laø muïc töû vaø thöôïng teá, vò giaùm muïc laø daáu chæ höõu hieäu, laø bí tích soáng ñoäng, laø chuaån möïc söï hieäp nhaát cuûa giaùo ñoaøn vôùi Ñöùc Gieâsu Kitoâ. Vieäc phuïc vuï cuûa giaùm muïc ñöôïc noåi baät trong vieäc cöû haønh long troïng bí tích Thaùnh Theå, vì quyeàn giaùo huaán vaø quaûn trò cuûa ngöôøi keá vò caùc Toâng Ñoà nhaèm qui tuï Daân Chuùa trong bí tích Hieäp Nhaát. Thaùnh leã do giaùm muïc chuû toïa, coù caùc linh muïc ñoàng teá vaø caùc phoù teá phuï giuùp, vôùi söï hieän dieän ñoâng ñaûo cuûa giaùo daân laø ñænh cao cuûa phuïng vuï Hoäi Thaùnh, vì thaùnh leã qui tuï moïi thaønh phaàn khaùc nhau trong söï hieäp nhaát cuûa Chuùa Ba Ngoâi nhôø hy teá cuûa Ñöùc Kitoâ vaø nhôø hoàng aân cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Khoâng phaûi chæ moät mình giaùm muïc coù traùch nhieäm qui tuï toaøn theå coäng ñoaøn giaùo phaän, neân caàn phaûi coù söï coäng taùc cuûa caùc linh muïc ñaõ ñöôïc tham döï vaøo chöùc tö teá cuûa giaùm muïc, vaø söï phuï giuùp cuûa caùc phoù teá laø nhöõng ngöôøi laøm noåi baät khía caïnh phuïc vuï cuûa söù vuï giaùm muïc (xc. Phoù teá, phuïc vuï). Seõ khoâng xaùc thöïc, neáu coù moät caùi nhìn ñi leân ñoái vôùi bí tích Truyeàn Chöùc, vaø theâm moät caùi gì ñoù vaøo chöùc linh muïc ñeå thaønh giaùm muïc. Caàn phaûi coù caùi nhìn ñi xuoáng hôn: chæ giaùm muïc môùi coù troïn quyeàn thaùnh chöùc; linh muïc ñöôïc tham döï vaøo ñoù xeùt theo haøng tö teá vaø phoù teá cuõng theá, xeùt theo haøng phuïc vuï.
Ñeå taán phong giaùm muïc, ñoøi buoäc phaûi coù ít nhaát ba giaùm muïc hieän dieän. Söï vieäc aáy coù nghóa laø keát naïp vò ñöôïc tuyeån choïn vaøo giaùm muïc ñoaøn, keá tuïc toâng ñoà ñoaøn. Nghi thöùc coát yeáu laø vieäc ñaët tay do vò giaùm muïc chuû phong vaø do taát caû nhöõng giaùm muïc hieän dieän roài ñeán lôøi caàu nguyeän thaùnh hieán vôùi coâng thöùc chính do taát caû caùc giaùm muïc ñoïc nhö sau: "Vaø giôø ñaây, laïy Chuùa, xin ban quyeàn löïc Chuùa laø Thaùnh Thaàn Toái Cao xuoáng linh muïc naøy, ngöôøi ñöôïc tuyeån choïn cuûa Ngaøi. Chuùa ñaõ ban Thaùnh Thaàn cho Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Con raát yeâu daáu cuûa Chuùa vaø chính Con Chuùa ñaõ ban Thaùnh Thaàn cho caùc toâng ñoà laø nhöõng ngöôøi ñaõ xaây döïng Hoäi Thaùnh khaép nôi, nhö Thaùnh Ñieän ñeå toân vinh Ngaøi vaø khoâng ngöøng suy toân Danh Ngaøi". Cuõng caàn löu yù ñeán caùch thöùc maø phuïng vuï cuûa taùc vuï giaùm muïc nhaém tôùi: qui tuï Hoäi Thaùnh ñeå trôû thaønh Ñeàn Thôø vinh quang, luoân vang doäi lôøi chuùc tuïng Thieân Chuùa (Kh 21). Caùc nghi thöùc boå tuùc laø xöùc daàu thaùnh treân ñaàu, trao saùch Tin Möøng, trao nhaãn vaø trao gaäy muïc töû (xc. Gaäy giaùm muïc), noùi leân roõ raøng vai troø cuûa vò giaùm muïc laø vò thuû laõnh, vò höông daãn, laø hoân phu vaø laø thaày daïy cuûa Hoäi Thaùnh, laø hình aûnh cuûa D(öùc Kitoâ (xc. Giaùo só).
