Hoïc Vaø Haønh - Tri Thöùc
Ngöôøi Trung Quoác coù caâu noùi raát laø yù nghóa: "Hoc ñeán giaø, soáng tôùi giaø". Coù nghóa laø hoïc hoaøi hoïc maõi, hoïc cho ñeán giaø, raâu toùc baïc phô cuõng coøn hoïc. Muøa thi Ñaïi hoïc naêm 1999 taïi Ñaøi Loan, coù moät cuï giaø 84 tuoåi, tay xaùch naùch mang... saùch ñi thi ñaïi hoïc vôùi tuïi con chaùu, ñöôïc baùo chí coi nhö maãu möïc cuûa tri thöùc. Con ngöôøi ta ai cuõng soáng ñeán giaø thì... cheát, nhö theá cuõng coù nghóa laø hoïc cho ñeán luùc cheát môùi thoâi vaäy! Ñuùng laø moät caâu thaønh ngöõ raát coù aán töôïng.
Söï hoïc thì voâ cuøng, xaõ hoäi thì phöùc taïp, khoa hoïc kyõ thuaät thì phaùt trieån nhanh nhö phuø thuûy bieán hoùa, maø ñôøi ngöôøi thì coù haïn. Vì theá, coù ngöôøi hoïc caû ñôøi khoâng bieát meät, caøng hoïc caøng thaáy mình chöa hoïc, vaø thaáy mình chöa hoïc thì phaûi hoïc, nhö vaäy khoâng phaûi laø hoï hoïc caû ñôøi sao? Vaø cuõng coù ngöôøi môùi hoïc xong moät vaøi moân caên baûn khoâng ñuû ñeå... daèn tuùi, maø ñi ñaâu cuõng khoe khoang, loøe loeït vôùi moïi ngöôøi raèng mình ñaõ hoïc xong heát caû roài. Nhöng moät tôø baùo ñoïc cuõng khoâng heát moät haøng chöõ, vaø khoâng bao giôø rôø tôùi moät quyeån saùch gì khaùc, ngoaïi tröø duy nhaát moät quyeån saùch giaùo khoa.
Taïi tröôøng ñaïi hoïc toâi coù quen moät vaøi baïn treû, ñoái vôùi hoï vieäc hoïc raát laø quan troïng, ngoaøi vieäc hoïc chính thöùc ôû nhaø tröôøng, hoï coøn ñoïc raát nhieàu saùch baùo, nhöõng giôø nghæ, hoï ngoài "lyø" caû ngaøy trong thö vieän ñoïc raát nhieàu taùc phaåm vaên chöông vaø saùch kyû thuaät, vaäy maø hoï vaãn caûm thaáy mình laïc haäu. Toâi cuõng thaáy coù raát nhieàu linh muïc, ngoaøi vieäc nghieân cöùu Thaùnh Kinh, soaïn baøi giaûng, caùc vò aáy coøn ñoïc nhöõng taùc phaåm "ñôøi", vì caùc vò aáy cho raèng, caàn caäp nhaät hoùa kieán thöùc môùi mong höôùng daãn caùc "con chieân" coù trí thöùc trong hoï ñaïo cuûa mình, maø khoâng sôï bò noùi: "Chuyeän naày (chuyeän cuûa xaõ hoäi) caùc cha bieát gì maø noùi".
Hoïc, khoâng phaûi laø laõnh nhaän taám baèng toát nghieäp roài ñem noù "gaùc leân giaøn khoùi", roài thoûa maõn vôùi caùi "maûnh giaáy voâ tri" aáy maø khoâng theøm hoïc hoûi theâm trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, khoâng theøm ngoù ñeán moät quyeån saùch, moät tôø baùo, thì coi nhö maát ñi 3/4 cuoäc ñôøi. Ñaùng tieác thaät!
Caùi gì cuõng phaûi hoïc, ôû ñôøi caùi gì cuõng ñaùng ñeå cho chuùng ta hoïc, ñöøng noùi toâi khoâng coù thôøi giôø ñeán tröôøng ñeå hoïc, cuõng ñöøng ñoå loãi taïi toâi khoâng coù giôø ñeå hoïc. Ñeán tröôøng ñeå hoïc, ñoù laø moät caùch hoïc ñeå laáy baèng caáp, ñeå "coi" trình ñoä chuyeân caàn, hoïc löïc cuûa ngöôøi ñi hoïc, nhöng cuõng coù khi chöa chaéc ñaõ ñuùng 100%, bôûi vì coù nhieàu ngöôøi luùc ñi hoïc thì ngoài xe con (loaïi xe 4 choå ngoài sang troïng, maø caùc nhaø baùo hay noùi) coù taøi xeá laùi, thay vì laùi ñeán tröôøng hoïc, thì laùi "loän ñöôøng" ñeán nhaø haøng, vuõ tröôøng, cafe maùy laïnh, haùt ka-ra-oâ-keâ gaùc tay vôùi maáy "em". Roài ñeán kyø thi khaûo, ñieåm danh caû... nöûa ngaøy maø chaúng thaáy maët maøy ñaâu caû, nhöng cuõng coù taám baèng toát nghieäp loaïi öu nhö ai vaäy (mua ñöôïc baèng tieàn baïc), vaø taám baèng naày trôû thaønh "maûnh giaáy voâ tri" chöùng nhaän moät ñaàu oùc voâ tri ñuùng nhö cuûa hoï vaäy. Hoïc nhö theá thì ôû nhaø laøm vöôøn ñeå troàng rau caûi, nuoâi gaø vòt phuï cho vôï con e raèng coù ích lôïi cho gia ñình vaø cho nöôùc nhaø hôn.
