Nhöõng Ngöôøi Löõ Haønh Treân Ñöôøng Hy Voïng
cuûa Ñöùc Hoàng Y Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Vaên Thuaän
24- Hoïc
1. Thaønh quaû cuûa loøng khieâm toán hoïc hoûi
* Muoán tieán kòp, tieán nhanh, tieán vöõng treân ñöôøng hy voïng, con phaûi hoïc (ÑHV 557).
* Hoïc ñeå bieát. Hoïc ñeå canh taân. Hoïc ñeå phuïc vuï. Hoïc ñeå yeâu meán (ÑHV 560).
* Khoâng thoâng thaïo, con deã töï phuï vaø tuyeân boá taùo baïo. Tröôøng hôïp con coù ñòa vò, con caøng deã aûo töôûng con thoâng thaïo hôn nöõa. Ñaïi hoïa cho con vaø cho nhieàu ngöôøi vì söï baát löïc ngaïo ngheã cuûa con (ÑHV 576).
* Taøi khoâng ñuû, phaûi coù ñöùc. Taøi cuûa con ngöôøi kieâu caêng, khoù chòu, chæ ñeå xöû duïng vôùi maùy moùc vaø chaát hoùa hoïc, chöù khoâng ñeå yeâu thöông thuyeát phuïc ngöôøi khaùc (ÑHV 577).
Khi ñöôïc boå nhieäm laøm Hoàng Y Toång Giaùm muïc thaønh Milanoâ, Ñöùc Cha Ratti (sau naøy laø Giaùo hoaøng Pioâ XI) raát laáy laøm baên khoaên, lo laéng; bôûi vì tuy laø moät ngöôøi raát thoâng minh thaùnh thieän, nhöng chuyeân moân cuûa ngaøi laø ngaønh ngoaïi giao vaø ñaëc bieät laø ngaønh thö vieän (ngaøi ñaõ quaûn thuû thö vieän Vatican trong nhieàu naêm); caùc coâng vieäc muïc vuï cuûa giaùo xöù, giaùo phaän ñoái vôùi ngaøi thaät laø vaán ñeà raát môùi!
Bôûi theá, khi môùi veà nhaän giaùo phaän, trong suoát saùu thaùng ñaàu, ngaøi ñaõ khieâm toán môøi oâng chuû tòch Coâng giaùo Tieán haønh ngaøy ngaøy ñeán Toaø Giaùm muïc daïy veõ cho ngaøi veà phong traøo ñoù: tinh thaàn, cô caáu, toå chöùc, chi tieát cuûa moãi ngaønh cuõng nhö nhöõng thaønh coâng vaø thaát baïi cuûa phong traøo trong thôøi gian tröôùc. Theá roài, chæ 6 thaùng sau "thaày daïy" cuûa ngaøi "heát chöõ", ñaønh phaûi coâng nhaän "hoïc troø" ñaõ bao quaùt, toång hôïp ñöôïc moïi vaán ñeà, chieàu saâu cuõng nhö chieàu roäng. Baây giôø Ñöùc Hoàng Y Ratti môùi baét ñaàu ngoài laïi cuøng caùc chieán só haêng say trong giaùo phaän ñeå vaïch chöông trình vaø ra söùc thöïc hieän nhöõng quyeát ñònh ñoäc ñaùo do ngaøi ñeà xöôùng. Coâng vieäc muïc vuï ñöôïc tieán haønh caùch mau leï, thaønh coâng, ñem laïi phaán khôûi vaø nieàm tin töôûng cho moïi ngöôøi.
Maáy naêm sau, ngaøi ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng döôùi danh hieäu laø Pioâ XI. Trong suoát 17 naêm treân ngoâi Giaùo Hoaøng, ngaøi ñaõ maïnh meõ xuùc tieán khaép nôi vaán ñeà Coâng giaùo Tieán haønh. Döôùi söï höôùng daãn saùng suoát cuûa ngaøi, moät ñaø tieán môùi meû ñaõ ñöa nhöõng taâm hoàn trai treû noàng nhieät lao mình vaøo caùc hoaït ñoäng toâng ñoà ngay giöõa loøng traàn theá, taïi nhöõng moâi tröôøng kyø dieäu ñang môû ra tröôùc maét hoï giöõa thaäp nieân 1930-1940. Ai ai cuõng caûm nghieäm moät nguoàn sinh löïc töôi vui môùi meû ñang aøo aït thoåi vaøo, laøm rung chuyeån caû Thaân mình Hoäi Thaùnh, ñeán noãi moïi ngöôøi ñeàu ñoàng thanh kính taëng ngaøi danh hieäu: "Giaùo Hoaøng cuûa Coâng giaùo Tieán haønh ". Ñöùng tröôùc söï kieän aáy, nhieàu ngöôøi laàm töôûng Ñöùc Pioâ XI ñaõ coù moät chuoãi ñôøi daøy ñaëc kinh nghieäm veà Coâng giaùo Tieán haønh; coù ngôø ñaâu thaønh quaû aáy chính laø con ñeû cuûa moät loøng khieâm toán kieân trì hoïc hoûi vaø cuûa söï can ñaûm thöïc hieän ñuùng luùc, khoâng quaûn ngaïi nhöõng khoù khaên, gian khoå...
2. Treân ngoâi Giaùo Hoaøng vaãn coøn hoïc hoûi
* Laøm vieäc! Hoïc vaø haønh khoâng lìa nhau. Con seõ gaàn thöïc teá hôn, con seõ thaáy: noùi deã, laøm khoù; con seõ bôùt pheâ bình, con seõ gia taêng xeùt mình (ÑHV 567).
* Con hoûi "Hoïc ñeán bao giôø?" - Hoïc luoân maõi. Theá giôùi bieán chuyeån, töôûng söï hieåu bieát cuûa mình voâ haïn (ÑHV 580).
