Ñöùc Maria Trong Taân Öôùc
Taùc Giaû: Linh Muïc Augustin George
Ngöôøi dòch: Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Truùc
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn hai
Truyeàn Tin
Chuùng ta toång löôïc nhöõng gì ñaõ khaûo saùt ôû phaàn nhaát veà Tin Möøng thôøi thô aáu.
1. Tröôùc heát muïc ñích cuûa Tin Möøng laø trình baøy maàu nhieäm Chuùa Gieâsu
Trung taâm cuûa Truyeàn Tin, khoâng phaûi laø thieân thaàn, vaø cuõng khoâng phaûi laø Ñöùc Maria: ñoù laø Chuùa Gieâsu. Truyeàn Tin, laø maëc khaûi veà Chuùa Gieâsu ngay luùc Ngaøi xuaát hieän trong lòch söû: ñaây laø moät baûn vaên Kitoâ hoïc noåi baät. Trong caâu truyeän naày, Luca muoán cho chuùng ta hieåu Chuùa Gieâsu Kitoâ laø ai ngay phaàn ñaàu Tin Möøng cuûa oâng. Nhöõng söï kieän veà söï trinh khieát vaø trinh thai höôùng ñeán vieäc trình baøy maàu nhieäm Chuùa Gieâsu, ñöôïc maëc khaûi trong moät söù ñieäp sieâu phaøm, moät lôøi cuûa Thieân Chuùa noùi qua moät thieân thaàn .
2. Kyõ thuaät ñoái chieáu song song
Truyeàn tin veà Chuùa Gieâsu ñi tieáp theo vieäc baùo tin veà Gioan Taåy Giaû. Hai caâu truyeän ñöôïc xaây döïng treân moät sô ñoà nhö nhau, giaûi minh hai noäi dung; caàn phaûi coù caùi nhìn chung ñeå am töôøng.
3. Phöông thöùc söû duïng Thaùnh Kinh cuûa Luca
Truyeàn tin ñöôïc moâ taû nhö laø moät söù ñieäp do thieân thaàn mang ñeán (söù ñieäp ñaùng ñöôïc löu yù hôn laø söï xuaát hieän cuûa thieân thaàn), ñoù laø moät hình thöùc vaên chöông raát coå ñieån cuûa Cöïu Öôùc (xem Saùng Theá, Xuaát Haønh, Caùc Vua) hoaëc noùi caùch khaùc thieân thaàn cuûa Giaveâ thöôøng phaûi ñöôïc xem laø moät keû thay theá chính Giaveâ. Lôøi vaên thöïc söï noùi veà thieân thaàn cuûa Giaveâ, nhöng taát caû nhöõng lôøi noùi ñoù laø lôøi cuûa chính Thieân Chuùa. Trong nhöõng saùch vieát vaøo thôøi gian gaàn Taân Öôùc, thöôøng ngöôøi ta tröïc tieáp noùi ñeán caùc laàn xuaát hieän cuûa thieân thaàn nhö ôû saùch Tobia, Daniel.
YÙ nghóa cuûa caùc laàn xuaát hieän cuûa thieân thaàn naày trong Thaùnh Kinh coù muïc ñích chính yeáu laø trình baøy moät kinh nghieäm sieâu nhieân trong ñoù moät keû ñöôïc Thieân Chuùa choïn ñaõ nghe ñöôïc söù ñieäp, lôøi cuûa Ngaøi.
Nhöõng theá kyû vöøa qua, qua söù ñieäp Truyeàn Tin ngöôøi ta thöôøng toâ veõ khung caûnh huyeàn thoaïi theo moät loái trình baøy myõ thuaät coù tính caùch vaên hoùa theá tuïc; vaø trong boái caûnh myõ thuaät naøo ñoù, thieân thaàn thöïc söï ñaõ chieám heát noäi dung caâu truyeän. Cuõng trong boá caûnh ñoù, thieân thaàn ngaøy nay khoâng coøn hôïp thôøi. Nhöng caàn löu yù caûm thöùc ngheä thuaät ñoù khoâng phaûi laø noäi dung thöïc söï cuûa Thaùnh Kinh. Thieân thaàn laø moät keû ñöa tin; ñieàu quan troïng laø chính söù ñieäp. Trong Kinh Thaùnh, moät söï xuaát hieän cuûa thieân thaàn tröôùc heát laø moät lôøi cuûa Thieân Chuùa. Khoâng phaûi vì vaäy maø noùi raèng thieân thaàn khoâng coù; nhöng ñoù laø moät keû phuïc vuï, cuõng gioáng nhö keû rao giaûng ngaøy nay noùi cho daân chuùng bieát veà lôøi Thieân Chuùa: ngöôøi ñoù phaûi noùi leân lôøi naày ñeå giuùp daân Chuùa ñi vaøo ñöôïc trong moái töông quan vôùi lôøi Ngaøi. Ñoù laø moät vai troø trung gian cuûa maàu nhieäm.
Thieân thaàn loan tin veà söï sinh ra laï luøng, nhieäm maàu cuûa Haøi Nhi. ÔÛ ñaây ta lieân töôûng ñeán moät loaït cuoäc loan baùo sinh nhaät trong Cöïu Öôùc (Saùng Theá 16: Ismael; 17 vaø 18: Isaac; Caùc Vua 13: Samson); Luca duøng laïi cuøng moät sô ñoà nhö theá. Khi ngöôøi ta noùi ñeán sinh nhaät cuûa Gioan vaø Chuùa Gieâsu, ñoäc giaû cuûa Luca töùc khaéc nghó ñeán caùc söï kieän töông töï tröôùc ñaây.
Ta cuõng thaáy trong Truyeàn tin cho Maria ñeà taøi veà ôn goïi, vôùi caâu noùi "Chuùa ôû cuøng coâ" vaø danh hieäu môùi ban cho Maria "ñaày ôn phuùc", nhö ñaõ thaáy trong caùc laàn Chuùa goïi.
Ñoù laø nhöõng maáu choát chính caàn söû duïng ñeå hieåu ñieàu Luca muoán thoâng ñaït cho chuùng ta.
I. Minh Giaûi
Baây giôø chuùng ta ñi saùt vôùi baûn vaên ñeå toùm keát caùc vaán ñeà khaùc nhau seõ ñöôïc neâu leân:
- Caâu 23, lieân quan ñeán vieäc loan baùo veà Gioan Taåy Giaû. Chuùng ta ñöôïc bieát raèng Zacharia trôû veà nhaø sau khi ñaõ xong phaàn vuï cuûa mình ôû Ñeàn Thaùnh, vaø moät thôøi gian sau Anna mang thai. Ñoù laø moät chi tieát ñaùng löu yù. Thaät theá, chuùng ta bieát vieäc giöõ mình trong saïch raát quan troïng ñoái vôùi caùc thaày caû. Nhöõng baûn vaên cuûa Qumran cho hay thaày caû khoâng ñöôïc chung ñuïng vôùi vôï mình trong thôøi gian phuïc dòch. Ñoù laø moät neùt Do Thaùi tieâu bieåu trong baûn vaên cuûa Luca.
"Elisabeth ñaõ thuï thai vaø giaáu vieäc ñoù trong naêm thaùng". Taïi sao? Chính vì söï loan tin cho Maria seõ cho chuùng ta bieát: Khoâng ai hay bieát veà vieäc Elisabeth thuï thai, vaø neáu Maria bieát ñöôïc, thì chæ vì Maria ñöôïc söù ñieäp maëc khaûi.
- Caâu 26: Chính Thieân Thaàn Gabriel ñaõ ñöôïc gôûi ñeán cho caû hai tröôøng hôïp. Trong Cöïu Öôùc, moãi thieân thaàn coù moät sôû tröôøng: Raphael chöõa beänh, Michael veà haønh ñoäng quaân söï. Gabriel laø thieân thaàn truyeàn tin baùo Ñaáng Thieân Sai seõ ñeán (Dn 9,20 tt). Khi ñoïc laïi thaáy Gabriel, taát caû ngöôøi Do Thaùi hieåu raèng coù vieäc truyeàn tin veà Ñaáng Thieân Sai.
Nazareth: Moät xöù chöa töøng ñöôïc Cöïu Öôùc noùi ñeán laàn naøo. Ñaây haún noùi leân tính caùch voâ danh, thinh laëng, ñôn baïc. Söï kieän ñoù cho chuùng ta bieát roõ raøng baûn vaên khoâng phaûi laø moät caâu truyeän bòa ñaët: neáu ñaây laø moät truyeän giaû töôûng, thì chaéc ngöôøi ta ñaõ cho Ñöùc Gieâsu sinh ra trong moät thaønh phoá quan troïng cuûa lòch söû thaùnh.
Sau ñoù coøn coù moät söï töông phaûn noåi baät. Gioan Taåy Giaû ñaõ ñöôïc baùo tin ngay giöõa moät nghi leã phuïng vuï, trong caûnh huy hoaøng cuûa Ñeàn Thaùnh (Ñeàn Thaùnh naày raát quan troïng ñoái vôùi Luca).
