C
Ca Ñoaøn
(= Chorale)
Trong phuïng vuï giaùo xöù, ca ñoaøn coù nhieäm vuï laøm choã döïa cho coäng ñoaøn haùt theo vaø hoï chæ haùt rieâng nhöõng phaàn khoù hôn. Vieäc ñieàu phoái nhöõng phaàn vuï cuûa chuû teá, cuûa coäng ñoaøn vaø cuûa ca ñoaøn khoâng phaûi laø chuyeän ñôn giaûn: phaûi traùnh ñöøng ñeå nhöõng buoåi cöû haønh phuïng vuï trôû thaønh dòp trình dieãn nhaïc ñaïo. Nhöng hieån nhieân laø trong toaøn boä hoøa ñieäu cuûa phuïng vuï, vì lôïi ích tinh thaàn cuûa coäng ñoaøn, moät vaøi phaàn ca haùt phaûi ñöôïc daønh cho nhöõng gioïng ca ñieâu luyeän.
Ca Tieán Caáp
(= Graduel)
Xuaát phaùt töø tieáng La-tinh gradus nghóa laø caáp, baäc. Thaùnh vònh tieán caáp laø nhöõng thaùnh vònh daân Ít-ra-en haùt trong khi böôùc leân caùc baäc Ñeàn thôø, trong dòp haønh höông veà Gieâ-ru-sa-lem (Tv 119-133). Trong phuïng vuï Roâ-ma, caùc thaùnh vònh tieán caáp hay caùc thaùnh vònh khaùc ñöôïc haùt giöõa baøi thaùnh thö vaø baøi Tin möøng. Ngöôøi ta coù thoùi quen haùt thaùnh vònh naøy ôû giaûng ñaøi, vò trí hôi cao, coù nhieàu baäc böôùc leân, trong khi cung nghinh Tin möøng.
Ca tieán caáp Gheâ-goâ-ri-oâ laø baøi haùt xen giöõa baøi ñoïc ñaàu tieân vaø Tin möøng. Ñoù laø moät baøi xöôùng ñaùp: phaàn thöù nhaát moïi ngöôøi ñeàu haùt vaø moät caâu do caùc ca vieân haùt. Ñeå toân troïng baûn chaát haùt ñoái ñaùp trong thaùnh leã, coù theå laëp laïi phaàn thöù nhaát sau caâu do ca vieân haùt. Phaàn lôùn caùc baûn vaên trong saùch haùt Gheâ-goâ-ri-oâ ñeàu ñöôïc trích töø taäp thaùnh vònh.
Vaøo ngaøy chuùa nhaät, ca tieán caáp ñöôïc caát leân giöõa caùc baøi ñoïc moät vaø hai, tröø muøa Phuïc sinh ngöôøi ta haùt Ha-leâ-lui-a ôû ñaàu. Ngaøy thöôøng trong tuaàn vaø ngoaøi muøa Phuïc sinh, coù theå haùt ca tieán caáp hoaëc Ha-leâ-lui-a giöõa baøi ñoïc ñaàu tieân vaø baøi Tin möøng. Muøa chay chæ ñöôïc haùt ca tieán caáp. Vì ca tieán caáp laø baøi haùt hoa myõ nhaát cuûa nhaïc Gheâ-goâ-ri-oâ trong thaùnh leã, neân trôû thaønh teân goïi chung cho moät taäp goàm nhöõng baøi haùt khi cöû haønh thaùnh leã: ca Nhaäp leã, ca Tieán caáp, ca Tieáp lieân, Ha-leâ-lui-a, ca Tieán leã, ca Hieäp leã, kinh Thöông xoùt. Do ñoù, ca tieán caáp laø saùch haùt Gheâ-goâ-ri-oâ ñöôïc söû duïng trong thaùnh leã. Theo nhö coâng ñoàng Va-ti-ca-noâ II mong öôùc (PV 117), ca tieán caáp phoå thoâng ñaõ ñöôïc xuaát baûn goàm nhöõng giai ñieäu ñôn giaûn hôn duøng cho nhöõng nhaø thôø nhoû, nôi khoâng thuaän tieän ñeå haùt nhöõng baøi coâng phu.
Ca Tieáp Lieân
(= Seùquence)
Tieáng La-tinh sequentia nghóa laø tieáp theo, lieân tieáp. Ca tieáp lieân laø baøi ca coù nhòp ñieäu tieáp noái vaø keùo daøi caâu Ha-leâ-lui-a. (xc. Caâu tung hoâ).
Ca Tieáp Lieân Muøa Chay
(= Trait)
Tieáng La-tinh tractus, hay ñaày ñuû hôn laø psalmus tractus nghóa laø thaùnh vònh haùt moät maïch. Trong phuïng vuï Ki-toâ giaùo sô khai, ca tieáp lieân khaùc ca tieán caáp ôû choã chæ coù moät ngöôøi ñôn ca chöù coäng ñoaøn khoâng haùt. Hieän nay, loaïi ca tieáp lieân naøy ñöôïc haùt vaøo ngaøy chuùa nhaät vaø caùc ngaøy leã trong muøa chay, giöõa baøi ñoïc hai vaø baøi Tin möøng, thay theá cho Ha-leâ-lui-a. Baûn vaên ca tieáp lieân naøy haàu nhö bao giôø cuõng trích töø thaùnh vònh, thaäm chí laáy nguyeân caû moät thaùnh vònh (nhö Chuùa nhaät I muøa Chay vaø Chuùa nhaät Thöông khoù).
Ca Tuïng
(= Louange)
Tieáng La-tinh, laus coù nghóa laø ca tuïng, vinh quang, kính troïng. Taùn tuïng laø moät trong nhöõng chieàu kích chính yeáu cuûa kinh nguyeän phuïng vuï, ñeán noãi saùch thaùnh vònh, taäp saùch dieãn taû roõ reät nhaát hình thöùc caàu nguyeän naøy coøn ñöôïc goïi laø Tohillim, tieáng Híp-ri nghóa laø ca tuïng. Ca tuïng laø vui thích vì veû ñeïp vaø loøng nhaân töø cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ noái keát chuùng ta vaøo cuoäc soáng cuûa Ngöôøi, trong khi chôø ñôïi Ngöôøi daãn ñöa chuùng ta vaøo vinh quang cuûa Ngöôøi (xc. Vinh tuïng ca).
Ca Vieân
(=Choriste)
Ngay töø theá kyû IV ñaõ xuaát hieän nhöõng ca ñoaøn thieáu nhi goùp tieáng trong treûo vaøo gioïng ca cuûa caùc baäc ñaøn anh. Caùc em coù nhieäm vuï ñoïc saùch, xöôùng ca hay xöôùng thaùnh vònh, ñöôïc qui tuï thaønh töøng nhoùm haùt thaùnh ca thaùnh vònh caïnh nhaø thôø chính toøa hay ñan vieän. Taïi ñaây, caùc em ñöôïc ñaøo taïo veà aâm nhaïc, huaán luyeän veà nhaân baûn vaø toân giaùo.