Ñöùc Pioâ XII laø moät vò Giaùo Hoaøng raát thaùnh thieän, ñaïo ñöùc ñoàng thôøi cuõng laø moät baäc trí thöùc vó ñaïi. Ngaøi vöøa hoïc vöøa haønh suoát ñôøi. Haèng ñeâm, ngoïn ñeøn cuoái cuøng cuûa thaønh phoá Roma bao giôø cuõng laø ñeøn phoøng cuûa Ñöùc Pioâ XII. Noù chæ lòm taét khi ñoàng hoà thong thaû goõ moät tieáng.
Ñöùc Pioâ XII hoïc trong saùch vôû, qua caùc chuyeân gia, baùc hoïc cuõng nhö töø nhöõng kinh nghieäm phong phuù ñaõ ñang cuûa cuoäc soáng. Neáu ñoïc laïi caùc dieãn vaên cuûa ngaøi, ta seõ thaáy ngaøi ñeà caäp ñeán raát nhieàu vaán ñeà moät caùch heát söùc saâu saéc: töø nhöõng vaán ñeà toân giaùo, thaàn hoïc, Thaùnh Kinh, ñeán caùc ñeà taøi chính trò, kinh teá, khoa hoïc, kyõ thuaät, xaõ hoäi, gia ñình, ngheà nghieäp, chieán tranh, hoøa bình... Ai cuõng bieát 4 giôø chieàu laø luùc ngaøi ñi baùch boä trong vöôøn Vatican vaø ñoïc laïi baøi dieãn vaên cuûa nhöõng ngaøy sau. Ñöùc Pioâ XII coøn coù bieät taøi veà ngoaïi ngöõ. Nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi, luùc ngaøi ñaõ ngoaøi 80 tuoåi, ngaøi vaãn coøn hoïc theâm nhieàu ngoaïi ngöõ. Trong caùc buoåi trieàu yeát, giaùo daân raát laáy laøm sung söôùng ngaïc nhieân moãi laàn nghe ngaøi noùi theâm moät ngoaïi ngöõ môùi.
Caùc dieãn vaên cuûa ngaøi laø nhöõng taøi lieäu raát quyù giaù ñaõ ñöôïc Coâng ñoàng Vatican II tham khaûo trích daãn raát roäng raõi. Ngaøi thöôøng noùi: "Caùm ôn Chuùa ñaõ cho cha soáng ñeán ngaøy hoâm nay, trong moät theá giôùi bieán chuyeån nhanh choùng vôùi nhieàu ñau thöông phöùc taïp, vì nhôø ñoù, cha coù dòp hoïc hoûi maõi vaø daán thaân phuïc vuï nhieàu hôn".
3. Pheùp laï khoâng chaám döùt noã löïc
* Ai coù möôøi neùn phaûi laøm lôïi möôøi neùn. Ai coù naêm neùn phaûi laøm lôïi naêm neùn. Ai coù moät neùn cuõng phaûi laøm lôïi moät neùn (ÑHV 561).
* Traùch nhieäm caøng cao maø thieáu khaû naêng ngheà nghieäp caøng khoác haïi. Con muoán phoù maïng trong tay moät phi coâng, moät baùc só khoâng kinh nghieäm khoâng? (ÑHV 564).
Ñoïc truyeän thaùnh Phanxicoâ Xavieâ, ta thaáy ñeå ñem Tin Möøng cho löông daân, coù luùc Chuùa ban cho thaùnh nhaân noùi thöù tieáng maø moïi ngöôøi daân baûn xöù ai cuõng nghe nhö tieáng noùi cuûa mình; vaø cuõng laém khi "chaân öôùt chaân raùo" ñeán moät xöù laï, ngaøi ñaõ phaûi duøng thoâng ngoân ñeå giaûng ñaïo.Theá nhöng, chôù queân raèng thaùnh nhaân ñaõ phaán ñaáu raát nhieàu ñeå hoïc theâm ngoaïi ngöõ. Chính ngaøi ñaõ ñöa ra nguyeân taéc sau ñaây cho caùc nhaø truyeàn giaùo thuoäc quyeàn ngaøi: "Trong moät thôøi gian nhaát ñònh, phaûi coá gaéng hoïc thuoäc thoå ngöõ cuûa vuøng mình phuï traùch. Neáu ai löôøi bieáng khoâng ñaït ñöôïc yeâu caàu, thì maëc duø ôû trong tình traïng khan hieám thöøa sai, cuõng phaûi göûi traû ngöôøi aáy veà laïi AÂu chaâu!".
4. Thieân taøi phaûi ñi ñoâi vôùi ñöùc haïnh
* Xem ngheà nghieäp con laø moät ôn thieân trieäu thöïc hieän yù Chuùa giöõa xaõ hoäi, con seõ thaùnh hoùa ngheà con. (ÑHV 565).
* Hy sinh cho ngheà nghieäp, taän tuïy vôùi vaên hoùa, phuïc vuï khoa hoïc, cao ñeïp laém; nhöng con nhôù ñaây laø phöông tieän, khoâng phaûi laø cuøng ñích (ÑHV 566).
Nhöõng ai chuyeân veà ñieän vaø voâ tuyeán ñieän khoâng theå khoâng bieát nhaø baùc hoïc Marconi (1874-1937). Chính oâng ñaõ xaây döïng hoaøn chænh ñaøi phaùt thanh Vatican vaø laø moät ngöôøi baïn chí thaân cuûa Ñöùc Pioâ XI.