"Lôøi caàu xin cuûa ngöôøi ñöôïc khaáng nhaän": Ñaây khoâng phaûi lôøi caàu xin cuûa Zacharia ñeå coù moät ngöôøi con trai (oâng khoâng tin söï vieäc naày nöõa, ñaõ laâu oâng khoâng coøn xin ôn naày). Nhöng ñaây laø lôøi caàu xin cuûa moät thaày caû nhaân danh daân chuùng, lôøi caàu xin ôn cöùu ñoä, xin Ñaáng Thieân Sai ñeán. Ñieàu maø Gabriel loan baùo, ñoù chính laø lôøi caàu nguyeän cuûa Israel xin Ñaáng Cöùu Ñoä, nay ñöôïc khaáng nhaän.
Gioan Taåy Giaû ñöôïc loan baùo ôû trong Ñeàn Thaùnh, seõ sinh ra ôû vuøng Giuña vaø soáng thôøi thô aáu trong sa maïc. Chuùa Gieâsu ñöôïc loan baùo taïi laøng Nazareth voâ danh, ñöôïc daâng vaøo Ñeàn Thaùnh, taïi ñaây Ngaøi seõ leân tieáng laàn ñaàu tieân. Luca khoâng bao giôø cho chuùng ta thaáy Gioan Taåy Giaû xuaát hieän trong Ñeàn Thaùnh.
- Caâu 27: "Vôùi ngöôøi trinh nöõ". Lôøi noùi ñaàu tieân veà cha meï Chuùa Gieâsu cho chuùng ta bieát meï Ngaøi laø moät trinh nöõ, vaø laø moät trinh nöõ "coù laäp gia ñình" (thaønh ngöõ Hy Laïp naày seõ thaáy laïi moät nôi khaùc trong Tin Möøng Luca 2,5).
Tröôùc khi goïi ñích danh ngöôøi nöõ naày, chuùng ta ñaõ ñöôïc giôùi thieäu teân cuûa ngöôøi choàng: Giuse, thuoäc nhaø Ñavit. Cuõng nhö trong ñoaïn baùo tin veà Gioan Taåy Giaû, caâu 5: Baáy giôø coù moät thaày caû teân laø Zacharia, chi toäc Alia, vaø vôï oâng, thuoäc gioøng Aaron, goïi laø Elisabeth. Trong theá giôùi ngöôøi Seùmit, chæ coù ñaøn oâng môùi ñöôïc löu yù. Vaø ñieàu ñoù quan troïng trong tröôøng hôïp Chuùa Gieâsu: Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Thieân Sai vì Ngaøi laø con nhaø Ñavit, vaø söï vieäc ñoù theå hieän laø do töø Cha Ngaøi vì ngöôøi ta khoâng keå ñeán gioøng toäc cuûa phaùi nöõ. Ngay caû neáu Maria töï maùu muû laø con chaùu Ñavit, thì veà phöông dieän luaät phaùp Maria khoâng theå laøm cho Chuùa Gieâsu thaønh con nhaø Ñavit.
Do vaäy thaùnh Giuse coù moät vai troø. Neáu Maria ñaõ cho Chuùa Gieâsu moät thaân xaùc, thì Giuse ñaõ cho Ngaøi ñaëc tính thieân sai nhôø vai troø laøm cha treân bình dieän luaät phaùp, cha nuoâi: Giuse ñaõ nhìn nhaän ñöùa treû, con cuûa vôï mình, vaø chính söï nhìn nhaän ñoù laøm cho Chuùa Gieâsu thaønh Keû Thöøa Keá. Hai gia phaû Matheâu vaø Luca neâu leân khoâng nhaèm ñöa ra nhöõng chi tieát chính xaùc veà toå tieân Chuùa Gieâsu, nhöng muoán noùi ñeán töôùc hieäu hôïp phaùp. Chính vì luùc baây giôø ngöôøi ta ñaõ ñoàng taâm nhìn nhaän Chuùa Gieâsu laø con nhaø Ñavit, neân luùc vieát ra baûn Tin Möøng ngöôøi ta ñaõ muoán thieát laäp moät gia phaû; vaø gia phaû ñoù laø ñuùng thaät theo nghóa noù laø loái xaùc minh cho moät ñaëc quyeàn thaät söï.
- Caâu 28: "Coâ haõy vui leân". Song song vôùi vieäc loan baùo veà Gioan Taåy Giaû caâu 14: "Ñöùa treû seõ laø noãi vui möøng vaø haân hoan cho ngöôi vaø nhieàu ngöôøi seõ hôùn hôû veà vieäc naøy". Hai nôi ñeàu thaáy coù nieàm vui, vì ñoù laø Tin Möøng, noãi vui cöùu ñoä. Gioan Taåy Giaû laø bình minh cuûa Tin Möøng. Caâu ñaàu tieân noùi vôùi Maria: "Coâ haõy vui möøng leân" ñaõ laø lôøi loan baùo sô khai veà ôn cöùu ñoä, gôïi laïi Sophonia 3, 14; Zacharia 9,9: "Haõy vui leân, hôõi con gaùi Sion...". Theo truyeàn thoáng ñoù laø lôøi baùo tin cho toaøn daân: con gaùi Sion - Maria - laø ngöôøi cuûa Thieân Chuùa, traû lôøi nhaân danh toaøn nhaân loaïi, cho chính coâ vaø cho chuùng ta taát caû. Maria mang laáy thaân phaän cuûa daân Chuùa. Chính theo nghóa ñoù maø ngöôøi ta coù theå noùi Ngaøi laø con gaùi Sion.
"Ñaày ôn phuùc". Ñaây khoâng phaûi laø moät truyeàn thoáng xaáu, nhöng raát thieáu soùt, moãi khi chuùng ta noùi: "ñaày ôn phuùc" laø chuùng ta nghó ñeán trinh thai, ñeán ôn thaùnh hoùa..., laø nhöõng yù nieäm thaät söï raát xa laï vôùi Cöïu Öôùc. Trong Kinh Thaùnh "aân phuùc" coù nghóa laø "ñöôïc suûng aùi" gioáng nhö noäi dung cuûa ngoân ngöõ taây phöông caùc theá kyû gaàn ñaây. AÂn phuùc laø moät yù nieäm aùp duïng cho caùc vua chuùa, moät yù nieäm noùi veà yeâu thöông. Tröôùc maët vua, ngöôøi ta thöôøng noùi: "Neáu thieáp ñaõ ñöôïc ngaøi suûng aùi". Chöõ "favorite" (= keû ñöôïc meán chuoäng) nhö ngöôøi ta thöôøng duøng trong hoaøng cung Louis XIV, neáu coù theå xeùt veà khía caïnh thanh cao, coù theå giuùp ta hieåu saùt nghóa hôn noäi dung naày: ñoù laø danh hieäu cuûa söï suûng aùi. Trong Cöïu Öôùc, chuùng ta thaáy chöõ: "Raát ñöôïc yeâu thöông". Vaø ñaây laø moät maëc khaûi cho chuùng ta. Ngöôøi phuï nöõ treû, vôï cuûa Giuse, laø moät ngöôøi phuï nöõ ñôn baïc, luoân caàu nguyeän vaø ñaày loøng tin; baø tuyeät ñoái khoâng coù chuùt yù nieäm gì veà vieäc Ngaøi laø ngöôøi ñöôïc Chuùa choïn, töùc laø ngöôøi ñöôïc con maét Chuùa nhìn ñeán töø thuûa ñôøi ñôøi ñeå hôïp taùc hoaøn thaønh coâng vieäc cuûa Ngaøi. Chöõ naøy laø danh hieäu môùi cuûa Maria, laø ôn goïi rieâng daønh cho Meï: qua danh xöng naày, Maria bieát raèng mình laø keû duy nhaát, laø keû ñöôïc choïn, "laø ngöôøi raát ñöôïc Chuùa yeâu thöông".
Ñeà taøi "Ngöôøi raát ñöôïc Chuùa yeâu thöông" quan troïng vì theo truyeàn thoáng Thaùnh Kinh, töø Dieãm Tình Ca vaø töø söï giaûi thích laïi Thaùnh Vònh 44, noù laø danh hieäu cuûa daân Thieân Chuùa: Chính Israel laø hieàn theâ cuûa Giaveâ. Ta thaáy ñeà taøi naày laïi truøng hôïp vôùi ñeà taøi veà "Con gaùi Sion". Maria laø keû Chuùa choïn, nhöng ñöôïc choïn ñeå mang caû daân Chuùa vaøo thaân xaùc mình, noái keát daân Chuùa vaøo Ngaøi, vaø ñaïi dieän cho daân naày. Caâu ñaàu tieân noùi vôùi Maria maëc khaûi tình yeâu ñoäc ñaùo, söï suûng aùi, aân hueä naày.
"Chuùa ôû cuøng coâ". Nhöõng lôøi naày noùi roõ cho Maria hay laø coâ ñöôïc Chuùa goïi, coâ coù moät vieäc gì ñoù ñeå laøm nhö Chuùa ñaõ töøng noùi vôùi caùc tieân tri khi goïi hoï (Xuaát Haønh 3,12; Thaåm Phaùn 6,12,16; Jr. 1,8; 15,20).
Ba caâu noùi naày goùi goïn toaøn boä söù ñieäp. Maëc khaûi veà Chuùa Gieâsu trong Truyeàn Tin ñöôïc tuaàn töï thöïc hieän qua ba giai ñoaïn: ñöùc tin, söï thuaän nhaän cuûa Maria giuùp Thieân Chuùa trieån khai maëc khaûi naày.
