Ñöùc Maria Trong Taân Öôùc
Taùc Giaû: Linh Muïc Augustin George
Ngöôøi dòch: Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Truùc
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn nhaát
Nhöõng khoù khaên
nôi caùc baûn Tin Möøng
Tröôùc khi ñi saâu vaøo noäi dung, ta caàn ñaët caâu hoûi taïi sao vaán ñeà ñöôïc neâu leân. Khi gaëp phaûi khoù khaên, tröôùc heát phaûi phaân tích chính khoù khaên ñoù. Taïi sao ngaøy nay coù noãi hoang mang, choaùng vaùng veà caùc baûn Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa nôi ngöôøi tín höõu? Ngöôøi ta thöôøng cho raèng vì coù nhieàu vieäc kyø dieäu... Ñuùng vaø cuõng khoâng ñuùng. Thaät ra coù ít pheùp laï trong baûn vaên Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa so vôùi phaàn coøn laïi cuûa toaøn boä. Trong phaàn naày chæ coù moät pheùp laï: ñoù laø söï trinh thai maø chuùng ta seõ phaûi baøn ñeán kyõ caøng. Nhö theá, vaán ñeà cuûa caùc baûn vaên Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa khoâng phaûi vì phaàn aáy coù nhieàu pheùp laï. Haún nhieân, coù baàu khí kyø dieäu, coù nhieàu thieân thaàn, vaø vaøo thôøi buoåi chuùng ta ñang soáng döôøng nhö caùc thieân thaàn khoâng coøn ñöôïc xem laø ñuùng moát nöõa. Caùc lyù do thaät söï cuûa vaán naïn thaät ra thieân veà kyõ thuaät cuûa caùc baûn vaên.
I. Nieân Kyû Cuûa Caùc Baûn Vaên
Tröôùc tieân, Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa ñöôïc vieát vaøo ñôït cuoái cuøng cuûa Taân Öôùc. Neáu nghieân cöùu khaù thaáu ñaùo veà Taân Öôùc, neáu coá xeáp theo nieân kyû cuûa caùc baûn vaên ñöôïc vieát ra, thì ta seõ thaáy baûn vaên naøo ñöôïc vieát tröôùc tieân? Ñoù laø caùc thö cuûa thaùnh Phaoloâ. Thö göûi cho caùc tín höõu Thessaloânica ñöôïc vieát vaøo khoaûng naêm 51, nhöõng böùc thö cuoái göûi cho caùc tín höõu Coloâsseâ vaø Epheâsoâ vaøo khoaûng caùc naêm 60 - 62. Vaøo thôøi ñoù chöa moät baûn Tin Möøng naøo xuaát hieän. Chaéc chaén raèng coù moät truyeàn thoáng Tin Möøng ñöôïc ngöôøi ta laëp laïi, rao giaûng, ñang thaønh hình, ñöôïc coâ ñoäng baèng lôøi noùi, cuõng coù theå ñaõ thaønh vaên; nhöng chöa coù baûn Tin Möøng naøo ta coù ngaøy nay ñaõ ñöôïc vieát ra luùc aáy. Tin Möøng cuûa Marcoâ xuaát hieän vaøo khoaûng naêm 67, nghóa laø baûn vaên cuûa Marcoâ, thöôøng ñöôïc xem laø baûn vaên tieân khôûi thöïc söï ñöôïc vieát ra 5 ñeán 7 naêm sau caùc böùc thö do Phaoloâ vieát khi bò baét tuø. Vaø sau ñoù, vaøo khoaûng naêm 80, caùc Tin Möøng cuûa Luca vaø Matheâu môùi xuaát hieän, nghóa laø 30 naêm sau caùc thö cuûa Phaoloâ. Vaø chính vaøo thôøi naày môùi coù Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa.
Taïi sao coù söï kieän ñoù? Cuõng thaät ñôn giaûn. Haõy ñoïc Toâng Ñoà Coâng Vuï ôû caâu 1, 21: Khi ngöôøi ta tìm keû thay theá cho Giuña, Pheâroâ ñaõ noùi gì? "Phaûi tìm nôi nhöõng keû ñang soáng vôùi chuùng ta töø ngaøy Gioan laøm pheùp röûa cho ñeán khi Chuùa Gieâsu leân trôøi, moät ngöôøi coù theå cuøng chuùng ta laøm chöùng söï soáng laïi cuûa Chuùa". Caùc Toâng Ñoà ñaõ rao giaûng ñieàu gì? Caùc ngaøi ñaõ rao giaûng nhöõng gì hoï ñaõ töøng chöùng kieán: cuoäc ñôøi coâng khai cuûa Chuùa Gieâsu, pheùp röûa cuûa Gioan ñeán ngaøy Chuùa leân trôøi. Vaø ñoù laø ñieàu chuùng ta thaáy trong Tin Möøng cuûa Marcoâ vaø Gioan: Hoï khôûi ñaàu töø pheùp röûa cuûa Chuùa Gieâsu, vì ñoù laø söï kieän nhöõng keû laøm chöùng vieát laïi Tin Möøng thöïc söï hieän dieän. Hoï ñaõ khoâng hieän dieän thöïc söï vôùi Chuùa trong thôøi thô aáu cuûa Ngaøi.
Khi truy cöùu vaên baûn caùc Tin Möøng, ba baûn vaên goïi laø nhaát laõm, vaø ngay caû baûn vaên cuûa Gioan, ñeàu theo moät khung haàu nhö gioáng nhau, baét ñaàu töø vieäc Gioan Taåy Giaû giaûng daïy, Chuùa chòu pheùp röûa, chòu caùm doã, roài tieáp daãn ñeán vieäc Chuùa soáng laïi. Ñoù laø truyeàn thoáng luùc ban ñaàu, coøn goïi laø vieäc rao giaûng Kitoâ giaùo thôøi khôûi thuûy. Ngöôøi ta khoâng rao giaûng thôøi thô aáu Chuùa, vì ngöôøi ta ñaõ khoâng thöïc söï hieän dieän. Maõi ñeán naêm 80 (nieân kyû xaùc xuaát cuûa vieäc hình thaønh caùc Tin Möøng Luca vaø Matheâu) môùi thaáy xuaát hieän caùc Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa, 80 naêm sau caùc söï kieän, 50 naêm sau ngaøy Phuïc sinh, moät thôøi gian khaù laâu sau caùc thö thaùnh Phaoloâ, sau Tin Möøng cuûa Marcoâ, vaø sau söï xuaát hieän laàn ñaàu tieân cuûa caùc baûn Tin Möøng nhaát laõm. Vaø vieäc ñoù cuõng laø vieäc thöôøng tình xaûy ra theo luaät chung cuûa lòch söû. Ngöôøi ta chæ vieát lòch söû moät nhaân vaät, vaø nhaát laø veà tuoåi aáu thô cuûa vò naày, moät thôøi gian laâu sau khi ñaõ chaân nhaän taàm quan troïng cuûa ñöông söï. Ngaøy nay ngöôøi ta vieát veà ñôøi soáng cuûa De Gaulle, nhöng veà thôøi thô aáu cuûa oâng haún phaûi ñôïi 20, 30, 40 naêm sau, vaø theo moät loái vaên raát ñaëc bieät, raát töï do, vì ngöôøi ta luoân phoùng chieáu vaøo thôøi thô aáu nhöõng tieàn aûnh aên khôùp vôùi söï vieäc xaûy ra sau naày. Khi vieát veà cuoäc ñôøi cuûa moät nhaân vaät, ngöôøi ta khoâng baét ñaàu baèng tuoåi thô ñeán cuoäc soáng tröôûng thaønh, ngöôøi ta thöôøng ñi ngöôïc töø thôøi tröôûng thaønh ñeán tuoåi thô ngöôøi aáy. Vaø ngöôøi ta cuõng chæ vieát veà cuoäc soáng thô aáu cuûa caùc nhaân vaät noåi tieáng thoâi, bôûi vì caùc vò naày ñaõ laøm moät caùi gì ñoù trong cuoäc soáng tröôûng thaønh cuûa hoï. Trong truyeàn thoáng Tin Möøng cuõng theá, tröôùc heát ngöôøi ta khoâng chuù taâm veà thôøi thô aáu Chuùa Gieâsu, nhöng laø veà maëc khaûi cuûa Ngaøi.
Nhö vaäy ôû ñaây thaät söï coù vaán ñeà ñaët ra: ñieàu tieân khôûi maø ngöôøi ta ghi laïi khoâng phaûi laø tuoåi thô cuûa Chuùa Gieâsu, vaø do ñoù, khi vieát veà thôøi naày, ngöôøi ta ñaõ soáng thaät laâu sau caùc söï kieän. Khi noùi veà vieäc Chuùa Gieâsu soáng laïi cho ñeán ngaøy Thaùnh Thaàn hieän xuoáng, thì ñoù laø moät bieán coá chæ coù baûy tuaàn tröôùc ñoù. Nhöng khi noùi ñeán tuoåi thô Chuùa Gieâsu, thì caùc söï kieän ñaõ qua ñi ñeán 80 naêm. Vaø vieäc ñoù ñaõ daãn ñeán vaán ñeà cuûa caùc loaïi vaên theå maø chuùng ta seõ baøn ñeán.
II. Nhöõng Dò Bieät Cuûa Luca Vaø Matheâu
Raát khoù loøng vaøo moät khung chung nôi caùc baûn vaên Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa khi ñoái chieáu caùc baøi töôøng thuaät cuûa Matheâu vaø Luca. Trong Luca, vieäc moâ taû baét ñaàu töø Nazareth nôi Maria laäp gia ñình, nhöng vaãn trinh khieát (1). Thieân Thaàn baùo cho Ngaøi laø Ngaøi seõ laøm meï. Sau ñoù, Ngaøi leân Bethleâem vì leänh kieåm tra daân soá. Vaø Chuùa sinh ra. Boán möôi ngaøy sau, haøi nhi ñöôïc daâng trình taïi Ñeàn thaùnh vaø toaøn gia trôû laïi laøng cuõ Nazareth.
Neáu ñoïc Matheâu, thì ta thaáy moïi vieäc khôûi ñaàu ôû Bethleâem. Thaùnh söû naày khoâng noùi vieäc Truyeàn Tin ñaõ xaûy ra ôû ñaâu. Chuùa Gieâsu sinh ôû Bethleâem; sau ñoù laø cuoäc haønh trình tìm Chuùa cuûa caùc nhaø thoâng thaùi, vieäc taøn saùt caùc haøi nhi voâ toäi. Phaûi troán laùnh qua Ai Caäp moät caùch voäi vaõ. Khi Heroñeâ maát, toaøn gia trôû veà; nhöng vì sôï trôû veà mieàn Giuñeâa neân Giuse ñi ñeán Galileâa, ôû laøng Nazareth. Ta coù caûm töôûng laø theo Matheâu, gia ñình Chuùa Gieâsu ñaõ cö nguï ôû Bethleâem, vaø neáu ñeán Nazareth ôû, thì ñoù cuõng vì traùnh trôû veà Giuñeâa.