Ngöôøi ta keå laïi raèng, chính Marconi laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ tìm ra "moät thöù aùnh saùng bí maät, coù söùc maïnh huûy dieät gheâ hoàn". Moät hoâm, oâng mang phaùt minh aáy ra thí nghieäm cho nhaø ñoäc taøi Phaùtxít Mussolini xem. Moät cuoäc taäp traän giaû coù quaân ñoäi, vuõ khí, chieán xa... ñöôïc döïng leân. OÂng Marconi vaø Mussolini cuøng ngoài trong moät chieác xe ôû ñaøng xa phía tröôùc. Khi ñaõ boá trí saün saøng ñaâu vaøo ñaáy, baøn tay Marconi nheï baám vaøo nuùt phoùng "tia saùng môùi laï" aáy ra thì... gheâ rôïn thay, toaøn theå binh só trong phaïm vi luoàng saùng chieáu qua ñeàu ngaõ laên ra cheát, xe taêng, vuõ khí laäp töùc ngöng hoaït ñoäng. Mussolini thích chí la leân: "Thaønh coâng myõ maõn!" vaø yeâu caàu nhaø baùc hoïc Marconi trao ngay taát caû taøi lieäu veà tia saùng aáy cho oâng. Mussolini thaàm nghó: "Vôùi vuõ khí naøy trong tay, töø nay ta seõ baù chuû AÂu chaâu vaø caû theá giôùi!" Ngöôïc laïi, Marconi moät nhaø baùc hoïc chaân chính, coù löông taâm Coâng giaùo, thì laïi nghó raèng: "Ñaây laø moät thaønh töïu lôùn lao cuûa khoa hoïc, nhöng neáu maø sa vaøo tay nhöõng teân ñoäc taøi Phaùtxít thì noù trôû thaønh vuõ khí voâ cuøng khuûng khieáp vaø seõ ñem laïi nhieàu haäu quaû khoâng sao löôøng ñöôïc". Maáy ngaøy sau ñoù, Mussolini caøng thuùc giuïc, Marconi caøng nhaån nha keùo daøi thôøi gian höùa heïn theâm. Roài ngaøy ngaøy nhaø baùc hoïc leo leân moät chieác thuyeàn con löõng lôø troâi doïc theo bôø bieån... Töø xa ngöôøi ta seõ laàm töôûng ñoù laø moät khaùch thanh thaûn nhaøn du; nhöng nhìn kyõ, hoï seõ thaáy moät khuoân maët aâu saàu ñang traàm tö nghó ngôïi: "Laøm sao toâi coù theå trao nhöõng coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc aáy vaøo tay nhöõng teân ñoäc taøi Phaùtxít ñöôïc!"
Theá roài, Marconi cuoái cuøng ñaõ ñi ñeán moät quyeát ñònh can ñaûm.
Khoâng maáy ngaøy sau, ngöôøi ta nghe tin oâng cheát moät caùch ñoät ngoät, mang theo taát caû moïi bí maät xuoáng ñaùy moà. Tuy maøn bí aån vaãn bao truøm leân caùi cheát aáy, nhöng nguyeân nhaân vaø thuû phaïm gaây neân noù, ai cuõng ñoaùn ra ñöôïc deã daøng!
5. Khoa hoïc phuïc vuï ñöùc tin
* Giôø hoïc laø giôø caàu nguyeän. (ÑHV 558).
* "Haõy meán Chuùa vôùi taát caû quaû tim con, vôùi taát caû taâm hoàn con, vôùi taát caû söùc löïc con, vôùi taát caû trí khoân con." Chöa hoïc ñeå phuïc vuï ñuùng möùc, con chöa meán Chuùa. (ÑHV 559).
* Hoïc ñaây khoâng phaûi laø vaøo lôùp hay vaên chöông khoa hoïc. Hoïc laø luyeän khaû naêng cuûa con, ngheà nghieäp cuûa con cho tinh vi, hieän ñaïi (ÑHV 562).
* Thanh nieân, ñôøi con ñaày hy voïng, haêng say luyeän ñöùc vaø reøn taøi. Bao nhieâu phaán khôûi vaø töôi saùng vì con thao thöùc vöôn leân lyù töôûng toâng ñoà, moâi tröôøng cuûa con. (ÑHV 570).
* Leân phi cô, nhìn xe coä, nhaø cöûa, ngöôøi ta, loaøi vaät, nhö ñoà chôi cuûa luõ treû; leân nguyeät caàu môùi thaáy ñòa caàu nhoû beù. Ngöôøi caøng hoïc hoûi thoâng minh, caøng khieâm toán, caøng muoán hoïc theâm (ÑHV 571).
* Nhieàu ngöôøi coâng giaùo thoâng minh moät khi sinh hoaït giöõa xaõ hoäi laïi giaáu dieám tính caùch coâng giaùo cuûa mình. Ñoù laø haïng "coâng giaùo sô-mi", tieän ñaâu thay ñoù (ÑHV 574).
Ñaàu theá kyû XX naøy, caùc nhaø khoa hoïc, kyõ thuaät ñaõ boû döôùi ñaùy bieån moät daây caùp noái lieàn AÂu chaâu vaø Myõ chaâu. Keå töø ñoù, ñeå lieân laïc, ngöôøi ta khoâng caàn gôûi thô laâu ngaøy maø chæ caàn ñieän thoaïi ngay cho nhau laø coù theå thoâng baùo tin töùc trong voøng moät vaøi phuùt.
"Seõ khaùnh thaønh ñöôøng ñieän thoaïi naøy baèng lôøi gì ñaây?, ñoù laø caâu hoûi maø caùc nhaø khoa hoïc ñaõ ñaët ra. Cuoái cuøng, löông cuõng nhö giaùo, taát caû ñeàu nhaát trí: Lôøi noùi ñaàu tieân cuûa Ñaïi Taây Döông seõ laø: "Vinh danh Thieân Chuùa treân caùc taàng trôøi, bình an döôùi theá cho ngöôøi (thieän taâm) Chuùa thöông".