Giaùng Sinh
(= Noel)
Moät bieán theå cuûa töø ngöõ La tinh natalis coù nghóa laø ngaøy sinh. Sinh nhaät ñuùng nghóa nhaát laø sinh nhaät cuûa Chuùa Gieâsu, cöû haønh vaøo ngaøy 25 thaùng 12. Tröôùc heát, ñoù khoâng phaûi laø vieäc sinh ra ñôøi nhö Ngoâi Lôøi nôi cung loøng Chuùa Cha, nhöng laø ngaøy sinh cuûa Ngöôøi veà phöông dieän nhaân loaïi töø cung loøng Ñöùc Maria, trong chuoàng boø ôû Beâlem. Ñaïi leã Giaùng Sinh laø trung taâm cuûa chu kyø Giaùng Sinh, ñöôïc chuaån bò vôùi Muøa Voïng, roài ñeán muøa Giaùng Sinh, ñaïi leã Hieån Linh, leã Chuùa Gieâsu chòu pheùp Röûa, keát thuùc chu kyø muøa Giaùng Sinh. Cuõng nhö caùc Tin Möøng thôøi thô aáu ñaõ ñöôïc soaïn thaûo sau lôøi coâng boá coát loõi veà Phuïc Sinh - tröø Tin Möøng Maùccoâ vaø Gioan khoâng noùi ñeán thôøi thô aáu cuûa Ñöùc Gieâsu - thì vieäc cöû haønh chu kyø Giaùng Sinh cuõng ñeán sau vieäc cöû haønh maàu nhieäm Vöôït Qua. Ñöôïc aán ñònh vaøo khoaûng theá kyû IV vaø hình nhö coù sau caû leã Hieån Linh, moät leã phaùt xuaát töø Phöông Ñoâng, Leã Giaùng Sinh ñöôïc ñònh cheá taïi Roâma tröôùc naêm 336 vaø ñöôïc aán ñònh vaøo ngaøy 25 thaùng 12, vôùi muïc ñích Kitoâ hoùa nhöõng leã baùi ngoaïi giaùo veà ngaøy sinh nhaät cuûa thaàn Chieán Thaéng (Natalis Invicti), töùc laø thaàn Maët Trôøi, vaøo tieát ñoâng chí laø tieát maët trôøi lôùn maïnh vaø saùng choùi nhaát. Theo loái dieãn taû cuûa saùch ngoân söù Malaki, Ñöùc Kitoâ laø "Maët Trôøi Coâng Chính" (3,20). Töø leã Giaùng Sinh, Chuùa Gieâsu lôùn leân, ñang khi thaùnh Gioan Taåy Giaû nhoû ñi töø ngaøy 24 thaùng 6 laø ngaøy haï chí. Nhö theá lôøi cuûa vò Tieàn Hoâ ñaõ ñöôïc khoa thieân vaên vaø phuïng vuï minh hoïa:"Ngöôøi phaûi lôùn leân, coøn toâi phaûi nhoû ñi" (Ga 3,30).
Giaûng Ñaøi
(= Ambon)
Tieáng Hy Laïp anabainein coù nghóa laø böôùc leân. Giaûng ñaøi laø choã cao ñeå nhöõng ngöôøi leân ñoïc saùch hay ñieàu khieån haùt trong phuïng vuï, ñaëc bieät laø trong thaùnh leã. Ñoù cuõng laø nôi ñeå giaûng Lôøi Chuùa hoaëc ngoû lôøi vôùi coäng ñoaøn.
Thôøi Thöôïng Coå, giaûng ñaøi laø nôi coâng boá Lôøi Chuùa daønh cho nhöõng thaày ñoïc saùch vaø ca xöôùng vieân. Giaùm Muïc vaø linh muïc cuõng töï do ngoû lôøi vôùi daân chuùng nôi giaûng ñaøi cao ñoù, hoaëc töø nhöõng baäc baøn thôø, hoaëc töø ngai cao cuûa mình. Taát caû caùc di tích naøy vaãn coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay. Ngoaøi ra, hình thöùc giaûng ñaøi coøn ñöôïc ñeà caäp ñeán sau cuoäc löu ñaøy ôû Babylon trôû veà, vaøo ngaøy phaùt sinh Do thaùi giaùo vaø neàn phuïng vuï Ñeàn Thôø: "OÂng EÂ-dô-ra, vieân kyù luïc, ñöùng treân caùi buïc baèng goã ngöôøi ta ñaõ döïng nhaân dòp naøy. OÂng EÂ-dô-ra chuùc tuïng Giaveâ Thieân Chuùa toái cao, vaø toaøn daân giang tay leân ñaùp laïi: Amen, Amen, Amen. Ñoaïn khaáu ñaàu thôø laïy, maët saùt ñaát" (Nkm 8,4-6).