Ngoaøi ra, theo söï xeáp ñaët caùc söï vieäc trong Luca (Sinh nhaät - 40 ngaøy - daâng Chuùa taïi Ñeàn Thaùnh - trôû laïi Nazareth), ta khoâng bieát phaûi ñònh vieäc taøn saùt caùc haøi nhi voâ toäi vaø cuoäc troán laùnh ñeán Ai caäp vaøo luùc naøo.
Vaøo thôøi kyø töø luùc sinh ra ñeán 40 ngaøy sau hay sao? Nhöng nhö theá thì khoâng ñuû thì giôø ñeå ñi ñeán Ai caäp roài trôû veà, nhaát laø ñoái vôùi moät baø meï treû môùi sinh con! Neáu vaøo moät thôøi ñieåm sau ñoù? Cuõng khoù loøng vì Luca cho chuùng ta hay sau khi daâng Chuùa Gieâsu taïi Ñeàn Thaùnh, toaøn gia laïi trôû veà Nazareth. Khoâng phaûi hoaøn toaøn maâu thuaãn, nhöng söï vieäc ñaõ khoâng ñöôïc moâ taû ñoàng boä vaøo moät khung chung. Nhö theá ñieàu gì thaät söï xaûy ra? Phaûi theo vò naøo trong hai vò thaùnh söû? Vaán ñeà thaät söï caàn ñöôïc neâu leân. Sau naày, chuùng ta seõ thaáy vaán ñeà aáy ñaùng löu yù vaø laø moät coáng hieán quí giaù, vì noù chöùng toû coù söï ñoäc laäp trong caùc truyeàn thoáng naày. Khi caùc truyeàn thoáng aáy gaëp gôõ nhau, söï kieän ñoù chöùng toû coù moät truyeàn thoáng xa xöa hôn Matheâu vaø Luca. ÔÛ ñaây, toâi chæ neâu leân raèng moät trong nhöõng vaán naïn thöôøng ñöôïc neâu leân trong Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa Gieâsu, thì ñoù chính laø vaán naïn naày.
III. Vaên Theå
Khoù khaên cuoái cuøng thuoäc laõnh vöïc haønh vaên, töùc laø nhöõng loái dieãn taû maø ngöôøi vieát söû duïng. Ñaâu ñaâu cuõng coù nhöõng laàn caùc thieân thaàn xuaát hieän... Nhöõng xuaát hieän cuûa caùc thieân thaàn khoâng phaûi laø nhöõng söï kieän beân ngoaøi theo kinh nghieäm thoâng thöôøng. Moät söï xuaát hieän nhö theá laø moät söï kieän thuoäc laõnh vöïc sieâu nhieân, noäi taâm. Noù khoâng thuoäc theá giôùi vaät chaát, thaáy baèng maét traàn: ngöôøi ta khoâng mieâu taû thieân thaàn. Ñaây laø moät söù ñieäp, moät lôøi cuûa Thieân Chuùa ñöôïc Matheâu cuõng nhö Luca dieãn ñaït theo nhöõng hình thöùc vaên chöông raát coå ñieån thöôøng ñöôïc duøng trong Kinh Thaùnh qua taát caû caùc laàn xuaát hieän coù tính caùch thaàn thaùnh trong Cöïu Öôùc. Coù raát nhieàu cuoäc loan baùo cuûa caùc thieân thaàn veà caùc cuoäc sinh ra "Ngöôøi seõ thuï thai, ngöôøi seõ sinh moät ngöôøi con trai, vaø goïi teân laø Emmanuel, laø Samson...", nhöõng loái noùi nhö "Ngöôi ñöøng sôï", nhöõng caûnh daân chuùng giao ñoäng tröôùc thieân thaàn vaø tröôùc nhöõng daáu chöùng göûi ñeán! Ta thaáy raèng Phuùc AÂm veà thôøi thô aáu cuõng duøng nhöõng hình thöùc vaên chöông truyeàn thoáng naày khi keå laïi caùc laàn xuaát hieän.
Kyø thöïc söï vieäc ñoù cuõng deã giaûi thích: moät söï xuaát hieän cuûa thieân thaàn thöôøng ñöôïc gôïi leân ñeå dieãn ñaït moät söï kieän phi thöôøng. Neáu toâi phaûi keå laïi moät bieán coá nhö theá, moät khi mình chöa bao giôø chöùng thöïc, thì toâi cuõng phaûi moâ taû theo nhöõng hình thöùc vaên chöông coå ñieån cuûa Thaùnh Kinh. Caùc vò vieát Phuùc AÂm cuõng ñaõ laøm nhö theá. Do ñoù, coù moät loái haønh vaên, moät hình thöùc vaên chöông ñaõ ñöôïc söû duïng. Ñoù khoâng phaûi laø duïng yù noùi sai söï thaät, nhöng laø noã löïc dieãn taû moät söï kieän kyø dieäu maø Maria ñaõ caûm nhaän khi xaùc tín tuyeät ñoái veà ôn goïi cuûa mình vaø söù maïng cuûa con mình. (Cuõng nhö Zacharia vaø Simeâon ñaõ caûm nhaän kinh nghieäm sieâu nhieân ñoù). Ñeå trình baøy söï kieän naày, ngöôøi ta ñaõ duøng phöông thöùc moâ taû cuûa nhöõng keû ñaõ coù nhöõng kinh nghieäm töông töï. Do ñoù, keå laïi moät söï xuaát hieän theo loái vieát cuûa Cöïu Öôùc, laø moät vieäc laøm bình thöôøng.
Nhöng coù moät vaán ñeà lieân quan giöõa caùc kyõ thuaät vieát vaên vaø bieán coá ñöôïc moâ taû. Ñoù laø vaán ñeà vaên theå, töùc laø kyõ thuaät duøng ñeå dieãn ñaït, moâ taû moät söï kieän töø nhöõng caâu truyeän kyø dieäu ñaõ xaûy ra. Chæ moät söï kieän coù tính caùch sieâu nhieân nhöng laïi ñöôïc ghi laïi theo loái haønh vaên rieâng cuûa moãi taùc giaû, thì haún nhieân seõ coáng hieán nhöõng hình thöùc dieãn taû vôùi nhöõng hình aûnh ñaäm nhaït khaùc nhau. Vaø söï kieän naày daáy leân vaán ñeà caùc loaïi vaên theå cuûa caùc baûn vaên Phuùc AÂm thôøi thô aáu Chuùa.
Toâi ñeà nghò ba ñieåm truy cöùu:
- Tröôùc heát, toâi seõ trình baøy cho thaáy Luca muoán ñöa ra nhöõng söï kieän thöïc teá ñaõ xaûy ra (coâng vieäc trình baøy nhö theá thoaït tieân coù tính caùch ngaây ngoâ, nhöng noù raát quan troïng, vaø toâi muoán chöùng minh caùi gì cho pheùp ta xaùc quyeát ñaëc tính naày).
- Thöù hai laø vieäc Luca trình baøy caùi söï kieän naày theo moät soá nhöõng kyõ thuaät haønh vaên vôùi caùch trình baøy ñaëc loaïi cuûa chuùng. Caùc kyõ thuaät haønh vaên naày moät phaàn laø taøi naêng rieâng cuûa taùc giaû, vaø moät phaàn khaùc theo hình thöùc vaên chöông truyeàn thoáng (kyõ thuaät ñoái chieáu song haønh vaø kyõ thuaät söû duïng Thaùnh Kinh).
- Sau ñoù, chuùng ta coù theå ñeà caäp ñeán ñieàu thöù ba: trong Phuùc AÂm thôøi thô aáu, Luca muoán trình baøy ñaày ñuû maàu nhieäm Chuùa Gieâsu.
A) Luca muoán keå laïi caùc söï kieän
Ngaøy nay, khi ñaët ñeán vaán ñeà veà Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa, ngöôøi ta thöôøng hay noùi raèng: Caùc taùc giaû ñaõ laøm coâng vieäc giaûng giaûi thaàn hoïc, duøng loái vaên xaùc xuaát, toâ ñieåm theâm thaét, ñöa vaøo nhöõng vò thieân thaàn, aùnh saùng huy hoaøng cuûa caûnh vinh quang. Kyø thöïc ngöôøi ta queân raèng caùc vò vieát Tin Möøng khoâng phaûi laø caùc nhaø vaên theo moát taân thôøi ngaøy nay, vaø hôn nöõa caùc ngaøi coù moät muïc tieâu thaät roõ reät. Ngay khi baét ñaàu vieát Tin Möøng veà thôøi thô aáu, Luca cho chuùng ta hay raèng:
"Vì nhieàu vò ñaõ laøm coâng vieäc vieát moät caâu truyeän cheùp laïi nhöõng bieán coá ñaõ xaûy ra giöõa chuùng ta, cuõng nhö nhöõng keû ngay töø ñaàu töøng laø chöùng nhaân taän maét ñaõ keå laïi nhöõng söï kieän ñoù cho chuùng ta nghe, vaø hoï ñaõ trôû thaønh nhöõng keû phuïc vuï lôøi Chuùa, neân phaàn toâi hôõi Theâoâphileâ ñaùng kính, sau khi ñaõ hoïc hoûi taát caû moät caùch kyõ löôõng ngay töø ñaàu, toâi thaáy caàn phaûi vieát caùc vieäc ñoù cho anh theo thöù töï lôùp lang ñeå anh coù theå bieát ñöôïc tính caùch chaéc chaén cuûa caùc bieán coá maø anh ñaõ ñöôïc giaûng daïy" (I,1-4)
YÙ muoán cuûa Luca - vaø ñoù laø vieäc chính yeáu khi khôûi ñaàu vieát Tin Möøng - laø keå laïi caùc söï kieän; ñieàu maø Luca muoán ñaït ñeán laø söï chaéc chaén cuûa caùc söï kieän. Vì trong thôøi Kitoâ giaùo sô khai, khi ngöôøi ta keå laïi Tin Möøng, ngöôøi ta nghó raèng bieán coá Gieâsu Kitoâ luoân ñeïp hôn taát caû nhöõng gì maø ngöôøi ta coù theå baøy veõ ra. Caùc vò vieát Tin Möøng khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi suy tö xaây döïng nhöõng heä thoáng thaàn hoïc ñeïp ñeõ: hoï laø nhöõng chöùng nhaân. Muïc tieâu toái haäu cuûa Luca tröôùc heát laø noùi cho chuùng ta hay veà bieán coá Ñöùc Kitoâ.