Ngaøy 21.7.1969, luùc Neil Armstrong, con ngöôøi ñaàu tieân ñaët chaân leân maët nguyeät caàu, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ muoán ñaët treân aáy moät vaøi kyû nieäm cho theá heä mai sau. Hoï ñaõ môøi caùc vò Nguyeân Thuû quoác gia moãi ngöôøi vieát moät böùc thoâng ñieäp ngaén ñeå hoï ghi khaéc vaøo moät chieác dóa nhoû ñaëc bieät, laøm baèng chaát silicon maàu xaùm. Caùc böùc thoâng ñieäp ñeàu ñöôïc chuïp vaø thu nhoû laïi chæ coøn baèng caùi chaám noû xíu, phaûi duøng kính hieån vi môùi ñoïc ñöôïc. Thoâng ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phao loâ VI khôûi ñaàu vôùi caâu nhaäp ñeà trong Tin Möøng Thaùnh Gioan: "Luùc khôûi nguyeân ñaõ coù Lôøi, vaø Lôøi ôû nôi Thieân Chuùa vaø Lôøi laø Thieân Chuùa... Moïi söï ñaõ nhôø Ngöôøi maø thaønh söï, vaø khoâng Ngöôøi thì ñaõ khoâng gì thaønh söï" (Jn 1,1-3). Ñoaïn tieáp theo laø thaùnh vònh thöù 8, moät thaùnh vònh ca tuïng vinh quang Thieân Chuùa Taïo Hoaù: "Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa chuùng con. Laãy löøng thay danh Ngaøi toaøn coõi traùi ñaát. Uy phong Ngaøi vöôït quaù trôøi cao. Ngaém trôøi xanh tay Ngaøi saùng taïo. Muoân traêng sao Chuùa ñaõ an baøi. Thì con ngöôøi laø chi maø Chuùa coøn nhôù ñeán? Phaøm nhaân laø gì maø Chuùa phaûi baän taâm? So vôùi Thaàn Linh, Ngaøi khoâng theå thua laø maáy. Ban vinh döï huy hoaøng laøm muõ trieàu thieân. Kieät taùc cuûa Ngaøi, Ngaøi cho laøm baù chuû. Muoân loaøi muoân söï Ngaøi ñaët caû döôùi chaân... Laïy Chuùa, laø Thieân Chuùa chuùng con. Laãy löøng thay danh Ngaøi toaøn coõi ñaát".
Töôûng cuõng neân bieát laø khi Ñöùc Thaùnh Cha theo doõi nhöõng böôùc chaân ñoå boä nguyeät caàu cuûa con ngöôøi ñaàu tieân, ngaøi ñaõ ban pheùp laønh Toaø Thaùnh cho phi haønh ñoaøn Apollo XI baèng nhöõng lôøi leõ nhö sau: "Danh döï, chaøo möøng vaø pheùp laønh cho caùc con, nhöõng ngöôøi chinh phuïc nguyeät caàu, ngoïn ñeøn cuûa ñeâm toái, cuûa giaác mô... "
Khoa hoïc khoâng ñoái nghòch vôùi ñöùc tin, neáu ñöôïc xöû duïng vôùi thieän chí vaø taâm hoàn ngay thaúng, vì caû khoa hoïc vaø ñöùc tin ñeàu kieám tìm caùc chaân lyù töø Thieân Chuùa laø Chaân lyù tuyeät ñoái, tuyeät haûo. Moät trong nhöõng baèng chöùng hieån nhieân nhaát laø khoa hoïc chuù giaûi Thaùnh Kinh ñöôïc tieán trieån maïnh meõ trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây phaàn lôùn laø nhö nhöõng phaùt minh khaùm phaù cuûa khoa hoïc. Nhö caùc nhaø khaûo coå ñaõ khai quaät nhieàu di tích trong phaïm vò Thaùnh ñòa vaø ñaõ xaùc ñinh ñöôïc nhöõng ñieàu Thaùnh Kinh ghi laïi veà caùc ñieåm cuõng nhö caùc söï kieän xaûy ra ngaøy tröôùc. Ñaëc bieät nhaát laø khaùm phaù ra raát nhieàu baûn sao Thaùnh Kinh taïi caùc hang ñoäng Qumraân beân bôø bieån cheát töø naêm 1947.
Cuõng nhôø khoa hoïc kyõ thuaät, maø caùc kyõ sö, kieán truùc sö, caùc nhaø khaûo coå vaø söû hoïc theo leänh Ñöùc Pioâ XII, ñaõ ñaøo saâu döôùi Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ, ngay taïi baøn thôø chính, vaø ñaõ khaùm phaù cuõng nhö keát luaän moät caùch chính xaùc söï kieän moä thaùnh Pheâroâ (xaùc) vaø thaùnh Phaoloâ (ñaàu) choân ôû ñaây, theo ñuùng truyeàn thoáng Hoäi Thaùnh ñaõ tin nhaän suoát 20 theá kyû qua.
Moät trong nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå cuûa khoa hoïc vaøo laõnh vöïc ñöùc tin trong theá kyû 20 naøy laø vieäc phaùt hieän ra maët thöïc cuûa daáu veát in treân böùc khaên lieäm thaønh Torinoâ nöôùc YÙ. Böùc Khaên Lieäm naøy laø moät thaùnh tích maø ngöôøi ta cho raèng ñaõ duøng ñeå lieäm xaùc Chuùa Gieâsu. Noù coù in nhieàu veát maùu vaø thaân theå lôø môø cuûa moät keû bò ñoùng ñinh. Ngöôøi ta vaãn toân suøng noù töø bao theá kyû vaø ñeán naêm 1898 thì noù ñaõ ñöôïc khoa hoïc khaùm phaù caùch ñaëc bieät. Naêm ñoù noù ñöôïc chuïp ra aûnh laàn ñaàu tieân. Vaø khi röûa taám phim, nhaø nhieáp aûnh chính thöùc ñaõ thaáy hieän ra treân taám phim hình moät con ngöôøi vôùi nhöõng ñöôøng neùt, goùc caïnh, maøu saéc cuûa moät böùc aûnh thaät. Ngöôøi ta luùc aáy môùi khaùm phaù ra raèng caùc daáu veát in treân khaên lieäm chæ laø maët traùi (aâm baûn) cuûa moät hình ngöôøi thoâi. Vaø töø ñoù trôû ñi, nhôø taám phim cuûa böùc khaên (maø ñuùng ra phaûi goïi laø moät böùc hình thaät), caùc nhaø khoa hoïc ñaõ coù dòp nghieân cöùu taám khaên töôøng taän vaø thaáy caùc daáu veát treân noù hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu maø Thaùnh Kinh moâ taû veà Chuùa Gieâsu vaø veà cuoäc khoå naïn cuûa Ngöôøi. Hoï ñaõ duøng khoa nhieáp aûnh, giaûi phaãu, sinh lyù, hoaù hoïc maø cho ta thaáy khuoân maët thaät cuûa Chuùa Gieâsu vaø bieát ñöôïc chi tieát cuoäc khoå naïn Phuïc sinh cuûa Ngöôøi caùch ñaây 2,000 naêm vaäy.