Töø ngöõ naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ moät caäu beù trong ban thaùnh ca thi haønh nhieàu nhieäm vuï khaùc nhau ñeå giuùp vò chuû teá. Ngaøy xöa goïi laø caäu beù haùt thaùnh ca.
Ca Vieân Tu Vieän
(= Schola)
Töø La-tinh schola phaùt xuaát töø tieáng Hy-Laïp scholeø coù nghóa laø nieàm vui chuyeân chuù vaøo vieäc hoïc. Veà sau coù nghóa laø tröôøng lôùp nôi ngöôøi ta theo hoïc. Schola cantorum hoaëc tröôøng ca vieân laø moät tröôøng aâm nhaïc do thaùnh Gheâ-goâ-ri-oâ Caû thieát laäp ôû Roâ-ma ñeå daïy caùc thieáu nieân haùt trong phuïng vuï. Khi cöû haønh phuïng vuï, caùc thieáu nieân naøy ñöùng ôû moät vò trí ñaõ chæ ñònh trong nhaø thôø. Ngaøy nay, ca vieân tu vieän chæ moät nhoùm caùc ca xöôùng vieân. Trong caùc ñan vieän, caùc ca xöôùng vieân ñöùng ôû giöõa cung nguyeän ñeå haùt moät vaøi phaàn trong thaùnh leã hoaëc trong kinh thaàn vuï (xc. Ca xöôùng vieân, Ca ñoaøn).
Ca Xöôùng Vieân
(=Chantre)
Tieáng La-tinh cantor coù nghóa laø ca só, ngöôøi coù gioïng toát, giöõ nhieäm vuï xöôùng cung hoaëc haùt nhöõng baøi ca phuïng vuï. Caùc ca xöôùng vieân hoïp thaønh ca ñoaøn hay ca hoäi. Ngöôøi ñöùng ñaàu nhoùm goïi laø ca tröôûng, coù traùch nhieäm lónh xöôùng nhöõng phaàn quan troïng vaø lo cho vieäc ca haùt khi cöû haønh phuïng vuï ñöôïc toát ñeïp.
Tröø nhöõng luùc hoï hôïp thaønh ca ñoaøn, tuøy theo taàm quan troïng cuûa caùc coäng ñoaøn, choã cuûa caùc ca xöôùng vieân thöôøng ñöôïc boá trí giöõa caùc haøng gheá daønh cho ca ñoaøn, ñeå hoï deã thi haønh phaän vuï cuûa mình. Trong caùc leã troïng, hai hoaëc boán ca xöôùng vieân maëc trang phuïc rieâng, töùc laø aùo choaøng, ñöùng ôû moät vò trí ñaëc bieät. Luùc ñoù, seõ coù vieäc haùt ñoái ñaùp giöõa caùc ca xöôùng vieân vôùi thaønh phaàn coøn laïi cuûa ca ñoaøn.
Caûi Taùng
(= Translation)
Caûi taùng laø chuyeån coát moät vò thaùnh sang moät nôi khaùc. Thöôøng ngaøy caûi taùng ñöôïc giöõ laøm ngaøy leã kính vò thaùnh ñoù. Chaúng haïn ôû Phaùp, leã thaùnh Bieån Ñöùc, ngaøy 11 thaùng 7, baét nguoàn töø cuoäc leã caûi taùng ngöôøi sang ñan vieän Fleury (Saint-Benoit-sur-Loire).
Canh Thöùc - Voïng Leã
(= Vigile)
Tieáng La-tinh vigilia coù nghóa laø buoåi canh thöùc, giôø canh thöùc. Ñoái vôùi ngöôøi Do Thaùi, böõa aên Vöôït qua vaøo chieàu ngaøy 14 thaùng Nisan khoâng chæ laø kyû nieäm ngaøy ñöôïc giaûi phoùng khoûi Ai caäp, nhöng coøn laø buoåi canh thöùc mong chôø Ñaáng Cöùu theá (xc. Phuïc sinh, Vöôït qua). Töông töï nhö vaäy, canh thöùc leã Vöôït qua (xc. Neán Phuïc sinh), vaøo ñeâm thöù baûy Tuaàn Thaùnh raïng Chuùa nhaät Phuïc sinh, laø ñeå caàu nguyeän trong taâm tình chôø mong Ñöùc Ki-toâ Phuïc sinh. Ñænh cao cuûa buoåi canh thöùc naøy laø vieäc cöû haønh leã Taï ôn, gaëp gôõ Ñaáng ñaõ chieán thaéng söï cheát. Moïi thaùnh leã ñeàu mang chieàu kích naøy, töùc laø chôø mong Chuùa quang laâm, hoaëc ngaøy Chuùa Ki-toâ trôû laïi vónh vieãn.
Moät vaøi leã troïng cuõng coù thaùnh leã voïng (canh thöùc), cöû haønh vaøo buoåi chieàu hoâm tröôùc cuøng vôùi kinh Chieàu I.
Canh Thöùc Caàu Cho Ngöôøi Quaù Coá
(= Veilleùe)
Phuïng vuï caàu hoàn quy ñònh coù moät buoåi caàu nguyeän beân caïnh ngöôøi vöøa ñöôïc goïi veà nhaø Cha. Buoåi canh thöùc naøy goàm vieäc ñoïc kinh Laïy Cha, thaùnh vònh, vaø Lôøi Chuùa, trong baàu khí thanh bình laëng leõ (xc. Ngöôøi quaù coá).
Caâu Chuyeån Nghóa
(= Trope)
Trong tieáng Hy Laïp, tropos coù nghóa laø voøng xoay. Caâu chuyeån nghóa laø moät caâu ngaén, xen keõ, duøng ñeå laáp ñaày nhöõng choã coù daáu ngaân daøi (neuma) trong moät soá baøi nhaïc bình ca Gheâ-goâ-ri-oâ. Kieåu khai trieån naøy - raát thònh haønh thôøi Trung coå - do ngöôøi ta khoâng hieåu giaù trò dieãn caûm cuûa nhöõng aâm ngaân daøi theo cung nhaïc. Ñeán theá kyû VI, coâng cuoäc canh taân phuïng vuï cuûa ñöùc Thaùnh Cha Pi-oâ V ñaõ loaïi boû kieåu caâu chuyeån nghóa naøy, chæ coøn laïi döôùi hình thöùc moät soá caâu tung hoâ hay ca tieáp lieân. Moät soá kinh Thöông xoùt vaãn coøn ñöôïc goïi laø nhöõng caâu chuyeån nghóa coå (xc. Caâu tung hoâ; Bình ca, Gheâ-goâ-ri-oâ).