Khi muoán ñieàu tra veà caùc pheùp laï cuûa Chuùa Gieâsu hoaëc veà söï soáng laïi cuûa Ngaøi, Luca deã gaëp ñöôïc nhöõng chöùng nhaân veà caùc söï kieän ñoù. Luca ñaõ soáng hai naêm ôû Palestine trong thôøi kyø Phaoloâ bò caàm tuø, vaø ñaõ gaëp nhieàu vò coù theå keå laïi nhöõng söï vieäc hoï thaáy taän maét. Ngöôïc laïi, khi vieát Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa (nghóa laø 80 naêm sau thôøi Chuùa Gieâsu coøn beù), nhöõng ngöôøi coù theå laøm nhaân chöùng thì baáy giôø ñaõ phaûi treân 100 tuoåi. Ñoái vôùi moät ngöôøi luoân tìm caùch saâu saùt cuï theå caùc döõ kieän nhö Luca haún seõ deã daøng ñeå bieát ñöôïc nhöõng gì xaûy ra khi Chuùa Gieâsu xuaát hieän coâng khai hôn laø nhöõng gì thuoäc thôøi thô aáu cuûa Ngaøi. Theá maø, Luca vaãn muoán trình baøy caùc söï kieän thôøi aáu thô naày.
Vaäy chuùng ta coù nhöõng phöông caùch naøo ñeå kieåm chöùng nhöõng gì Luca keå laïi? Chuùng ta coù nhöõng phöông tieän kyõ thuaät, khoa hoïc, kieåm thaûo naøo ñeå tìm xem nôi Tin Möøng cuûa Luca nhöõng gì oâng nghe ñöôïc tröôùc ñoù? Chuùng ta coù hai phöông caùch: Ñoái chieáu vôùi Matheâu (nhöõng ñieåm gaëp gôõ vôùi Tin Möøng Matheâu), vaø kieåm thaûo ngay nôi baûn vaên cuûa Luca.
- Nhöõng ñieåm gaëp gôõ vôùi Tin Möøng Matheâu
Toâi vöøa trình baøy veà moät trong nhöõng khoù khaên cuûa nhöõng baûn vaên veà thôøi thô aáu Chuùa laø vieäc ñoái chieáu Luca vôùi Matheâu.
Caàn phaûi xeáp cuoäc troán laùnh qua Ai Caäp ôû ñaâu?
Luca noùi raèng hoï ñaõ khôûi haønh töø Nazareth vaø trôû veà laïi Nazareth; Matheâu noùi raèng hoï ra khi khoûi Bethleâem vaø trôû veà Nazareth vì khoâng theå naøo ñi ñeán vuøng Giuñeâa... Nhö theá hai vò vieát Tin Möøng chaéc chaén ñoäc laäp khoâng aûnh höôûng leân nhau: Luca chaéc chaén ñaõ khoâng ñoïc Tin Möøng cuûa Matheâu, cuõng nhö Matheâu ñaõ khoâng ñoïc cuûa Luca. Vaø hoï chaéc chaén khoâng coù cuøng moät nguoàn taøi lieäu. Nhöng chính khi hai vò vieát Tin Möøng ñoäc laäp nhö theá maø gaëp nhau ôû moät soá ñieåm, thì nhöõng truyeàn thoáng dò bieät naày phaûi leä thuoäc vaøo moät truyeàn thoáng chung nhö cha Lagrange ñaõ phaùt bieåu khi laáy laïi lôøi noùi cuûa Heùraclite: "Khi coù ñöôïc söï ñoàng yù cuûa nhöõng ngöôøi chöùng khaùc bieät nhau thì ñoù laø ñieåm xaùc thöïc".
Theá thì nhöõng söï kieän maø Matheâu vaø Luca gaëp nhau laø nhöõng söï kieän naøo? Ñoù laø:
- veà teân goïi cuûa cha meï Chuùa Gieâsu: Giuse vaø Maria,
- veà vieäc Giuse laø haäu dueä cuûa Ña-vit, moät söï kieän raát quan troïng trong xöù Palestine,
- veà söï kieän quan troïng baäc nhaát laø trong Luca cuõng nhö trong Matheâu, Ñöùc Gieâsu ñöôïc thuï thai do moät trinh nöõ bôûi vieäc laøm cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Vaø hoï keå laïi söï kieän ñoù moät caùch raát khaùc bieät nhau.
Matheâu laø moät taùc giaû vieát Tin Möøng ngöôøi Do Thaùi, neân chæ noùi veà thaùnh Giuse, vaø vì theá coù ñieåm ñaëc bieät : - coù moät thieân thaàn ñeán noùi vôùi Giuse: "Vôï cuûa anh ñaõ thuï thai do Thaùnh Thaàn", - vaø Maria laïi khoâng xuaát hieän ôû ñaây. Chuùng ta ñang ôû trong theá giôùi cuûa ñoâng phöông nôi maø phuï nöõ khoâng ñöôïc löu yù ñeán.
Luca laø moät ngöôøi Hy laïp neân ñeå yù nhieàu hôn ñeán phuï nöõ vaø keå raèng thieân thaàn ñeán gaëp Maria.
Loái trình baøy raát khaùc nhau. Chuùng ta coù moät baûn vaên vieát cho ngöôøi Do Thaùi trong Tin Möøng Matheâu vaø moät baûn vaên vieát cho ngöôøi Hy Laïp trong Tin Möøng Luca. Nhöng trong caû hai baûn vaên, Chuùa Gieâsu ñöôïc thuï thai do ngöôøi trinh nöõ bôûi vieäc laøm cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Nhö vaäy, Luca ñaõ khoâng ñaët baøy ra vieäc naày theo moät neàn thaàn hoïc Hy Laïp; vaø Matheâu cuõng khoâng ñaët baøy vieäc ñoù theo moät neàn thaàn hoïc Do Thaùi. Hai vò haún phaûi leä thuoäc moät truyeàn thoáng tröôùc ñoù. Vì Luca vaø Matheâu vieát Tin Möøng vaøo khoaûng naêm 80, neân chaéc chaén ñaõ coù moät nguoàn taøi lieäu coù saün tröôùc ôû Palestine. Toâi coù theå keát luaän ñaây laø moät söï vieäc ñaõ töøng ñöôïc noùi ñeán trong giaùo hoäi ôû Palestine vaøo khoaûng caùc naêm 50 - 60, nghóa laø 20 ñeán 30 naêm tröôùc khi coù caùc Tin Möøng Matheâu vaø Luca.
Trong hai baûn Tin Möøng, Chuùa Gieâsu sinh ra ôû Bethleâem. Vaø hoï ñaõ khoâng sao laïi nhau. Moät vaøi nhaø pheâ bình töøng noùi raèng ngöôøi ta coá xeáp cho Chuùa Gieâsu sinh ra ôû Bethleâem ñeå öùng nghieäm lôøi tieân tri Micheùe: "Vaø ngöôi, hôõi Bethleâm..."; nhöng giaû thieát ñoù khoâng ñöùng vöõng. Khi ñoïc caùc baûn vaên Do Thaùi ñöông thôøi, ta thaáy ngöôøi ta chaúng quan taâm chuùt gì veà nôi choán maø Ñaáng Thieân Sai phaûi sinh ra. Ngöôïc laïi, ngöôøi ta laïi noùi raèng: "Ñaáng Thieân Sai, khi Ngaøi ñeán, thì ngöôøi ta khoâng bieát töø ñaâu maø ñeán". Taâm thöùc ñoù ñöôïc thaùnh Gioan vieát laïi trong caâu 7, 27.
Vieäc kieåm thaûo vaên chöông veà Tin Möøng cuûa Gioan khoâng phaûi vieäc deã daøng gì, nhöng ôû ñaây chaéc chaén noù coù giaù trò cuûa moät quan nieäm thaät coå xöa ñöôïc nhieàu nhaø vaên Do Thaùi chöùng thöïc. Thaät theá, trong theá giôùi ngöôøi Do Thaùi, Ñaáng Thieân Sai hoï ñôïi chôø laø moät keû ñaõ tröôûng thaønh, moät vò chæ huy traän maïc. Veà tuoåi thô cuûa vò naày, nôi sinh ra, taát caû caùc vieäc ñoù khoâng quan troïng chi. Nhö theá phaûi noùi raèng khoâng phaûi coù lôøi saám ngoân cuûa tieân tri Micheùe maø ngöôøi ta saép xeáp Chuùa sinh ra ôû Bethleâem, nhöng vì Ñöùc Gieâsu ñaõ sinh ra ôû Bethleâem neân ngöôøi ta ñaõ truy tìm laïi saám ngoân naày cuûa Micheùe. Khi nhöõng ngöôøi Do Thaùi vaøo thôøi naày ñoïc tieân tri Micheùe: "Vaø ngöôi, hôõi Bethleâem, ñaát Giuña, ngöôi khoâng phaûi laø moät thaønh phoá beù nhoû... chính töø nôi ngöôi seõ sinh ra Ñaáng Thieân Sai", hoï hieåu raèng: Ñaáng Thieân Sai laø con Ña-vit. Ngaøi coù theå sinh ra ôû Roma, Babylone hoaëc Alexandria, khoâng quan heä gì; Ngaøi sinh ra ôû Bethleâem theo nghóa laø Ngaøi laø moät haäu dueä cuûa Ña-vit. Nhöng hoï khoâng ñoïc saám ngoân cuûa Micheùe ñeå hieåu ñoù laø moät söï loan baùo veà nôi choán roõ reät maø Ñaáng Thieân Sai phaûi sinh ra.
Moät ñieåm gaëp gôõ khaùc nöõa trong hai baûn Tin Möøng ñoù laø Chuùa Gieâsu soáng thôøi thô aáu cuûa mình taïi Nazareth. Trong Tin Möøng Luca, vì ñoù laø nôi cö nguï cuûa cha meï Ngaøi; trong Tin Möøng Matheâu, vì ñoù laø nôi hoï tò naïn ñeå khoûi phaûi ñeán ôû Giuñeâa. Nhöng caû hai ñoàng yù vôùi nhau ôû ñieåm naày: Ñöùc Gieâsu ñaõ soáng thôøi thô aáu ôû Nazareth, vaø trong taát caû caùc baûn Tin Möøng, Ñöùc Gieâsu ñöôïc goïi laø Gieâsu ngöôøi Nazareth. Ñoù laø nhöõng vieäc ñöôïc truyeàn baù tröôùc caùc baûn Tin Möøng cuûa Matheâu vaø Luca, vaø hai vò phaûi laáy laïi töø moät truyeàn thoáng ôû xöù Palestine.
Ñoù laø chæ daãn ñaàu tieân ñeå khaùm phaù cho thaáy coù nhöõng taøi lieäu tröôùc baûn vaên cuûa Luca hoaëc Matheâu.