- Caâu 29 "Nghe nhöõng lôøi aáy, coâ ngaïc nhieân vaø töï hoûi lôøi chaøo ñoù coù nghóa gì". Luca cuõng ñaõ vieát nhö theá trong tröôøng hôïp Zacharia maëc daàu ôû ñaây caùch dieãn taû coøn maïnh hôn.
Caâu naày nhaèm dieãn taû ñieàu gì? Ñieåm chính yeáu laø söï ngaïc nhieân, khi Maria bieát ñöôïc raèng caùi nhìn cuûa Thieân Chuùa höôùng ñeán Ngöôøi. Vôùi taâm tình ñôn sô, thanh baïch vaø khieâm toán, Maria ñaõ khoâng bao giôø tin coâ laø trung taâm ñieåm cuûa lòch söû: "Taát caû theá heä seõ goïi toâi laø keû coù phuùc" (caâu 48).
Maëc daàu coøn chöa noùi heát, nhöõng lôøi cuûa thieân thaàn laïi raát toû roõ. Maria nhaän bieát Chuùa saép yeâu caàu coâ moät vieäc gì ñoù, töø muoân thuûa Chuùa nhìn ñeán coâ; coâ khaùm phaù ñöôïc mình laø keû ñöôïc choïn vaø laø ngöôøi raát ñöôïc Chuùa yeâu thöông. Nhöng söï vieäc seõ ñeán möùc naøo? Vaø ñoù laø vieäc gì? Ñaây khoâng phaûi laø moät tình traïng hoang mang thuoäc laõnh vöïc tình caûm hoaëc tröcï giaùc hôøi hôït. Ñieåm noåi baät ñöôïc taùc giaû neâu leân laø söï suy nghó cuûa Maria, yù chí muoán bieát yù ñònh cuûa Chuùa, nhö caùc nhaø thaàn hoïc thöôøng noùi "fides quaerens intellectum" (ñöùc tin thuùc ñaåy vieäc tìm kieám yù nghóa): Maria coá gaéng ñi saâu vaøo thaùnh yù cuûa Chuùa.
- Caâu 30: "Thieân thaàn noùi vôùi coâ: Maria, coâ ñöøng sôï". "Ñöøng sôï gì caû": noäi dung naày coù trong taát caû caùc laàn xuaát hieän cuûa Chuùa hoaëc cuûa thieân thaàn nôi Cöïu Öôùc. Khoâng neân dòch "Ñöøng hoaûng leân"; ñaây khoâng phaûi laø sôï haõi thoâng thöôøng, nhöng ñaây laø yù nghóa cuûa thaàn thaùnh. Khi con ngöôøi ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa, thì caûm thaáy choaùng vaùng.
- Caâu 31: "Naày coâ saép mang thai vaø sinh moät ngöôøi con trai vaø seõ goïi teân treû laø Gieâsu". Ñaây cuõng laø loái noùi maø chuùng ta ñaõ gaëp trong taát caû caùc laàn thieân thaàn baùo veà caùc cuoäc sinh ra. Roõ reät hôn caû ñaây laø lôøi cuûa baûn vaên Isaia 7, 14. Chính Maria seõ phaûi ñaët teân cho treû. Theo truyeàn thoáng Kinh Thaùnh, coù khi laø ngöôøi cha, coù khi laø ngöôøi meï ñaët teân cho con. Ñoái vôùi Gioan Taåy Giaû, ñoù laø vieäc cuûa Zacharia (caâu 13). ÔÛ ñaây, laø Maria: heä luaän cuûa vieäc trinh thai, ñaây laø con trai cuûa coâ. ÔÛ ñaây chöa noùi ñeán vieäc thuï thai trinh khieát, nhöng ñaõ noùi chính Maria seõ ñaët teân cho ñöùa treû. Trong toaøn boä baûn vaên söï vieäc ñoù coù moät yù nghóa.
Vaø lôøi saám naày cuûa Isaia baáy giôø thöôøng ñöôïc hieåu laø coù moät noäi dung loan baùo Ñaáng Thieân Sai. Thieân thaàn seõ giaûi thích raèng Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng Thieân Sai ñang mong ñôïi. Nhöng ôû ñaây, Ñaáng Thieân Sai coøn ñöôïc hieåu treân bình dieän hoaøn toaøn con ngöôøi, theo quan ñieåm coå ñieån cuûa ngöôøi Do Thaùi, nghóa laø moät ngöôøi thuû laõnh ñöôïc Chuùa choïn.
- Caâu 32: "Ngöôøi ñoù seõ cao caû". Song song vôùi caâu 1,15: Gioan Taåy Giaû seõ "cao caû tröôùc maët Chuùa", moät keû phuïc vuï cao caû nhö Elia (1 Caùc Vua 17, 1; 18, 15). Ñöùc Gieâsu seõ laø "cao caû" tuyeät ñoái.
"Ngöôøi ta seõ goïi ngöôøi laø con cuûa Ñaáng Toái Cao". Ñaây laø danh hieäu ñeå goïi teân Israel (Xuaát Haønh 4, 22,23), teân vua (2 Samuel 7,14; Thaùnh Vònh 2,7; 89, 27,28) hoaëc teân cuûa nhöõng keû tin (Thaùnh Vònh 73, 15).
"Chuùa laø Thieân Chuùa seõ cho ngöôøi ngoâi Ñavit toå phuï ngöôøi, vaø ngöôøi seõ trò vì treân nhaø Giacoùp". ÔÛ ñaây khoâng phaûi laø söï trò vì phoå quaùt, ôn cöùu ñoä cuûa taát caû moïi ngöôøi. Ñaây laø vò vua thieân sai. Taát caû noäi dung naày ruùt ra töø Isaia 9, 5- 6.
- Caâu 33: "Ngöôøi seõ trò vì treân nhaø Giacoùp ñeán muoân ñôøi vaø vöông quyeàn cuûa ngöôøi khoâng bao giôø chaám döùt". Nhieàu thaùnh phuï cuûa Giaùo Hoäi ñaõ thaáy ôû ñaây söï vónh cöûu cuûa nöôùc Chuùa Gieâsu, vöông quyeàn vónh cöûu vaø thaàn tính cuûa Ngaøi. Nhöng trong ngoân ngöõ cuûa hoaøng trieàu, khi ngöôøi ta noùi vôùi vua, ngöôøi ta vaãn xöng hoâ: "Vaïn tueá, ñöùc vua" (1 Caùc Vua 1,31; Dn 2,4; 3,9).
Thieân thaàn baùo tin cho Maria hay con cuûa coâ seõ laø Ñaáng Thieân Sai ñang mong ñôïi, vaø Ñaáng Thieân Sai naøy laø vò thuû laõnh ñöôïc Chuùa gôûi ñeán soáng giöõa daân cuûa coâ. Ñaây khoâng phaûi laø khung caûnh cuûa caùc daân toäc noùi chung, nghóa laø noäi dung cuûa moät söï cöùu tinh sieâu phaøm, phoå quaùt: ngöôøi ta baùo cho Maria raèng con coâ seõ laø moät Ñaáng Thieân Sai, vieäc ñoù ñaõ laø quaù troïng ñaïi ñoái vôùi coâ.
- Caâu 34: "Maria noùi vôùi thieân thaàn: Laøm theá naøo söï vieäc xaûy ñeán ñöôïc vì toâi khoâng aên ôû vôùi choàng toâi?" Ñaây laø ñoaïn vaên khoù nhaát vaø ñöôïc baøn caõi nhieàu nhaát trong boái caûnh Truyeàn Tin, moät ñoaïn vaên ñaët vaán ñeà veà toaøn boä yù nghóa maø Maria muoán gaén boù vôùi söï trinh khieát. Coù hai loái giaûi thích ñaõ thaønh truyeàn thoáng, cuûa thaùnh Augustinoâ vaø cuûa Cajetan.
Quan ñieåm cuûa thaùnh Augustinoâ laø quan ñieåm thöôøng ñöôïc neâu leân vaø cho ñeán nay vaãn coøn ñöôïc tín nhieäm; trong laàn xuaát baûn thöù nhaát cuûa cuoán "Vocabulaire de Theùologie biblique" ôû ñeà muïc "Maria", toâi ñaõ döïa vaøo loái minh giaûi naày. Thaùnh Augustinoâ giaûi thích theá naày: "Laøm sao söï vieäc xaûy ra ñöôïc bôûi vì toâi khoâng muoán aên ôû vôùi ngöôøi nam". Loái giaûi thích naày giaû thieát Maria ñaõ laø vôï cuûa Giuse (theo taäp tuïc ñòa phöông, ngöôøi ta khoâng caàn phaûi hoûi ñeán söï thuaän yù cuûa ñöông söï), nhöng coâ vaãn giöõ mình trinh khieát. Theo truyeàn thoáng ñöôïc phoå bieán, thì söï vieäc naày thaät khoù xaûy ra vì Cöïu Öôùc ñaõ khoâng bao giôø ñeà cao giaù trò cuûa vieäc giöõ mình trinh khieát (khi coù gia ñình), trong moät theá giôùi maø phuï nöõ ñöôïc quy höôùng veà vieäc sinh con caùi (xem söï khaùc bieät cuûa thaùi ñoä baø Bethsabeùe tröôùc choàng mình laø Ñavit vaø tröôùc con mình laø Salomon).