Caâu Tung Hoâ
(= Prose)
Trong tieáng La-tinh prosus hay prorsus coù nghóa laø höôùng veà phía tröôùc (pro: phía tröôùc; versus: quay). Prosa oratio laø moät baøi dieãn töø ñeàu ñeàu, laø loái phoái hôïp caùc töø ngöõ moät caùch ñôn giaûn. Trong soá caùc baûn vaên phuïng vuï, Caâu Tung hoâ hoaëc Ca Tieáp lieân laø moät baøi saùng taùc theo theå thô töï do, nhaèm giuùp keùo daøi caùc daáu neuma trong baøi Ha-leâ-lui-a. AÂm cuoái baøi Ha-leâ-lui-a ñöôïc ngaân daøi giuùp cho thaày phoù teá coù ñuû thôøi gian tieán leân giaûng ñaøi. Vì caùc ñan só Phaùp khoâng quen ñieäu haùt Jubilus coù aâm vöïc roäng naøy, neân caùc oâng haùt nuoát chöõ. Ñoù laø nguoàn goác cuûa kieåu saép xeáp töø ngöõ prosa theo sau (sequentia) baøi Ha-leâ-lui-a. Chính vì theá, neáu tröôùc ñoù ñaõ haùt baøi Ha-leâ-lui-a, thì môùi haùt tieáp moät trong boán Ca Tieáp lieân cuûa saùch leã Roâ-ma: Ca Tieáp lieân tuaàn Phuïc sinh, leã Nguõ tuaàn, leã Mình Maùu Thaùnh Chuùa vaø leã Ñöùc Meï Baûy söï. Caùc caâu tung hoâ hoaëc Ca Tieáp lieân khaùc ñoâi khi ñöôïc haùt luùc chaàu Thaùnh Theå hay trong nhöõng buoåi cöû haønh aù phuïng vuï, nhö vieäc laàn chuoãi, toân kính trong thaùng Ñöùc Meï (xc. AÙ phuïng vuï). Saùch nghi thöùc La-tinh, tröø saùch nghi thöùc Gheâ-goâ-ri-oâ, vaãn ñaëc bieät duy trì caùc caâu tung hoâ cuûa ñan só Notker thuoäc ñan vieän Saint Gall (theá kyû IX-X) vaø Adam St Victor (theá kyû XII).
Caâu Xöôùng Ñaùp
(= Verset)
Tieáng La-tinh versus coù nghóa laø luoáng, haøng chöõ, caâu thô. Ñeå saép xeáp caùc baûn vaên, Kinh thaùnh khoâng nhöõng ñöôïc chia thaønh quyeån, chöông, nhöng coøn thaønh caâu, töùc laø nhöõng phaàn nhoû goàm moät hay vaøi haøng. Trong caùc baøi thô, chaúng haïn nhö thaùnh vònh hay thaùnh ca duøng trong Phuïng vuï, caâu thöôøng goàm moät hay hai caâu thô. Trong khi ñoïc hay haùt thaùnh vònh kieåu ñoái ñaùp, moãi beân haùt moät caâu xen keõ nhau. Vieäc haùt ñaùp ca, Ca tieán caáp vaø Ha-leâ-lui-a goàm coù phaàn chung daønh cho coäng ñoaøn, sau ñoù laø caâu do moät ngöôøi hay moät nhoùm xöôùng leân. Cuoái thaùnh vònh kinh Saùch hay kinh Tröa, ca xöôùng vieân seõ ñoïc caâu xöôùng, töùc laø moät caâu ngaén, thöôøng ruùt ra töø thaùnh vònh, roài caû coäng ñoaøn ñaùp laïi, nhö moät hình thöùc tung hoâ noái tieáp vaøo caâu xöôùng.
Caàu Muøa
(= Rogations)
Tieáng La-tinh rogatio coù nghóa laø caàu xin, khaån caàu, caàu nguyeän. Caùc leã caàu muøa xuaát hieän töø theá kyû thöù V. Trong nhöõng thôøi kyø ñoùi keùm, thaùnh Mamert, giaùm muïc Vienne, ñaõ aán ñònh moät hình thöùc chay tònh vaø nhöõng buoåi röôùc kieäu coù haùt thaùnh ca suoát ba ngaøy tröôùc leã Thaêng thieân. Khi qua côn nguy bieán, tuïc leä ñoù vaãn toàn taïi vaø ñöôïc phoå bieán sang caùc giaùo phaän khaùc. Nhöõng lôøi khaån caàu long troïng naøy ñaëc bieät xin Chuùa chuùc laønh cho coâng vieäc ñoàng aùng ñeå muøa thu hoaïch saép tôùi ñöôïc toát ñeïp.
Thaùnh leã vaø cuoäc röôùc caàu muøa khoâng nhaát thieát phaûi cöû haønh vaøo ngaøy thöù hai, thöù ba vaø thöù tö tröôùc leã Thaêng thieân. Caùc hoäi ñoàng giaùm muïc coù quyeàn xaùc ñònh moät hoaëc nhieàu ngaøy caàu muøa vaø cho pheùp caùc coäng ñoaøn giaùo xöù ñöôïc töï do choïn löïa nhöõng ngaøy thuaän tieän. Haùt Kinh Caàu laø phaàn chính yeáu cuûa caùc lôøi kinh ñöôïc haùt trong buoåi röôùc caàu muøa.