- Kieåm thaûo ngay nôi chính baûn vaên
Ñaây laø chæ daãn thöù hai, tinh teá hôn, nhöng vaãn coù giaù trò. Khi ñoïc caùc baûn vaên naày, ta thöû hoûi coù theå khaùm phaù ñöôïc raèng moät soá khoâng phaûi do Luca vieát ra, vaø nhö theá phaûi chaêng laø do caùc truyeàn thoáng xa xöa hôn? Toâi khoâng truy cöùu töøng chi tieát moät, nhöng seõ ñöa ra moät vaøi thí duï:
Thí duï tröôùc heát laø kyõ thuaät moâ taû söï kieän ñöôïc laäp laïi gioáng nhau, töø baûn vaên Tin Möøng thôøi thô aáu Chuùa. Trong baøi töôøng thuaät veà cuoäc khoå naïn cuûa Chuùa Gieâsu, coù leõ laø truyeàn thoáng coå xöa nhaát cuûa caùc baûn Tin Möøng, caùc taùc giaû Tin Möøng theo saùt nhau töøng böôùc trong hai chöông lieàn: tieäc ly, côn thoáng khoå, cuoäc chaän baét, ñöa ra tröôùc caùc vò thaåm phaùn Do Thaùi, ñöa ra tröôùc Philatoâ, ñaùnh ñoøn, ñöôøng thaùnh giaù, bò xöû ñoùng ñinh, an taùng vaøo moà. Ñoù laø ñoaïn vaên duy nhaát maø caùc vò vieát Tin Möøng cheùp nhö nhau trong hôn 100 caâu. Ngöôøi ta coù caûm töôûng coù moät truyeàn thoáng ñaõ ñöôïc coâ ñoïng thaät vöõng vaøng ñeán ñoä khoâng theå coù nhöõng bieán thaùi, trong luùc ñoù ôû caùc nôi khaùc laïi thaáy coù nhöõng uyeån chuyeån: chaúng haïn vieäc trình baøy veà baøi giaûng treân nuùi, caùc pheùp laï v.v... Nhieàu nhaø pheâ bình thöôøng nghó raèng ñieåm ñaàu tieân naày ñöôïc coâ ñoïng, coù leõ laø do moät vieäc laøm teá töï: trong phuïng vuï ngöôøi ta baáy giôø nhaéc laïi khoå naïn Chuùa Gieâsu: "Naày nhöõng ngöôøi Galata ñieân roà, tröôùc maét caùc ngöôi Ñöùc Gieâsu ñaõ ñöôïc ñöa ra cho caùc ngöôøi thaáy, Ñöùc Gieâsu Ñaáng ñaõ bò ñoùng ñinh treân thaäp giaù..."; "Hôõi anh em Coârintoâ, khi toâi ñeán vôùi anh em, toâi chæ muoán bieát Ñöùc Gieâsu chòu ñoùng ñinh treân thaäp giaù...". Trong truyeàn thoáng vaên chöông cuûa caùc baûn Tin Möøng thì khoå naïn Chuùa Gieâsu laø söï kieän ñöôïc keå laïi kyõ caøng hôn caû.
Cuoäc khoå naïn ñoù cuûa Chuùa Gieâsu ñaõ ñöôïc keå laïi nhö theá naøo? Haõy laáy söï kieän chòu ñoùng ñinh treân thaäp giaù. Ñaây laø nhöõng gì ñöôïc vieát veà Chuùa Gieâsu: Ngöôøi ta loät aùo Ngaøi, ngöôøi ta baét thaêm aùo ñoù, ngöôøi ta cho Ngaøi uoáng daám, nhöõng ngöôøi thaân chöùng kieán töø ñaèng xa, daân chuùng ñi qua laéc ñaàu vaø cheá nhaïo. Nhöng taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñöôïc keå laïi theo caùc caâu vaên maãu cuûa caùc Thaùnh Vònh, nhaát laø Thaùnh Vònh 22 vaø Thaùnh Vònh 69.
Neáu ñoïc caùc baûn Tin Möøng vaø löu yù ñeán caùc daãn chieáu theo Cöïu Öôùc ñöôïc chuù baèng chöõ vieát xieân, caùc baïn seõ thaáy toaøn boä baøi khoå naïn ñöôïc vieát vôùi nhöõng ñoaïn vaên cuûa caùc Thaùnh Vònh.
Taïi sao? Bôûi vì, vaøo thôøi khôûi thuûy Kitoâ giaùo, caùi cheát cuûa Chuùa Gieâsu laø moät xì-caêng-ñan toät böïc. Vaø neáu chuùng ta laáy laïi lôøi giaûng giaûi cuûa caùc Toâng Ñoà trong cuoán Coâng-vuï, chuùng ta thaáy Ñöùc Gieâsu ñaõ cheát theå theo caùc baûn Kinh Thaùnh. Ngaøi cheát, ñoù laø ñieàu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc, nhöng vieäc aáy xaûy ra ñuùng vôùi caùc baûn Kinh Thaùnh. Ngöôøi ta ñaõ khoâng baøy ñaët vieäc Ngaøi bò loät aùo ra: söï kieän naày xaûy ra ñoái vôùi taát caû nhöõng keû bò keát aùn. Ngöôøi ta khoâng töôûng töôïng ra vieäc aùo Ngaøi bò baét thaêm: lính traùng phaûi chia nhau aùo ñoù. Nhöõng lôøi sæ nhuïc, daám chua, ñoù laø nhöõng söï kieän raát ñaùng tin, nhöõng söï kieän roõ raøng coâng khai, coù theå kieåm chöùng vaø raát phoå bieán. Nhö theá, ta thaáy khi baét ñaàu keå laïi Tin Möøng, ngöôøi ta ñaõ töôøng thuaät theo tieàn caûm cuûa Cöïu Öôùc.
Ngöôøi ta cuõng coù theå chöùng minh raèng chính pheùp röûa cuûa Chuùa Gieâsu cuõng ñöôïc vieát theo caùc ñeà muïc ñaõ ghi trong Cöïu Öôùc: Israel ra khoûi nöôùc vaø nhaän laõnh Thaùnh Linh, ñoù laø ñoaïn 44 Isaia - Pheùp laï hoùa baùnh thaønh nhieàu trong boán baûn Tin Möøng ñöôïc keát thuùc baèng caâu "Hoï ñaõ aên vaø ñaõ ñöôïc no thoûa": ñoù laø Thaùnh Vònh 78 veà baùnh Man-na.
Ñaâu ñaâu trong taát caû caùc hoài quan troïng cuûa Tin Möøng, caùc taùc giaû ñeàu duøng caùc loái vaên cuûa Cöïu Öôùc. Trong mieàn Palestine cuûa Ñöùc Kitoâ, khi keå laïi lòch söû thaùnh, luoân luoân coù nhöõng thaønh ngöõ Kinh Thaùnh vôùi ngöõ vöïng Kinh Thaùnh nhö vaäy. Ñoù laø minh chöùng veà söï lieân tuïc vaø nhaát thoáng cuûa vieäc laøm cuûa Thieân Chuùa. Söï kieän ñoù ñöôïc goïi laø Midrash.
Vaäy, khi Luca vaø Matheâu gaëp gôõ nhau veà söï kieän Ñöùc Kitoâ ñöôïc thuï thai do moät trinh nöõ, hoï ñaõ trình baøy söï kieän ñoù nhö theá naøo? Hai vò ñeàu daãn chieáu Isaia 7,14: "Naày moät ngöôøi trinh nöõ (theo tieáng Do Thaùi) thuï thai vaø coâ seõ sinh moät con trai vaø ñaët teân cho treû ñoù laø Emmanuel". Hai vò vieát Tin Möøng trình baøy cho chuùng ta söï kieän trinh thai theo caùc thaønh ngöõ cuûa baøi tieân tri veà Emmanuel. Matheâu vieát ra thaønh vaên, coøn Luca haøm nguï söï kieän ñoù. Nhöng chaéc chaén hoï gaëp nhau ôû ñieåm naày! Khoâng phaûi töï hoï ñaët baøy ra noäi dung aáy. Ñaèng sau Matheâu vaø Luca, chuùng ta coù moät "Midrash" veà söï trinh thai, ñöa söï kieän ñoù töông quan vôùi ñoaïn vaên Isaia 7, 14 laø baûn vaên ñöôïc thôøi baáy giôø chaân nhaän coù noäi dung loan baùo Ñaáng Thieân Sai. Lòch söû veà vieäc minh giaûi baûn vaên naày laø moät soá vaán ñeà khoù khaên vaø roái raém, nhöng ñieàu quan heä ñoái vôùi chuùng ta laø phöông caùch maø ngöôøi ta ñoïc noù vaøo thôøi baáy giôø. Matheâu vaø Luca trình baøy cho chuùng ta hay raèng baûn vaên kia giaûi thích söï sinh ra cuûa Ñöùc Gieâsu, Ñaáng Thieân Sai. Nhö theá, chuùng ta coù theå nhìn vaøo baûn vaên ñeå thaáy raèng chaéc chaén noù ñaõ hieän höõu trong truyeàn thoáng ôû Palestine vaø theo hình thöùc moät Midrash.
Ñieàu naày laø moät neùt ñaëc bieät cuûa Palestine vaø khoâng theå ñaõ xuaát phaùt trong theá giôùi Hy Laïp. Bultmann cho raèng trinh thai laø moät saùng kieán töø nhöõng ngöôøi noùi tieáng Hy Laïp, vaø Dibelius cuõng nghó theá. Nhöng ñöa ra loái vaên "Midrash" nôi ñoaïn Tin Möøng naày cuûa Luca laø baùc khöôùc ñöôïc giaû thieát ñoù cuûa hoï. Ñöùc Gieâsu ñöôïc thuï thai do moät trinh nöõ bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ coù töông quan vôùi ñoaïn 7, 14 Isaia, phaûi noùi ñoù laø moät xaùc quyeát cuûa coäng ñoaøn ôû Palestine thôøi baáy giôø, vaø nhö theá laø tröôùc nhöõng naêm 60.
Vôùi moät loái chöùng minh töông töï, ta coù theå trình baøy veà lôøi saám cuûa Simeâon trong ngaøy daâng Chuùa vaøo Ñeàn Thaùnh: "Ñöùa treû naày laøm cho nhieàu keû trong Israel phaûi vaáp ngaõ nhöng cuõng laøm cho nhieàu keû ñöôïc choãi daäy, laø daáu chæ maø ngöôøi ta seõ töø khöôùc". Ñaây laø moät baûn vaên guùt maét ñoái vôùi moät Luca ngöôøi Hy Laïp; moät ñoaïn vaên khoâng phaûi Hy Laïp vaø hieån nhieân laø Palestine, ñaõ ñöôïc ñoïc baèng tieáng Aram hoaëc tieáng Do Thaùi. Noù coâ ñoäng caùc thaønh ngöõ Thaùnh Kinh. Ñöùa treû naày laøm côù cho ngöôøi ta vaáp ngaõ vaø choåi daäy, laø vieân ñaù, vieân ñaù laøm neàn vaø cuõng laø vieân ñaù laøm vaáp ngaõ, treân ñoù ngöôøi ta töï kieåm ñieåm veà mình theå theo vieäc ngöôøi ta tin hay khoâng tin. Daáu chæ naày bò khöôùc töø nhaéc laïi baûn vaên cuûa Isaia. Löôõi göôm seõ ñaâm qua loøng ngöôøi trinh nöõ, ñaõ töøng coù trong Ezeùchiel. Toaøn boä lôøi saám cuûa Simeâon veà löôõi göôm vaø ñöùa treû, laø moät loái noùi phaùt sinh nôi Palestine khoâng theå choái caõi ñöôïc. Ngöôøi ta coù theå tranh luaän veà ñoaïn "Nunc dimittis", ñöôïc vieát ra töø Isaia thöù hai vaø töø baûn vaên Hy Laïp; nhöng ngöôøi ta khoâng theå tranh luaän veà nguoàn goác baøi saám veà löôõi göôm.