Soáng ñôøi trinh khieát do ñoù khoâng phaûi laø vieäc ñöôïc ñeà cao: moät ngöôøi trinh nöõ khoâng coù chaân ñöùng trong xaõ hoäi, khoâng coù ai ñeå baûo veä, khoâng coù con trai. Nhöng töø ngaøy ngöôøi ta bieát baûn Qumran, thì yù nieäm veà trinh khieát ñaõ coù taïi Palestine vaøo thôøi Maria khoâng phaûi laø khoâng quan nieäm ñöôïc.
Ñieåm khoù khaên cuûa loái giaûi thích naày, laø Maria ñaõ laäp gia ñình, vaø khoâng coù gì cho pheùp ta nghó raèng coâ ñaõ muoán töø boû nhöõng haäu quaû cuûa cuoäc soáng naày. Hôn nöõa, chính baûn vaên cuûa Luca taïo cho ta khoù khaên trong vieäc giaûi thích: "bôûi vì toâi khoâng bieát (= aên ôû vôùi) ngöôøi nam" (moät loái noùi khaúng ñònh cuûa ñoäng töø ôû thì hieän taïi). Nhö theá Maria ñaõ laäp gia ñình vaø coâ ñang trinh khieát. Thieân thaàn noùi vôùi coâ: coâ seõ laøm meï. Maria traû lôøi: Vaøo luùc naày, toâi khoâng coù aên ôû vôùi choàng toâi. Ñeå hieåu chính xaùc ñieàu ñoù coù nghóa gì, caàn löu yù raèng trong Cöïu Öôùc, khi moät thieân thaàn ñeán baùo tin moät cuoäc sinh ra laï luøng, thì söï vieäc ñoù töùc khaéc xaåy ñeán, ñoù laø Lôøi Thieân Chuùa öùng nghieäm töùc khaéc luùc noùi ra. Maria noùi: toâi khoâng theå laøm meï ngay baây giôø. Ñoù laø loái giaûi thích cuûa Cajetan, vaø cuõng laø cuûa moät soá ñoâng caùc nhaø minh giaûi Kinh Thaùnh coâng giaùo. Ngöôøi ta cho chuùng ta hay veà vieäc thuï thai cuøng moät luùc vôùi söï trinh khieát cuûa Maria, vaø söï trinh thai naày seõ ñöôïc maëc khaûi ngay bôûi lôøi noùi keá tieáp cuûa thieân thaàn.
Tröôùc vieãn aûnh laøm Meï Ñaáng Thieân Sai, Maria khoâng coù veû nhaãn nhuïc, cuõng khoâng haân hoan: Coâ coá tìm hieåu söï vieäc cho roõ. Meï Ñaáng Thieân Sai, vaâng, nhöng baây giôø thì chöa theå ñöôïc. Boån phaän naày thöïc hieän nhö theá naøo ñaây? Maria, trinh nöõ ngoan hieàn, coâ muoán daâng hieán cho Thieân Chuùa trong söï saùng suoát, trong chaân lyù!
Nhìn vaøo baûn vaên ñoái chieáu, Zacharia cuõng ñaõ neâu leân moät caâu hoûi (caâu 18): Toâi seõ coù daáu naøo? Vôï toâi khoâng phaûi laø son seû ö? Vaø daáu chæ ñöôïc gôûi ñeán: bôûi vì oâng ñaõ khoâng tin, neân oâng seõ bò buoäc phaûi nín caâm. Ñoù laø moät söï traùch cöù. Traùi laïi, thieân thaàn aân caàn ñoùn nhaän thaéc maéc cuûa Maria. Vì ñaây laø thaéc maéc chính ñaùng, coù giaù trò ñoái vôùi Thieân Chuùa. Maria ñaõ khoâng ñoøi phaûi coù daáu chöùng, theá nhöng thieân thaàn ñaõ ñöa laïi moät, vaø ñuùng ra laø hai daáu chöùng.
Chính thieân thaàn ñaõ cho Maria thaáy coâ vöøa laøm meï ñoàng thôøi vaãn laø nöõ trinh.
- Caâu 35: "Thieân thaàn noùi vôùi coâ: Thaùnh Thaàn seõ ñeán treân coâ vaø quyeàn naêng cuûa Ñaáng Toái Cao seõ bao phuû coâ baèng boùng rôïp cuûa Ngaøi". Thaùnh Thaàn laø vieäc laøm cuûa Thieân Chuùa, haønh ñoäng ñem laïi söï soáng; chính Thaùnh Thaàn bay laø treân theá giôùi trong buoåi taïo döïng vuõ truï. Chuùa Gieâsu laø taïo döïng môùi, theá giôùi môùi ñang baét ñaàu. "Quyeàn naêng cuûa Ñaáng Toái Cao bao phuû coâ baèng boùng rôïp cuûa Ngaøi": ñoù laø söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa trong suoát thôøi xuaát haønh (Xuaát Haønh 40, 35; Daân Soá 9, 18, 22). Baûn vaên song song cho thaáy Gioan Taåy Giaû seõ böôùc ñi trong Thaùnh Thaàn vaø quyeàn naêng cuûa Elia, nhö moät tieân tri. ÔÛ ñaây, naèm vaøo moät bình dieän khaùc: vì ñaây laø Chuùa Gieâsu ñöôïc sinh ra do haønh ñoäng ñaëc bieät cuûa Thieân Chuùa.
"Do ñoù Ñaáng Thaùnh ñöôïc sinh ra ñöôïc goïi laø Con Thieân Chuùa" (hoaëc: "ñaáng ñöôïc sinh ra seõ laø Ñaáng Thaùnh vaø ngöôøi ta seõ goïi laø Con Thieân Chuùa). Ñoù laø caâu traû lôøi cho thaéc maéc cuûa Maria. Coâ khoâng caàn aên ôû vôùi choàng coâ. Ñöùc Gieâsu ñöôïc maëc khaûi laø Con Thieân Chuùa vì Ngaøi ñöôïc thuï thai bôûi Thaùnh Thaàn, bôûi quyeàn naêng vaø söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa. Vaø Ngaøi laø Ñaáng Thaùnh. Ñaây chöa phaûi laø loái noùi ñaõ ñöôïc xeáp ñaët bôûi coâng ñoàng Niceùe: khoâng coù moät caùch noùi naøo tröøu töôïng ôû ñaây; taát caû ñeàu ñöôïc neâu leân theo nhöõng hình aûnh cuûa Cöïu Öôùc, nhöng nhöõng hình aûnh thöôøng coù giaù trò maëc khaûi hôn laø caùc yù nieäm tröøu töôïng. Ñieàu ñöôïc maëc khaûi cho thaáy ñöùa treû laø thaùnh, laø keát quaû cuûa vieäc Thieân Chuùa laøm, cuûa söï hieän dieän hieäu quaû cuûa chính Ngaøi. Thaàn tính cuûa Chuùa Gieâsu ñöôïc quaû quyeát baèng hai chöõ maø Maria coù theå hieåu: Maria hieåu söï thaùnh thieän laø gì, Thaùnh Thaàn laø gì, quyeàn naêng Ñaáng Toái Cao laø gì. Nhö theá Luca trình baøy tuaàn töï veà maëc khaûi cuûa Chuùa: nieàm vui Ñaáng Thieân Sai ñeán, söï sinh ra cuûa Ñaáng Thieân Sai, Con Thieân Chuùa ñöôïc thuï thai do moät trinh nöõ...
- Caâu 36: "Vaø ñaây Elisabeth...". Ñaây laø daáu chöùng cho Maria thaáy. Elisabeth ôû aån cho ñeán ngaøy sinh con (caâu 24). Maria chæ bieát vieäc ñoù do lôøi cuûa thieân thaàn.
- Caâu 37: "Vaø khoâng coù gì maø Thieân Chuùa khoâng laøm ñöôïc". Xem Saùng Theá 18,14 trong vieäc loan tin veà söï sinh ra laï luøng cuûa Isaac.
- Caâu 38: "Maria noùi vôùi thieân thaàn: Naày toâi laø toâi tôù cuûa Chuùa". Ca tuïng veà söï khieâm cung cuûa Maria laø vieäc laøm chính ñaùng, nhöng chöa ñuû. Trong Thaùnh Kinh, ngöôøi ta goïi Abraham laø toâi tôù Chuùa, goïi Moâisen, Ñavit laø toâi tôù cuûa Yaveâ. Ñaây khoâng phaûi laø danh hieäu neâu leân söï khieâm toán, nhöng laø chöùc töôùc vinh quang toät baäc. Coù ba baûn vaên Cöïu Öôùc ghi laïi vieäc moät phuï nöõ töï xöng mình laø toâi tôù cuûa Chuùa mình; Ruth 3, 9; I Caùc Vua 1,13;1,17 luoân luoân ôû trong khung caûnh vôï choàng. Caâu traû lôøi cuûa Maria laø söï thuaän nhaän tình yeâu cuûa Chuùa.