6. Hoïc ñeå phuïc vuï caùc linh hoàn
* Muoán caùch maïng theá giôùi, phaûi coù ôn Chuùa, nhöng con phaûi laø khí cuï ñieâu luyeän (ÑHV 563).
* "ÔÛ nhöng" laø coäi reã moïi söï döõ. "ÔÛ nhöng" laø söï döõ. Toâng ñoà khoâng bieát "ôû nhöng". Khoâng coù "toâng ñoà höu", chæ ñoåi caùch laøm vieäc tuøy söùc (ÑHV 569).
* Hoäi Thaùnh ôû giöõa traàn gian. Taát caû moïi kieán thöùc, khoa hoïc ñeàu ñöôïc xöû duïng ñeå beânh vöïc vaø trình baøy chaân lyù; caøng hieåu bieát con caøng phuïc vuï Hoäi Thaùnh ñaéc löïc hôn (ÑHV 572).
* Con hieåu bieát moät chaân lyù khi con tìm hoïc chaân lyù aáy. Con caøng thoâng hieåu roõ reät hôn khi con tìm caùch beânh vöïc chaân lyù aáy (ÑHV 581).
Moïi vò thaùnh ñeàu phaán ñaáu khai thaùc trieät ñeå nhöõng "neùn baïc" maø Chuùa ban haàu phuïng söï Hoäi Thaùnh, phuïc vuï caùc linh hoàn caùch ñaéc löïc vaø coù hieäu quaû.
Nhieàu ñaáng coù khaû naêng giôùi haïn ñaõ phaûi noå löïc hoïc haønh heát söùc vaø vaát vaû nhö:
Thaùnh Maria J. Vianney. Chuùng ta bieát ngaøi ñöôïc laøm linh muïc laø nhôø "pheùp chuaån". Vì tuy hoïc haønh keùm coûi, ñaàu oùc muø tòt, nhöng nhôø coù loøng ñaïo ñöùc vaø söï beàn chí maø ngaøi ñaõ ñöôïc thuï phong linh muïc. Roài khi laøm linh muïc, duø Chuùa ñaõ ban cho ngaøi laém ôn ñaëc bieät ñeå cöùu caùc linh hoàn cho ñeán noãi moät laàn kia, quyû Satan ñaõ noùi vôùi ngaøi: "Neáu treân theá giôùi coù hai ñöùa nhö maøy thì boïn tao ñaønh phaûi thaát nghieäp". Nhöng ngaøi vaãn khoâng yû laïi vaøo ôn thaùnh. Cöù moãi saùng thöù hai, ngaøi mang giaáy buùt leân phoøng thaùnh ñeå doïn baøi giaûng chuùa nhaät saép tôùi. Ngoaøi ra, ngaøi tieáp tuïc mua saùch vôû theâm ñeå hoïc hoûi. Ngaøy nay ngöôøi ta coøn giöõ laïi ñöôïc moät tuû saùch khaù lôùn cuûa ngaøi.
Thaùnh Giuse Cupertinoâ luùc laøm chuûng sinh cuõng phaán ñaáu hoïc haønh "troùc xöông, traày da", nhöng ñeán kyø khaûo haïch naøo cuõng... tröôït voû chuoái! Beà treân bieát ngaøi laø ngöôøi ñaïo ñöùc, thaùnh thieän noã löïc, muoán choïn laøm linh muïc, neân phaûi baøy möu laäp keá cho ngaøi qua ñöôïc kyø thi. Laàn noï, trong luùc khaûo haïch, thaùnh nhaân ñöôïc saép ñöùng ôû giöõa haøng. Ñöùc Giaùm muïc khôûi söï khaûo haïch caùc thaày ñöùng ñaàu, ai cuõng ñaùp goïn gaøng thoâng suoát khieán ngaøi raát haøi loøng, vaø nhö ñeå tieát kieäm thôøi giôø, ngaøi baûo: "Thoâi, baây giôø khaûo haïch maáy thaày ôû cuoái haøng xem coù thuoäc thaàn hoïc khoâng?". Caùc thaày ñöùng cuoái haøng cuõng khoâng keùm caùc thaày ñöùng tröôùc, ai naáy ñeàu thuoäc baøi troâi chaûy. Ñöùc Giaùm muïc xoa tay tuyeân boá: "Vaäy laø ñuû, tha haïch nhöõng thaày ñöùng ôû giöõa haøng". Curpertinoâ thoaùt khoûi moät phen huù hoàn, thôû phaøo nheï nhoõm, mieäng tíu tít caùm ôn beà treân. Sau ñoù ngaøi ñöôïc laøm linh muïc, roài laøm thaùnh, vaø hôn theá nöõa, ôû AÂu chaâu, ngöôøi ta ñaõ choïn ngaøi laøm quan thaày cho nhöõng haïng... ñi thi!
Beân caïnh nhöõng vò thaùnh phaûi hoïc haønh vaát vaû nhö treân, laïi coù nhöõng vò thaùnh taøi ba xuaát chuùng, nhöng cuõng hy sinh troïn ñôøi ñeå nghieân cöùu, hoïc haønh vaø daïy doã:
Thaùnh Gioan Boscoâ raát thoâng minh, ñaõ mieät maøi taän duïng heát moïi khaû naêng ñeå nghieân cöùu, hoïc haønh, vieát nhieàu saùch baùo cho giôùi treû vaø soi saùng, höôùng daãn giaùo daân traùnh khoûi nhöõng laïc thuyeát thôøi baáy giôø.
