Nöôùc Maét vaø Haïnh Phuùc
(Nhöõng baøi Suy Nieäm Vaø Caàu Nguyeän
cuûa Linh Muïc Nguyeãn Taàm Thöôøng, SJ.)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 14 -
Xeùt Ñoaùn
Ñöøng töï xeùt ñoaùn, töï noù ñaõ noùi leân phaàn naøo tính chaát mô hoà roài. Xeùt ñoaùn ñöôïc gheùp bôûi hai ñoäng töø khaùc nhau laø xeùt vaø ñoaùn. Xeùt laø tìm hieåu. Ñoaùn laø phoûng chöøng. Xeùt thì khoù vì phaûi tìm hieåu hoaøn caûnh, phaûi kieám nguyeân nhaân, phaûi phaân tích ñeå coù döõ kieän roõ raøng. Ñoaùn thì deã hôn, chæ caàn öôùc löôïng laø theá, phoûng chöøng nhö vaäy. Ñoäng töø ñoaùn döïa treân nhöõng ñieàu khoâng ñuû chaéc, khoâng roõ söï thaät. Khi noùi xeùt ñoaùn moät ngöôøi thì coù phaàn xeùt vaø cuõng coù phaàn ñoaùn. Nhieàu khi phaàn ñoaùn laïi nhieàu hôn phaàn xeùt. Sai laàm naåy sinh töø ñoù.
Tröôùc khi tìm hieåu Kinh Thaùnh noùi veà vaàn ñeà xeùt ñoaùn, toâi muoán nhìn xeùt ñoaùn trong moät yeáu toá lieân heä giöõa con ngöôøi treân bình dieän töï nhieân. Yeáu toá ñoù laø: phöùc taïp cuûa vaán ñeà trong vieäc xeùt ñoaùn. Coù hai thöù phöùc taïp. Phöùc taïp nôi ñoái töôïng bò xeùt ñoaùn, chaúng haïn nhö hoaøn caûnh, löông taâm cuûa khaùch theå. Vaø phöùc taïp nôi chuû theå xeùt ñoaùn, chaúng haïn nhö giôùi haïn tri thöùc cuûa chuû theå, aûnh höôûng tình caûm cuûa chuû theå khi xeùt ñoaùn.
Phöùc taïp nôi ñoái töôïng
"Khoâng ai taém hai laàn treân moät doøng soâng". Doøng nöôùc chaûy. Ñaõ ñi. Seõ maát maõi. Chaúng ai coù ñöôïc hai laàn caùi taâm tình luùc tuoåi möôøi taùm. Hoâm qua ñöùng beân doøng soâng. Hoâm nay trôû laïi. Doøng soâng coøn ñoù. Toâi coøn ñaây. Nhöng khoâng phaûi laø toâi cuûa ngaøy hoâm qua. Khoâng phaûi laø doøng soâng hoâm cuõ. Nöôùc hoâm qua cuûa doøng soâng ñaõ maát. Maây treân baàu trôøi hoâm qua ñaõ tan loaõng. Ñaâu roài? Vaø toâi, taâm tình cuõng ñaõ ñoåi thay. Hoâm qua gaëp doøng soâng thì taâm tình cuûa toâi khoâng theå laø nhôù doøng soâng ñöôïc, vì ñaõ xa caùch ñaâu maø nhôù. Hoâm nay trôû laïi, vì coù nhôù doøng soâng toâi môùi tìm ñeán. Nhö vaäy, trong toâi ñaõ mang chaát nhôù nhieàu hôn hoâm qua. Taát caû ñeàu bieán chuyeån. Khi xeùt moät vaán ñeà maø xeùt trong hoaøn caûnh moïi söï ñeàu thay ñoåi thì khoù maø chính xaùc. Trong toâi coù thöông, nhöng ñoàng thôøi cuõng coù giaän. Toâi gheùt ñoù, nhöng toâi vaãn yeâu. Ñaâu laø ranh giôùi maø phöông phaùp khoa hoïc coù theå veõ laèn möùc roõ raøng?
Khi xeùt moät vaán ñeà phaûi xeùt trong boái caûnh cuûa noù. Maø hoaøn caûnh cuûa moãi ngöôøi laø moät theá giôùi chaèng chòt nhöõng phöùc taïp chi ly. Toâi cuõng chöa bieát roõ veà toâi ñuû thì laøm sao coù theå bieát roõ veà ngöôøi? Caøng phöùc taïp thì caøng deã coù sai laàm.
