D
Daây Caùc Pheùp
(= Etole)
Tieáng Latinh stola hay tieáng Hy Laïp stoleø coù nghóa laø aùo ngoaøi. Daây caùc pheùp laø moät loaïi phaåm phuïc daønh rieâng cho nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän chöùc thaùnh. Ñoù laø moät daûi vaûi daøi coù hai vaït baèng nhau, maøu saéc thay ñoåi tuøy theo phuïng vuï, cuøng vôùi caùc phaåm phuïc teá töï khaùc. Giaùm muïc vaø linh muïc quaøng daây caùc pheùp leân coå, thaû song song hai vaït phía tröôùc ngöïc; coøn phoù teá mang daây caùc pheùp töø vai traùi cheùo xuoáng beân phaûi: ôû gaàn phía cuoái, ñöôïc may dính laïi vôùi nhau hay coù moät sôïi daây noái hai vaït, ñeå daây caùc pheùp quaøng cheùo moät daûi phía tröôùc, moät daûi phía sau thaân mình.
Ban ñaàu, daây caùc pheùp chæ laø moät mieáng vaûi duøng ñeå lau mieäng, lau moà hoâi hay nöôùc maét: moät loaïi khaên tay maø ngöôøi La tinh goïi laø orarium, bôûi chöõ os coù nghóa laø mieäng. Ngöôøi Hy Laïp goïi laø oârarion, coøn ngöôøi La tinh khoâng hieåu vì lyù do gì maø hoï thích duøng chöõ stola. Daây caùc pheùp ñöôïc mang ngoaøi aùo traéng daøi.
Daây Thaét Löng
(= Cordon)
Moät loaïi daây löng ñöôïc beän baèng sôïi traéng (hay baèng moät chaát lieäu khaùc), duøng ñeå giöõ ly aùo traéng daøi. Ñeå cöû haønh hy leã cuûa Giao Öôùc môùi, caùc linh muïc laáy laïi moät nghi tieát naøo ñoù ñaõ ñöôïc quy ñònh cho Daân Israel khi cöû haønh leã Vöôït Qua ñaàu tieân: "Caùc ngöôi aên leã Vöôït Qua, löng thaét daây" (Xh 12,11). Phuïng vuï traàn theá laø ñieåm tôùi taïm thôøi cuûa Hoäi Thaùnh treân haønh trình tieán veà Ñaát Höùa; nhöõng giai ñoaïn aáy, vöøa laø khôûi ñieåm vöøa laø ñích ñieåm, vì theá neân thaét löng nghóa laø giöõ tö theá saün saøng ñeå nhaän ra Chuùa nhö hai löõ khaùch Emmau khi Ngöôøi beû baùnh. Moät soá aùo traéng daøi coù nhieàu ñöôøng may khoâng caàn daây thaét löng.
Daân Chuùa
(= Peuple)
Daân laø phía kyù keát Giao Öôùc vôùi Thieân Chuùa vaø cöû haønh Giao Öôùc ñoù, töùc laø phuïng vuï. Trong moïi cuoäc cöû haønh phuïng vuï ôû ñòa phöông, vò linh muïc ñaïi dieän Thieân Chuùa, coøn coäng ñoaøn tín höõu ñaïi dieän cho toaøn theå Daân Chuùa (xc. Coäng ñoaøn Phuïng vuï, Hoäi Thaùnh).
Daâng Chuùa Vaøo Ñeàn Thôø
(= Preùsentation)
Ngaøy 2 thaùng 2, ngaøy sau leã Giaùng Sinh, Hoäi thaùnh cöû haønh leã Daâng Chuùa vaøo Ñeàn Thôø. Kyû nieäm cuoäc gaëp gôõ Söù Giaû cuûa Giao Öôùc (xc. Mk 3,1) vaø noãi troâng ñôïi cuûa Israel, ñöôïc keát tinh nôi Cuï Giaø Ximeâon (Lc 2,22-35), leã Daâng Chuùa vaøo Ñeàn Thôø cuõng laø leã AÙnh saùng, vì cuï giaø Ximeâon chaøo Ñöùc Gieâsu laø AÙnh Saùng soi ñöôøng cho chö quoác (Lc 2,32). Leã Neán goàm: phaàn laøm pheùp neán vaø röôùc neán tröôùc thaùnh leã, nghi thöùc naøy taùi dieãn cuoäc gaëp gôõ giao öôùc giöõa Chuùa Gieâsu vaø Cuï Giaø Ximeâon, do söï thuùc ñaåy cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn (xc. Neán; Muoân laïy Chuùa).