Coâng Trình Thieân Chuùa
(= Oeuvre de Dieu)
Trong tieáng La-tinh Opus Dei nghóa laø coâng trình Thieân Chuùa hay caùc kyø coâng cuûa Thieân Chuùa, nhöõng ñieàu kyø dieäu Thieân Chuùa thöïc hieän vôùi daân cuûaNgöôøi ñeå cöùu ñoä hoï (xc. St 2,2-3; Is 55,15; 26,12; 28,21; 2,23; Gr 48,1; Gv 11,5). Trong Tin möøng, ngöôøi Do Thaùi ñaët vaán ñeà: "Chuùng toâi phaûi laøm gì ñeå phuïc vuï coâng trình cuûa Thieân Chuùa?". Ñöùc Gieâ-su traû lôøi: "Coâng trình cuûa Thieân Chuùa laø anh em haõy tin vaøo Ñaáng Ngöôøi ñaõ sai ñeán" (Ga 6,28-29). Ñoái vôùi thaùnh Phao-loâ, söù vuï cuûa vò toâng ñoà laø coäng taùc vaøo coâng trình cuûa Thieân Chuùa (1 Cr 3,9; 15,58; 16,10) vaø tieáp tuïc coâng trình cuûa Ñöùc Ki-toâ (Pl 2,3) ñaõ ñöôïc hoaøn taát trong maàu nhieäm Vöôït qua, tuyeät phaåm cuûa coâng trình yeâu thöông. Toaøn boä ñôøi soáng Ki-toâ höõu coù ñaëc tính laø moät coâng trình coäng taùc giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi; noù heä taïi ôû vieäc soáng nhöõng hoàng aân cuûa Thieân Chuùa cho tôùi khi chuùng ñöôïc vieân thaønh trong vinh quang baát dieät. Tuy nhieân, neáu Ki-toâ höõu ñöôïc keát hôïp vôùi coâng vieäc cuûa Thieân Chuùa baèng ñôøi soáng ñöùc Tin, thì coøn coù moät hoaït ñoäng mang giaù trò chuû yeáu trong soá nhöõng hoaït ñoäng khaùc: ñoù laø ñôøi soáng phuïng vuï. Thöïc vaäy, phuïng vuï laø toaøn boä nhöõng haønh vi noái keát hoaït ñoäng cuûa Thieân Chuùa vôùi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, ñoù laø thôøi khaéc troïn veïn vaø saâu saéc nhaát cuûa söï keát hôïp naøy. Chính vì theá, suoát theá kyû V vaø VI, nhaát laø trong qui luaät cuûa thaùnh Bieån Ñöùc, töø ngöõ la-tinh Opus Dei ñoàng nghóa vôùi phuïng vuï. Nhôø coù hai nghóa - khaùch quan vaø chuû quan - cuûa thuoäc töø Dei. Opus Dei coù theå chæ ñoàng thôøi vaø duy nhaát, coâng vieäc cuûa Daân Thieân Chuùa thöïc hieän daâng leân Thieân Chuùa. Kieåu noùi coå ñieån: coâng trình Thieân Chuùa raát thích hôïp ñeå giaûi thích phuïng vuï nhö laø cuoäc gaëp gôõ giöõa Thieân Chuùa vôùi daân Ngöôøi, ñeå cöû haønh Giao öôùc (xc. Phuïng vuï, Giao öôùc).
Trong cuoäc hoäi hoïp Thaùnh Theå, nhieàu lôøi nguyeän trong thaùnh leã gôïi leân toaøn boä thöïc taïi cuûa Opus Dei: "Laïy Chuùa, xin ban cho chuùng con ôn tham döï thöïc söï vaøo maàu nhieäm Thaùnh Theå naøy, vì moãi laàn hy teá töôûng nieäm ñöôïc cöû haønh, laø coâng trình cöùu ñoä chuùng con ñöôïc hoaøn taát" (lôøi nguyeän tieán leã, Chuùa nhaät Thöôøng nieân). "Laïy Chuùa, sau khi ñaõ ñöôïc nuoâi döôõng baèng Thaùnh Theå, chuùng con naøi xin Chuùa cho moãi laàn chuùng con cöû haønh maàu nhieäm naøy laø moãi laàn laøm lôùn leân trong chuùng con coâng trình cöùu ñoä cuûa Ngaøi" (lôøi nguyeän hieäp leã, Chuùa nhaät XV Thöôøng nieân).
Coäng Ñoaøn
(= Synaxe)
Tieáng Hy Laïp sumaxis coù nghóa laø tuï hoïp ñeå cöû haønh phuïng vuï (xc. Coäng ñoaøn phuïng vuï).
Coäng Ñoaøn Phuïng Vuï
(= Assembleùe)
Laø moät thöïc taïi coát yeáu cuûa phuïng vuï, Coäng ñoaøn phuïng vuï laø moät cuoäc hoïp maët Daân Chuùa do Thieân Chuùa quy tuï ñoái dieän vôùi Ngöôøi ñeå cöû haønh Giao öôùc.
ÔÛ chung cuoäc, Coâng trình Thieân Chuùa luoân laø vieäc quy tuï ñoaøn Daân thuoäc veà Ngöôøi. Ngöôøi khoâng ngöøng giaûi thoaùt nhöõng keû thuoäc veà Ngöôøi "ñeå hoï thôø phöôïng Ngöôøi" (xc. Xh 7,16.26; 8,16; 9,1.13; 10,3.7.11.26). Töùc laø ñeå hoï cuøng vôùi Ngöôøi ñi vaøo phuïng vuï. Khi thaát baïi khoâng theå giaûi thoaùt vaø hôïp nhaát ngöôøi Híp-ri, oâng Moâ-seâ ñaõ caûm nghieäm thaáy söï baát löïc cuûa nhöõng coá gaéng thuaàn tuùy nhaân loaïi (Xh 2,1-15). Chæ mình Thieân Chuùa môùi coù theå giaûi thoaùt con ngöôøi khoûi aùch noâ leä moïi thöù ngaãu töôïng ñeå daãn vaøo söï cao caû cuûa vieäc phuïng vuï. Vieäc kyù keát Giao öôùc taïi Xi-nai laøm cho daân Ít-ra-en trôû thaønh Daân cuûa Thieân Chuùa, ñöôïc qui tuï do Ngöôøi vaø vì Ngöôøi: qehal Yahveù (Ñaïi hoäi cuûa Ñöùc Chuùa). "Chính caùc ngöôi thaáy Ta ñaõ xöû vôùi ngöôøi Ai Caäp nhö theá naøo, vaø ñaõ mang caùc ngöôøi nhö treân caùnh chim baèng maø ñem ñeán vôùi Ta" (Xh 19,4). Ñoái vôùi daân Ít-ra-en, cuoäc cöû haønh phuïng vuï vó ñaïi, Giao öôùc Xi-nai, vaãn laø "Ngaøy Ñaïi hoäi tuyeät haûo" (Ñnl 9,10; 10,4; 18,1-16). Moïi coäng ñoaøn phuïng vuï chæ laø nhaéc laïi, hieän taïi hoùa Ngaøy ñaàu tieân, ngaøy Thieân Chuùa laøm cho Ít-ra-en thaønh Daân Hieàn theâ.
Nhöng daân Ít-ra-en khoâng trung tín vôùi Ñöùc Chuùa ñöôïc laâu. Giao öôùc chaúng maáy choác ñaõ bò phaù vôõ vì hoï ñaõ phaûn boäi Chuùa, töùc laø thôø laïy con boø vaøng. Duø Giao öôùc ñaõ ñöôïc phuïc hoài vaø khoâng ngöøng ñöôïc möøng kính suoát thôøi gian Cöïu öôùc, Lôøi Thieân Chuùa phaùn qua caùc ngoân söù luoân coá gaéng gôïi cho taâm hoàn con ngöôøi noãi khao khaùt coù moät Giao öôùc môùi, Giao öôùc duy nhaát coù khaû naêng qui tuï Daân moät caùch beàn vöõng quanh Thieân Chuùa vaø ñoái dieän vôùi Ngöôøi. Ñöùc Ki-toâ laø Thieân Chuùa vaø laø con ngöôøi; moïi con caùi Thieân Chuùa ñaõ taûn maùc ñöôïc "qui tuï thaønh moät" (Ga 11,52). Hy leã treân nuùi Can-veâ laø moät haønh vi tuyeät möùc cuûa tình yeâu; qua hy leã ñoù, Ñöùc Gieâ-su, Lôøi cuûa Chuùa Cha, môøi goïi Hoäi Thaùnh ñaõ ñöôïc Ngöôøi ñoå maùu ra cöùu chuoäc ñeán tham döï vaøo trong chính söï duy nhaát cuûa Chuùa Ba Ngoâi (xc. Cv 20,28; Ga 17,11.21.22).