Xeùt moät vaán ñeà laïi phaûi coù tieâu chuaån ñeå xeùt, neáu khoâng coù tieâu chuaån ngöôøi ta khoâng theå ñi ñeán keát luaän. Hai coäng vôùi hai khoâng phaûi laø ba. Vì toâi ñaõ coù tieâu chuaån hai coäng vôùi hai laø boán. Soáng trong taäp theå, con ngöôøi tuaân theo tieâu chuaån cuûa xaõ hoäi. Nhöng tieâu chuaån luaân lyù saâu thaúm vaãn do chính Chuùa trong tieáng noùi löông taâm. Caâu chuyeän ngöôøi ñaøn baø ngoaïi tình trong Phuùc AÂm noùi leân roõ ñieàu naøy. Vôùi tieâu chuaån cuûa taäp theå maø xeùt ñoaùn thì baø phaûi neùm ñaù cheát vì nhöõng haønh ñoäng toäi loãi. Nhöng tieâu chuaån cuûa Chuùa laïi khaùc. Tröôùc maët xaõ hoäi baø bò keát aùn. Tröôùc maët Chuùa baø ñöôïc thöù tha (Yn 8,1-11). "Ngöôi chæ nhìn thaáy tröôùc maét coøn Yaveâ troâng thaáy ñieàu aån naùu trong loøng" (1Sam 7). Chính ñieàu "aån naùu trong loøng" naøy laø yeáu toá quyeát ñònh toái haäu cho vieäc xeùt ñoaùn thì toâi laïi khoâng bao giôø bieát ñöôïc.
Ñieàu "aån naùu trong loøng" laø löông taâm. Ñeà caäp ñeán löông taâm laø ñeà caäp ñeán vaán ñeà rieâng tö nhaát. Ñaõ laø rieâng tö thì laøm sao toâi bieát. Maø khoâng bieát thì laøm sao toâi ñònh löôïng giaù trò. Toâi coù kinh nghieäm cuûa rieâng ñôøi toâi. Löông taâm ngöôøi khaùc thì toâi ñaønh chòu. Thí duï, moät ngöôøi aên troäm moät traêm ñoàng. Haønh ñoäng aên troäm chöa phaûi laø toäi. Neáu hoï bò khuûng boá, cöôõng baùch thì sao coù theå laø toäi? Toâi thaáy haønh ñoäng ly dò, ngoaïi tình. Nhöng nguyeân do ñöa ñeán? Möùc ñoä yù chí löông taâm cuûa hoï ra sao? Toâi khoâng theå bieát. Khi khoâng xeùt ñöôïc, khoâng bieát ñuû söï kieän thì toâi ñoaùn chöøng. Coù ñoaùn chöøng laø coù sai laïc.
Haønh ñoäng phaïm toäi chöa phaûi laø toäi cho ñeán khi coù maët cuûa yù chí vaø lyù trí. Maø möùc ñoä yù chí, khaû naêng lyù trí, löông taâm keû khaùc thì toâi khoâng bieát. Nhö vaäy, xeùt ñoaùn cuûa toâi coù theå döïa treân haønh ñoäng ngoaïi taïi. Maø haønh ñoäng beân ngoaøi, töï noù chöa coù giaù trò quyeát ñònh, thì coâng vieäc xeùt ñoaùn cuûa toâi coù giaù trò khoâng? Laøm sao coù theå coù moät giaù trò vöõng chaéc khi maø giaù trò ñoù xaây döïng treân moät neàn taûng khoâng coù giaù trò vöõng chaéc? "Ngöôi laø ai maø xeùt ñoaùn gia nhaân ngöôøi khaùc? Noù ñöùng hay noù ngaõ, maëc chuû noù, song noù seõ ñöùng vöõng, vì Chuùa coù ñuû quyeàn naêng cho noù ñöùng vöõng" (Rom 14,4).
Phöùc taïp nôi chuû theå
Caùi phöùc taïp roõ raøng nôi toâi laø söï giôùi haïn tri thöùc cuûa toâi. Coù ñieàu hoâm qua nhôù, hoâm nay ñaõ queân. Trí tueä vaø söï hieåu bieát khoâng hoaøn haûo thì khoâng bao giôø toâi coù moät xeùt ñoaùn hoaøn toaøn trung thöïc. Muoán xeùt ñoaùn ñuùng, toâi phaûi bieát roõ, thoâng suoát. Ñieàu naøy chæ coù Chuùa môùi ñuû khaû naêng maø thoâi.