"Vaø thieân thaàn töø giaõ coâ". Ngöôøi ta khoâng noùi vieäc thuï thai ñöôïc thöïc hieän, vì vieäc ñoù haún laø söï vieäc hieån nhieân; lôøi Chuùa luoân hieäu quaû. Baèng chöùng? Maria choãi daäy vaø leân ñöôøng veà phía nuùi... chính Chuùa Gieâsu ñaõ chieám höõu Meï Ngaøi ñeå thi haønh yù ñònh cuûa Ngaøi.
II. Söù Ñieäp Cuûa Baûn Vaên
Tieáp theo phaàn chuù giaûi chi tieát treân, baây giôø thöû taäp hôïp caùc döõ kieän maø chuùng ta vöøa khaùm phaù. Luca muoán noùi gì vôùi chuùng ta trong baûn vaên Truyeàn Tin naày?
1. Tröôùc heát laø maàu nhieäm veà Chuùa Gieâsu
Taùc giaû giuùp chuùng ta nhaän ra maàu nhieäm veà Chuùa Gieâsu trong ñònh nghóa maø thieân thaàn tuaàn töï loan baùo.
Chöõ ñaàu tieân cuûa lôøi chaøo, laø söï vui möøng, noãi vui veà Ñaáng Thieân Sai, ôn cöùu ñoä. Vaø phaûi tìm laïi trong thaønh ngöõ naày taát caû nhöõng gì Cöïu Öôùc ñaõ dieãn taû. Sau ñoù, laø noäi dung coå ñieån veà Ñaáng Thieân Sai ngai Ñavít, nhaø Giacop, moät noäi dung khaù haïn heïp chöa noùi gì ñeán thaàn tính cuûa Ñaáng Thieân Sai, veà vai troø phoå quaùt, veà thöông khoù, veà söï soáng laïi. Vaø chuùng ta thaáy ôû ñaây moät trong nhöõng khía caïnh cuûa ñöùc tin nôi Maria, moät ñöùc tin tuaàn töï trieån nôû. Cuoái cuøng, ñònh nghóa ñöôïc chuaån bò do söï tieán trieån cuûa toaøn boä bieán coá ñeå ñi ñeán caâu 35: chöõ "Con Thieân Chuùa" ñöôïc neâu leân laøm keát luaän toaøn bích thu toùm taát caû caùc yeáu toá ñöa ra tröôùc ñoù. Con Thieân Chuùa, ñöôïc thuï thai bôûi moät haønh ñoäng töùc khaéc, hieäu quaû, cuûa Thaùnh Thaàn, cuûa quyeàn naêng Thieân Chuùa. Söï vieäc ñoù cho thaáy roõ Chuùa Gieâsu ñöôïc ñònh nghóa laø keû coù moät moái töông giao caù bieät vaø laï luøng vôùi Thieân Chuùa. Ngaøi khoâng coù cha ôû döôùi traàn. Neân töø ñoù xuaát hieän söï kieän thuï thai trong söï trinh khieát: ñaây laø daáu chæ cho Maria thaáy moái lieân heä ñoäc ñaùo cuûa Chuùa Gieâsu vôùi Thieân Chuùa. Söï ñoái chieáu song song vôùi Gioan Taåy Giaû cuõng laøm noåi baät noäi dung naày. Gioan Taåy Giaû ñöôïc sinh ra do moät pheùp laï: söï thuï thai do moät phuï nöõ son seû, töø cha meï ñaõ lôùn tuoåi. Chuùa Gieâsu ñöôïc thuï thai moät caùch trinh khieát do moät thanh nöõ: söï thuï thai moät caùch trinh khieát coù töông quan vôùi maàu nhieäm veà Chuùa Gieâsu.
2. Chuùng ta döøng laïi laâu hôn veà Maria
Baûn vaên ñoù noùi vôùi chuùng ta ñieàu gì veà Maria?
a) Tröôùc heát, baûn vaên cho chuùng ta hay coâ laø keû trinh khieát, roõ reät hôn, laø moät keû trinh khieát trong hoaøn caûnh ñaõ laäp gia ñình. Vaø söï trinh khieát naày ñaët cho Maria moät vaán ñeà khoù khaên khi thieân thaàn loan baùo cho coâ raèng coâ seõ laøm meï: "laøm sao söï theå coù theå xaåy ra ñöôïc?"
Theo loái giaûi thích cuûa thaùnh Augustinoâ ñaõ ñöôïc truyeàn thoáng ñaïo ñöùc tieáp nhaän vaø coù giaù trò thuyeát phuïc, ñaây haún laø moät yù ñònh ñaõ coù töø tröôùc cuûa Maria veà vieäc giöõ mình trinh khieát. Nhöng cuõng phaûi giaû thieát raèng coâ ñaõ coù moät söï maëc khaûi veà vieäc naày, bôûi ñaây laø moät caùi gì tuyeät ñoái môùi meû. Ngay caû khi toâi beânh vöïc loái giaûi thích naày vaø cho raèng coâ ñaõ quyeát taâm ñi theo con ñöôøng trinh khieát vì nhöõng lyù do tieát duïc nhö ñaõ thaáy ôû baûn vaên Qumran chaúng haïn, toâi cuõng ñaõ töøng phaûi nhaán maïnh ñeán söï khaùc bieät saâu xa ôû vieäc tieát duïc naày vaø söï trinh khieát cuûa Maria. ÔÛ nôi baûn vaên Qumran, taïi sao coù moät soá ngöôøi giöõ mình trinh khieát hoaëc chuû tröông tieát duïc? Vì baáy giôø ngöôøi ta quan nieäm hoân nhaân taïo oâ ueá, daàu hôïp phaùp, neân khoâng theå cho pheùp ngöôøi ta thi haønh caùc nghi leã thôø phöôïng Chuùa. Nhö theá, ñoù laø moät söï trinh khieát tieâu cöïc, moät söï trong saïch coù tính caùch luaät phaùp, khoâng mang moät yù nghóa yeâu thöông naøo trong ñoù.
Söï trinh khieát cuûa Maria, traùi laïi, ñöôïc trình baøy nhö laø moät söï hieán daâng troïn veïn cho Chuùa, nhö moät thaùnh hieán tích cöïc, trong yù nghóa cuûa tình yeâu maø töôùc hieäu "Khekaritomeneø" dieãn taû, vaø trong noäi dung cuûa caâu traû lôøi: "Toâi laø nöõ tyø cuûa Chuùa". Neáu söï trinh khieát trong Qumran ñeán moät möùc naøo ñoù cho thaáy coù söï leân aùn tình traïng hoân nhaân, thì söï trinh khieát cuûa Maria laø moät söï tuyeân döông tính caùch öu tieân daønh cho Thieân Chuùa, nhöng khoâng coù gì cho thaáy coù söï ñaùnh giaù thaáp hoân nhaân. Trong vaán ñeà naày, ñieåm ñaëc tröng cuûa Tin Möøng chính laø xaùc quyeát veà giaù trò cuûa hoân nhaân ñoàng thôøi vôùi söï trinh khieát: Hai giaù trò hoã töông, vì söï trinh khieát laø chöùng taù veà caùc giaù trò sieâu nhieân, hoân nhaân laø bí tích cuûa tình yeâu vaø cuûa söï hieän dieän tình yeâu trong cuoäc soáng Kitoâ giaùo. Do ñoù,söï trinh khieát cuûa Maria chæ coù tính caùch tích cöïc, vaø baûn vaên thöïc söï cho ta thaáy nhö theá.
b) Maria trinh khieát vaø nhaän laõnh moät lôøi môøi goïi. Khoâng phaûi tieân quyeát soáng ñôøi trinh khieát, nhöng laø moät lôøi môøi goïi yeâu thöông Thieân Chuùa. Coâ ñöôïc maëc khaûi mình laø keû ñöôïc Chuùa suûng aùi vaø Chuùa ao öôùc coäng taùc vôùi coâ trong coâng vieäc cuûa Ngaøi: "Chuùa ôû cuøng coâ"; vaø ñieàu ñoù do bôûi vieäc laøm meï cuûa coâ. Ñeå hieåu vai troø cuûa Maria vaø yù nghóa cuûa vieäc laøm meï naày, thì haõy xem Maria seõ thöïc thi vieäc ñoù theá naøo. Coâ ñaõ thöïc thi coâng trình naày baèng caùch mang Chuùa Gieâsu ñeán vôùi Gioan Taåy Giaû, mang Ngaøi ñeán taän Bethleùem, sinh ra Ngaøi, aân caàn lo laéng cho Ngaøi nhö baø meï traàn theá: vaán taõ vaø ñaët vaøo maùng coû. Ngoaøi vieäc phaûi nuoâi naáng phaàn xaùc, coâ coøn laø meï troâng nom giaùo duïc cho con. Maria töøng traùch Chuùa khi tìm laïi Ngaøi nôi Ñeàn Thaùnh "Hôõi con, sao con ñaõ laøm theá ñoái vôùi cha meï?"; lôøi traùch ñoù cho thaáy yù thöùc traùch nhieäm cuûa coâ. Laøm meï, khoâng phaûi chæ coù vieäc ban cho moät thaân xaùc; nhöng coøn laø ñaøo taïo thaønh ngöôøi, laøm trieån nôû tình caûm vaø trí khoân cuûa con mình.