Thaùnh Maximilien Kolbe, moät linh muïc chuyeân nghieân cöùu vaø laøm toâng ñoà baèng caùch vieát saùch vôû, laøm baùo chí. Luùc sang truyeàn giaùo ôû Nhaät Baûn, ngaøi thaønh laäp nhaø in xuaát baûn taïp chí. Khi bò lao phoåi phaûi veà laïi Ba Lan, ngaøi tieáp tuïc hoaït ñoäng toâng ñoà baèng baùo chí saùch vôû cho ñeán ngaøy vaøo tuø vaø cheát ñoùi trong moät traïi giam Ñöùc quoác xaõ.
Thaùnh Albertoâ Caû laø moät ngoâi sao saùng cuûa theá kyû XIII. Sau khi theo hoïc Ñaïi hoïc Padua, ngaøi vaøo Doøng Ña Minh vaø toû ra coù khieáu veà trieát hoïc, thaàn hoïc. Neân sau ñoù, ngaøi laïi ñöôïc goïi sang Cologne (Ñöùc) ñeå tieáp tuïc tu luyeän. Khi ñaõ ñoã ñaït, ngaøi ñöôïc môøi laøm giaùo sö daïy caùc Ñaïi hoïc Hildesheim, Fribourg, Rattisbone vaø Strasbourg. Danh ngaøi noåi nhaát laø thôøi kyø laøm giaùo sö taïi Ñaïi hoïc Paris. Naêm 1260 ngaøi ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm muïc thaønh Rattisbone vaø cheát taïi ñoù vaøo naêm 1280, thoï 87 tuoåi, ñeå laïi nhieàu taùc phaåm quyù giaù vaø ñuû moïi vaán ñeà nhaát laø trieát hoïc vaø thaàn hoïc. Naêm 1942, Ñöùc Pioâ XI ñaõ phong töôùc vò Tieán só Hoäi Thaùnh cho ngaøi, vaø toân ngaøi laøm quan thaày nhöõng ngöôøi chuyeân moân veà "khoa hoïc töï nhieân".
Thaùnh Thomas Aquinoâ, ngöôøi hoïc troø thoâng minh xuaát chuùng nhaát cuûa thaùnh Albertoâ Caû. Nhôø baàu khí vaø hoaøn caûnh gia ñình. Thomas Aquinoâ ñaõ ñöôïc haáp thuï moät neàn hoïc vaán chaéc chaén ngay töø luùc coøn nhoû. Lôùn leân, ngaøi laïi ñöôïc thuï huaán vôùi thaùnh Albertoâ Caû. Neân môùi 27 tuoåi maø ngaøi ñaõ laø giaûng sö Ñaïi hoïc vôùi moät kieán thöùc uyeân baùc coù theå höôùng daãn ñöôïc giôùi trí thöùc thôøi baáy giôø ñang say söa neàn trieát lyù cuûa ngoaïi giaùo Hy Laïp. Ngaøi chæ soáng ñeán 49 tuoåi maø ñeå laïi moät kho taøng phong phuù khoân löôøng veà thaàn hoïc vaø trieát hoïc cho Hoäi Thaùnh. Trong ñoù coâng trình saùng choùi nhaát laø boä "Toång luaän thaàn hoïc" maø muoân theá heä sau naøy vaãn coøn say meâ nghieân cöùu hoïc hoûi. Caùi ñoäc ñaùo vaø öu vieät nhaát cuûa ngaøi laø toång hôïp ñöôïc kieán thöùc cuûa thôøi ñaïi, giaûi ñaùp ñöôïc caùc vaán naïn ñöông thôøi vaø coù nhieàu tröïc giaùc vöôït thôøi gian maø ñeán nay thaàn hoïc ñang khaùm phaù thaáy. Naêm 1567, Ñöùc Pioâ V ñaõ phong ngaøi laøm Tieán só Hoäi Thaùnh vôùi bieät hieäu "Tieán só thieân thaàn". Ñeán naêm 1880, Ñöùc Leâoâ XIII laïi ñaët ngaøi laøm quan thaày caùc tröôøng Coâng giaùo vaø laáy hoïc thuyeát cuûa ngaøi laøm maãu möïc cho trieát hoïc vaø thaàn hoïc cuûa Hoäi Thaùnh.
Ñöùc Gioan XXIII cuõng neâu göông saùng cho ta trong vieäc kieân trì hoïc taäp, baát keå tuoåi taùc vaø hoaøn caûnh. Trong Coâng ñoàng Vatican II, caùc nghò phuï ñeàu nhaát trí duøng La ngöõ laøm ngoân ngöõ chung, neân Ñöùc Thaùnh Cha tuy ñaõ 81 tuoåi, ñaàu toùc baïc phô, vaãn phaûi luyeän laïi La ngöõ. Trong taäp hoài kyù, ngaøi coù vieát: "Chuùa nhaät 9.9.1962: tieáp linh muïc Ciappi ñeå chuaån bò dieãn vaên baèng La ngöõ trong caùc phieân hoïp maø toâi phaûi chuû toïa (moãi ngaøy 11 giôø)". "Thöù naêm 13.9.1962 vaãn baøn chuyeän ñaïo ñöùc vôùi linh muïc Ciappi baèng La ngöõ; taäp noùi laïi cho quen". Ngoaøi ra ngaøi coøn hoïc theâm Anh ngöõ trong suoát thôøi gian laøm Giaùo Hoaøng.