Toâi ñaõ coù hình aûnh khoâng ñeïp veà moät linh muïc. Gaàn moät naêm trôøi toâi nhìn linh muïc vôùi hình aûnh nhö vaäy. Muøa heø naêm ñoù, linh muïc mua caây veà troàng chung quanh nhaø xöù. Vieäc ñaøo hoá troàng caây ñaõ khoâng ñöôïc tính toaùn kyõ, neân phaûi laøm ñi laøm laïi nhieàu laàn. Soá tieàn traû nhaân coâng quaù toán. Toâi thaáy linh muïc laøm vieäc khoâng coù chöông trình, keá hoaïch roõ raøng. Soá tieàn aáy ñeå laøm ñöôïc bao nhieâu vieäc quan troïng khaùc? Muøa heø naêm sau, trôû laïi giaùo xöù cuõ, Chuùa ñaõ cho toâi moät aân suûng, moät kinh nghieäm veà xeùt ñoaùn tha nhaân. Ñoái vôùi toâi, linh muïc ñaõ laø ngöôøi tieâu tieàn cuûa nhaø xöù khoâng tính toaùn. Muøa heø laàn naøy, trong luùc noùi chuyeän vôùi cha giaø ñaõ veà höu, toâi phaøn naøn veà vieäc cha xöù tieâu tieàn nhö vaäy. Luùc ñoù, cha giaø caét nghóa cho toâi hieåu laø trong giaùo xöù coù maáy gia ñình ngheøo quaù khoâng ñuû gaïo aên. Cha xöù thì teá nhò khoâng muoán giuùp ñôõ hoï baèng tieàn baïc vì hoï seõ mang ôn. Cha ñaõ baøy vieäc ñeå goïi maáy ñöùa con cuûa hoï ñeán nhaø xöù laøm, haàu cha xöù laáy côù traû coâng cho hoï. Haønh ñoäng quaù teá nhò ñeán noãi hoï khoâng heà bieát laø cha xöù muoán giuùp ñôõ gia ñình hoï. Cha muoán hoï nghó laø tieàn löông do coâng cuûa con hoï laøm ñeå hoï khoûi phaûi mang ôn ngaøi.
Nghe xong caâu chuyeän, toâi thaáy nhö naéng chieàu nhaït xuoáng. Naëng neà trong hoàn. Ñoù laø hình aûnh quaù ñeïp cuûa moät linh muïc soáng ñöùc tin. Toâi thaáy mình ñaõ nhoû nhoi vaø taàm thöôøng. Gaàn moät naêm trôøi toâi ñaõ giöõ hình aûnh khoâng ñeïp veà linh muïc ñoù. Baây giôø toâi môùi hieåu nhöõng vieäc raát thöôøng maø tieàn coâng thì cha traû raát nhieàu. Ñoái vôùi toâi, linh muïc ñaõ laø ngöôøi khoâng bieát tính toaùn ñeå toán tieàn baïc. Nhöng chính ngaøi ñaõ tính toaùn raát caån thaän ñeå tìm loái giuùp ñôõ giaùo daân cuûa mình. Tình thöông bao giôø cuõng coù saùng kieán.
Neáu toâi ñem caâu chuyeän linh muïc tieâu phí tieàn baïc cuûa nhaø xöù maø noùi cho nhöõng ngöôøi khaùc ñeå hoï cuõng coù hình aûnh xaáu veà linh muïc nhö vaäy thì toäi nghieäp cho ngaøi bieát bao. Neáu toâi coù noùi xaáu thì chaéc ngaøi cuõng khoâng ñính chính vieäc ngaøi laøm. Nhöõng taâm hoàn cao thuôïng laø nhöõng taâm hoàn daùm aâm thaàm chaáp nhaän ñau ñôùn cho moät lyù töôûng. Nhöõng taâm hoàn nhoû nhen khi thaáy ngöôøi khaùc im laëng thöôøng coi ñoù nhö moät chieán thaéng. Nhöõng xeùt ñoaùn sai laàm vaø noùi cho ngöôøi khaùc ñeå roài hoï khoâng hieåu ñuùng veà moät ngöôøi, tröôùc maët Chuùa coù theå laø loãi raát naëng. Phuùc AÂm thaùnh Yoan goïi nhöõng xeùt ñoaùn ñoù laø: "Caùc ngöôi caên cöù vaøo xaùc thòt maø xeùt ñoaùn" (Yn 8,15).