Ñeå loan baùo Tin Möøng, Ñöùc Gieâsu cuõng quan taâm sao cho taát caû moïi ngöôøi nhìn thaáy vaø nghe Ngöôøi deã daøng hôn, khi Ngöôøi giaûng taùm moái phuùc treân nuùi, hay khi giaûng beân bôø hoà. Ñöùc Gieâsu cuõng giaûng Phuùc AÂm ngay treân moät moâ ñaát hay treân moät chieác thuyeàn. Cuõng theá, vaøo thôøi sô khai Kitoâ giaùo, vò giaùm muïc cuõng ngoài treân toøa cuûa ngöôøi ñeå giaûng (xc. Toøa). Trong Do thaùi giaùo, caùc tieán só luaät hay nhöõng baäc thaày trong daân Israel cuõng ngoài maø giaûng daïy. Phaûi chaêng ñoù laø lyù do maø trong moät thôøi gian daøi ngöôøi ta goïi chieác gheá laø vò trí ñöôïc naâng cao, giöõa nhaø thôø, nôi caùc vò chuû chaên thöôøng ñöùng maø giaûng daïy? Ñaây laø moät söï laãn loän giöõa giaûng ñaøi vaø choã ngoài cuûa vò chuû teá.
Giao Öôùc
(= Alliance)
Giao öôùc laø chính troïng taâm cuûa yù ñònh tình yeâu Thieân Chuùa aáp uû töø ngaøn ñôøi (xc. Di chuùc). Maëc duø khoâng caàn coù chuùng ta, Thieân Chuùa vaãn töï mình raøng buoäc caùch töï do vôùi moät daân toäc trong moái tình thaân maät chæ thaáy coù nôi daây lieân keát vôï choàng. Ñöôïc coi laø moät coâng trình cuûa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, phuïng vuï trôû neân moät haønh vi troïn veïn, - nghóa laø hoaøn taát - nôi ñoùng aán cuûa giao öôùc, moät giao öôùc Thieân Chuùa khoâng ngöøng ñeà xöôùng cho con ngöôøi. Vì theá, ta coù theå ñònh nghóa phuïng vuï nhö laø cuoäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi ñeå cöû haønh Giao Öôùc.
Theo doøng lòch söû cöùu ñoä, caùc neàn phuïng vuï ñöôïc phaân bieät qua caùch cöû haønh giao öôùc. Kinh Taï Ôn IV ñaõ noùi: "Nhieàu laàn Cha ñaõ giao öôùc vôùi loaøi ngöôøi". Moät caùch chaéc chaén, coù theå noùi caùc neàn phuïng vuï ngoaïi giaùo ñaõ döïa treân neàn taûng cuûa giao öôùc ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa ñoùng aán vôùi oâng Noâ-eâ (St 9,8-17). Coøn giao öôùc Thieân Chuùa laäp vôùi oâng AÙpraham, trôû neân thaønh toaøn trong hieán teá Isaac (St 22) chính laø giao öôùc phaùt sinh phuùc laønh cho toaøn daân. Israel ñöôïc sinh ra nhö moät Daân cuûa Ñöùc Giaveâ, luùc dieãn ra cöû haønh phuïng vuï troïng theå Giaùo Öôùc Xinai; ñoù chính laø ngaøy cuûa coäng ñoaøn (Ñnl 9,10; 10,4; 18,16). Taïi ñaây oâng Moâseâ ñaõ laáy maùu hy teá, ñoå moät nöûa leân baøn thôø töôïng tröng söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa, coøn phaàn kia raåy treân Daân vaø noùi: "Naøy laø maùu cuûa giaùo öôùc ñaõ kyù keát vôùi caùc ngöôi, theå theo moïi lôøi aáy" (Xh 24,8).