Vieäc kyû nieäm Ñöùc Trinh Nöõ Maria daâng mình, ñöôïc aán ñònh ngaøy 21 thaùng 11, khoâng döïa vaøo ñoaïn vaên naøo trong caùc Tin Möøng chính luïc, nhöng döïa theo tuïc truyeàn Ñöùc Maria daâng mình vaøo Ñeàn Thôø, nhö ñöôïc keå trong phaàn tieàn Tin Möøng cuûa Thaùnh Giacoâbeâ (baûn vaên baèng tieáng Hy Laïp xuaát hieän vaøo khoaûng haäu baùn theá kyû II). Ngoaøi tuïc truyeàn aáy, ngaøy 21 thaùng 11 Hoäi Thaùnh cöû haønh vieäc Ñöùc Maria Voâ Nhieãm Nguyeân Toäi khoâng ngöøng hieán mình cho Thieân Chuùa. Söï hieán daâng naøy laø khuoân maãu cuûa moïi vieäc thaùnh hieán tu só hay linh muïc.
Trong thaùnh leã, khi chuaån bò leã vaät, linh muïc thi haønh hai cöû chæ daâng hieán baùnh vaø röôïu, keøm theo lôøi chuùc laønh baét nguoàn töø truyeàn thoáng Do thaùi (xc. Leã vaät, teá phaåm). Tuy nhieân, cöû chæ hieán daâng ñích thöïc chính laø luùc keát thuùc Kinh Nguyeän Thaùnh Theå (xc. Chính nhôø Ñöùc Kitoâ).
Tieáng Hy Laïp goïi leã Daâng Chuùa vaøo Ñeàn Thôø laø hypapante. Ñoäng töø hupantam hay hupapantan coù nghóa laø tieán leân, gaëp gôõ. Trong ngaøy leã naøy, ngöôøi Ñoâng Phöông nhaán maïnh ñeán cuoäc gaëp gôõ giöõa cuï giaø Ximeâon vaø Chuùa Gieâsu. Hai vò cuøng tieán laïi vôùi nhau, vaø nhö theá bieåu loä moät coát caùch cuûa Phuïng Vuï, töùc laø cuoäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, ñeå cöû haønh Giao Öôùc. Chuùng ta khoâng theå gaëp gôõ Thieân Chuùa neáu Ngöôøi khoâng ñeán vôùi chuùng ta tröôùc vaø, qua Thaùnh Thaàn, thuùc ñaåy chuùng ta ñeán vôùi Ngöôøi (xc. Neán).
Daàu
(= Huile)
Trong tieáng La tinh oleum, vaø eùlaion trong tieáng Hy Laïp, coù nghóa laø daàu ñöôïc trích töø caây oâ-liu (eùlaia). Daàu luoân laøm saùng töôi khuoân maët (Tv 103,15), laø bieåu töôïng cuûa nieàm vui (Tv 44,8). Do tính chaát thaåm thaáu cuûa daàu, vieäc xöùc daàu nhaèm chæ vieäc Thieân Chuùa thaùnh hieán moät ngöôøi ñeå laøm vua, tö teá, ngoân söù (Xh 29,7; Is 10,1; 16,12-13). Ngay caû ñoà vaät vaø nhaø cöûa cuõng ñöôïc thaùnh hieán baèng vieäc xöùc daàu (St 28,18). Ngöôøi ñöôïc xöùc daàu tuyeät haûo laø Ñaáng Messia, laø Chuùa Kitoâ, laø Vua, Thöôïng teá, vaø Ngoân söù. Ngoaøi vieäc bieåu töôïng cuûa nieàm vui vaø veû ñeïp, daáu chæ cuûa söï thaùnh hieán, daàu coøn laø loaïi thuoác laøm dòu bôùt nhöõng côn ñau vaø taêng cöôøng söùc maïnh cho caùc ñaáu só, laøm cho hoï deûo dai vaø ít chaán thöông.