Toâi thieáu tri thöùc nhaän dieän döõ kieän ñeå nhìn ra söï thaät. Tri thöùc naøo coù ñuû khaû naêng ñeå ñi vaøo nhöõng chi ly, phöùc taïp nhö vaên hoùa, giaùo duïc, taäp quaùn, gia ñình, taâm lyù, söùc khoûe cuûa caû chuû theå xeùt ñoaùn vaø khaùch theå bò ñoaùn xeùt?
Moät nghòch caûnh thoâng thöôøng, nhöng ñaùng sôï naèm aån kín trong toâi ñoù laø tình caûm cuûa mình. Thöông ai toâi muoán laøm vöøa loøng ngöôøi ñoù. Toâi nhôù. Toâi mong. Neáu noãi nhôù caøng saâu vaø noãi mong caøng cao thì nhöõng sai laàm maø toâi saün saøng laøm ñeå chieàu loøng ngöôøi ñoù caøng naëng. Tình caûm coù söùc ma thuaät che môø lyù trí vaø ñaåy yù chí vaøo haønh ñoäng cuoàng daïi. Noù quaù nheï nhaøng neân toâi khoâng nghe tieáng ñoäng. Noù quaù saéc neân toâi khoâng thaáy veát thöông. Xeùt ñoaùn cuûa toâi khoâng sao traùnh khoûi "caên cöù vaøo xaùc thòt maø xeùt ñoaùn".
*
* *
Laïy Chuùa, con khoâng theå nhìn thaáu suoát taâm hoàn tha nhaân ñöôïc, vì theá xeùt ñoaùn cuûa con bao giôø cuõng laø xeùt ñoaùn "caên cöù vaøo xaùc thòt". Caên cöù vaøo xaùc thòt thì coù sai laàm. Khi con xeùt ñoaùn sai laàm laø con gaây baát coâng cho keû khaùc. Xeùt ñoaùn cuûa con khoâng laøm tha nhaân ra xaáu theâm, nhöng haäu quaû cuûa noù laø laøm con maát bình an. Taâm hoàn con khoâng coøn thanh thaûn, töôi saùng nöõa, maø vöông vaán vì nhöõng yù nghó ñen toái. Con ñaõ töï ñem maûnh trôøi u aùm maëc laáy hoàn mình.
Töø yù nghó xaáu veà tha nhaân seõ laøm con xa tha nhaân. töø choã xa cho ñeán choã noùi theâm veà tha nhaân nhöõng ñieàu hoï khoâng coù laø moät böôùc raát gaàn. Töø ñoù, böùc töôøng ngaên caùch cöù theá maø xaây cao. Nghi kî loang ra nhö moät veàt daàu, laøm hoen oá taát caû hoà nöôùc xinh ñeïp cuûa cuoäc soáng. Khi con xaây töôøng cuõng ngaên caùch chính mình. Thí duï, Phuùc AÂm ñaõ thuaät laïi thaùi ñoä cuûa Pharisieâu. "Caùc ngöôøi thu thueá cuøng nhöõng keû toäi loãi thöôøng lui tôùi beân Ngaøi ñeå nghe Ngaøi. Vaø Bieät Phaùi keâu traùch. Hoï noùi: oâng aáy tieáp nhaän quaân toäi loãi vaø cuøng aên vôùi chuùng" (Lc 15,1-2). Thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi Pharisieâu luoân luoân laø xeùt ñoaùn. Xeùt ñoaùn ñem ñeán ñoái nghòch. Pharisieâu ñaõ töï taùch bieät hoï ra, nhöng söï taùch bieät naøy laïi coâ laäp chính hoï vôùi aân suûng thieâng lieâng laø chính Chuùa.