Cho daàu söï baát trung raønh raønh cuûa Daân, moät Daân trong quaù khöù töøng ñöôïc coi laø ñoàng minh cuûa Ñöùc Giaveâ - qua söï kieän con beâ vaøng (Xh 32) - cuõng khoâng ngaên caûn giao öôùc Xinai, ñöôïc ñoåi môùi, trôû neân hieän thöïc trong caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï haèng ngaøy, haèng tuaàn vaø haèng naêm cuûa daân Israel. Nhöng vieäc töôûng nieäm phuïng vuï cuûa giao öôùc caøng ngaøy caøng höôùng veà töông lai hôn, trong söï chôø ñoùn moät giao öôùc môùi caùc tieân tri ñaõ ñan höùa (Gr 31,31-34) vaø chôø ñoùn "Thaàn söù giao öôùc phaûi ñeán nôi Ñeàn Thôø cuûa Ngöôøi, laøm ngöôøi khôûi xöôùng cho moät leã vaät tinh saïch ñöôïc daâng tieán tröôùc nhan Giaveâ töø bình minh tôùi luùc chieàu taø" (Ml 3,1.3.4; x 1,11). Chính Ñöùc Gieâsu trong tö caùch vöøa laø Thieân Chuùa vöøa laø con ngöôøi, laø Giaùo Öôùc ñoù. Ngöôøi seõ khai maøo neàn phuïng töï cuûa Daân Thieân Chuùa môùi, töùc Hoäi Thaùnh, baèng Moät leã daâng duy nhaát (Dt 10,14). trong böõa toái cuoái cuøng naøy, treân ñoài Canveâ, Ngöôøi Toâi Tôù ñích thöïc cuûa Ñöùc Giaveâ (xc. Is 52,13-53,1-12), Ñaáng laø Chieân Thieân Chuùa seõ xoùa toäi nhaân loaïi (xc. Ga 1,29), troái laïi cho caùc Toâng Ñoà bí tích hieán teá cuûa Ngöôøi, söï töôûng nieäm Giao Öôùc môùi. Moät caùch hieån nhieân, nhöõng lôøi truyeàn pheùp ñaõ bieán röôïu thaønh Maùu Ngöôøi, ñöôïc ñoái chieáu vôùi Giao Öôùc Xinai: "Naøy laø Maùu Ta, maùu giao öôùc vónh cöûu, seõ ñoå ra ñeå nhieàu ngöôøi ñöôïc tha toäi" (Mt 26,28; xc. 24,8).
Phaùt xuaát töø ñoài Canveâ, moät neàn phuïng töï, vôùi trung taâm laø leã Taï Ôn, ñaõ thaám nhaäp vaøo töøng chi theå cuûa Giao Öôùc môùi vaø vónh cöûu, cho tôùi khi neân thaønh toaøn ôû Gieârusalem treân trôøi. Luùc ñoù, coâng thöùc giao öôùc seõ ñöôïc thöïc hieän caùch troïn veïn: "Ta seõ laø Thieân Chuùa cuûa caùc ngöôi vaø caùc ngöôi seõ laø Daân cuûa Ta" (Kh 21,3; xc. Xh 6,7; Lv 26,12; Ñnl 26,17-18; Gr 7,23; 11,4; 30,22; 31,1-33; 32,38; Ed 11,20; 14,11; 37,27; 2Cr 6,16).
Giaùo Daân
(= Laic)
Tieáng Hy Laïp laikos coù nghóa laø thuoäc veà daân, thaønh phaàn cuûa daân, do töø Laos nghóa laø daân. Giaùo daân laø thaønh phaàn cuûa Daân Chuùa (töø naøy chæ coù trong töï ñieån Kitoâ giaùo). Nhôø bí tích Thaùnh Taåy vaø pheùp Theâm Söùc, giaùo daân coù theå vaø phaûi tham döï vaøo phuïng vuï laø coâng trình Thieân Chuùa (xc. Phuïng Vuï).
Giaùo Ñaàu
(= Invitatoire)
Phaùt xuaát töø tónh töø invitatorius cuûa tieáng La tinh, coù nghóa laø ngöôøi môøi. Thaùnh Vònh giaùo ñaàu laø thaùnh vònh khôûi ñaàu cuûa Giôø Kinh Phuïng Vuï ñaàu tieân trong ngaøy, nhaèm môøi goïi ca tuïng Chuùa. Giaùo ñaàu coù tính truyeàn thoáng laø Tv 94, nhöng cuõng coù theå choïn Tv 66, 99 vaø 23. Neáu Giôø Kinh Phuïng Vuï ñaàu tieân trong ngaøy laø giôø Kinh Saùng, thì phaûi ñoïc giaùo ñaàu.