Tröôùc khi trôû veà vôùi Chuùa Cha, Ñöùc Ki-toâ ñaõ ñeå laïi cho Hoäi thaùnh moät caùch theá ñeå töôûng nieäm Hy leã cuûa Ngöôøi; Hy leã ñoù laø nguoàn maïch vaø laø caùch dieãn taû söï hieäp nhaát moät caùch ñaàu ñuû. Thaùnh Theå - vaø toaøn theå phuïng vuï xuaát phaùt töø ñoù - laø haønh vi chuû yeáu lieân keát Taân nöông vôùi Taân lang trong vieäc cöû haønh Giao öôùc. Khi coäng ñoaøn phuïng vuï nghe Lôøi Thieân Chuùa vaø nghe linh muïc, phoù teá giaûi thích, khi coäng ñoaøn tung hoâ, xöôùng ñaùp ñeå noùi leân loøng mình gaén boù vôùi Coâng trình cöùu ñoä ñöôïc hieän taïi hoùa trong vieäc cöû haønh, khi coäng ñoaøn haùt kinh Laïy Cha vaø röôùc Mình Maùu Chuùa, taát caû nhöõng luùc ñoù, coäng ñoaøn ñaõ xöû söï vôùi tö caùch laø Hieàn theâ, ñoàng thôøi theå hieän phaåm giaù cuûa mình moät caùch saâu xa nhaát.
Nhôø chöùc tö teá, linh muïc vöøa laø bí tích cuûa Ñöùc Ki-toâ, vöøa laø phaùt ngoân vieân cuûa coäng ñoaøn. Khoâng theå coù söï qui tuï caùc Ki-toâ höõu ñuùng nghóa maø laïi thieáu vaéng giaùm muïc vaø caùc coäng taùc vieân cuûa ngöôøi. Thaùnh Xíp-ri-a-noâ ñaõ chaúng ñònh nghóa Hoäi thaùnh nhö laø ñoaøn Daân ñöôïc lieân keát vôùi vò tö teá vaø laø ñoaøn chieân gaén boù vôùi vò chuû chaên cuûa mình (Plebs sacerdoti adunata et pastori suo grex adhaerens) (69,8)? Vì ñöôïc keát hôïp vôùi Ñöùc Ki-toâ nhö Taân nöông vôùi Taân lang, coäng ñoaøn caùc tín höõu chæ laø moät vôùi Ngöôøi. Do ñoù, coäng ñoaøn coù theå baøy toû thaùi ñoä hieáu thaûo moät caùch töï phaùt vaø höôùng veà Chuùa Cha moät caùch troïn veïn. Toùm laïi, coäng ñoaøn phuïng vuï laø moät cuoäc tham döï vaøo söï hieäp nhaát giöõa Ba Ngoâi Thieân Chuùa, theo moät coâng thöùc khaùc cuûa thaùnh Xíp-ri-a-noâ veà Hoäi thaùnh: "Daân ñaõ ñöôïc hieäp nhaát do chính söï hieäp nhaát cuûa Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn" (De unitate Patris et Filii et Spiritus Sancti plebs adunata - De oratione dominica, 23; so vôùi lôøi Tieàn tuïng soá 8 caùc Chuùa nhaät Thöôøng nieân).
Neáu coäng ñoaøn phuïng vuï mang tính chaát sinh ñoäng vaø chung cuoäc ñoái vôùi caùc Ki-toâ höõu nhö theá, thì ta coù theå hieåu taïi sao thaùnh I-nha-xi-oâ thaønh An-ti-oâ-ki-a ñaõ nhaén nhuû caùc tín höõu EÂ-pheâ-xoâ: "Anh em haõy sieâng naêng hoïp maët nhau nhieàu hôn nöõa ñeå cöû haønh Thaùnh Theå vaø daâng lôøi ca tuïng Thieân Chuùa" (13,1).
Coäng Taùc
(= Synergie)
Tieáng Hy Laïp sunergia hoaëc sunergeia coù nghóa laø hôïp taùc hoaëc coäng taùc: (Sun: vôùi vaø ergon coâng vieäc). Phuïng vuï laø moät coâng vieäc chung giöõa Thieân Chuùa vôùi Daân cuûa Ngöôøi (xc. Phuïng vuï, Coâng trình Thieân Chuùa). Coäng taùc laø moät kieåu noùi ñaëc bieät ñeå chæ haønh vi troïng yeáu, töùc laø vieäc cöû haønh Giao öôùc. Thieân Chuùa haønh ñoäng vì Hoäi thaùnh cuûa Ngöôøi vaø Hoäi thaùnh haønh ñoäng vì Thieân Chuùa cuûa mình: caû hai cuøng haønh ñoäng.
Coáp (Nghi Thöùc)
(= Copte)
Xc. Phuïng vuï (caùc nghi thöùc).
Cuûa AÊn Ñaøng
(= Viatique)
Trong tieáng La-tinh, viaticum coù nghóa laø löông thöïc cho cuoäc haønh trình (via: con ñöôøng). Cuûa aên ñaøng laø Thaùnh Theå ñöôïc trao cho moät beänh nhaân saép qua ñôøi, nhaèm naâng ñôõ ngöôøi aáy ñeå hoï vöôït qua ñôøi naøy veà thieân quoác. Ñöùc Ki-toâ ñaõ noùi Ngöôøi laø Ñöôøng (Ga 14,6), vì theá, vieäc laõnh nhaän Thaùnh Theå ñaây laø moät söï naâng ñôõ tuyeät haûo trong haønh trình tieán veà nôi chính Ngöôøi ñaõ chuaån bò cho chuùng ta. Nghi thöùc röôùc leã nhö cuûa aên ñaøng ñöôïc trình baøy chi tieát trong nghi thöùc hieäp leã vaø vieäc toân thôø Thaùnh Theå ngoaøi thaùnh leã, hay trong nghi thöùc bí tích Xöùc daàu beänh nhaân. Sau lôøi chaøo môû ñaàu vaø nghi thöùc saùm hoái - coù khi laø bí tích Saùm hoái - laø moät baøi ñoïc Lôøi Chuùa ngaén, nhaéc laïi lôøi tuyeân xöng ñöùc tin cuûa bí tích Röûa Toäi theo coâng thöùc ngaén, lôøi nguyeän coäng ñoàng caàu cho beänh nhaân ñang bò caùi cheát rình raäp, kinh Laïy Cha, hieäp leã, lôøi nguyeän keát thuùc vaø pheùp laønh. Sau phaàn saùm hoái hay bí tích Saùm hoái, linh muïc coù theå ban ôn toaøn xaù trong tröôøng hôïp nguy töû. Neáu beänh nhaân khoâng theå duøng thöùc aên, coù theå cho hieäp leã döôùi hình röôïu.