Chuùng ta cuõng ñöøng noùi laø khoâng coù thôøi gian ñeå hoïc. Coù raát nhieàu baïn treû, sau moät ngaøy laøm vieäc vaát vaû, toái ñeán laïi caép saùch ñeán tröôøng hoïc theâm sinh ngöõ, trau doài kieán thöùc, hi sinh nhöõng tieäc traø, hi sinh nhöõng giôø beân ngöôøi yeâu, ñuùng laø nhöõng maãu göông ñaùng ñeå cho chuùng ta khaâm phuïc.
Hoài toâi coøn ôû nôi phaân hoäi vieän cuûa nhaø doøng taïi Vieät Nam, cöù moãi ngaøy chuû nhaät laø caùc anh em trong doøng ñöôïc ra caùc giaùo xöù giuùp, coù giaùo xöù môøi anh em ñeán giuùp sinh hoaït thieáu nhi, coù anh em thì veà giuùp cho cha boá cuûa mình. Coù moät thaày noï, moãi laàn ñi giuùp xöù xong trôû veà nhaø khoe vôùi toâi laø hoâm nay cha boá cho 500 ngaøn ñoàng xaøi chôi, laàn khaùc thì cho vaøi chuïc ngaøn mua ñoà laët vaët.v.v... chöù toâi chöa heà nghe thaày aáy noùi cha boá nhaéc nhôû hoïc haønh theá naøo, hoaëc khuyeân baûo ra sao trong ñôøi soáng tu trì cuûa mình, hoaëc truyeàn ñat kinh nghieäm muïc vuï cho mình!!
Traùi laïi coù nhöõng cha boá thì khoâng nhöõng quan taâm ñeán vieäc hoïc, maø luoân quan taâm ñeán ñôøi soáng tu ñöùc cuûa ñöùa con maø mình chòu traùch nhieäm cho ñi tu, duø noù phuïc vuï nôi ñaâu chaêng nöõa. Toâi may maén ñöôïc moät vò linh muïc ñôõ ñaàu (cha boá), ngaøi ñuùng laø moät nhaø moâ phaïm, trong 13 naêm giuùp xöù cho ngaøi, hình nhö moïi khaû naêng tieàm taøng trong toâi ñeàu nhôø ngaøi maø phaùt trieån, khi giao coâng vieäc cho toâi, ngaøi khoâng bao giôø thuùc eùp, khoâng bao giôø kieåm soaùt, maëc toâi muoán laøm nhö theá naøo ñoù thì laøm, mieãn laø khoâng sai chuû ñeà, khoâng laïc ñaïo vaø taêng theâm söï hieåu bieát cho giaùo daân laø toát. Nhöng khoâng phaûi vì theá maø ngaøi khoâng quan taâm ñeán coâng vieäc cuûa toâi laøm, cöù moãi laàn toâi "bí", thì ngaøi ñaõ chuaån bò hoå trôï, hoaëc nhöõng luùc meät quaù toâi laøm qua loa cho xong, thì ngaøi nheï nhaøng chæ cho toâi nhöõng caùi chöa toát, bôûi vì ngaøi chæ bieát toâi chæ coù theå laøm tôùi söùc ñoù maø thoâi. Ngaøi luoân nhaéc nhôû toâi phaûi hoïc, hoïc ñeå laøm, vaø laøm ñeå hoïc, vaø caùch hoïc ñaàu tieân cuûa toâi laø ñoïc baùo, vaø neáu nhö ngaøy naøo maø toâi khoâng ñoïc saùch hay ñoïc baùo, thì con ngöôøi toâi ueå oaûi khoù chòu nhö ngöôøi thieáu... cafe vaäy. Toâi vaãn coøn nhôù maõi caâu ngaøi noùi vôùi toâi: "Caàn phaûi hoïc, khoâng hoïc hoï seõ khinh". Hoï ñaây, chính laø nhöøng ngöôøi lôùn tuoåi trong giaùo xöù ñaõ hoïc xong lôùp 12 thôøi cheá ñoä tröôùc, raát ngang taøng vôùi trình ñoä "cao trung" cuûa mình. Hoâm nay toâi cuõng muoán noùi vôùi caùc baïn treû nhö theá, caàn phaûi hoïc, hoïc nhö theå chöa bao giôø ñöôïc ñi hoïc, hoïc caùch haêng say, hoïc vôùi muïc ñích roõ raøng: Phuïc vuï.