Ngaøy nay, toå chöùc giaùo duïc ñaõ laøm cho cha meï khoâng coøn laø nhöõng keû duy nhaát chu toaøn vieäc giaùo duïc con caùi. Phaûi chaêng vì tình traïng phöùc taïp cuûa vaên hoùa chuùng ta ñaõ ngaên trôû vieäc ñoù? Nhöng trong thôøi Maria soáng, cha meï thöïc teá lo heát cho con, hoaëc haàu nhö lo taát caû. Coù vieäc giaûng daïy toân giaùo ôû Nhaø Hoäi, nhöng phaàn chính yeáu laø do cha meï daïy doã ôû nhaø. Maria caùng ñaùng vieäc ñaøo taïo Chuùa Gieâsu. Giuse coù moät vai troø, nhöng trong khung caûnh cuûa bieán coá trinh thai, Maria ngoaøi vieäc ñaët teân cho ñöùa treû coøn ñöôïc dieãn taû nhö laø ngöôøi ñaàu tieân mang traùch nhieäm.
Trong nhaõn quan toâi trình baøy ñaây vaø theo toâi nghó laø aên khôùp vôùi baûn vaên hôn caû, söï trinh khieát cuûa Maria ñöôïc maëc khaûi cho coâ cuøng moät luùc vôùi coâng vieäc laøm meï vaø trong moái lieân heä vôùi coâng vieäc naày. Veà quan ñieåm thaàn hoïc, toâi thaáy raát ñaùng löu yù.
c) Neùt ñaëc tröng cuoái cuøng veà chaân dung cuûa Maria, ñoù laø söï moâ taû veà loøng tin cuûa coâ. Luùc ñaàu, ta chöa thaáy coù gì roõ neùt veà noäi dung aáy. Nhöng chuùng ta bieát Maria laø moät thanh nöõ Do Thaùi, do ñoù coù loøng ñaïo ñöùc vaø loøng tin theo toân giaùo naày. Khi ta thaáy coâ tuyeân döông baøi ca tuïng Magnificat, khoâng phaûi ngaãu nhieân ngöôøi ta cheùp laïi vieäc coâ haùt nhöõng caâu Thaùnh Vònh: thöïc ra coâ laø moät coâ gaùi ñaïo haïnh trong khuoân khoå toân giaùo truyeàn thoáng.
Ñieåm ñaùng löu yù hôn heát trong Tin Möøng thôøi thô aáu ñöôïc Luca vieát ra, laø öu tö cuûa taùc giaû muoán chöùng minh loøng tin cuûa Maria lôùn leân daàn trong vieäc khaùm phaù yù ñònh cuûa Thieân Chuùa. Tröôùc heát, coâ ñöôïc maëc khaûi moät caùch chung raèng coâ laø keû ñöôïc Chuùa choïn vaø coù moät vieäc gì ñoù phaûi laøm cho Chuùa: "Chuùa ôû cuøng coâ". Sau ñoù coâ bieát raèng mình saép laøm meï vaø qua caâu traû lôøi veà noãi thaéc maéc cuûa mình, coâ ñöôïc maëc khaûi raèng ñaây laø moät vieäc cöu mang trong tình traïng khieát trinh. Luca khoâng noùi ñeán phaûn öùng cuûa Giuse, nhöng Matheâu thì löu yù ñieåm naày.
Maria ôû vaøo tình traïng raát khoù giaûi thích: coâ laäp gia ñình vaø saép coù con maø choàng coâ khoâng lieân quan gì trong ñoù. Matheâu, laø moät taùc giaû Do Thaùi neân löu yù ñeán ñaøn oâng hôn laø phuï nöõ, vaø ñaõ noùi ñeán nhöõng khaéc khoaûi cuûa Giuse cho chuùng ta hay: "Giuse, voán laø moät ngöôøi coâng chính vaø khoâng muoán toá giaùc coâ moät caùch coâng khai, ñaõ quyeát ñònh aâm thaàm boû coâ" (Mt. 1,19). Coù hai loái giaûi thích ñöôïc ñöa ra.
Thoâng thöôøng caùc Thaùnh phuï cuûa Giaùo hoäi, khi noùi ñeán ñoaïn naày thì choïn loái giaûi thích bình dò nhaát: Giuse nhaän thaáy vôï mình mang thai. Vì khoâng phaûi cuûa mình, thì haún laø do keû khaùc. OÂng khoâng bieát phaûi laøm sao. Cuoái cuøng, oâng quyeát ñònh boû vôï. Veà vieäc boû vôï naày, caùc nhaø minh giaûi gaàn ñaây baøn caõi veà thaønh ngöõ: "Giuse voán laø keû coâng chính". Neáu oâng laø "keû coâng chính", thì thöôøng theo ngöôøi ta nghó, oâng haún phaûi toá giaùc Maria laø ngoaïi tình, vaø trao naïp cho toøa ñôøi xeùt xöû. Nhöng, oâng ñaõ laøm ngöôïc laïi vaø quyeát ñònh aâm thaàm boû vôï, nhö theá laø oâng töï nhaän traùch nhieäm trong vieäc ly dò vaø boû vôï laø do ôû phaàn mình. Noùi khaùc, Giuse haún cam nhaän tình traïng khoán ñoán baèng caùch cho ngöôøi ta tin laø ñöùa beù laø con mình, vaø, daãu theá oâng vaãn boû baø vôï treû.
Nhieàu taùc giaû chuû tröông loái giaûi thích khaùc hôn, ñoù laø loái giaûi thích cuûa caùc Giaùo phuï "chuyeân moân veà Maria". Trong ñoù coù Cha X. Leùon Dufour (2). Ñaây laø laäp luaän toùm löôïc. Neáu Giuse laø "keû ngay chính", oâng haún phaûi toá giaùc Maria. OÂng ñaõ khoâng laøm theá; nhö vaäy laø oâng ñaõ tieàn caûm moät maàu nhieäm. OÂng khoâng laøm sao hieåu, neân oâng töï yù ruùt lui cho eâm. Loái minh giaûi naày raát coù lieân heä maät thieát ñeán tình caûm kính troïng ñoái vôùi Maria: Khoù coù theå chaáp nhaän vieäc Maria bò nghi ngôø laø thaát trung, ngoaïi tình. Daãu laø ai ñi nöõa cuõng khoâng theå coù vieäc ñoù xaûy ra. Nghó nhö theá, neân caùc nhaø chuù giaûi coá tìm moät giaûi phaùp vaø hoï thaáy ñöôïc loái giaûi thích naày: Giuse baáy giôø laø moät "keû coâng chính" vaø do chính vieäc ñoù maø oâng khoâng tin vôï mình thaát trung.
Theo toâi, xin thuù thöïc laø loái giaûi thích naày xem ra coù phaàn quaù suy ñoaùn vaø ít aên khôùp vôùi söï vieäc thöôøng tình cuûa caùc taäp tuïc Palestine thôøi ñoù. Hôn nöõa, ta vaãn bieát laø Maria ñaõ laøm thinh. Laøm sao coù theå noùi cho choàng mình roõ ôn goïi laï luøng cuûa mình: ñöôïc laøm keû suûng aùi cuûa Chuùa, laøm Meï cuûa Con Thieân Chuùa do vieäc laøm cuûa Thaùnh Thaàn? Toâi thaáy vieäc Maria giöõ thinh laëng laø vieäc giaûi thích ñöôïc, söï thinh laëng aån kín ñoù tröôùc heát khoâng phaûi laø cuûa coâ, nhöng laø cuûa Thieân Chuùa: neân ñeå Chuùa tuøy lieäu. Vaø thaùi ñoä ñoù theo toâi xem ra toân troïng ñöôïc tính caùch maàu nhieäm cuûa bieán coá naày. Nhöng taát caû caùc ñieàu naày haún coøn laø ñeà taøi tìm hieåu cuûa caùc nhaø chuù giaûi Thaùnh Kinh.
Phaàn toâi, toâi nghieâng veà loái giaûi thích cuûa caùc taùc giaû xöa: Giuse laø moät "keû coâng chính" nghóa laø raát töø taâm. OÂng khoâng muoán trao naïp Maria ñeå coâ bò keát aùn neân töï nhaän phaàn traùch nhieäm vaøo mình trong vieäc boû vôï, khi coâ coøn mang thai, vaø dö luaän vaãn tin ñöùa treû laø con oâng. Trong xöù Palestine thôøi baáy giôø, vôï choàng coù theå soáng chung tröôùc ngaøy ñöa daâu veà nhaø choàng, maëc daàu ñieàu ñoù bò xem laø teä haïi. Coù leõ vì chaáp nhaän tình traïng ñaùng buoàn naày tröôùc dö luaän maø Giuse ñöôïc goïi laø "keû coâng chính".