Neáu nghieân cöùu kyõ löôõng vaø khoa hoïc, ngöôøi ta seõ thaáy trong moãi ñoaïn vaên naày coù nhieàu yeáu toá giaûi thích nguoàn goác cuûa chính baûn vaên. Ñaây laø moät thí duï. Khi thieân thaàn noùi vôùi Zacharia: "Lôøi caàu xin cuûa ngöôi ñaõ ñöôïc thöïc hieän, nay vôï ngöôi seõ sinh moät con trai; ngöôøi goïi teân laø Gioan", neáu ñoïc baèng tieáng Hy Laïp, ta khoâng thaáy coù gì ñaëc bieät. Nhöng neáu chuyeån dòch laïi tieáng Do Thaùi, thì thaáy coù moät loái truøng aâm giöõa "lôøi caàu xin" vaø "Gioan". Ñoù laø moät caâu coù leõ ñaõ ñöôïc vieát vaø löu truyeàn baèng tieáng Do Thaùi hay Aram (thôøi baáy giôø ngöôøi ta noùi tieáng Aram, nhöng tieáng Do Thaùi laïi ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ toân giaùo). Thaät theá, ñaây coù leõ laø moät loái giaûi thích veà teân goïi cuûa Gioan, cuõng nhö trong Tin Möøng Matheâu coù moät caùch giaûi thích veà teân cuûa Chuùa Gieâsu: Ngöôøi goïi ñöùa treû laø Gieâsu, vì ngöôøi ñoù seõ cöùu daân mình ("Gieâsu" coù nghóa laø "Ñaáng Cöùu Ñoä").
Ta thaáy ñöôïc raèng ñaèng sau caùc baûn vaên Tin Möøng coù nhöõng yeáu toá ñaõ ñöôïc bieát ñeán taïi xöù Palestine vaøo nhöõng naêm 50 tröôùc khi caùc baûn vaên aáy ñöôïc vieát ra. Toâi nghó raèng söï kieän naày minh chöùng Luca ñaõ muoán keå laïi caùc söï kieän. Khi oâng keå veà thôøi thô aáu Chuùa, Luca khoâng töï baøy veõ ra, nhöng duøng moät soá yeáu toá coù tröôùc maø baáy giôø coù theå kieåm chöùng. Haún nhieân, vieäc naày khoâng ñuû ñeå giaûi quyeát heát moïi vaán ñeà, nhöng giuùp ta tieán gaàn ñeán caùc söï kieän.
Cuoái cuøng, söû gia coù theå thaéc maéc laø caùc yeáu toá ñoù do ñaâu maø coù. Haún chuùng khoâng phaûi do caùc toâng ñoà keå laïi: hoï khoâng soáng vôùi Chuùa vaøo thuûa Ngaøi coøn aáu thô. Nhöng, trong Giaùo Hoäi vaøo nhöõng naêm 50, chuùng ta ñöôïc bieát raèng coù nhöõng keû maø ngöôøi ta goïi laø "caùc anh em cuûa Chuùa Gieâsu"; Chuùa haún phaûi coù gia ñình baø con. Baáy giôø coù Giacoâbeâ, anh em Chuùa, ngöôøi ñaõ töøng ñöôïc Ñöùc Kitoâ soáng laïi hieän ra, ñaõ tieáp ñoùn Phaoloâ ôû Gieârusalem naêm 57, vaø ñaõ chòu töû ñaïo ôû Gieârusalem naêm 62. Neáu coù moät truyeàn thoáng veà thôøi thô aáu Chuùa Gieâsu, thì phaûi tìm trong giôùi "caùc anh em cuûa Chuùa Gieâsu". Haún quí vò ñoù phaûi haõnh dieän ñöôïc laøm ngöôøi thaân thích cuûa Chuùa Gieâsu vaø phaûi keå laïi caùc vieäc naày. Vaø haún hoï cuõng bieát ñöôïc nhieàu chuyeän ñeå keå laïi.
Nhö vaäy, tröôùc heát, Luca muoán keå laïi nhöõng söï kieän. Vaø chuùng ta thaáy raèng, neáu muoán keå laïi, thì Luca duøng caùc yeáu toá ñaõ coù saün tröôùc ñoù.
B) Luca duøng caùc kyõ thuaät vieát vaên rieâng
Luca keå laïi caùc söï kieän naày theo moät loái vieát thích hôïp vôùi moät maãu saép xeáp naøo ñoù: Kyõ thuaät ñoái chieáu song haønh vaø söû duïng Kinh Thaùnh.
- Kyõ thuaät ñoái chieáu song haønh
Ngöôøi ta ñaõ thaáy roõ phöông caùch xaây döïng baûn vaên Tin Möøng cuûa thôøi thô aáu Chuùa. Coù vieäc loan baùo veà Gioan vaø truyeàn tin veà Chuùa Gieâsu; moät cuoäc gaëp gôõ giöõa hai baø meï, goïi laø thaêm vieáng. Kyø thöïc ñaây laø söï gaëp gôõ giöõa hai ngöôøi con, vaø Chuùa Gieâsu ñaõ thaùnh hoùa cho keû doïn ñöôøng cuûa mình. Cuoäc gaëp gôõ ñöôïc ñaùnh daáu baèng baøi ca ngôïi: Magnificat. Tieáp ñoù, vieäc sinh nôû, caét bì cuûa Gioan, söù maïng tieân tri cuûa oâng ñöôïc loan baùo qua moät baøi saám ngoân trong Benedictus: "Vaø ngöôi, hôõi treû nhoû, ngöôi seõ ñöôïc goïi laø tieân tri cuûa Ñaáng Toái Cao". Cuoái cuøng, laø söï lôùn leân cuûa Gioan "ñöùa treû lôùn leân, maïnh khoeû ra; soáng nôi sa maïc". Vaø ta coù moät dieãn tieán caùc söï kieän y nhö theá ñoái vôùi Chuùa Gieâsu: sinh ra, caét bì, saám ngoân tieân ñoaùn söù maïng cuûa Chuùa Gieâsu do Simeâon: "AÙnh saùng ñeå maëc khaûi cho muoân daân, laø söï vaáp ngaõ vaø choåi daäy cuûa nhieàu ngöôøi trong Israel."; vaø cuoái cuøng: "Ñöùa treû lôùn leân vaø khoeû maïnh, vaø soáng vaâng phuïc cha meï mình".
Nhö theá trong toaøn khoái coù söï ñoái chieáu song song: trong Tin Möøng Luca, tuoåi thô cuûa Gioan vaø cuûa Chuùa Gieâsu ñoái chieáu vôùi nhau töøng maøn moät.
Coù moät baøi ca Magnificat ñeå keát luaän buoåi gaëp gôõ cuõng nhö coù moät baøi ca Benedictus ñeå ca tuïng söù maïng cuûa Gioan, vaø moät baøi Nunc demittis ñeå loan baùo söù maïng cuûa Chuùa Gieâsu. Caùc Thaùnh Vònh cuõng ñoái ñaùp nhau nhö theá.
Ngöôøi ta thaáy lieàn söï ñoái chieáu song song cuûa toaøn khoái naày. Nhöng kyø thöïc, vieäc ñoái chieáu ñoù coøn chính xaùc hôn theá nöõa. Trong moãi maøn, chuùng ta thaáy cuøng moät thöù töï cho caùc chöõ duøng gioáng nhau. Thieân thaàn hieän ra cho Zacharia, oâng naày söûng soát - thieân thaàn hieän ra vôùi Maria vaø baø söûng soát, baø töï hoûi lôøi chaøo naày laø gì ñaây. Thieân thaàn noùi vôùi caû hai ngöôøi: "Ñöøng sôï". Thieân thaàn loan baùo moät söï sinh ra cho caû hai ngöôøi: baùo cho Zacharia raèng vôï oâng seõ sinh con; baùo cho Maria raèng chính baø seõ sinh con. Vaø thieân thaàn cuõng noùi vôùi hai ngöôøi: "Vaø ngöôøi ñaët teân cho ñöùa treû...". Caû hai ñeàu neâu leân moät caâu thaéc maéc: "laøm sao söï vieäc coù theå xaûy ra nhö theá ñöôïc?". Caâu hoûi cuûa Zacharia laø moät caâu hoûi khoâng tin, nhö thieân thaàn sau ñoù cho ta hay. Zacharia ñoøi coù moät daãn chöùng, vaø thieân thaàn cho oâng ta moät daáu chæ, ñoàng thôøi cuõng laø moät hình phaït. Maria hoûi: "laøm sao söï vieäc xaûy ra cho ñöôïc khi toâi khoâng coù nhöõng lieân heä vôùi choàng toâi." Vaø thieân thaàn giaûi thích söï trinh thai vaø cho coâ moät daáu chæ. Thieân thaàn noùi vôùi Zacharia: "Ngöôi seõ caâm vì ngöôi ñaõ khoâng tin". Nhö Elizabeth seõ noùi vôùi Maria: "Phuùc thay cho em, vì em ñaõ tin ñieàu Chuùa loan baùo cho em seõ thöïc hieän". Hai maøn naày ñoái ñaõi nhau töøng chöõ. Khi ta vieát laïi thaønh coät ñeå khaûo saùt, ta thaáy coù nhöõng caâu gioáng nhau ñöôïc xeáp vaøo cuøng moät choã nhö nhau.
Baây giôø neáu ta khaûo saùt veà caùc maøn noùi ñeán söï sinh ra, chuùng ta seõ thaáy chuùng laïi khaùc bieät nhau. Daãu vaäy Luca vaãn noùi: "khi thôøi kyø sinh ñeû ñoái vôùi Elizabeth ñaõ chu taát, baø sinh haï moät ngöôøi con trai "(I, 57). Loái vieát - chu taát thôøi sinh ñeû - khoâng phaûi laø caùch noùi cuûa ngöôøi Hy Laïp ñöông thôøi, nhöng ñoù thaät söï laø loái vaên Hy Laïp cuûa caùc baûn Baûy Möôi. Vaø ngöôøi ta coù nguyeân vaên thaønh ngöõ ñoù veà Maria: "vaø khi baø ñeán Bethleâem, xaûy ra vieäc nhöõng ngaøy ñeå phaûi sinh ñeû ñaõ chu taát, vaø baø ñaõ sinh haï con ñaàu loøng cuûa mình" (2,6). Cuoái ñoaïn vieát veà sinh nhaät cuûa Gioan: "Moïi ngöôøi khi nghe tin ñoù suy nghó vaø töï hoûi: ñöùa treû naày seõ laøm gì? (1,66). Vaø ñoái vôùi Chuùa Gieâsu thì: "Maria giöõ laïi nhöõng lôøi ñoù vaø suy nieäm trong loøng mình" (2,19). Daân chuùng trong mieàn Giuña ghi laïi söï kieän trong loøng hoï, trong kyù öùc hoï, nhöng hoï khoâng suy nghó. Phaàn Maria, baø ghi laïi trong taâm hoàn vaø suy nieäm. Vieäc ñoái chieáu song song luoân cho thaáy coù moät söï khaùc bieät noåi baät leân. Caâu thaéc maéc cuûa Zacharia do loøng nghi ngôø, khoâng tin laøm noåi baät caâu hoûi cuûa Maria, moät caâu hoûi cuûa ñöùc tin.