Giaùo Só
(= Clerc)
Tieáng La tinh clerus, baét nguoàn töø tieáng Hy laïp kleøos coù nghóa laø phaàn nhaän ñöôïc do ruùt soá. Trong Giao Öôùc cuõ, chi toäc Leâ vi thuoäc 12 chi toäc Israel, cuõng laø moät phaàn cuûa Ñöùc Giaveâ. thieân Chuùa phaùn cuøng oâng Moâseâ: "Naøy, chính Ta, Ta laáy caùc Leâvít giöõa haøng con caùi Israel, thay cho caùc con ñaàu loøng, ñeå caùc Leâvít thuoäc veà Ta, vì laø cuûa Ta heát thaûy caùc con trai ñaàu loøng" (Ds 3,6-9). Ho chòu traùch nhieäm veà vieäc phuïng vuï. Laø moät phaàn cuûa Ñöùc Giaveâ, caùc Leâvít khoâng coù phaàn khi chia Ñaát Höùa, phaàn cuûa hoï cao hôn, vì phaàn cuûa hoï chính laø Ñöùc Giaveâ: "Chæ tröø coù chi toäc Leâvít laø khoâng ñöôïc ban phaàn cô nghieäp: Ñöùc Giaveâ Thieân Chuùa Israel laø cô nghieäp cuûa hoï" (Gs 13,14). Trong Giao Öôùc môùi, thaønh phaàn giaùo só laø nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän bí tích Truyeàn Chöùc (giaùm muïc, linh muïc vaø phoù teá) vôùi moät töôùc hieäu ñaëc bieät, laøm thaønh moät phaàn cuûa Thieân Chuùa: hoï ñöôïc daønh rieâng ñeå lo coâng vieäc Thieân Chuùa ñaõ keâu goïi hoï (Cv 13,3). Coâng vieäc cao caû nhaát cuûa hoï laø vieäc phuïng vuï. Ñoái laïi, chính Thieân Chuùa ñaõ laø phaàn thöôûng cuûa hoï, qua caûm nghieäm veà nhöõng taøi saûn cuûa Vöông quoác hoï coù söù maïng phaûi loan truyeàn, vaø qua tình thaân höõu vôùi Ñöùc Gieâsu (xc. Mt 19,27-29; Ga 15,13-16). Nhö caùc Toâng Ñoà, hoï laø nhöõng ngöôøi töø boû taát caû ñeå theo Ñöùc Kitoâ, hoï cuõng haùt khuùc ca cuûa caùc Leâvít: "Laïy Chuùa, Chuùa laø phaàn con ñöôïc höôûng, laø cheùn phuùc loäc daønh cho con, soá maïng con chính Ngaøi naém giöõ; phaàn tuyeät haûo may maén ñaõ veà con, vaâng gia nghieäp aáy laøm con thoûa maõn" (Tv 15,5-6) (xc. Truyeàn chöùc, Phaåm traät).
Giaác Nguû
(= Dormition)
Tieáng La tinh dormitio do ñoäng töø dormire (nguû). Giaác nguû thiu thiu cuûa Ñöùc Maria Trinh Nöõ laø khuùc daïo ñaàu vieäc Ñöùc Meï Leân Trôøi. Ñoái vôùi leã nghi Ñoâng Phöông, Giaác Nguû laø teân goïi cuûa leã Ñöùc Meï Leân Trôøi.
Gieáng Thaùnh Taåy
(= Fonts)
Trong tieáng La tinh, fons coù nghóa laø nguoàn, maïch nöôùc, nöôùc. Gieáng Thaùnh Taåy laø caùi hoà nôi ñoù nöôùc Thaùnh Taåy ñöôïc laøm pheùp vaø treân ñoù cöû haønh Thaùnh Taåy baèng caùch ñoå nöôùc ba laàn (trong muøa Phuïc Sinh ñaây laø nôi caát giöõ nöôùc ñaõ laøm pheùp trong leã Voïng Phuïc Sinh). Neáu gieáng Thaùnh Taåy khoâng ñaët trong gian Thaùnh Taåy bieät laäp vôùi nhaø thôø, thì ñaët caïnh loái vaøo nhaø thôø ñeå ngöôøi taân toøng ñöôïc höôùng daãn vaøo Nhaø Chuùa (xc. Beå Nöôùc).