Nhöng trôû laïi veà loøng tin cuûa Maria, moät loøng tin coù raát nhieàu ñieàu ñaùng ñöôïc tìm hieåu. Maria bieát moái lieân heä giöõa con mình vaø Thieân Chuùa, moái lieân heä duy nhaát, ñoäc ñaùo maø coâ ñöôïc maëc khaûi trong vieäc thuï thai trinh khieát cuûa mình. Nhöng coâ khoâng coù nhöõng yù nieäm ñeå dieãn taû ra moät caùch roõ reät: coâ khoâng bieát ñeán nhöõng loái luaän chöùng thaàn hoïc sau naày, coâ khoâng bieát ñeán nhöõng töø ngöõ bieåu töôïng cuûa caùc thaùnh Toâng Ñoà hoaëc cuûa Coâng ñoàng Niceùe (= Kinh Tin Kính). Vaø chính vì theá phaûi thaáy ôû ñaây caâu traû lôøi cho thaéc maéc thöôøng ñöôïc neâu leân: Maria ñaõ tin vaøo thaàn tính cuûa con mình khi Truyeàn tin hay khoâng? Toâi traû lôøi laø coù, khoâng chuùt ngaàn ngaïi. Nhöng coâ ñaõ caûm nhaän chaân lyù ñoù trong ngoân ngöõ cuûa coâ. Ngöôøi ta ñaõ khoâng daïy cho coâ moät chöông trình thaàn hoïc veà Maria; ñoù laø khoâng phaûi laø phöông caùch cuûa Thieân Chuùa.
Neáu toâi laáy ôn goïi laøm linh muïc cuûa toâi ñeå coù theå suy dieãn, toâi thaáy ñoái vôùi toâi ôn goïi ñoù khoâng phaûi ñaõ phaùt xuaát töø moät luaän aùn thaàn hoïc veà chöùc linh muïc, cuõng nhö ôn goïi laøm tu só cuûa toâi khoâng khôûi phaùt töø moät luaän aùn veà cuoäc soáng tu só. Moät keû baøng quang ngoaïi ñaïo coù theå giaûi thích vôùi toâi raèng ñoù laø keát quaû giaùo duïc toâi nhaän ñöôïc trong moâi tröôøng soáng ñaïo, raát thaâm saâu, cuûa vieäc toâi gaëp moät linh muïc, caùc tu só doøng Maristes. Phaûi noùi vieäc ñoù hieån nhieân veà moät khía caïnh naøo ñoù. Nhöng chæ theá thoâi thì caùc loái giaûi thích coù veû phaân taâm hoïc naày xem ra quaù heïp hoøi vaø thieáu soùt! Ôn goïi cuûa Maria chaéc chaén laø cao caû hôn ôn goïi cuûa toâi raát nhieàu, nhöng cuõng naèm trong moät khung caûnh töông töï. Maria ñaõ hieåu Chuùa muoán noùi vôùi coâ: Khi ñöôïc goïi ñeå laøm Meï cuûa Con Thieân Chuùa, Maria ñaõ nhaän laõnh nhöõng gì caàn thieát ñeå hieåu ñieàu coâ chaáp thuaän, neân coâ ñaõ yù thöùc veà söï lieân heä duy nhaát vaø laï luøng giöõa con coâ vaø Thieân Chuùa. Trong yù nghóa ñoù, toâi noùi raèng Maria ñaõ bieát ñöôïc thaàn tính cuûa con mình. Nhöng coâ khoâng theå dieãn taû ñieàu ñoù trong ngoân ngöõ cuûa chuùng ta. Neáu muoán, coù theå noùi raèng Maria laø moät nhaø thaàn bí, bieát nhöng khoâng sôû ñaéc thaàn hoïc khoa hoïc coù theå giuùp coâ dieãn taû kinh nghieäm cuûa mình.
3. Tính caùch lòch söû cuûa bieán coá Truyeàn Tin
Nay toâi ñeà caäp ñeán tính caùch lòch söû cuûa bieán coá Truyeàn Tin. Vaø toâi löu yù tröôùc laø vaán ñeà naøy quaû khoù khaên. Chuùng ta thöû xem nhöõng chöõ "bieán coá lòch söû" nghóa laø gì?
Ñoù laø moät bieán coá maø chuùng ta bieát ñöôïc qua caùc chöùng nhaân maø ta coù theå ñaùnh giaù trong tinh thaàn kieåm thaûo.
Napoleùon, traän Waterloo theo nghóa ñoù laø nhöõng bieán coá lòch söû, vì ñöôïc chöùng thöïc moät caùch nghieâm tuùc. Vaø ngöôøi ta coù theå tin ñieàu ñoù, duø öa hay khoâng öa Napoleùon.
Nay haõy laáy tröôøng hôïp caùi cheát cuûa Chuùa Kitoâ treân thaäp giaù, vaøo thôøi Tibeârioâ, döôùi quyeàn toång traán cuûa Philatoâ. Ñaây cuõng laø moät söï kieän lòch söû ñöôïc kieåm chöùng nghieâm tuùc do keû tin cuõng nhö keû khoâng tin, do caùc Toâng Ñoà, nhöng cuõng do truyeàn thoáng Do Thaùi, do söû gia Tacite trong caùc ghi cheùp cuûa oâng. Khi keå laïi vieäc baét bôù caùc Kitoâ höõu do Neùron chuû xöôùng, oâng vieát: "Giaùo phaùi naày ñeán töø Giuñeâa, nôi khôûi phaùt taát caû nhöõng söï xaáu xa, taát caû nhöõng dò ñoan cuûa ñoâng phöông, vaø vò saùng laäp laø moät ngöôøi naøo ñoù teân laø Christos, bò treo leân thaäp töï do Philatoâ, döôùi thôøi Tibeârioâ". Khoâng nhaát thieát phaûi tin vaøo thaàn tính cuûa Chuùa Gieâsu ñeå quaû quyeát veà caùi cheát cuûa Ngaøi. Sau ngaøy Thaùnh Linh hieän xuoáng, khi caùc Toâng Ñoà rao giaûng Ñöùc Gieâsu soáng laïi, ngöôøi ta noùi: Khoâng theå coù chuyeän ñoù, ngöôøi aáy ñaõ cheát treân thaäp giaù, ngöôøi ta ñaõ chöùng kieán vieäc ñoù... Ngoaïi tröø moät vaøi ngöôøi laäp dò cho raèng Ñöùc Gieâsu laø moät huyeàn thoaïi, khoâng bao giôø coù, coøn caùc nhaø pheâ bình ñöùng ñaén thì ñeàu chaân nhaän caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâsu laø moät söï kieän lòch söû khoâng theå choái caõi; cuï theå laø vì nhöõng söï kieän ñoù ñöôïc caùc nhaân chöùng, tin hoaëc khoâng tin, chöùng thöïc.
Söï phuïc sinh cuûa Ñöùc Gieâsu coù phaûi laø moät söï kieän theo khuoân khoå ñoù chaêng? Ñaây laø moät söï kieän chæ ñöôïc chöùng thöïc vaø chaân nhaän bôûi caùc keû tin, vaø coù söï taùc ñoäng cuûa vai troø ñöùc tin cuûa hoï trong ñoù: Maáu choát vaø baûn chaát cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo chuùng ta naèm ôû ñaây. Quaû quyeát raèng Ñöùc Gieâsu ñöôïc soáng laïi, laø noùi raèng Ñöùc Gieâsu ñaõ thoaùt ra khoûi nhöõng ñieàu kieän toång quaùt cuûa lòch söû. Khi moät ngöôøi ñaõ cheát, ngöôøi ñoù khoâng töï mình ñi ra khoûi moà.
Tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Gieâsu laø duy nhaát. Ñaõ coù nhöõng cuoäc soáng laïi khaùc, nhöõng laàn Chuùa Gieâsu ñaõ thöïc hieän tröôùc ñoù: nhöng chuùng khoâng phaûi ôû trong cuøng moät bình dieän nhö theá. Ngöôøi con gaùi cuûa Jaire, Lazaroâ ñaõ tìm laïi ñöôïc chính söï soáng maø hoï ñaõ lìa maát. Hoï tieáp tuïc soáng, giaø vaø cheát. Trong khi ñoù, söï soáng laïi cuûa Ñöùc Gieâsu laø söï chuyeån qua moät hoaøn caûnh soáng môùi, thoaùt khoûi khoâng gian vaø thôøi gian, ñi vaøo coõi ñôøi ñôøi cuûa Thieân Chuùa. Chuùng ta noùi Ngaøi ñaõ ñöôïc naâng leân, ñöa leân trôøi; söï kieän ñoù chæ coù theå nhaän thaáy, bieát, chaân nhaän ñöôïc trong moät söï vöôn leân khoûi nhöõng quy luaät thöôøng tình cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Chæ coù theå quaû quyeát söï soáng laïi cuûa Ñöùc Kitoâ khi töï mình daán thaân vaøo cuoäc soáùng ñöùc tin. Quaû quyeát raèng Ñöùc Gieâsu cheát coù theå laø moät söï vieäc cuûa keû tin cuõng nhö keû khoâng tin. Quaû quyeát söï soáng laïi cuûa Ngaøi laø coâng vieäc ñaëc bieät cuûa keû tin vaø ñöa ta vaøo laõnh vöïc cuûa ñöùc tin, giuùp ta ñaït ñöôïc nhöõng thöïc theå sieâu vöôït leân treân traät töï thuaàn lòch söû.
