Vaán Naïn Ngöøa Thai Vaø Phaù Thai
Lm. Traàn Maïnh Huøng, DCCT
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaù Thai (Phaàn III)
III. Khi Naøo Ñöôïc Pheùp
Töôùc Ñoaït Maïng Soáng Con Ngöôøi
Nhö chuùng ta ñaõ thaûo luaän vôùi nhau ôû phaàn tröôùc vaø giaû ñònh cho raèng: söï soáng con ngöôøi baét ñaàu vaøo moät luùc naøo ñoù trong khoaûng thôøi gian töø 14-21 ngaøy, sau khi tröùng thuï tinh. Ñieàu ñoù khoâng coù nghóa raèng: trong khoaûng thôøi gian tröôùc ñoù, ngöôøi ta coù theå tuøy tieän ngaên caûn hoaëc xaâm phaïm söï soáng cuûa sinh theå ñang phaùt trieån, laø caùi mang tieàm naêng phaùt trieån thaønh moät con ngöôøi coù baûn vò rieâng. Cuõng vaäy, khoâng theå hieåu ngay laäp töùc raèng: khi maø maïng soáng con ngöôøi ñaõ hieän dieän trong baøo thai sau hai ñeán ba tuaàn phaùt trieån ñaàu tieân, thì haønh ñoäng phaù thai vaãn coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi moät söï tuyeân boá laø chính ñaùng veà luaân lyù. Nhieàu khi, moät caùch ngaãu nhieân, söï soáng cuûa baøo thai laâm vaøo theá xung ñoät vôùi söï soáng cuûa ngöôøi meï hoaëc vôùi moät vaøi giaù trò töông xöùng khaùc. Trong tröôøng hôïp ñoù, caàn tìm kieám moät soá giaûi phaùp luaân lyù ñeå giaûi quyeát cho nhöõng tình traïng raát khoù xöû.
Trong caùc cuoäc xung ñoät giöõa söï soáng vôùi söï soáng, hoaëc giöõa söï soáng vôùi moät giaù trò töông xöùng khaùc, tyû duï nhö vieäc thuï thai beân ngoaøi töû cung, ñoâi khi coù theå tìm caùc giaûi phaùp baèng caùch söû duïng phaïm truø "keû xaâm löôïc baát chính". Truyeàn thoáng Thaàn Hoïc Luaân Lyù Coâng Giaùo chuû tröông raèng: vôùi moät keû ñöôïc xaùc nhaän laø keû xaâm löôïc baát chính, caàn phaûi daønh cho y moät söï ñoái-khaùng ôû moät möùc ñoä caàn thieát, thaäm chí ñeán möùc coù theå daãn ñeán caùi cheát, taát nhieân laø trong phaïm vi nhaèm baûo veä chính maïng soáng cuûa moät ngöôøi naøo ñoù hoaëc nhaèm baûo veä maïng soáng cuûa moät keû voâ toäi. Laïi nöõa, neáu caàn, coù theå duøng ñeán baïo löïc ñeå giöõ gìn caùc giaù trò khaùc ñöôïc xem laø caân xöùng vôùi chính söï soáng. Haønh ñoäng nhö vaäy coù theå ñöôïc thöïc hieän ñeå choáng laïi nhöõng keû coá yù phaù hoaïi, cuõng nhö, nhöõng keû khoâng coá yù phaù hoaïi. Ñieàu ñoù coù yù noùi raèng: haønh ñoäng ñoù coù theå duøng ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng keû gaây toån haïi coù yù thöùc, coù töï do, vaø do ñoù, coù traùch nhieäm luaân lyù veà haønh vi cuûa mình (keû phaù hoaïi coá yù), hoaëc cuõng coù theå duøng ñeå choáng laïi nhöõng ngöôøi roái loaïn taâm thaàn, nhöõng ngöôøi khoâng coøn khaû naêng laøm chuû chính mình do taùc ñoäng cuûa ma tuyù, cuûa thuoác hoaëc röôïu. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, coù theå noùi nhöõng ngöôøi naøy khoâng coù toäi (xeùt veà maët chuû quan), töùc laø khoâng chòu traùch nhieäm luaân lyù veà haønh vi cuûa hoï (keû phaù hoaïi khoâng coá yù).