Kyõ thuaät ñoái chieáu ñöôïc söû duïng toái ña khoâng phaûi chæ trong caáu truùc veà lôøi noùi, maø coøn trong loái saép ñaët caùc boái caûnh cuûa söï kieän.
Kyõ thuaät ñoái chieáu song haønh ñoù laáy töø ñaâu? Kyõ thuaät ñoù khoâng coù trong Cöïu Öôùc. Coù caùc nhaân vaät ñoái öùng nhau, nhö Giodueä vaø Moâisen, Moâisen vaø Elia, Elia vaø Eliseùe.... Nhöng nhöõng hình aûnh song song naày khoâng bao giôø ñöôïc keát hôïp trong moät baûn vaên ñöôïc duøng ñeå so saùnh. Ngöôïc laïi, ñaây laø moät loái haønh vaên coå ñieån trong vaên chöông Hy Laïp, ñaëc bieät trong haøi kòch, trong vaên chöông huøng bieän, pheâ bình vaên hoïc vaø nhaát laø trong vaên chöông söû hoïc. Khi trình baøy moät nhaân vaät, thöôøng ngöôøi ta ñoái chieáu ngöôøi naày vôùi ngöôøi khaùc.
Chæ coù moät cuoán saùch trong Kinh Thaùnh ñaõ duøng loái vaên naày: ñoù laø saùch Khoân Ngoan, vaø ñoù laø moät cuoán vieát baèng tieáng Hy Laïp. ÔÛ caùc chöông 11 ñeán 17, saùch ñoái chieáu nhöõng tai öông Chuùa göûi ñeán cho Ai Caäp vaø nhöõng pheùp laï Chuùa ban cho Israel ôû sa maïc. Daân Ai Caäp thaáy nöôùc ñoåi thaønh maùu vaø chuùng ta ñaõ coù nöôùc nhieäm maàu; daân Ai Caäp ñaõ ôû trong boùng toái coøn chuùng ta coù coät löûa; daân Ai Caäp ñaõ cheát coøn taát caû treû con ñaàu loøng cuûa daân chuùng ta ñaõ ñöôïc cöùu thoaùt...
Trong Taân Öôùc, coù moät vaøi maãu ñoái öùng song haønh nhoû nôi caùc taùc giaû Hy Laïp, nhö Phaoloâ: Giao öôùc cuõ vaø môùi, Aga vaø Sara, hy teá cuõ vaø hy teá môùi... Nhöng coù moät söï ñoái chieáu roõ reät, chi tieát: ñoù laø söï ñoái chieáu song song giöõa Pheâroâ vaø Phaoloâ trong saùch Toâng Ñoà Coâng Vuï, moät taùc phaåm cuûa Luca.
Luca ñaõ muoán trình baøy cuoán Tin Möøng veà thôøi thô aáu Chuùa theo kyõ thuaät ñoái chieáu song haønh, taïi sao? Ñeå minh chöùng raèng khoâng coù söï ñoái khaùng giöõa Chuùa Gieâsu vaø Gioan, caû hai ñeàu thöïc hieän yù ñònh cuûa Chuùa, Chuùa haønh ñoäng baèng moät phöông caùch treân hai ngöôøi: baùo tin, sinh ra (vôùi moät daáu chæ), thôøi treû thô. Luca tìm caùch quaúng boû nhöõng ñoái nghòch. Nhöng söï ñoái chieáu giöõa Chuùa Gieâsu vaø Gioan cuõng khoâng ngöøng laøm noåi baät söï sieâu vöôït:
- Gioan seõ ñöôïc cao caû tröôùc Thieân Chuùa (oâng laø ñaïi tieân tri nhö Elia ñaõ noùi)
- Chính Chuùa Gieâsu seõ laø vò cao caû.
Luca 1, 17 ñaõ noùi veà Gioan "Ngöôõi ñoù seõ ñi tröôùc maët Chuùa, ñaày thaàn trí vaø uy duõng cuûa Elia ñeå ñem taâm hoàn con ngöôøi trôû veà". Trong ngaøy Chuùa Gieâsu sinh ra: "Thaùnh Thaàn ngöï xuoáng treân Ngöôøi, quyeàn uy cuûa Chuùa Toái Cao phuû laáy Ngöôøi". Ñaáy laø söï caùch bieät vaø sieâu vöôït voâ taän!
- Gioan ñöôïc Thaùnh Thaàn öùng nhaäp nhö bao tieân tri khaùc;
- Chuùa Gieâsu sinh ra töø Thaùnh Thaàn.
Nhö theá söï ñoái chieáu laøm noåi baät maàu nhieäm Chuùa Gieâsu Kitoâ. Gioan ñöôïc sinh ra trong moät gia ñình thaày caû, ôû giöõa baïn beø thaân thích. Chuùa Gieâsu sinh ra trong moät cuoäc haønh trình baát ngôø, trong moät hang ñaù, trong coâ ñôn; ñöôïc chính meï Ngaøi vaán taõ. Khoâng coù ai caû. Caûnh ngheøo khoå khoán cuøng cuûa Chuùa Gieâsu khi sinh ra thaät khaùc laï vôùi söï ñaày ñuû cuûa sinh nhaät Gioan! Ñoái vôùi Gioan, coù moät daáu chöùng veà söï thoûa thuaän giöõa cha vaø meï ngöôøi veà teân goïi ñöùa treû. Ñoái vôùi Chuùa Gieâsu, thì caû ñaïo binh thieân quoác: "Ta loan moät tin möøng lôùn cho caùc ngöôi, hoâm nay moät ñaáng cöùu theá, Chuùa Kitoâ sinh ra cho caùc ngöôi...". Moät maët laø ngheøo khoå, khoán cuøng, maët khaùc laø vinh quang Thieân Chuùa traøn ñaày. Luca muoán laøm noåi baät söï sieâu vöôït cuûa Chuùa Gieâsu töø ngay trong caûnh khoán cuøng cuõng nhö nôi vinh quang cao caû cuûa Ngaøi: hai baûn vaên saép xeáp beân nhau laøm noåi baät nhöõng noäi dung nhaém ñeán.
Nhö theá loái saép xeáp ñoái ñaõi song song naày coù moät taùc duïng trong Tin Möøng Luca: ñoù laø laøm noåi baät nhöõng ñaëc tính sieâu nhieân, phi thöôøng, Gioan seõ loan baùo söï cöùu ñoä, nhöng söï cöùu ñoä laø Chuùa Gieâsu.
Ta coù theå so saùnh 1,80 vaø 2,40.
- Vieát veà Gioan: "Ñöùa treû lôùn leân vaø vöõng maïnh trong tinh thaàn, vaø soáng trong sa maïc cho ñeán ngaøy xuaát hieän coâng khai ôû Israel" (1,80).
- Coøn veà Chuùa Gieâsu: "Ñöùa treû lôùn leân vaø vöõng maïnh, ñaày khoân ngoan, vaø ôn phuùc Thieân Chuùa ôû nôi Ngaøi" (2,40).
Coù leõ ñaây laø ñoaïn roõ nhaát ta thaáy ñöôïc dieäu duïng cuûa kyõ thuaät ñoái ñaõi song song. Gioan luoân caàn laõnh nhaän Thaùnh Thaàn: ngöôøi böôùc ñi trong Thaùnh Thaàn vaø quyeàn naêng cuûa Elia. Chuùa Gieâsu khoâng lôùn leân trong Thaùnh Thaàn. Ngaøi ñöôïc thuï thai bôûi Thaùnh Thaàn.
Phaûi noùi raèng Luca ñaõ coù theå keå laïi nhieàu chuyeän khaùc veà Gioan vaø Chuùa Gieâsu, nhöng oâng ñaõ choïn phöông caùch trình baøy moät vaøi khía caïnh song song ñeå minh chöùng söï nhaát quaùn cuûa yù ñònh Thieân Chuùa vaø tính caùch sieâu vieät cuûa maàu nhieäm Chuùa Gieâsu.
Kyõ thuaät duïng vaên naày ñaõ gaây nhieàu thaéc maéc cho söû gia: Khi muoán saép xeáp song song hai nhaân vaät, ngöôøi ta deã bò caùm doã phaûi boû bôùt phaàn naøo nhöõng gì khoâng gioáng nhau, vaø choïn nhöõng gì coù theå xeáp song song vôùi nhau. Luca ñaõ choáng laïi côn caùm doã naày: ñoái vôùi Gioan, Luca ñaõ vieát moät caâu veà sinh nhaät cuûa vò naày vaø taát caû phaàn coøn laïi noùi veà caét bì, trong ñoù vaán ñeà daáu chæ veà teân goïi ñöôïc ñaët ra. Coøn veà Chuùa Gieâsu, coù 20 caâu moâ taû sinh nhaät cuûa Ngaøi vaø moät caâu noùi ñeán caét bì. Nhö theá ta thaáy khoâng nhaát thieát phaûi bò goø boù bôûi kyõ thuaät duïng vaên. Nhöng kyõ thuaät duïng vaên cuûa Luca töï noù laø moät loái giaûi thích, vaø ta caàn phaûi löu yù ñeán chuû ñònh cuûa taùc giaû: coù nhieàu vieäc maø Luca coù theå ñaõ khoâng noùi ñeán vì chuùng naèm ngoaøi chuû ñònh ñaët nôi hai nhaân vaät naày moät caùch song song vôùi nhau.
- Söû duïng Kinh Thaùnh
Luca söû duïng Kinh Thaùnh ñeå keå laïi thôøi thô aáu Chuùa, vaø oâng söû duïng Kinh Thaùnh moät caùch coù heä thoáng. Taùc giaû khoâng söû duïng theo loái cuûa coäng ñoàng khôûi thuûy soáng taïi Palestine, y nhö ngöôøi Do Thaùi söû duïng loái "Midrash", chaúng haïn nhö Thaùnh Vònh 22 ñaõ keå laïi vieäc Chuùa chòu ñoùng ñinh treân thaäp giaù, nhöng:
1. Taùc giaû ñaõ tìm nhöõng saám kyù tieân tri ñöôïc thöïc hieän trong bieán coá maø oâng töôøng thuaät. Khi thieân söù Gabriel loan baùo söù maïng cuûa Chuùa Gieâsu. "Chuùa laø Thieân Chuùa seõ cho ngöôøi ngoâi Ña-vít, toå phuï ngöôøi, ngöôøi seõ trò vì treân nhaø Gia-cop ñeán muoân ñôøi vaø quyeàn cai trò cuûa ngöôøi seõ khoâng bao giôø cuøng." Ñoù laø ñoaïn vaên y baûn cuûa Isaia 9,6.