Giôø Ba
(= Tierce)
Kinh Giôø Ba laø moät kinh giôø nhoû ñöôïc cöû haønh vaøo giöõa buoåi saùng. Ñoái vôùi ngöôøi Roâma, duø trong baát cöù muøa naøo, giôø thöù nhaát cuõng laø khôûi ñaàu cuûa moät ngaøy, vaø giôø thöù saùu laø giôø tröa. Theo truyeàn thoáng, Giôø Ba laø giôø Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng trong ngaøy leã Nguõ Tuaàn. Thaät vaäy, vaøo ngaøy ñoù, thaùnh Pheâroâ ñaõ noùi vôùi nhöõng ngöôøi ñang söõng sôø veà söï höùng khôûi laï luøng cuûa caùc moân ñeä: "Khoâng, nhöõng ngöôøi naøy khoâng say röôïu nhö anh em nghó, vì baây giôø môùi laø giôø thöù ba" (Cv 2,15).
Baøi thaùnh thi Giôø Ba baét ñaàu baèng caâu: Giôø ñaây, Laïy Thaùnh Thaàn... (Nunc Sancte, nobis, Spiritus).
Giôø Chín
(= None)
Tieáng La tinh Nona nghóa laø giôø thöù chín. Kinh phuïng vuï Giôø Chín laø moät giôø nhoû, cöû haønh vaøo giôø thöù chín trong ngaøy. Ngöôøi Roâma chia ngaøy cuõng nhö ñeâm thaønh 12 giôø baèng nhau, theo ñoù coù theå xaùc ñònh giôø thöù chín laø khoaûng 15 giôø, töùc 3 giôø chieàu. Theo truyeàn thoáng, giôø thöù chín laø giôø töôûng nieäm Chuùa Gieâsu cheát treân Thaäp Giaù (xc. Lc 2,44; Giôø Kinh PhuïngVuï).
Giôø Kinh Phuïng Vuï
(= Heures)
Caùc Giôø Kinh Phuïn Vuï hay thaàn vuï nhaèm thaùnh hoùa ngaøy vaø ñeâm. Chu kyø phuïng vuï haèng ngaøy laø nhòp ñieäu caên baûn cuûa ñôøi soáng con ngöôøi: noù taïo neân moät caùi khung töï nhieân cuûa nhöõng cuoäc gaëp gôõ giöõa chuùng ta vôùi Chuùa. Trong vöôøn ñòa ñaøng, Ñöùc Giaveâ ñaõ chaúng coù thoùi quen ñeán tìm gaëp caùc baïn loaøi ngöôøi cuûa Ngöôøi trong côn gioù hiu hiu thoåi chieàu hoâm ñoù sao (Kn 3,8)? Caùc thaùnh vònh laø nhöõng lôøi kinh buoåi saùng (Tv 5,16.56), buoåi tröa (Tv 54,18), buoåi chieàu (Tv 4,133.140) vaø giöõa ñeâm (Tv 62,7; 118,6). "Moãi ngaøy ba laàn, oâng Ña-ni-en vaãn quì goái caàu nguyeän vaø ngôïi khen tröôùc Thieân Chuùa cuûa oâng, y nhö oâng ñaõ töøng laøm töø tröôùc ñeán nay" (Ñn 6,11; Tv 54,18). Sau khi Ñöùc Gieâsu leân trôøi, caùc Toâng Ñoà haèng ôû trong Ñeàn Thôø maø chuùc tuïng Thieân Chuùa (Lc 24,53; Cv 2,46) vaø ngöôøi ta thaáy oâng Pheâroâ vaø Gioan leân Ñeàn Thôø vaøo giôø caàu nguyeän thöù chín (Cv 3,1).