Phuïng vuï cuûa Hoäi thaùnh ñaõ öu tieân duøng ba loaïi daàu, ñöôïc goïi laø daàu thaùnh: daàu xöùc cho beänh nhaân, daàu xöùc cho ngöôøi döï toøng vaø daàu thaùnh. Hai loaïi ñaàu ñöôïc laøm pheùp, coøn loaïi thöù ba ñöôïc thaùnh hieán trong leã Truyeàn Daàu thöù Naêm Tuaàn Thaùnh (xc. Caùc lôøi nguyeän laøm pheùp daàu).
- Daàu Beänh Nhaân trong tröôøng hôïp khaån caáp coù theå ñöôïc linh muïc laøm pheùp luùc cöû haønh, laø daáu chæ khaû giaùc ñöôïc söû duïng trong bí tích Xöùc Daàu Beänh Nhaân ñeå ban ôn trôï löïc cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.
- Daàu Döï Toøng ban söùc maïnh Thaùnh Linh cho nhöõng ngöôøi saép laõnh bí tích Thaùnh Taåy vaø trôû thaønh nhöõng chieán só cuûa Thieân Chuùa, böôùc theo Chuùa Kitoâ vaø choáng laïi thaàn döõ. Daàu naøy coù theå do linh muïc laøm pheùp tröôùc khi söû duïng. Khi coù lyù do quan troïng, coù theå boû vieäc xöùc daàu nhöõng ngöôøi döï toøng trong Bí Tích Thaùnh Taåy.
- Daàu Thaùnh laø loaïi daàu thôm ñöôïc söû duïng ñeå xöùc daàu thaùnh hieán. Trong bí tích Thaùnh Taåy, linh muïc xöùc daàu treân ñaàu thuï nhaân sau khi dìm hoaëc doäi nöôùc. Trong Bí Tích Theâm Söùc, xöùc daàu treân traùn luùc ban pheùp bí tích Theâm Söùc. Trong bí tích Truyeàn Chöùc, sau khi taán phong giaùm muïc thì xöùc daàu treân ñænh ñaàu cuûa taân giaùm muïc; hoaëc sau khi truyeàn chöùc linh muïc, thì xöùc daàu treân loøng baøn tay cuûa taân linh muïc; khi thaùnh hieán nhaø thôø vaø baøn thôø, thì ñoå daàu thaùnh treân maët baøn thôø vaø treân nhöõng daáu thaùnh giaù ñöôïc thaùnh hieán. Trong moãi tröôøng hôïp, vieäc xöùc daàu thaùnh aùm chæ Chuùa Thaùnh Thaàn ngöï xuoáng. Nhö daàu xöùc vaøo ñaâu thì thaåm vaøo ñoù, Ngöôøi thaám daàn vaøo trong caùc höõu theå baèng nhieàu caùch khaùc nhau. Daàu thaùnh cuõng giuùp Kitoâ höõu tham döï vaøo vieäc xöùc daàu ñeå laøm vua, tö teá vaø ngoân söù cuûa Ñöùc Kitoâ.
Ngöôøi ta cuõng duøng daàu ñeå ñoát ñeøn, noùi leân söï hieän dieän cuûa Ñöùc Kitoâ trong Thaùnh Theå ñaët trong nhaø taïm.
Daàu Thaùnh
(= Chreâme)
Tieáng Hy Laïp chrima hay chrisma coù nghóa laø thuoác, daàu. Danh töø naøy bôûi ñoäng töø Chrioâ: xöùc, xoa boùp, boâi. Daàu thaùnh laø loaïi daàu chính trong caùc loaïi daàu ñöôïc giaùm muïc thaùnh hieán khi cöû haønh leã Daàu vaøo saùng thöù Naêm Tuaàn Thaùnh. Daàu naøy laø hôïp chaát goàm daàu oâliu, thuoác thôm vaø moät soá höông lieäu khaùc.