Tuy vaäy, ta caàn nhaän thöùc roõ, raèng giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo(GHCG) khoâng thöøa nhaän vieäc aùp duïng phaïm truø "keû xaâm löôïc baát chính" (duø laø coá yù hay khoâng coá yù) vaøo tröôøng hôïp xung ñoät vôùi maïng soáng cuûa thai nhi. Taát nhieân, nhö theá khoâng coù nghóa laø giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo caám moïi vieäc phaù thai. Khi naûy sinh caùc xung ñoät veà söï soáng giöõa thai nhi vaø ngöôøi meï, hoaëc trong nhöõng caûnh huoáng nhaân sinh phöùc taïp, ôû ñoù, caùi toát caùi xaáu quyeän chaët laïi vôùi nhau, caùc nhaø thaàn hoïc Coâng Giaùo coù truyeàn thoáng söû duïng söï phaân bieät giöõa nhöõng haäu quaû tröïc tieáp vaø nhöõng haäu quaû giaùn tieáp cuûa moät haønh vi coù suy tính. Duøng söï phaân bieät ñoù, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo duy trì laäp tröôøng, coi vieäc tröïc tieáp phaù thai luoân luoân laø ñieàu xaáu vaø voâ luaân, ñang khi vieäc giaùn tieáp phaù thai coù theå coi laø ñöôïc pheùp neáu coù lyù do ñaày ñuû. Ñeå giuùp cho chuùng ta hieåu roõ, söï khaùc bieät giöõa phaù thai tröïc tieáp vaø phaù thai giaùn tieáp, caàn phaûi ñöôïc giaûi thích roõ hôn veà nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi, laø nguyeân taéc truyeàn thoáng trong thaàn hoïc luaân lyù Coâng Giaùo, cung caáp neàn taûng phaân bieät caùi ñöôïc goïi laø hieäu quaû (hoaëc keát quaû) tröïc tieáp vôùi caùi ñöôïc goïi laø hieäu quaû giaùn tieáp cuûa caùc haønh vi cuûa chuùng ta.
Nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi (Principle of double effect)
Nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi ñöôïc aùp duïng, khi chuùng ta phaûi ñöông ñaàu vôùi moät haønh vi, ñöôïc coi laø ñoàng thôøi coù hai hieäu quaû. Maø moät trong hai hieäu quaû aáy, ñöôïc coi laø toát vaø laø ñieàu chuùng ta thaät loøng mong muoán vaø chuû taâm hoaøn thaønh, ñang khi haäu quaû kia laø haäu quaû xaáu, khoâng phaûi laø ñieàu chuùng ta mong muoán hay coù yù ñaït ñeán, nhöng chæ laø ñieàu ñaønh phaûi chaáp nhaän thoâi. Ñieàu xaáu aáy hoaëc laø hieäu quaû khoâng hay aáy, trong thöïc teá, laø ñieàu chuùng ta muoán noù ñöøng xaûy ra, tröø phi khoâng coøn caùch naøo khaùc.
Bieåu ñoà döôùi ñaây coù theå giuùp minh hoïa cho tröôøng hôïp caàn aùp duïng nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi:
X (haønh ñoäng ñaàu tieân; töï noù laø toát hoaëc trung tính)
A (hieäu quaû toát; ñieàu ñöôïc öôùc mong hoaëc chuû taâm ñaït ñeán; ñöôïc goïi laø hieäu quaû tröïc tieáp)
B (haäu quaû xaáu; ñieàu khoâng muoán coù nhöng ñaønh phaûi chaáp nhaän; ñöôïc goïi laø haäu quaû giaùn tieáp)
Vaán ñeà luaân lyù maø nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi nhaèm giuùp giaûi quyeát laø coù ñöôïc pheùp thöïc hieän hay khoâng, moät haønh vi ñaõ ñöôïc suy nghó kyõ vaø ñaõ ñöôïc döï ñoaùn, moät caùch roõ raøng, raèng seõ gaây ra moät soá haäu quaû xaáu khoâng theå traùnh neù ñöôïc. Nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi ñöa ra nhöõng chæ daãn nhö sau: haønh ñoäng ñöôïc ñeà nghò, coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi 4 ñieàu kieän sau ñaây:
Haønh ñoäng ñöôïc ñeà nghò (X), töï noù, khoâng phaûi laø xaáu; noù phaûi laø haønh vi toát hoaëc trung tính veà phöông dieän luaân lyù;
Ñoäng löïc hoaëc yù höôùng daãn ñeán vieäc thöïc hieän haønh vi ñöôïc ñeà nghò phaûi laø vieäc ñaït ñöôïc hieäu quaû toát; haäu quaû xaáu khoâng ñöôïc nhaém ñaït tôùi, maø chæ laø ñieàu ñaønh phaûi chaáp nhaän;
Hieäu quaû toát nhaém ñaït ñöôïc (A) khoâng phaûi laø keát quaû cuûa haäu quaû xaáu; noùi caùch khaùc, haäu quaû xaáu khoâng phaûi laø phöông tieän hoaëc nguyeân nhaân cuûa hieäu quaû toát; hieäu quaû toát phaûi thöïc söï do haønh ñoäng ñaàu tieân ñöôïc ñeà nghò (X) gaây ra;
Tröôùc tieân, phaûi coù lyù do ñaày ñuû hoaëc caân xöùng ñeå thöïc hieän haønh ñoäng ñöôïc ñeà nghò (X), vaø do ñoù, cho pheùp haäu quaû xaáu xaûy ra.
Sau cuøng, caàn ghi nhaän raèng hieäu quaû mong öôùc (A) ñöôïc coi laø hieäu quaû tröïc tieáp, coøn haäu quaû ñaønh chaáp nhaän (B) laø haäu quaû giaùn tieáp.