Hieán leã Taï Ôn (bí tích Thaùnh Theå) chaéc chaén laø trung taâm quan troïng cuûa chu kyø phuïng vuï haèng ngaøy, chaúng nhöõng khoâng laøm caïn nguoàn ngôïi ca cuûa Hoäi Thaùnh maø coøn khôi daäy nguoàn ngôïi ca aáy. Daâng nhieàu leã trong cuøng moät ngaøy laø chuyeän khoâng bình thöôøng, tröø khi vì nhu caàu muïc vuï (xc. Hai leã). Traùi laïi, thaùnh hoùa caùc thôøi khaéc chính trong ngaøy laïi laø ñieàu töï nhieân vì noù chuaån bò hoaëc noái daøi vieäc cöû haønh Hieán Leã Taï Ôn. Hy teá ngôïi khen (Tv 49,14.23) trình baøy cuøng moät caáu truùc nhö toaøn boä Phuïng Vuï ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng trong Hieán Leã Taï Ôn: ñoù laø vò trí troåi vöôït daønh cho Coâng Trình Thieân Chuùa, lieân keát vôùi coâng trình cuûa coäng ñoaøn do Thieân Chuùa qui tuï. Caùc thaùnh vònh taïo neân baûn chaát cuûa Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï. Lieäu chuùng ta coù nhaán maïnh cho ñuû raèng caùc thaùnh vònh aáy chính laø Lôøi Chuùa vaø lôøi cuûa nhaân loaïi baát khaû phaân ly, moät lôøi caàu nguyeän chuùng ta nhaän ñöôïc töø Thieân Chuùa tröôùc khi chuùng caàu nguyeän vôùi Ngöôøi? Lôøi caàu nguyeän hoâm nay, lôøi caàu nguyeän cuûa caùc giôø kinh, chính laø tieáng noùi cuûa chính Hoân Theâ ngoû vôùi Hoân Phu cuûa mình, vaø hôn nöõa, ñoù laø lôøi caàu nguyeän cuûa Ñöùc Kitoâ cuøng vôùi Thaân Mình Ngöôøi ngoû vôùi Chuùa Cha (PV 84). Chính Thaùnh Thaàn laø Ñaáng khieán chuùng ta keâu leân: "Laïy Chuùa Gieâsu, xin haõy ñeán" (Kh 22,20) daïy chuùng ta cuøng Ñöùc Gieâsu thaân thöa vôùi Chuùa Cha (Rm 8,15). Vieäc cöû haønh caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï xoay quanh Hieán Leã Taï Ôn vaø caùc bí tích chính laø loái daãn nhaäp vaøo ñôøi soáng Ba Ngoâi. Chaúng phaûi taát caû caùc thaùnh vònh vaø thaùnh ca ñeàu khoâng keát thuùc baèng kinh "Saùng danh Ñöùc Chuùa Cha, vaø Ñöùc Chuùa Con, vaø Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn" ñoù sao? (xc. Vinh danh). Trong moãi giôø kinh phuïng vuï, chuùng ta soáng lôøi ñoái thoaïi cuûa Chuùa Con vôùi Chuùa Cha, theo nhö Tin Möøng thuaät laïi (Lc 3,21; 5,16; 6,12...) Caùc giôø chính laø giôø Kinh Saùng vaø giôø Kinh Chieàu. Moät giôø thaàn vuï cuõng ñöôïc tieân lieäu cho buoåi tröa, tröø khi ai muoán cöû haønh ba giôø kinh truyeàn thoáng laø kinh Giôø Ba, Giôø Saùu vaø Giôø Chín. Giôø Ñoäc Vuï hay Kinh Saùch coù theå ñoïc vaøo luùc thuaän tieän nhaát. Coøn giôø Kinh Toái duøng ñeå keát thuùc moät ngaøy phuïng töï.
Trong thaàn vuï ñan vieän, giôø kinh ñaàu tieân ñöôïc ñaët vaøo cuoái ñeâm (xc. Kinh Ñeâm) töông öùng vôùi giôø Ñoäc Vuï cuûa saùch nguyeän Roâma. Moät soá ñan só cöû haønh giôø Kinh Ñeâm vaøo giöõa ñeâm. Vì theá, thöù töï caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï nhö sau: Kinh Ñeâm, Kinh Saùng, Kinh Giôø Ba, Giôø Saùu, Giôø Chín, Kinh Chieàu vaø Kinh Toái.
Nguyeân taéc ñeå ñaët ñuùng choã cho caùc giôø kinh thaät quan troïng: ai cuõng nhìn nhaän raèng chaúng coù nghóa lyù gì neáu ñoïc Kinh Toái vaøo buoåi saùng. Khi cöû haønh thaùnh leã truøng vôùi moät giôø kinh phuïng vuï, thì neân loàng giôø kinh naøy vaøo thaùnh leã. Khi aáy, haùt thaùnh vònh sau lôøi chaøo cuûa chuû teá roài môùi cöû haønh thaùnh leã (hay ngöôïc laïi) laøm nhö theá ñeå traùnh söï laëp ñi laëp laïi thöôøng xaûy ra do vieäc cöû haønh lieân tuïc moät giôø thaàn vuï, vaø nhaát laø baûo ñaûm söï thoáng nhaát cuûa hai haønh vi phuïng vuï naøy.