Nhö nhöõng loaïi thuoác xoa boùp khaùc nhaèm chöõa laønh beänh, laøm giaûm ñau vaø thaåm thaáu vaøo cô theå laøm cho khoûe maïnh, daàu thaùnh töôïng tröng cho söï thaám nhaäp cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn vaø caùc ôn cuûa Ngöôøi trong taâm hoàn tín höõu. Daàu thaùnh ñöôïc duøng trong nghi thöùc cuûa bí tích vaø phuï tích. Trong bí tích Thaùnh Taåy, Daàu ñöôïc xöùc treân ñaàu; trong bí tích Theâm Söùc, daàu ghi treân traùn daáu aán cuûa Ñöùc Kitoâ. Trong bí tích Truyeàn chöùc, vò taân giaùm muïc ñöôïc xöùc daàu treân ñaàu, coøn vò taân linh muïc ñöôïc xöùc daàu treân baøn tay. Daàu thaùnh naøy cuõng ñöôïc duøng ñeå xöùc trong nghi leã cung hieán thaùnh ñöôøng vaø baøn thôø (xc. nghi Thöùc leã Truyeàn daàu).
Daàu Thaùnh (Bình Ñöïng)
(= Ampoule)
Trong phuïng vuï, ñoù laø moät caùi bình nhoû daønh rieâng ñeå ñöïng daàu thaùnh (xc. Daàu).
Daáu Chæ
(= Signe)
Trong tieáng La tinh, signum coù nghóa laø daáu, aán daáu. Daáu chæ laø moät thöïc taïi höõu hình naøo ñoù, töï nhieân hay qui öôùc, höôùng tôùi moät thöïc taïi khaùc, höõu hình hay voâ hình. Con ngöôøi chæ coù theå bieát vaø yeâu meán tuøy theo möùc ñoä laõnh hoäi qua giaùc quan nhöõng yeáu toá caàn thieát cho ñôøi soáng noäi taâm cuûa hoï vaø theo möùc ñoä hoï dieãn taû ñôøi soáng noäi taâm ñoù qua giaùc quan. Daáu chæ laø trung gian giöõa ñieàu thuoäc khaû giaùc vaø ñieàu thuoäc tinh thaàn: moïi "söï in daáu" - ñoù laø yù nghóa nguyeân thuûy cuûa "daáu chæ" - vaø moïi "söï bieåu loä" ñeàu giaû thieát phaûi coù daáu chæ laøm trung gian.
Trong phuïng vuï, moät theá giôùi ñaày daáu chæ, vieäc in daáu töông öùng vôùi taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa taùc ñoäng ñeán chuùng ta qua Lôøi cuûa Ngöôøi, cuõng nhö qua nhöõng daáu chæ höõu hình vaø coù hieäu quaû, töùc laø caùc bí tích, vaø trong moät möùc ñoä naøo ñoù, caû caùc phuï tích. Söï bieåu loä töông öùng vôùi thaùi ñoä ñaùp traû cuûa chuùng ta hay söï ñaùp öùng tröôùc taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa, qua lôøi kinh tieáng haùt cöû chæ, laø caùch bieåu loä khaû giaùc giuùp cho moïi phaàn töû trong coäng ñoaøn coù theå cuøng nhau baøy toû söï öng thuaän cuûa mình tröôùc taùc ñoäng cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng phuø trôï hoï (xc. PV, Phaàn ñònh nghóa phuïng vuï).
Daáu chæ laø trung gian giöõa tinh thaàn vaø khaû giaùc, vì laø yeáu toá lieân keát con ngöôøi vôùi nhau, vì con ngöôøi chæ coù theå thoâng tin cho nhau qua nhöõng yeáu toá beân ngoaøi. Ngoaøi ra, daáu chæ coøn laø trung gian ñaëc bieät giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, nhaát laø keå töø bieán coá Nhaäp Theå. Vieäc canh taân Phuïng Vuï sau Coâng Ñoàng Vaticanoâ II ñaõ nhaán maïnh: "Phaûi tu chænh caùc baûn vaên vaø caùc nghi leã, laøm sao cho chuùng dieãn taû roõ raøng hôn nhöõng thöïc taïi thaùnh maø chuùng bieåu thò, vaø ñeå Daân Kitoâ giaùo coù theå deã daøng thaáu trieät caùc thöïc taïi aáy caøng nhieàu caøng toát, cuõng nhö coù theå tham döï baèng vieäc cöû haønh nhöõng nghi leã aáy moät caùch troïn veïn, linh ñoäng vaø coäng ñoàng" (PV 21). Moät trong nhöõng muïc ñích cuûa cuoán Töï Ñieån naøy laø giuùp hieåu bieát roõ hôn nhöõng daáu chæ thaùnh ñeå coù ñöôïc moät cuoäc cöû haønh troïn veïn (xc. Bieåu Töôïng).