Baøi "Nunc dimittis" cuûa Simeâon laø moät ñoaïn Luca laáy töø Isaia hai trong baûn goác Hy Laïp: "Maét toâi ñaõ thaáy ñöôïc söï cöùu ñoä cuûa Chuùa" Is 40, 5; "maø Chuùa ñaõ saép ñaët tröôùc maét moïi daân toäc" Isaia 52, 10; "aùnh saùng ñeå maëc khaûi cho caùc nöôùc" Isaia 42, 6; "vinh quang cho daân Israel cuûa Chuùa" Is. 46, 13; 45,25. Toaøn boä baøi Nunc dimittis ñöôïc keát deät theo caùc baûn vaên Isaia, laø tieân tri phoå quaùt duy nhaát cuûa Cöïu Öôùc.
Khi moâ taû söù maïng cuûa Gioan (trong Benedictus 1,76); taùc giaû cuõng laøm nhö theá: "Ngöôi seõ böôùc ñi tröôùc maët Chuùa ñeå doïn ñöôøng cuûa Ngöôøi" Is. 40,3.
Nhö theá, Thaùnh Kinh ñöôïc duøng nhö lôøi tieân tri ñeå vieát veà Gioan vaø Chuùa Gieâsu. Luca tìm trong Cöïu Öôùc nhöõng baûn vaên lieân quan ñeán söï vieäc.
2. Taùc giaû tìm nôi Thaùnh Kinh nhöõng neùt ñaëc tröng, töùc laø nhöõng yeáu toá lòch söû giuùp ta hieåu ñöôïc hoaøn caûnh môùi.
Khi noùi veà Gioan, taùc giaû vieát: "Ngöôøi seõ khoâng uoáng röôïu vaø ñoà uoáng ñaõ leân men". Noäi dung ñoù coù trong vieäc loan baùo veà Samson (Thaåm phaùn 13,14) vaø trong vieäc loan baùo veà Samuel (I S. 1,13: baûn Hy Laïp). Luca am hieåu veà truyeàn thoáng noùi veà Gioan: ngaøi laø moät nhaø khoå haïnh. Taùc giaû ñi tìm trong Cöïu Öôùc nhöõng gì gioáng vôùi ñôøi soáng khoå haïnh ñoù, vaø ñaõ thaáy nhöõng vò Nazinh, töùc laø nhöõng con ngöôøi hieán daâng cho Chuùa ñeå laøm nhöõng cuoäc thaùnh chieán; caùc vò naày caám khoâng ñöôïc duøng caùc loaïi thöùc uoáng daäy men.
Veà Gioan, Luca vieát: "Ngöôøi naày seõ ñöa nhieàu con caùi Israel trôû veà vôùi Chuùa laø Thieân Chuùa cuûa hoï" (1,16). Noäi dung naày ñaõ ñöôïc Cöïu Öôùc, trong Malachia 2, 6 duøng ñeå ñònh nghóa Leâvi, vò thaày caû. Gioan laø con vò thaày caû, vaø chính ngaøi laø thaày caû. Ngaøi ñöôïc moâ taû qua hình aûnh moät thaày caû lyù töôûng ñoù laø Leâvi.
Gioan vöõng maïnh nôi thaàn trí: xem saùch caùc Thaåm phaùn 13, 24, 25 vieát veà Samson...
Taát caû nhöõng yeáu toá ñöôïc Luca duøng laïi töø Cöïu Öôùc laø nhöõng yeáu toá minh chöùng raèng Gioan laø moät nhaø khoå haïnh, moät thaày caû, moät vò thaåm phaùn, moät keû ñöôïc Chuùa sai ñeán ñeå loan baùo söï phaùn xeùt cuûa Ngöôøi.
Veà Elizabeth, Luca cuõng duøng phöông phaùp töông töï. Baø son seû, tuoåi ñaõ giaø: ñoù cuõng laø nhöõng gì ñaõ vieát veà Sara (Saùng theá 11, 30). Baø haân hoan: "Ñoù laø vieäc Chuùa ñaõ laøm cho toâi". Baø thaät söï duøng laïi nhöõng lôøi noùi cuûa Sara khi cöu mang Isaac (Saùng theá 21, 6). "Chuùa ñaõ caát khoûi söï sæ nhuïc cuûa toâi": xem nhöõng lôøi cuûa baø Rachel töøng son seû (Saùng theá 30, 23).
Khi thieân thaàn noùi vôùi Maria: "...vì khoâng coù gì maø Chuùa khoâng laøm ñöôïc", ñoù cuõng laø lôøi Chuùa noùi vôùi Sara (Saùng theá 18, 14).
Taát caû nhöõng chaát lieäu vaên chöông veà caâu truyeän ñöôïc Luca keå laïi ñeàu tìm thaáy trong caùc maøn töông töï ôû Cöïu Öôùc. Nhöõng ngöôøi thuoäc loøng Cöïu Öôùc seõ thaáy söï kieän ñoù xuaát hieän moïi choã moãi khi Luca moâ taû veà Gioan (Samson, Nazir... ), veà Elizabeth (Sara... ) v.v... Caâu thieân thaàn chaøo Maria "ngöôi haõy vui leân" laáy laïi Sophonia 3,14: "Hôõi ngöôøi con gaùi Sion, haõy vui leân". Ngöôøi ta cuõng thaáy caâu noùi ñoù khi thieân thaàn loan tin cho Zacharia: "...nhieàu ngöôøi seõ vui leân...". Ñoù khoâng phaûi laø moät caùch chaøo thoâng thöôøng, nhöng laø daáu hieäu ñaàu tieân cho thaáy söï cöùu ñoä ñeán, söï cöùu ñoä ñeán töø Ñaáng Thieân Sai.
Caâu "Chuùa ôû cuøng ngöôi" laø caâu thieân thaàn noùi vôùi Maria (ñöôïc duøng trong thaùnh leã). Trong Cöïu Öôùc, caâu naày luoân ñöôïc duøng trong caùc baûn vaên noùi veà vieäc Chuùa keâu goïi (xem Xuaát haønh 3,12; Moâisen; Giodueä 1,5-9: Giodueä; Thaåm phaùn 6, 12: Ghideâon; Gieâreâmia 1,8; 15,20: Gieâreâmia). Chuùa ôû vôùi ngöôøi naøo ñoù laø ñeå haønh ñoäng: Ta trao cho ngöôi moät söù maïng vaø Ta seõ ôû vôùi ngöôi ñeå chu toaøn söù maïng ñoù; thaønh ngöõ naày muoán noùi raèng: Chuùa cho ngöôi moät vai troø ñeå phuïc vuï Ngaøi, laøm ñieàu maø Ngaøi muoán laøm vôùi ngöôi.
Thieân Thaàn noùi vôùi Maria: "Quyeàn uy cuûa Ñaáng Toái Cao bao phuû ngöôi baèng boùng rôïp cuûa Ngaøi". Caâu naày ñöôïc Cöïu Öôùc nhaéc laïi boán laàn, roõ reät hôn caû laø trong thôøi Xuaát haønh, khi Chuùa ñeán bao phuû Nhaø Taïm (Xuaát haønh 40, 34; Daân soá 9, 18, 22; 10,34). AÙng maây bao phuû Nhaø Taïm. Ñoù laø thaønh ngöõ noùi leân söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa. Trong ñoaïn vaên Truyeàn Tin, thaønh ngöõ muoán noùi roõ söï can thieäp tröïc tieáp cuûa Thieân Chuùa trong vieäc cöu mang Chuùa Gieâsu. Maria laø Nhaø Taïm môùi, laø bia ñaù giao öôùc: moät söï hieän dieän cuûa Chuùa seõ xaûy ñeán trong Ngaøi. Nhöõng ai bieát Thaùnh Kinh, khi ñoïc Luca phaûi hieåu nhö theá, vaø nhaän roõ thaønh ngöõ moâ taû söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa. Luca laáy hình aûnh coå ñieån veà vieäc Chuùa ñeán; taùc giaû khoâng choïn nhöõng thaønh ngöõ coù tính caùch lyù thuyeát, nhöng laø nhöõng nhaân vaät, nhöõng hoaøn caûnh so saùnh söï cöùu ñoä trong Taân Öôùc vôùi lòch söû cuûa söï cöùu ñoä trong Cöïu Öôùc.
3. Taùc giaû tìm nôi Thaùnh Kinh nhöõng thaønh ngöõ ñeå dieãn taû. Chaúng haïn khi Luca moâ taû vieäc thieân thaàn xuaát hieän. ÔÛ hai nôi, ñeàu coù söï sôï haõi, kinh hoaøng... Söï xuaát hieän cuûa thieân thaàn thieát yeáu laø moät söù ñieäp. Ñaây khoâng phaûi laø loái vaên mieâu taû. Taân Öôùc khoâng veõ ra caùc thieân thaàn coù caùnh, ñoù laø caùch trình baøy coù tính caùch ngoaïi giaùo. Ñeå keå laïi moät kinh nghieäm coù tính caùch sieâu nhieân, moät söù ñieäp cuûa Chuùa, ngöôøi ta chæ coù theå duøng hai kinh nghieäm töông töï tieâu bieåu: caùc cuoäc xuaát hieän cuûa Chuùa vaø caùc laàn xuaát hieän cuûa caùc thieân thaàn. ÔÛ ñaây Luca duøng söï xuaát hieän cuûa thieân thaàn, nhö trong tröôøng hôïp cuûa Agar xöa (Saùng Theá 16), cuûa cha meï Samson (Thaåm Phaùn 13), cuûa Daniel (Da.9, 10, 11...).
Trong bieán coá sieâu nhieân khoâng theå moâ taû maø Zacharia vaø Maria ñaõ kinh nghieäm, Luca duøng caùc hình thöùc dieãn taû coå ñieån thöôøng thaáy trong Cöïu Öôùc.
Hôn theá nöõa, khi muoán vieát lôøi tieân baùo veà Gioan vaø Chuùa Gieâsu, Luca laáy laïi chính nhöõng thaønh ngöõ ñaõ ñöôïc duøng ñeå baùo tröôùc söï sinh ra laï luøng trong saùch Saùng theá 17 (Isaac), Thaåm phaùn 13 (Samson), Isaia7, 14 (Emmanuel): cha meï son seû, thieân thaàn hieän ñeán. "Naày ngöôi seõ thuï thai, ngöôi seõ sinh con, ngöôi seõ ñaët teân cho noù...". Ñaây laø nhöõng loái vieát ñöôïc laäp laïi y heät. Nhöõng gì Luca muoán dieãn taû chæ coù theå hieåu ñöôïc töø nhöõng söï kieän so saùnh ñöôïc ôû Cöïu Öôùc.