Cuùi
(= Inclination)
Cuùi ñaàu hay cuùi mình laø moät daáu chæ töï nhieân ñeå toû loøng kính troïng vaø lòch söï. Trong phuïng vuï, cöû chæ ñoù noùi leân phaåm tính cuûa nhöõng moái quan heä: giöõa chuùng ta vôùi Thieân Chuùa, vôùi caùc thaùnh vaø vôùi nhöõng ngöôøi ñang cuøng chuùng ta cöû haønh coâng trình cuûa Thieân Chuùa (xc. Phuïng vuï). Coù ba hình thöùc: cuùi ñaàu, cuùi mình vaø cuùi saâu. Cöû ñieäu cuûa thaân theå cuõng laø moät thaønh toá coát yeáu cuûa phuïng vuï; noù ñoùng goùp moät caùch roõ reät vaøo veû ñeïp cuûa phuïng vuï (xc. Cöû ñieäu).
Cung Hieán
(= Deùdicace)
Coù leõ vieäc cung hieán thaùnh ñöôøng laø moät trong nhöõng nghi leã phuïng vuï ñaày ñuû nhaát vaø coù yù nghóa nhaát. Khi daâng kính moät coâng trình kieán truùc ñeå laøm ñòa ñieåm hoäi hoïp cöû haønh Giao öôùc, nghi thöùc cung hieán naøy haân hoan ca möøng toaøn theå maàu nhieäm hoân leã, lieân keát chuùng ta vôùi Chuùa Ki-toâ, trong Chuùa Thaùnh Thaàn, cho pheùp chuùng ta cuøng vôùi Chuùa Con thöa lôøi "Laïy Cha!"
Moät nghi leã nhö vaäy ñoøi buoäc toaøn theå coäng ñoaøn hoäi thaùnh lieân quan phaûi qui tuï quanh vò giaùm muïc, caùc linh muïc vaø phoù teá. Ngöôøi ta ñi röôùc tôùi toøa nhaø saép ñöôïc thaùnh hieán; caùc cöûa ñöôïc môû ra moät caùch trònh troïng. Vò giaùm muïc laøm pheùp nöôùc duøng ñeå raûy treân daân chuùng, treân nhöõng böùc töôøng beân trong vaø baøn thôø cuûa thaùnh ñöôøng. Ñaây laø nghi thöùc gioáng nhö nghi leã Röûa toäi. Sau kinh Vinh danh vaø lôøi toång nguyeän, ñöùc giaùm muïc caàm saùch baøi ñoïc, naâng leân cho daân chuùng nhìn vaø noùi: "Öôùc chi Lôøi Chuùa luoân vang doäi ôû choán naøy; öôùc chi ñaây laø nôi maëc khaûi Maàu nhieäm Ñöùc Ki-toâ vaø ban ôn cöùu ñoä cho anh chò em trong Hoäi thaùnh". Caàn ghi nhaän laø caùch dieãn taû treân nhaèm nhaán maïnh ôn cöùu ñoä laø Coâng trình Thieân Chuùa vaø Lôøi cuûa Ngöôøi.
Sau kinh Tin kính; ñoïc kinh caàu Caùc Thaùnh thay cho lôøi nguyeän chung: Hoäi thaùnh döôùi theá lieân keát vôùi Hoäi thaùnh treân trôøi. Haøi coát caùc thaùnh töû ñaïo vaø caùc thaùnh khaùc ñöôïc ñính vaøo baøn thôø, bieåu töôïng söï hieäp nhaát cuûa Nhieäm theå trong Chuùa Ki-toâ. Tieáp theo laø lôøi nguyeän thaùnh hieán troïng theå, goàm toùm toaøn boä maàu nhieäm Hoäi thaùnh hieán troïng theå, goàm toùm toaøn boä maàu nhieäm Hoäi thaùnh vaø phuïng vuï. Nhö muoán noùi leân tính kieân vöõng cuûa vieäc thaùnh hieán, ñöùc giaùm muïc xöùc daàu baøn thôø baèng naêm hình thaùnh giaù, ñoàng thôøi xöùc daàu toaøn theå baøn thôø, roài 12 daáu thaùnh giaù (hoaëc ít laø boán) ñeå cung hieán thaùnh ñöôøng. Daàu duøng ñeå xöùc laø Daàu Thaùnh. Sau ñoù, ñoát höông treân baøn thôø, bieåu töôïng cho lôøi caàu nguyeän khoâng ngöøng daâng leân Thieân Chuùa laøm cho thaùnh ñöôøng nöùc höông thôm Chuùa Ki-toâ (2 Cr 2,14-16). Vieäc xoâng höông coäng ñoaøn cho thaáy chính coäng ñoaøn laø ñeàn thôø soáng ñoäng, coøn ñeàn thôø vaät chaát chæ laø hình aûnh. Tieáp theo, traûi khaên leân baøn thôø, yù noùi ñaây laø baøn daâng hy leã Thaùnh Theå; neán ñöôïc thaép leân, gaàn baøn thôø hay treân baøn thôø, vaø tröôùc moãi daáu thaùnh giaù ghi daáu thaùnh hieán, cuøng vôùi taát caû caùc ñeøn neán khaùc, bieåu töôïng cho Ñöùc Ki-toâ laø AÙnh saùng soi theá gian (Ga 8,12; 9,5). Sau cuøng laø cuoäc cöû haønh hieán teá Thaùnh Theå, phaàn chính yeáu cuûa leã cung hieán. Sau hieäp leã, ñöùc giaùm muïc long troïng khaùnh thaønh nhaø chaàu: qua hieán teá thaùnh leã töø nay Ñöùc Ki-toâ maõi maõi hieän dieän giöõa caùc tín höõu cuûa Ngöôøi.
Caàn phaân tích ñoâi chuùt veà nhöõng nghi tieát cuûa leã cung hieán, vì ñoù laø caû moät khoái bieåu töôïng vaø cöû chæ chính yeáu cuûa phuïng vuï. Nhöõng gì caùc bí tích Khai taâm thöïc hieän nhaèm vaøo moät con ngöôøi, thì nghi leã cung hieán thöïc hieän höôùng ñeán ngoâi thaùnh ñöôøng, daáu chæ höõu hình cuûa vieäc qui tuï con caùi Thieân Chuùa trong Nhaø Cha.