Söï kieän lòch söû ñöôïc chaân nhaän do chöùng cöù khaùch quan veà caùc thöïc theå maø ngöôøi ta coù theå quaû quyeát maø khoâng lyù ñeán söï daán thaân cuûa chính ñöông söï. Nhöõng söï kieän thuaàn tuùy sieâu nhieân laïi chæ coù theå xaùc quyeát neáu ngöôøi ta chaáp nhaän coù söï soáng sieâu nhieân vaø gaén boù cuoäc soáng mình vôùi caùc söï kieän ñoù. Ñaây laø tröôøng hôïp veà söï soáng laïi cuûa Chuùa Kitoâ trong taát caû caùc chieàu kích cuûa noù.
Vaø tröôøng hôïp cuûa Truyeàn Tin cuõng nhö theá; noù ñöôïc trình baøy nhö moät kinh nghieäm sieâu nhieân vaø noäi taâm. Moät ngöôøi muoán chuïp laïi caûnh töôïng xaûy ra taïi Nazareth coù theå chæ laáy ñöôïc hình aûnh cuûa trinh nöõ; vaø moät maùy thu thanh chaéc cuõng khoâng ghi ñöôïc caâu noùi naøo. Moät cuoäc xuaát hieän cuûa thieân thaàn trong noäi dung thöïc söï thaàn hoïc, laø moät hieän töôïng sieâu nhieân, tinh thaàn, noäi taâm. Ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø khoâng coù thöïc. Nhöng ñaây laø traät töï cuûa nhöõng thöïc taïi thuoäc moät loái nhaän thöùc khaùc, vaø do ñoù caàn moät hình thöùc kieåm chöùng, nhaân chöùng khaùc.
Bieán coá Truyeàn Tin chæ coù Maria tröïc tieáp caûm nhaän. Khoâng coù nhaân chöùng beân ngoaøi: Vieäc xaûy ra khaùch quan moät thôøi gian sau ñoù laø vieäc Maria laøm meï. Vaø chæ coù Maria môùi bieát ñöùa treû naày ñaõ ñöôïc cöu mang trong trinh khieát. Töï noù, söï kieän naày khoâng theå ñem ra ñeå kieåm chöùng veà maët thuaàn lòch söû. Nhö theá laøm sao ñeå moïi ngöôøi ñöôïc bieát? Phaûi keát luaän raèng: do chính Maria. Nhöng vieäc coâ ñaõ noùi ra coù phaûi laø kyø laï laém khoâng? Toâi seõ traû lôøi raèng: vieäc ñoù tuøy ôû vaøo thôøi ñieåm naøo. Theo baûn vaên cuûa Matheâu, Maria ñaõ khoâng noùi gì vôùi Giuse luùc ñaàu, vaø vieäc ñoù xem ra raát xaùc thöïc. Nhöng Luca, ngöôøi ñaõ keå laïi cho chuùng ta bieán coá Truyeàn Tin thì cuõng noùi cho chuùng ta hay raèng Maria hieän dieän vôùi Giaùo Hoäi ñang hình thaønh sau khi Chuùa leân trôøi; Meï caàu nguyeän vôùi caùc tín höõu. Phaûi chaêng khi Chuùa Gieâsu soáng laïi vaø ngöôøi ta nhaän ra Ngaøi laø Thieân Chuùa, baáy giôø ngöôøi ta ñaõ hoûi Maria? Phaûi chaêng ngöôøi ta ñaõ xin Meï keå laïi kinh nghieäm cuûa mình, khi Thaùnh Thaàn ñaõ ñöôïc ban cho Giaùo hoäi?
Theo caûm thöùc cuûa chuùng toâi, toâi thaáy coù moät moái töông quan laï luøng giöõa söï trinh thai vaø ngaøy hieän xuoáng cuûa Thaùnh Thaàn. Phaûi chaêng trong baàu khí ñoù, khi caùc Toâng Ñoà vöøa laõnh nhaän Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa Gieâsu, Maria ñaõ trình baøy vôùi hoï veà söï trinh thai trong vieäc cöu mang Chuùa vaø Ngaøi ñaõ sinh ra töø Thaùnh Thaàn? Chuùa Gieâsu ban Thaùnh Thaàn vì chính Ngaøi laø keát quaû cuûa Thaùnh Thaàn trong nhaân tính cuûa Ngaøi. Tuy nhieân, ñaây vaãn coøn laø moät giaû thieát. Trong Taân Öôùc, khoâng thaáy coù ñoaïn naøo nhaéc ñeán söï vieäc naày. Nhöng coù moät chæ daãn khaùc raát ñaùng löu yù. Luca ñaõ hai laàn lieàn, trong Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa, cho chuùng ta hay: "Maria ñaõ ghi khaéc trong loøng nhöõng söï vieäc aáy vaø suy nieäm chuùng" (2,19; 2,15). Caùch noùi ñoù nhieàu laàn ñöôïc söû duïng trong saùch Daniel (chaúng haïn xem 7, 28) khi caàn dieãn taû moät maëc khaûi chung cuoäc höôùng veà töông lai: "OÂng ta giöõ taát caû caùc ñieàu ñoù trong loøng mình, trong kyù öùc mình", coù nghóa laø oâng ta caát giöõ moät söù ñieäp sau naày phaûi thoâng ñaït.
Khi Luca noùi vôùi chuùng ta raèng Maria giöõ laïi vaø suy nieäm caùc söï vieäc ñoù trong loøng coâ, phaûi chaêng cho chuùng ta hieåu raèng coâ khoâng noùi ra ngay lieàn? Vaø raát coù theå trong luùc Chuùa Gieâsu coøn soáng, Maria ñaõ thinh laëng. Ngöôøi phaûi noùi laø Chuùa Gieâsu. Nhöng khi Chuùa Gieâsu ñaõ ôû trong söï vinh quang cuûa Ngaøi, khi Giaùo Hoäi soáng baèng Thaùnh Thaàn, thì vieäc quay laïi Maria ñeå hoûi veà caùc kyû nieäm cuûa Ngaøi, nhaát laø nhöõng gì coøn aån kín trong loøng Maria thieát töôûng khoâng coù gì laï. Phaûi nhaän raèng Tin Möøng coøn cho chuùng ta khoaûng troáng ñeå suy nghó.
Nhöng ñieàu chuùng ta coù theå chaân nhaän, laø söï tin töôûng vaøo trinh thai khoâng phaûi laø yù kieán rieâng cuûa Luca. Vieäc chuùng ta cuõng thaáy loøng tin ñoù trong Matheâu vaø noäi dung naày ñaõ xuaát hieän lieân heä ñeán Isaia 7,14, döôùi hình thöùc Hagadah midrashique, chöùng minh raèng ñaây laø moät xaùc quyeát cuûa coäng ñoaøn Palestine trong caùc naêm 50. Nhö theá - vôùi tinh thaàn kieåm thaûo ñuùng möùc - thaät khoù maø quan nieäm ñöôïc loøng tin naày cuûa coäng ñoaøn Palestine vaøo caùc naêm 50 ñaõ khoâng coù lieân quan ñeán nhaân chöùng cuûa Maria!
Vaø sau naày, khi Luca vieát Tin Möøng, neáu coù moät caáu truùc vaên chöông rieâng, moät söï saép xeáp ñeå coù theå chuyeån ñaït, toâi nghó raèng vieäc ñoù xuaát phaùt töø nhaân chöùng cuûa Maria ñöôïc Giaùo Hoäi tieáp nhaän. Caàn phaûi löu yù ñieåm naày: Tin Möøng ñöôïc vieát ra trong Giaùo Hoäi, trong truyeàn thoáng vaø döôùi söï kieåm soaùt cuûa Giaùo Hoäi: Ñaây laø moät söï baûo ñaûm nghieâm chænh.
Bôûi vì trinh thai laø moät söï kieän heát söùc sieâu nhieân vaø noäi taâm, chæ coù theå tieáp nhaän qua nhaân chöùng cuûa moät mình Maria, vaø ñoøi hoûi noã löïc cuûa ñöùc tin, neân noù khoâng phaûi laø moät söï kieän lòch söû theo nghóa chuùng ta ñaõ neâu leân nhö tröôøng hôïp veà caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâsu. Nhöng trinh thai laø moät söï kieän coù thöïc, ñaõ xaûy ra trong lòch söû chöù khoâng phaûi laø moät yù nieäm ñöôïc thaêng hoa, moät loái giaûi thích thaàn thaùnh hoùa ñöôïc bieán cheá ra sau ñoù. Khi ta tin Ñöùc Gieâsu laø Thieân Chuùa, Ñöùc Maria phaûi coù moät daáu chöùng veà söù maïng ñöôïc giao phoù, taïi sao ta laïi choái boû raèng daáu chöùng ñoù laø söï trinh thai, moät daáu chöùng huøng hoàn ñaëc bieät vaø ñöôïc baûn vaên Kinh Thaùnh chöùng thöïc?
Chuù Thích:
(2) Meùlanges Robert, Paris 1957, caùc trang 390-397; N.R. TH 1959, caùc trang 225-231; Etudes d' Evangile, Paris, 1965, caùc trang 79-81.
Centre de recherches religieuses
Andreù de Phuù Yeân
(C) Copy Right by Ñònh Höôùng Tuøng Thö
13 g rue de l'ILL, F. 67116 Reichstett, France
Taùi Baûn 2004