Di Chuùc
(= Testament)
Tieáng La tinh testamentum coù nghóa laø: taøi lieäu xaùc ñònh döùt khoaùt nhöõng yù ñònh sau heát cuûa moät ngöôøi. Tieáng Hy Laïp "diatheøkeø" cuõng coù nghóa ñoù. Caû hai dòch töø Hipri "berith", coù nghóa ñen laø giao keát. Töø giao keát phoå bieán hôn, vì noù dieãn taû chính xaùc tính caùch song phöông trong chöông trình cuûa Thieân Chuùa: vì theá noù thích hôïp hôn vôùi yù nghóa saâu xa cuûa phuïng vuï, töùc laø cuoäc cöû haønh Giao Öôùc. Tuy nhieân, caàn ghi nhaän raèng töø di chuùc vöøa noùi leân saùng kieán cuûa Thieân Chuùa trong Giao Öôùc, vöøa noùi leân tính caùch döùt khoaùt cuûa Giao Öôùc ñoù. Trong Cöïu Öôùc, Thieân Chuùa chöa töøng noùi lôøi chung quyeát, cuõng chöa toû loä yù ñònh cuoái cuøng cuûa Ngaøi. Trong Taân Öôùc, vaøo thôøi sau heát, Thieân Chuùa phaùn daïy ta qua Thaùnh Töû, Ngöôøi ñaõ ñaët laøm Ñaáng thöøa höôûng muoân vaät muoân loaøi (Dt 1,2).
Dìm Xuoáng Nöôùc
(= Immersion)
Tieáng La tinh immergere, gheùp chöõ in (trong) vaø mergere (nhaän chìm), coù nghóa laø dìm moät vaät gì xuoáng nöôùc. Khi cöû haønh bí tích Thaùnh Taåy, vieäc dìm toaøn thaân hay moät phaàn laø daáu chæ ñaàu tieân vaø roõ raøng nhaát cuûa vieäc dìm vaøo caùi cheát vaø phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ. Ñeå dieãn taû roõ hôn yù nghóa bí tích Thaùnh Taåy hoaøn toaøn ñöa ta vaøo ñôøi soáng Thieân Chuùa Ba Ngoâi, nghi thöùc dìm xuoáng nöôùc ñöôïc thöïc hieän ba laàn, keøm theo lôøi caàu khaån Chuùa Cha, Chuùa Con, Chuùa Thaùnh Thaàn (xc. Thaùnh taåy).
Döï Toøng
(= Cateùchumeøne)
Tieáng hy Laïp kateøkhoumenos coù nghóa laø ngöôøi ñöôïc nghe vang ñoäng moät lôøi beân tai, bôûi ñoäng töø kateøkhein: laøm vang ñoäng.ngöôøi döï toøng laø ngöôøi ñöôïc truyeàn thuï ñöùc tin Kitoâ giaùo, nhaèm chuaån bò laõnh nhaän bí tích Thaùnh Taåy. Nghi thöùc khai taâm Kitoâ giaùo cho ngöôøi lôùn goàm ba giai ñoaïn:
(1) Tieáp nhaän vaøo soá nhöõng thænh nguyeän vieân cuûa bí tích Thaùnh Taåy: tuyeån choïn laàn ñaàu, tröø taø vaø töø boû ma quæ laàn ñaàu;
(2) Quyeát ñònh cuûa ngöôøi döï toøng vaø vieäc ghi danh; khaûo haïch, "trao" Kinh Tin Kính vaø Kinh Laïy Cha; nghi thöùc môû tai, tröø taø, choïn teân thaùnh, xöùc daàu döï toøng;
(3) Cöû haønh bí tích Thaùnh Taåy, Theâm Söùc, Röôùc Leã laàn ñaàu...