Ngaøy ñöôïc choïn laøm kyû nieäm giaùp naêm cung hieán thaùnh ñöôøng laø ngaøy leã troïng ñoái vôùi thaùnh ñöôøng ñoù. Ngaøy kyû nieäm cung hieán nhaø thôø chính toøa ñöôïc möøng nhö ngaøy leã kính trong toaøn theå giaùo phaän (xc. Leã rieâng). Ngaøy 9 thaùng 11, toaøn theå Hoäi thaùnh lieân keát vôùi nieàm vui cuûa caùc tín höõu Roâ-ma, chung quanh ñöùc thaùnh cha, cuõng laø giaùm muïc cuûa hoï, ñeå taï ôn dòp cung hieán ñeàn thôø La-teâ-ra-noâ, Meï vaø Baø Chuùa cuûa moïi thaùnh ñöôøng, vì ñoù laø vöông cung thaùnh ñöôøng cuûa giaùm muïc Roâ-ma. Ngoaøi thaønh Roâ-ma chæ möøng leã naøy nhö leã kính.
Cung Nguyeän
(= Choeur)
Tieáng Hy Laïp choros ban ñaàu coù nghóa laø moät vuõ ñieäu theo voøng troøn, töø ñoù ñöôïc söû duïng ñeå chæ voøng troøn caùc vuõ coâng, roài voøng troøn caùc ca só, vì moät vuõ ñieäu luoân keøm theo caùc baøi haùt. Trong phuïng vuï, töø ngöõ cung nguyeän chæ voøng troøn nhöõng ca xöôùng vieân, ca ñoaøn vaø theo nghóa roäng hôn, chæ taát caû ñan só hay caùc kinh só cuûa nhaø thôø, laø nhöõng ngöôøi coù nhieäm vuï haùt khen Thieân Chuùa.
Theo söï tieán trieån thoâng thöôøng cuûa nghóa ngöõ, danh xöng cung nguyeän töø choã chæ nhoùm caùc ca vieân, ñöôïc duøng ñeå chæ nôi hoï ñöùng haùt. Do ñoù, cung nguyeän trong moät nhaø thôø chính toøa hay moät ñan vieän laø khu vöïc phía tröôùc cung thaùnh, vaø baøn thôø. Ñaây laø caùch saép xeáp cuûa phaàn lôùn caùc nhaø thôø Taây phöông. Nhöng trong nhöõng vöông cung thaùnh ñöôøng coå xöa, cung nguyeän ñöôïc xeáp thaønh voøng troøn, trong loøng nhaø thôø, bao quanh hai beân ngai giaùm muïc. Caùc linh muïc ngoài taïi vò trí naøy, quaây quaàn beân vò giaùm muïc (xc. Hc 50, 12).
Vì ñöôïc ñaët tröôùc baøn thôø, neân cung nguyeän khoâng theå coù hình troøn, vì vaäy, caùc haøng gheá cung nguyeän taïi caùc nhaø thôø chính toøa hay caùc ñan vieän thöôøng ñöôïc xeáp song song vôùi nhau: hai beân cung nguyeän ñoái dieän nhau; khi caùc xöôùng vieân ñöùng thaønh ca ñoaøn ñeå haùt, vò trí voøng cung thuaän tieän cho hoï hôn.
Cung Thaùnh
(= Sanctuaire)
Tieáng La-tinh sanctuarium coù nghóa laø nôi thaùnh, phaùt xuaát töø chöõ sanctus. Trong caùc thaùnh ñöôøng, cung thaùnh laø nôi linh thaùnh nhaát, coù ñaët baøn thôø daâng leã. Trong Cöïu öôùc, Leàu Hoäi ngoä hay Ñeàn thôø Gieâ-ru-sa-lem, cuõng nhö moïi ñeàn ñaøi thaùnh trong caùc toân giaùo khaùc, coù moät nôi cöïc thaùnh (xc. Nôi thaùnh vaø Nôi cöïc thaùnh 1V 6,16; Ed 41,4). Cung thaùnh trong caùc nhaø thôø laø bieåu töôïng cho nôi cao vôøi thaùnh thieän, töùc laø cung thaùnh khoâng do tay ngöôøi phaøm laøm ra: ñoù laø chính thieân ñaøng nôi Ñöùc Ki-toâ ñaõ vaøo (Dt 9,11-12.24), laø Nhaø Cha (Ga 14,2), laø cung loøng Chuùa Cha (Ga 1,18), nôi Chuùa Con ñang ngöï trò vaø ñôïi chôø chuùng ta.
Cuøng Hieäp Thoâng (Kinh)
(= Communicantes)
Lôøi caàu nguyeän trong phaàn ñaàu cuûa leã qui Roâ-ma - kinh Taï Ôn thöù nhaát - baét ñaàu baèng töø ngöõ La-tinh communicantes nghóa laø hieäp cuøng toaøn theå Hoäi thaùnh. Ñaây laø lôøi van xin söï chuyeån caàu cuûa caùc thaùnh, theo danh saùch: Ñöùc Trinh nöõ Ma-ri-a, thaùnh Giu-se, caùc thaùnh Toâng ñoà, moät soá vò thaùnh thuoäc Hoäi thaùnh Roâ-ma. Trong giaây phuùt trang troïng cuûa hy teá Thaùnh Theå. Hoäi thaùnh traàn theá hieäp nhaát vôùi Hoäi thaùnh treân trôøi vaø theå hieän maàu nhieäm caùc thaùnh thoâng coâng (ñaây laø moät tín ñieàu trong kinh Tin kính caùc Toâng ñoà) (xc. Bìa xeáp).
Trong moät soá leã troïng, phaàn ñaàu cuûa lôøi caàu nguyeän naøy ñöôïc soaïn rieâng (leã Giaùng sinh vaø tuaàn baùt nhaät, Hieån linh, Phuïc sinh vaø tuaàn baùt nhaät, Thaêng thieân, Nguõ tuaàn). Moät danh saùch khaùc neâu danh taùnh caùc vò thaùnh, ñöôïc ñoïc trong kinh Nobis quoque pecatoribus (caû chuùng con nöõa, nhöõng ngöôøi toäi loãi) ôû cuoái phaàn hai cuûa leã qui Roâ-ma.