Caáu truùc thoâng thöôøng cuûa giôø kinh thaàn vuï nhö sau: sau caâu xöôùng daãn nhaäp, ñeán thaùnh thi (thaùnh thi laøm thaønh saéc thaùi cuûa giôø kinh phuïng vuï), roài thaùnh vònh ñöôïc ñoùng khung baèng ñieäp ca (tröôùc, sau), (thaùnh vònh laøm thaønh baûn chaát cuûa thaàn vuï), ñoïc Lôøi Chuùa (Lôøi Chuùa daøi trong giôø Kinh Saùch, Lôøi Chuùa ngaén trong caùc giôø kinh khaùc), sau cuøng laø lôøi nguyeän keát thuùc (lôøi nguyeän thay ñoåi moãi ngaøy theo sau lôøi caàu vaø kinh Laïy Cha vaøo giôø Kinh Saùng vaø Kinh Chieàu). Löu yù laø trong thaàn vuï ñan vieän theo luaät thaùnh Bieån Ñöùc, thaùnh thi giôø Kinh Saùng, Kinh Chieàu vaø Kinh Toái ñaët sau thaùnh vònh.
Giôø Saùu
(= Sexte)
Tieáng La tinh sexta (hora) nghóa laø giôø thöù saùu. Phuïng Vuï Giôø Saùu laø moät giôø kinh nhoû, cöû haønh vaøo khoaûng giöõa ngaøy. Ñoái vôùi ngöôøi Roâma, ngaøy cuõng nhö ñeâm ñöôïc chia laøm 12 giôø baèng nhau, baát keå laø muøa naøo. Theo truyeàn thoáng, giôø kinh naøy, ngoaøi vieäc ca ngôïi aùnh saùng röïc rôõ cuûa buoåi tröa, coøn laø ñeå töôûng nieäm vieäc Ñöùc Gieâsu chòu ñoùng ñinh (xc. Ga 19,28) (xc. Giôø kinh Phuïng Vuï).
Giôø Trung
(= Milieu du jour)
Giôø kinh phuïng vuï giöõa ngaøy, luùc Hoäi Thaùnh tìm gaëp Chuùa trong khoaûng caùch giôø Kinh Saùng vaø giôø Kinh Chieàu. Sau phaàn giaùo ñaàu vaø thaùnh thi, giôø kinh naøy goàm ba thaùnh vònh hoaëc ba ñoaïn thaùnh vònh, moät baøi ñoïc ngaén vaø lôøi nguyeän theo ngaøy. Coù theå cöû haønh nhöõng Giôø Ba, Giôø Saùu vaø Giôø Chín, nhöng moät trong nhöõng giôø naøy phaûi duøng thaùnh vònh giôø Kinh Tröa. Coøn ñoái vôùi nhöõng giôø khaùc, söû duïng nhöõng thaùnh vònh tieán caáp, nhöõng thaùnh vònh ñöôïc thaùnh Bieån Ñöùc qui ñònh trong luaät cuûa ngöôøi.
Giuùp Leã (Taùc Vieân)
(= Acolyte)
Töø Hy Laïp akolouthein nghóa laø theo sau. Nhieäm vuï cuûa thaày Giuùp Leã laø thaùp tuøng vò linh muïc vaø phoù teá ñeå giuùp caùc vò aáy. Vai troø giuùp leã ñöôïc thieát laäp ñeå phuïc vuï baøn thaùnh. Thaày giuùp leã laø taùc vieân ngoaïi leä trong vieäc cho röôùc leã khi thieáu linh muïc vaø phoù teá, hoaëc khi caùc vò ñoù baän vieäc. Chæ ñöùc giaùm muïc - hoaëc beà treân cao caáp cuûa tu só - môùi coù quyeàn trao taùc vuï naøy. Nhöõng ngöôøi ñang chuaån bò laõnh bí tích Truyeàn Chöùc phaûi laõnh taùc vuï giuùp leã vaø ñoïc saùch, nhöng coù theå laõnh caùc taùc vuï naøy maø khoâng tieán tôùi chöùc phoù teá hay linh muïc. Caùch goïi chöùc nhoû nay ñöôïc baõi boû. Ñeå hieåu ñöôïc troïn veïn tính chaát cao quí cuûa chöùc giuùp leã, caàn nhôù raèng: lyù töôûng Phuùc AÂm coù theå ñöôïc toùm löôïc baèng vieäc chaáp thuaän theo Chuùa Kitoâ. Baèng vieäc böôùc theo vaø trôï giuùp caùc vò ñaïi dieän Chuùa Kitoâ, caùc thaày giuùp leã nhaéc laïi thaùi ñoä cuûa caùc toâng ñoà trong Phuùc AÂm.