Coøn raát nhieàu vò thaùnh khaùc maø ta khoâng theå keå heát, cuõng nhö coù voâ soá giaùo só, tu só, giaùo daân ñaõ vaø ñang ñoùng goùp raát nhieàu vaøo coâng cuoäc phaùt trieån thuoäc ñuû moïi ñòa haït. Vôùi moät baàu nhieät huyeát noùng hoåi cuûa Tin Möøng, hoï ñaõ ra söùc phuïc vuï nhaân loaïi vaø Hoäi Thaùnh. Moät soá ñaõ ñöôïc môøi laøm chuyeân vieân trong uûy ban Coâng lyù vaø Hoaø bình trung öông hoaëc caùc hoäi ñoàng giaùo daân laø nhöõng cô quan ñaõ vaø ñang, seõ ñöôïc Toaø Thaùnh tham khaûo yù kieán veà caùc vaán ñeà thuoäc phaïm vi theá tuïc. Moät soá khaùc ñöôïc môøi vaøo vieän Haøn Laâm Khoa Hoïc cuûa Toaø Thaùnh.
7. Phöông phaùp laøm vieäc trong Hoäi Thaùnh
* Hoäi Thaùnh caàn söï hôïp nhaát cuûa nhöõng boä oùc thoâng minh ñeå ñem tình yeâu Chuùa ñeán trong moïi laõnh vöïc traàn theá. Hoäi Thaùnh ñau khoå vaø roái loaïn vì söï chia reõ vaø loän xoän cuûa nhöõng ñaàu oùc thoâng minh maø taâm hoàn töï cao, töï ñaïi. Caùc thieân thaàn döõ ñaõ laøm nhö theá (ÑHV 568).
* Töï xem mình "chuyeân moân taát caû" laø phaûn khoa hoïc vaø laïc haäu. Thôøi ñaïi naøy, muoán phuïc vuï, phaûi ñem taát caû hieåu bieát ñeå hôïp taùc (ÑHV 578).
Hoäi Thaùnh coù moät phöông phaùp laøm vieäc raát ñoäc ñaùo: Moät ñaøng Hoäi Thaùnh troâng caäy hoaøn toaøn vaøo ôn Chuùa, theo lôøi Chuùa Gieâsu ñaõ phaùn: "Khoâng Thaày chuùng con khoâng laøm gì ñöôïc"; ñaøng khaùc Hoäi Thaùnh duøng heát moïi khaû naêng, phöông tieän cuûa loaøi ngöôøi. Neân thöôøng thöôøng, tröôùc khi ban nhöõng lôøi giaûng daïy, ra nhöõng quyeát ñònh, Ñöùc Thaùnh Cha ñeàu coù tham khaûo caùc Ñaïi hoïc Coâng giaùo, caùc toå chöùc beân caïnh Toaø Thaùnh goàm nhöõng Giaùm muïc, linh muïc, tu só, giaùo daân thuoäc ñuû moïi ngaønh moïi giôùi nhö vöøa keå treân: UÛy ban Coâng lyù Hoaø bình, Hoäi ñoàng Giaùo daân, Vieän Haøn Laâm Khoa hoïc.
Ngaøy 15.9.1965, Ñöùc Thaùnh Cha Phaoloâ VI coøn laäp theâm moät toå chöùc môùi mang teân: "Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc theá giôùi", goàm coù caùc ñaïi ñieän caùc Giaùm muïc cuûa moïi quoác gia, ba naêm hoïp moät laàn taïi Roma, coù Vaên phoøng thöôøng tröïc, vaø tröôùc moãi khoùa hoïp, chöông trình nghò söï cuõng nhö caùc tö lieäu ñeàu ñöôïc gôûi ñi taát caû caùc giaùo phaän. Caùc Giaùm muïc tieáp nhaän caùc taøi lieäu aáy, tham khaûo roäng raõi caùc yù kieán cuûa giaùo só, tu só, giaùo daân trong giaùo phaän, roài gôûi sang Vaên phoøng thöôøng tröïc ñeå kòp thôøi ñuùc keát vaø phoå bieán laïi tröôùc khi khai maïc hoäi nghò.
Qua taát caû nhöõng cô quan aáy, chuùng ta thaáy chính Ñöùc Thaùnh Cha laéng nghe, hoïc hoûi, tham khaûo lieân læ, roài caàu xin ôn Chuùa Thaùnh Thaàn soi saùng môùi ñi ñeán nhöõng quyeát ñònh cuï theå.
Neáu treân theá giôùi coù moät toå chöùc naøo coù moät ngöôøi caàm quyeàn toái cao vaø ñöôïc trieät ñeå vaâng lôøi nhaát, thì ñoù laø Hoäi Thaùnh Coâng giaùo. Nhöng ngöôïc laïi, neáu treân theá giôùi coù moät toå chöùc naøo daân chuû nhaát, trong ñoù ai cuõng ñöôïc goùp yù maø chaúng sôï coù ngöôøi theo doõi, traû thuø... vaø moãi yù kieán ñeä trình ñeàu ñöôïc nghieân cöùu, ñaùnh giaù moät caùch chaân thaønh, khoâng phe caùnh, khoâng möu moâ thì ñoù cuõng laø Hoäi Thaùnh Coâng giaùo.
8. Cha ñeû tieáng Vieät
* Neáu moãi ngaøy con hoïc thuoäc moät danh töø thoâi, neáu moãi thaùng con ñoïc theâm moät cuoán saùch thoâi, ñeán nay con ñaõ tieán nhieàu. Neáu ñeán nay con chöa laøm, haõy khôûi söï ngay töø hoâm nay (ÑHV 575)
* Vaên baèng chöùng minh con ñaõ thoâng minh moät giai ñoaïn naøo ñoù, ñaëc bieät luùc ñi thi. Neáu söï hoïc hoûi cuûa con ñöùng ngang ñoù, duø moät ñoáng vaên baèng cuõng khoâng baûo ñaûm söï thoâng minh cuûa con (ÑHV 579).