Phuùc AÂm daïy veà xeùt ñoaùn
Chæ coù Chuùa môùi thaáu suoát taâm hoàn moïi ngöôøi, neân Chuùa Cha ñaõ daønh quyeàn xeùt xöû cho moät mình Chuùa maø thoâi: "Moïi vieäc xöû aùn ban cho Con" (Yn 5,22). Nhö theá, khi con phaùn ñoaùn ñeå xeùt xöû veà moät ngöôøi laø con giaønh quyeàn ñoù cuûa Chuùa. Thaùnh Yacoâbeâ cuõng vieát: "Xeùt ñoaùn anh em laø xeùt ñoaùn Leà Luaät. Neáu ngöôi xeùt ñoaùn Leà Luaät thì ngöôi khoâng coøn laø keû giöõ Luaät, maø laø Thaåm Phaùn. Chæ coù moät Ñaáng laäp Luaät vaø laø Thaåm Phaùn, Ñaáng coù quyeàn cöùu roãi vaø tieâu dieät. Ngöôi laø ai maø daùm xeùt ñoaùn ñoàng loaïi" (Yc 4,11-12). Con laáy quyeàn khoâng thuoäc veà con laø con ñaõ taùi laäp laïi toäi cuûa Adong, Evaø ngaøy xöa laø "muoán trôû neân nhö Thieân Chuùa bieát caû toát xaáu" (Kn 3,5). YÙ nghóa saâu xa cuûa toäi xeùt ñoaùn laø ôû ñoù, chöù khoâng phaûi chæ laø gaây baát coâng.
Vôùi tieâu chuaån cuûa xaõ hoäi, khi thaáy moät ngöôøi sa ngaõ, xaõ hoäi keát aùn ngay. Keû bò keát aùn thì ñau khoå moät mình. Nhöng nguyeân nhaân cuûa sa ngaõ coù theå laø do moät ngöôøi khaùc ñaõ raûi gai xuoáng loái ñi cuûa hoï. Bieát ñaâu nhöõng gai ñoù ñaõ do chính con gaây ra.
Hoaøn caûnh, löông taâm cuûa moät ngöôøi laø vuøng ñaát voâ cuøng thaùnh, con khoâng theå daüm chaân vaøo ñöôïc, chæ coù Chuùa maø thoâi.
Chuùa ñaõ caên daën con trong Phuùc AÂm thaùnh Yoan raát chi tieát: "Ta khoâng xeùt xöû ai, vaø neáu ta coù xeùt xöû, thì aùn cuûa Ta chaân thaät, vì Ta khoâng chæ moät mình nhöng coù Ta vaø Ñaáng ñaõ sai Ta" (Yn 8,15-16). Trong moïi bieán coá, Chuùa caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha, roài thi haønh yù cuûa Chuùa Cha. Rieâng vieäc xeùt xöû, thì chaúng nhöõng Chuùa xeùt xöû theo yù Chuùa Cha, hôn nöõa, Chuùa khoâng xeùt xöû moät mình, maëc duø ñaõ ñöôïc Chuùa Cha trao quyeàn, maø Chuùa laïi coøn xin Chuùa Cha xeùt xöû cuøng vôùi mình. Caùch cö xöû caån thaän cuûa Chuùa laøm con lo sôï vì ñaõ bao laàn con quaù coi thöôøng, xeùt xöû tha nhaân.
Thaùnh Phaoloâ cuõng caên daën con: "Chính ñieàu ngöôi xeùt ñoaùn keû khaùc, ngöôi keát aùn chính mình ngöôi" (Rom 2,1). Vaø khi con xeùt ñoaùn ngöôøi khaùc laø con "khinh thöôøng kho taøng phong phuù laø loøng nhaân töø, kieân nhaãn vaø quaûng ñaïi cuûa Chuùa" (Rom 2,4).
- Neáu con caàn loøng nhaân töø cuûa Chuùa ñoái vôùi con thì taïi sao laïi khinh thöôøng loøng nhaân töø cuûa Chuùa vôùi ngöôøi khaùc?
- Neáu con caàn loøng kieân nhaãn cuûa Chuùa ñeå con coù thôøi gian laøm laïi cuoäc ñôøi sau khi laàm loãi thì taïi sao con laïi khinh thöôøng loøng kieân nhaãn cuûa Chuùa vôùi ngöôøi khaùc?
- Neáu con caàn loøng quaûng ñaïi cuûa Chuùa ñoái vôùi sa ngaõ cuûa con thì taïi sao con laïi khinh thöôøng loøng quaûng ñaïi cuûa Chuùa vôùi ngöôøi khaùc?
Laïy Chuùa, con caàn ôn Chuùa raát nhieàu ñeå kìm haõm mình khi con muoán xeùt ñoaùn keû khaùc, vì ñaây laø lôøi môøi goïi caùm doã raát nguy hieåm, noù ñaõ gaây neân bieát bao ñoå vôõ, xa caùch. Moät thöù caùm doã raát nguy hieåm ñöôïc bao boïc baèng nhöõng lyù do heát söùc tinh vi.