Nhö theá ngay ôû ñaây ta coù theå nhaán maïnh ñeán phöông caùch Luca ñaõ vaän duïng ñeå dieãn taû noãi vui cuûa Maria vaø lôøi tieân tri cuûa Zacharia theo loái vaên Thaùnh Vònh.
Khoâng nhöõng ñaõ duøng caùc loaïi vaên theå, Luca coøn laäp laïi chính lôøi noùi cuûa Cöïu Öôùc: trong baûn vaên cuûa caùc taùc giaû, ít coù chöõ naøo thoaùt khoûi ngoân ngöõ cuûa Kinh Thaùnh.
C) Luca muoán trình baøy moät neàn Kytoâ hoïc
Khi ñoïc kyõ toaøn boä Tin Möøng Luca, ta nhaän thaáy vieäc dieãn taû veà maàu nhieäm Chuùa Gieâsu laïi roõ reät nôi Tin Möøng thôøi thô aáu hôn laø phaàn coøn laïi cuûa baûn vaên. Ngoaøi Tin Möøng thôøi thô aáu, thaàn tính cuûa Chuùa Gieâsu chæ xuaát hieän trong maëc khaûi phuïc sinh vaø thaùi ñoä cuûa Chuùa Gieâsu tröôùc toäi loãi, leà luaät, con ngöôøi... Baûn tính thaàn thaùnh cuûa Ngaøi xuaát hieän trong haønh vi hôn laø trong lôøi noùi cuûa Ngaøi.
Luca cho thaáy maàu nhieäm Chuùa Gieâsu. Taùc giaû goïi Ngaøi laø "Thaày", "Ñöùc Kitoâ", "Con cuûa con ngöôøi"... Caàn phaûi ñi saâu thaät saâu vaøo maàu nhieäm cuûa ngöôøi. Trong Tin Möøng thôøi thô aáu, maàu nhieäm Chuùa Gieâsu ñöôïc moâ taû roõ raøng hôn: "Thaùnh Thaàn seõ xuoáng treân ngöôi, quyeàn naêng cuûa Ñaáng Toái Cao seõ bao phuû ngöôøi, vì theá ñaáng thaùnh ñöôïc sinh ra seõ ñöôïc goïi laø Con Thieân Chuùa" (1,35). Roõ reät hôn caû loái noùi "Con Thieân Chuùa", thieân tính cuûa Chuùa Gieâsu ñöôïc quaû quyeát trong loái noùi truyeàn thoáng xöa: "Thaùnh Thaàn seõ ñeán treân ngöôi".
Hoaëc hôn nöõa ôû caâu 2, 11. "Hoâm nay, moät Ñaáng Cöùu Ñoä, laø Chuùa Kitoâ sinh ra cho caùc ngöôi". Moät Ñaáng Cöùu Ñoä, theo nghóa maïnh cuûa Thaùnh Kinh, laø chính Thieân Chuùa. Chæ coù Luca goïi Chuùa Gieâsu laø "Chuùa" laø "Chuùa Kitoâ"; ñoù laø töôùc vò daønh cho Thieân Chuùa. Hoaëc trong caâu 2, 40: Luca traùnh vieäc noùi raèng Chuùa Gieâsu lôùn leân trong thaàn trí. Hoaëc trong caâu 2, 49: "Taïi sao cha meï tìm con? Cha meï khoâng bieát con phaûi ôû vôùi Cha con sao". Lôøi noùi ñaàu tieân cuûa Chuùa Gieâsu muoán noùi vôùi cha meï traàn theá cuûa Ngaøi laø Ngaøi coù moät Cha treân Trôøi. Ñoù laø ñeå xaùc minh veà lôøi ñaõ truyeàn tin: "Ngöôøi ta goïi Ngaøi laø Con Thieân Chuùa". Lôøi noùi cuoái cuøng cuûa Chuùa Gieâsu, trong Tin Möøng Luca, seõ laø caâu: "Cha", "Laïy Cha, con xin phoù tinh thaàn con trong tay Cha". Nhöõng caâu noùi naày, caâu ñaàu vaø caâu cuoái, cho thaáy söï töông quan Con vaø Cha troïn ñaày moät caùch laï luøng.
Tin Möøng thôøi thô aáu muoán cho chuùng ta bieát Chuùa Gieâsu Kitoâ laø ai. Vaø ñeå baûo chöùng maëc khaûi ñoù, luoân coù nhöõng ñònh nghóa thaàn khaûi; ñoù laø nhöõng lôøi noùi cuûa caùc thieân thaàn, nhöõng nhaân vaät thaàn khaûi nhö Simeâon... nhö theá, caàn phaûi thaáy roõ söï töông phaûn giöõa maëc khaûi minh nhieân veà Chuùa Gieâsu trong Tin Möøng thôøi thô aáu vaø loái giaùo duïc töø töø trong phaàn coøn laïi cuûa Tin Möøng Luca. Cuõng nhö trong phaàn daãn nhaäp cuûa Gioan vaø phaàn coøn laïi cuûa Tin Möøng ngaøi vieát: Ngöôøi ta muoán chuùng ta thaáy maàu nhieäm traøn ñaày ñeå chuùng ta coù theå chaân nhaän maëc khaûi tuaàn töï trong lòch söû cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ. Ñoù khoâng phaûi laø vì nhu caàu taâm lyù, ñeå töø ñoù tìm xem caùc muïc ñoàng, hoaëc Eliza-beth, hoaëc Zacharia ñaõ keát luaän nhö theá naøo; nhöng taùc giaû muoán cho ngöôøi ñoïc bieát troïn ñaày ngay töø ñaàu veà Chuùa Gieâsu Kitoâ.
Nhö vaäy, Luca ñaõ phaûi thaám nhaäp taát caû kinh nghieäm veà söï soáng laïi cuûa Chuùa, veà taát caû nhöõng suy tö veà Chuùa Kitoâ ñeå coù theå ñi ñeán vieäc ñöa ra nhöõng quan ñieåm trong saùng, vaø ñaày ñuû nhö theá. Vaø vaán ñeà then choát vaãn laø khaùm phaù xem Luca muoán noùi caùi gì, muoán cho chuùng ta hieåu caùi gì.
Keát Luaän
Qua söï trình baøy nhanh choùng treân ñaây veà Tin Möøng thôøi thô aáu, chuùng ta ñaõ nhaän thaáy ñöôïc raèng Tin Möøng naày khoâng phaûi laø moät saùng taùc tuøy thích cuûa Luca, nhöng laø vieäc khai thaùc moät truyeàn thoáng ñaõ coù töø tröôùc khaù laâu daøi, truyeàn thoáng coäng ñoaøn Palestine, moät truyeàn thoáng döôøng nhö gaàn guõi vôùi gia ñình cuûa Chuùa Gieâsu, moät truyeàn thoáng ñöôïc söï baûo chöùng baèng söï thuaän nhaän cuûa Giaùo Hoäi, töùc laø coäng ñoaøn löu yù tröôùc heát ñeán bieán coá Chuùa Gieâsu Kitoâ.
Nhöõng bieán coá duy nhaát ñoù, ngöôøi ta chæ coù theå moâ taû laïi baèng nhöõng lôøi noùi, theå vaên ñaëc bieät... nhaèm trình baøy cho chuùng ta hieåu Chuùa Gieâsu Kitoâ luoân maõi laø ai.
Caâu hoûi ñaët ra tröôùc heát cho chuùng ta ñeå ñoïc Tin Möøng thôøi thô aáu naày laø tìm hieåu xem Luca coù yù ñònh gì: trong yù ñònh cuûa taùc giaû ñaây laø lôøi cuûa Thieân Chuùa. Luca ñaõ muoán cho chuùng ta hieåu Ñöùc Gieâsu laø Chuùa Kitoâ, con cuûa Thieân Chuùa. AÙnh saùng cuûa muoân daân; taùc giaû ñaõ muoán cho chuùng ta hieåu Chuùa Gieâsu Kitoâ laø ai. Vaø ñaõ laøm vieäc ñoù qua caùc baûn vaên veà caùc bieán coá maø taùc giaû bieát ñeán. Nhöng yù nghóa ñoái vôùi taùc giaû quan troïng hôn laø vieäc moâ taû söï vaät beân ngoaøi. Khoâng phaûi laø ñeå ta coù theå suy dieãn yù nghóa vaø baøn daøi doøng veà caùc söï kieän: Luca bieát roõ coù moät söï kieän ñaõ xaûy ra, taùc giaû tin vaøo söï sinh ra cuûa Ñöùc Gieâsu, vaøo söï trinh thai cuûa Ngaøi, nhö laø chính daáu chöùng cuûa thaân phaän con Thieân Chuùa cuûa Chuùa Gieâsu. YÙ ñònh cuûa Luca tröôùc heát khoâng phaûi cho chuùng ta bieát caùc chi tieát veà nieân hieäu, nhöng trình baøy vôùi chuùng ta veà Chuùa Gieâsu Kitoâ, nhö kinh nghieäm maø ngöôøi ta ñaõ soáng 50 naêm ñeå bieát Ngaøi. Neân nhaát thieát phaûi löu yù ñeán söï soi daãn cuûa kinh nghieäm tröôùc ñoù.
Chuù Thích:
(1) Vaøo thôøi baáy giôø, taïi caùc xöù Seâmít naày, ngöôøi ta gaû choàng cho caùc coâ raát sôùm, caùc coâ khoâng soáng thaønh vôï choàng thaät söï ngay lieàn, nhöng vaãn ñöôïc baùn gaû (coù theå ly hoân). Caùc baûn vaên dòch ra phaùp ngöõ thoâng thöôøng, thöôøng duøng chöõ "ñính hoân = fianceùe", nhöng taïi Palestine khoâng coù moät caùi gì aên khôùp vôùi loái ñính hoân trong thôøi buoåi taân kyø cuûa chuùng ta. Maria ñaõ laáy choàng (marieùe) nhöng chöa laøm leã ñöa daâu veà nhaø choàng, moät nghi leã khôûi ñaàu cho cuoäc soáng vôï choàng thaät söï. Chöõ ñaàu tieân cuûa Tin Möøng noùi ñeán Ngaøi laø muoán noùi leân raèng ngaøi coøn trinh khieát, ñöôïc gaû cho (marieùe aø) moät ngöôøi goïi laø Giuse. Vieäc ñoù muoán nhaán maïnh raèng Maria coøn cö nguï nôi nhaø cuûa cha meï mình ôû Nazareth.
Centre de recherches religieuses
Andreù de Phuù Yeân
(C) Copy Right by Ñònh Höôùng Tuøng Thö
13 g rue de l'ILL, F. 67116 Reichstett, France
Taùi Baûn 2004