Khoâng ngöôøi Vieät Nam chính hieäu naøo maø laïi khoâng bieát ñeán teân cha Ñaéc Loä, moät giaùo só ngöôøi Phaùp maø danh tính gaén lieàn maõi maõi vôùi chöõ quoác ngöõ cuûa daân toäc ta; nhöng thaät raát ít ngöôøi bieát trong hoaøn caûnh naøo ngaøi ñaõ laøm neân moät coâng trình vó ñaïi nhö theá.
ÔÛ ñaây, thieát töôûng ta neân nhaéc laïi nhöõng lôøi noùi ñaàu tieân ngaøi ngoû vôùi daân baûn xöù khi taøu vöøa caäp beán Cöûa Baïng ngaøy 19.3.1627: "Ñaây laø taøu cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha, nhöõng ngöôøi danh tieáng löøng laãy khaép phöông ñoâng... Hieän giôø taøu cuûa hoï coù chôû moät thöù haït trai tuyeät ñeïp vaø quyù giaù, ai mua thì caû ñôøi ñöôïc giaøu coù haïnh phuùc muoân thuôû. Khoâng neân sôï giaù cao, vì chaúng ai ngheøo ñeán noãi khoâng ñuû tieàn ñeå mua haït trai aáy". Toå tieân chuùng ta môùi khaáp khôûi vui möøng xin ngaøi ít laø cho xem qua ñoâi ba haït. Ngaøi traû lôøi: "Haït trai aáy maét xaùc thòt khoâng theå xem thaáy ñöôïc, chæ coù trí khoân hieåu ñöôïc maø thoâi. Haït trai aáy chính laø leà luaät Thieân Chuùa, moät caùi gì quyù troïng hôn traân chaâu vaø haøng hoaù AÁn Ñoä. Chuùng toâi saün saøng giaûng daïy luaät ñoù cho anh chò em, neân khoâng ngaïi vöôït bieån baêng ngaøn ñeán ñaây".
Luùc aáy vaøo thôøi hai chuùa Trònh Nguyeãn, moät thôøi vöøa coù chieán tranh, vöøa coù caám caùch baét ñaïo Chuùa. Söï ñi laïi voâ cuøng khoù khaên, nhaát laø ñoái vôùi moät oâng taây "da hoàng muõi loõ"! Vì theá, thöôøng cha Ñaéc Loä phaûi giaûng daïy, laøm leã, cöû haønh caùc bí tích ban ñeâm. Coøn ban ngaøy, ngaøi di chuyeån baèng caùng: hai ngöôøi gaùnh moät chieác voõng, ngaøi naèm trong ñoù, laáy chieáu che laïi. Daïo aáy, töø soâng Gianh ñeán Phan Rang, Phan Thieát chæ coù löa thöa moät vaøi giaùo só. Laém luùc caû ñòa haït roäng raõi aáy chæ coù moät mình Cha Ñaéc Loä tung hoaønh. Ngaøi phaûi laån troán nhieàu vuøng, phaûi aâm thaàm ñi ñi laïi laïi ñeå cuûng coá giaùo ñoaøn Ñaøng Trong. Moãi laàn ra ñeán Hueá, ngaøi laïi coøn lo cho caû giaùo daân thuoäc ñòa phaän Ñaøng Ngoaøi nöõa. Caùc ñaïi dieän cuûa giaùo daân beân kia soâng Gianh vaøo gaëp ngaøi, chòu caùc pheùp bí tích, nhaän chæ thò ñeå roài trôû veà cuûng coá cuoäc soáng ñöùc tin cuûa caùc giaùo höõu vaéng boùng chuû chaên.
Khaép Ñaøng Trong, khoâng choã naøo maø khoâng in daáu veát chaân cha Ñaéc Loä. Ba laàn ngaøi bò phaùt giaùc phaûi ñuoåi veà Macao, vaø moãi laàn nhö theá, ñôïi baàu khí hôi hôi laéng dòu ngaøi laïi saém söûa leã vaät sang daâng cho Chuùa Nguyeãn, ñi theo ghe thuyeàn nhaø buoân trôû laïi Vieät Nam.
Khoâng coù vaên phoøng, quaït ñieän, maùy ñieàu hoaø, thö vieän, thieáu haún moïi tieän nghi toái thieåu, theá maø cha Ñaéc Loä soaïn thaûo thaønh coâng cuoán "Pheùp giaûng 8 ngaøy cho nhöõng ngöôøi muoán chòu pheùp röûa toäi maø vaøo ñaïo Thaùnh Chuùa Trôøi" vaø cuoán töï ñieån: "Ba thöù tieáng Vieät-Boà-La" goàm caû vaên phaïm tieáng Vieät, caùch duøng chöõ La tinh thay chöõ Noâm, loái phaùt aâm... Ngaøi ñaõ mang veà aán loaùt taïi nhaø in Vatican vaøo quaõng naêm 1651, laøm neàn taûng cho tieáng Vieät ngaøy nay.
Dó nhieân ngaøi ñaõ caên cöù vaøo coâng trình cuûa nhöõng ngöôøi tieàn phong nhö cha Buzomi chaúng haïn. Nhöng ngaøi ñaõ coù coâng lôùn trong vieäc toång hôïp, phaân taùch töø ngöõ xaùc ñònh vaên phaïm, phaùt aâm vaø ñöa taát caû ñeán tình traïng hoaøn chænh ñeå phuïc vuï Hoäi Thaùnh. Ngaøi ñaõ thaâm tính raèng: ngoân ngöõ laø khí cuï thieát yeáu ñeå ñöa Tin Möøng ñeán cho moïi daân toäc, khoâng phaûi chæ trong choác laùt maø coøn cho muoân vaøn theá heä mai sau. Chaéc chaén phaûi coù moät taâm hoàn hieáu hoïc, moät tinh thaàn toâng ñoà noàng chaùy môùi coù theå kieân trì nghieân cöùu, baûo quaûn vaø hoaøn thaønh moät coâng trình khoù khaên nhö theá, giöõa bao thöû thaùch gian nan.