Chuùng ta noùi laø khoâng coù thôøi giôø ñeå hoïc, nhöng chuùng ta coù raát nhieàu giôø ngoài lai rai trong quaùn cafe haøng tieáng ñoàng hoà maø khoâng bieát chaùn, con ñöôøng ñeán tröôøng tuy gaàn maø xa, nhöng con ñöôøng ñeán vuõ tröôøng ka-ra-oâ-keâ, quaùn nhaäu, ñeán cafe oâm, tuy xa maø gaàn. Theá môùi bieát, xa hay gaàn khoâng phaûi taïi khoâng gian, ñòa hình hay ñòa theá, maø chính laø taïi loøng ta vaäy.
Hoïc ñeå bieát, hoïc ñeå thöïc haønh caùi mình bieát, ñem caùi hoïc giuùp ích cho mình, cho gia ñình vaø cho xaõ hoäi, chuùng ta goïi laø thöïc haønh. Hoïc maø khoâng thöïc haønh thì khoâng phaùt huy ñöôïc caùi hay caùi toát cuûa caùi ñaõ hoïc, hoïc vaø haønh phaûi luoân ñi vôùi nhau nhö hình vôùi boùng. Caàm caùi vaên baèng baùc só trong tay, maø khoâng ñi thöïc taäp, khoâng thöïc haønh ngheà baùc só, thì laøm sao maø chöõa cho ngöôøi beänh, vaø chính baûn thaân cuõng khoâng daùm töï tin nôi mình nöõa, thì sao goïi laø baùc só laønh ngheà ñöôïc?
Baát kyø hoïc moân gì, ngheà gì, vieäc gì, cuõng ñeàu phaûi thöïc haønh môùi mong "nhaát ngheä tinh, nhaát thaân vinh" ñöôïc. Khoâng ai ñeán chöõa beänh nôi moät baùc só "coøn non" tay ngheà, cuõng chaúng ai ñeán nhaø ngöôøi ngheøo ñeå vay möôïn vaøng baïc caû. Nhöng ngöôøi ta chæ ñeán chöõa beänh nôi vò baùc só giaøu kinh nghieäm, vaø phoù sinh maïng mình trong tay hoï.
Söï hoïc, noùi maõi khoâng cuøng, chæ mong chuùng ta bieát lôïi duïng thôøi gian, hoaøn caûnh vaø moïi phöông tieän ñeå hoïc taäp, ñeå môû mang kieán thöùc, theâm tri thöùc cho mình vaø ñeå mình khieâm toán hôn. Taïi sao laïi khieâm toán hôn? Thöa, taïi vì caøng hoïc thì caøng thaáy mình ngu, caøng thaáy mình caàn phaûi hoïc, maø ñaõ bieát mình ngu caàn phaûi hoïc, thì laøm sao maø veânh veânh töï ñaéc, kieâu ngaïo vôùi anh em chöù?
Toâi coù tham döï moät buoåi leå toát nghieäp cuûa caùc sinh vieân thaàn hoïc taïi vieän thaàn hoïc cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Phuï Nhaân-Ñaøi Loan, trong baøi phaùt bieåu cuûa mình, linh muïc vieän tröôûng (doøng Teân) vieän Thaàn hoïc ñaõ noùi: "Sau ba naêm hoïc, vôùi nhöõng laàn thi cöû, nhöõng lo laéng, nhöõng vui buoàn..., hình nhö chuùng ta caûm thaáy mình hieåu raát ít trong nhöõng gì mình ñaõ hoïc ñöôïc..." Ngaøi laø moät chuyeân gia veà khoa luaân lyù (laø giaùo sö cuûa toâi veà moân luaân lyù söï soáng) kieán thöùc thaâm saâu, ñaõ khieâm toán phaùt bieåu nhö theá ñeå nhaén nhuû caùc linh muïc töông lai, caùc tu só nam nöõ vaø giaùo daân, luoân tìm toøi nghieân cöùu vaø phaùt huy nhöõng gì mình ñaõ gaët haùi ñöôïc taïi vieän Thaàn hoïc naày.
Nhö vaäy, coù phaûi laø caøng hoïc caøng thaáy mình doát khoâng chöù?
Lm. Nhaân Taøi, csjb