Ñeå thaáy nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi ñaõ ñöôïc aùp duïng trong quaù khöù nhö theá naøo, chuùng ta coù theå duøng moät ví duï: lieân quan ñeán vaán ñeà luaân lyù, trong vieäc kieåm soaùt quaân söï hôïp phaùp vaøo thôøi chieán tranh, khi haønh ñoäng taán coâng ñöôïc ñeà nghò laø haønh ñoäng chaéc chaén seõ gaây ra caùi cheát cuûa raát nhieàu ngöôøi daân thöôøng. Caâu hoûi tröôùc tieân caàn phaûi ñöôïc neâu leân, laø coù theå cho pheùp veà maët luaân lyù, tyû duï, neùm bom moät nhaø maùy cheá taïo vuõ khí raát nguy hieåm, coù khaû naêng cheá taïo vuõ khí nguyeân töû vaø haït nhaân, nhöng laïi naèm ôû trung taâm moät ñoâ thò ñoâng daân cö. Ñieàu khoâng theå traùnh khoûi laø traùi bom neùm xuoáng nhaø maùy ñoù seõ gaây ra caùi cheát cho bieát bao daân laønh, maø soá ñoâng trong hoï (ñaëc bieät laø treû em vaø ngöôøi giaø) khoâng heà laøm gì cho quaân ñoäi, cuõng khoâng thuoäc soá nhöõng ngöôøi baûo veä nhaø maùy. Veà phöông dieän luaân lyù, moät keá hoaïch neùm bom nhö theá coù theå ñöôïc pheùp khoâng?
Caâu traû lôøi veà maët luaân lyù seõ laø ñoàng yù, neáu nhö vieäc aáy thoûa maõn 4 ñieàu kieän cuûa nguyeân taéc hieäu quaû song ñoâi:
Haønh ñoäng neùm bom (X), töï noù, khoâng bò coi nhö luoân luoân hoaëc taát nhieân laø xaáu;
YÙ ñònh ôû phía sau haønh ñoäng neùm bom phaûi laø phaù huûy hoaëc laø haïn cheá khaû naêng cheá taïo vuõ khí cuûa nhaø maùy; ñoù laø hieäu quaû toát ñöôïc döï ñoaùn tröôùc (A); haäu quaû xaáu (B) (laø caùi cheát cuûa daân chuùng) khoâng phaûi laø ñieàu mong öôùc hoaëc coá yù laøm;
Caû vieäc phaù huûy hoaëc laøm maát khaû naêng phoøng thuû cuûa nhaø maùy laãn söï cheát choùc cuûa ñaùm daân laønh ñeàu do vieäc neùm bom; söï cheát choùc cuûa daân laønh khoâng phaûi laø caùi gaây ra söï ngöng hoaït ñoäng cuûa nhaø maùy ñoù;
Thöøa nhaän raèng nhöõng ngöôøi leân keá hoaïch neùm bom aáy laø nhöõng ngöôøi ñang tieán haønh moät cuoäc chieán chính nghóa, theo ñuoåi moät muïc ñích ñuùng ñaén vaø chính ñaùng; theâm nöõa, heä thoáng phoøng thuû cuûa nhaø maùy, vì tính caùch höõu hieäu cuûa noù, laø moät muïc tieâu quaân söï khoâng theå taán coâng baèng caùch thöùc naøo khaùc (ví duï phaù huûy töø beân trong), ñoù laø lyù do ñuû ñeå leân keá hoaëc oanh kích, duø bieát raèng seõ xaûy ra söï huûy dieät maïng soáng daân laønh.
Tuy nhieân, moät ñieåm caàn phaûi caân nhaéc laø lôïi ích cuûa vieäc neùm bom phaù huûy nhaø maùy phaûi troäi hôn söï thieät haïi veà nhaân maïng caùc thöôøng daân voâ toäi.
Söï phaù huûy nhaø maùy ñöôïc goïi laø hieäu quaû tröïc tieáp vaø coù duïng taâm cuûa haønh vi neùm bom, trong khi ñoù, söï cheát choùc cuûa daân cö quanh vuøng ñöôïc coi nhö laø haäu quaû giaùn tieáp, ñaønh phaûi chaáp nhaän. Noùi caùch khaùc, daân cö trong vuøng bò huûy dieät moät caùch giaùn tieáp. Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp töø ñaàu trong cuoäc thaûo luaän, truyeàn thoáng luaân lyù cuûa GHCG chæ nhaán maïnh raèng: maïng soáng cuûa ngöôøi voâ toäi khoâng theå bò töôùc ñoaït moät caùch tröïc tieáp; vaø trong khi khoâng theå bò ñaøn aùp tröïc tieáp, maïng soáng ngöôøi voâ toäi laïi vaãn coù theå bò töôùc ñoaït caùch giaùn tieáp, neáu thöïc söï coù lyù do ñaày ñuû hoaëc caân xöùng ñeå laøm ñieàu ñoù.
Lm Peter Traàn Maïnh Huøng, DCCT (Roma)
(Trích daãn töø Ephata Vieät Nam, naêm 2002)