Cöû Chæ
(= Geste)
Phuïng vuï ñöa toaøn theå con ngöôøi vaøo cuoäc gaëp gôõ Thieân Chuùa. Vì theá phuïng vuï goàm chöùa toaøn boä nhöõng cöû chæ, cuûa caù nhaân cuõng nhö cuûa coäng ñoaøn, dieãn taû thaùi ñoä ñoùn nhaän aân suûng cuûa Thieân Chuùa vaø daâng hieán baûn thaân cho Thieân Chuùa. Moät soá cöû chæ daønh rieâng cho linh muïc trong vai troø laøm trung gian cho hai beân. Caàn phaân bieät nhöõng cöû chæ coù tính taïm thôøi vôiùi nhöõng thaùi ñoä hoaëc tö theá phuïng vuï coù tính beàn vöõng hôn (xc. Tö theá).
Veà cöû chæ cuûa caùc tín höõu, xin xem: Toân thôø, Hoân chuùc bình an, Baùi goái, Cuùi, Röôùc kieäu, Phuû phuïc, Ñeàn toäi, Thaùnh giaù. Nhöõng cöû chæ cuûa linh muïc chuû yeáu laø ôû hai baøn tay, xin xem: Xaù giaûi, Raûy nöôùc, Peùp laønh, Tröø taø, Dìm xuoáng nöôùc, Ñaët tay, Taåy röûa, Xöùc daàu, Thaùnh taåy vaén taét. Veà nhöõng ñieàu lieân quan ñeán thaùnh leã, xin xem: Xoâng höông, Leã vaät, teá phaåm, Röûa tay, Naâng leân, Chính nhôø Ñöùc Ki-toâ..., Beû baùnh, Hoøa chung, Chaám, Hieäp leã.
Cöû Haønh
(= Ceùleùbration)
Cöû haønh moät nghi leã, moät leã kính hay moät leã kyû nieäm töùc laø soáng caùch sung maõn moät bieán coá, laøm cho bieán coá aáy noåi baät vaø hoaøn taát noù caùch trang troïng. Thöïc vaäy, moät cöû haønh bao goàm tính chaát toaøn veïn naøo ñoù: tính coâng khai, töng böøng bieåu loä roõ raøng baèng nhöõng nghi thöùc, cuûa dòp kyû nieäm trong gia ñình hay ngaøy leã cuûa moät quoác gia hoaëc möøng moät chöùc vuï trong doøng. Ñaëc tính toaøn dieän aáy laø thaønh phaàn cuûa phuïng vuï vaø cuûa ñieàu linh thaùnh ñöôïc phuïng vuï theå hieän: cöû haønh töùc laø thöïc hieän taát caû moät coâng cuoäc, nhaèm mang laïi moïi chieàu kích cho moät haønh vi trang troïng.
Thieát töôûng caàn khaûo saùt moät chuùt veà töø nguyeân cuûa moät khaùi nieäm khaù quan troïng song ñaõ bò phai nhaït moät khi trôû neân thoâng duïng. Tieáng La-tinh celeber nghóa laø nhieàu, moät soá ñoâng: moät nôi noåi tieáng laø nôi coù raát nhieàu ngöôøi lui tôùi; moät cuoäc leã noåi tieáng bôûi vì coù caû moät khoái ñoâng ngöôøi tham döï: caùc nhaân vaät hay caùc söï vieäc ñöôïc coi la noåi tieáng vì ñöôïc moät soá ñoâng ngöôøi bieát ñeán.
Bôûi ñoù, celebrare hay cöû haønh tröôùc tieân coù nghóa laø nhieàu ngöôøi thöôøng xuyeân lui tôùi moät nôi, hoaëc vaây quanh moät ngöôøi naøo; roài coù nghóa laø nhieàu ngöôøi tham döï moät cuoäc leã, haønh leã long troïng vôùi moät soá ñoâng ngöôøi tham döï; keá ñeán coøn coù nghóa laø lan toûa giöõa moät soá ñoâng, coâng boá cho ñaùm ñoâng bieát; vaø sau cuøng coù nghóa laø söû duïng thöôøng xuyeân hay thöïc haønh.
Trong yù nghóa ñoù, celebratio hay vieäc cöû haønh coù theå hieåu laø ñoå xoâ veà, söï hoäi hoïp ñoâng ngöôøi, söï qui tuï; roài sau ñoù ñöôïc hieåu caùch roäng raõi laø leã troïng, leã möøng.
Nhöõng nhaän xeùt veà phöông dieän taàm nguyeân naøy coù lôïi ñieåm laø qui chieáu veà thöïc taïi neàn taûng cuûa Daân Thieân Chuùa trong Thaùnh kinh, Daân ñöôïc Thieân Chuùa trieäu taäp, nhaèm thöïc thi moät caùch sung maõn ñôøi soáng theo Giao öôùc. Moät cuoäc cöû haønh laø moät taùc ñoäng toaøn dieän, noái keát Daân Giao öôùc vôùi Thieân Chuùa cuûa hoï, vaø laøm cho daân aáy böôùc vaøo ñôøi soáng cuûa Thieân Chuùa. Baát keå coù bao nhieâu ngöôøi tham döï, moãi cuoäc cöû haønh ñeàu lieân quan ñeán toaøn theå Hoäi thaùnh, taäp theå anh em ñoâng ñuùc (Rm 8,20) ñaõ ñöôïc Ñöùc Ki-toâ cöùu chuoäc baèng Böûu huyeát (Mt 26,28) vaø ñöa vaøo cuoäc hieäp nhaát vôiùi Thieân Chuùa Ba Ngoâi.
Khi linh muïc haønh leã, ngöôøi luoân thöïc thi vai troø qui tuï - nhö Ñöùc Ki-toâ vaø trong Ñöùc Ki-toâ - moïi ngöôøi trong moái daây hieäp nhaát cuûa Thaùnh Thaàn (xc. Chuû söï); sau cuøng, vôùi linh muïc vaø tröôùc maët linh muïc, coäng ñoaøn caøng ngaøy caøng trôû neân ñuùng vôùi baûn chaát cuûa mình: Daân Thieân Chuùa, Thaân Mình Ñöùc Ki-toâ, Ñeàn thôø Chuùa Thaùnh Thaàn (xc. Kinh Tieàn tuïng soá 8 caùc Chuùa nhaät Thöôøng nieân).
Caùc baäc leã cöû haønh phuïng vuï theo thöù töï sau ñaây: leã troïng, leã kính, leã nhôù (buoäc hoaëc töï do).
Cöûa
(= Portes)
Trong caùc nhaø thôø Ñoâng phöông, böùc bình phong ñaët aûnh thaùnh coù ba cöûa khi cöû haønh phuïng vuï, caùc cöûa naøy daønh cho caùc giôùi. ÔÛ giöõa laø cöûa ngoï moân hay cöûa thaùnh, coù hai caùnh, daønh rieâng cho giaùm muïc hay linh muïc. Neáu nhìn leân baøn thôø, thì phía beân phaûi laø cöûa phoù teá, daønh cho caùc thaày phoù teá; coøn beân traùi, laø cöûa chung, daønh cho caùc giaùo só khaùc.