Loøng suøng kính Meï Maria
trong thôøi caùc Giaùo Phuï
Loøng suøng kính Meï Maria trong thôøi caùc Giaùo Phuï.
Vatican (Vat. 10-08-2016) - Baét ñaàu töø theá kyû thöù IV loøng suøng kính Meï Maria ñöôïc ñi keøm bôûi moät phaùt trieån thích ñaùng, cho thaáy moät söï gia taêng töø töø seõ daãn ñöa tôùi vieäc nôû roä cuûa theá kyû sau ñoù.
Trong thôøi gian naøy naûy sinh ra caùc laïc thuyeát thaùnh maãu hoïc coù theå ñöôïc kieåm thöïc treân bình dieän lòch söû. Noåi tieáng laø phaûn öùng cuûa thaùnh Epifanio choáng laïi traøo löu tö töôûng goïi laø "antimariani" hay "antidicomarianiti" nhöõng ñòch thuû cuûa Ñöùc Maria. Nhöõng kitoâ höõu theo traøo löu naøy khöôùc töø söï troïn ñôøi ñoàng trinh cuûa Ñöùc Maria. Ñoái vôùi hoï bieán coá truyeàn tin chæ coù giaù trò ñôn sô bieåu töôïng. Hoï giaûi thích nghóa theo chöõ vaên baûn Phuùc AÂm thaùnh Maùttheâu chöông 12 caâu 46 ñeà caäp tôùi caùc anh em cuûa Ñöùc Gieâsu. Traøo löu naøy phaùt trieån hoài theá kyû thöù II vaø coù nhieàu ngöôøi uûng hoä cho tôùi theá kyû thöù IV. Trong soá caùc phong traøo ñaàu tieân chaáp nhaän tö töôûng naøy coù caùc ngöôøi Ebionít. Hoï khaúng ñònh raèng Ñöùc Gieâsu laø con cuûa oâng Giuse vaø baø Maria. Trong soá nhöõng ngöôøi theo beø phaùi Ario coù Eudosio thaønh Costantinopoli vaø Eunomio thaønh Cizico. Vaøo theá kyû thöù IV coù theâm Gioviniano thaønh Roma, Elvidio thaønh Milano vaø Bonoso thaønh Sardica. Caùc tu só naøy cuõng coù caùc ñoà ñeä. Trong taùc phaåm "Panarion advesus omnes haereses" thaùnh Epifanio thaønh Salamina khaúng ñònh raèng laïc giaùo naøy raát phoå bieán beân A raäp vaøo cuoái theá kyû thöù IV. Thaùnh Epifanio cuõng choáng laïi moät giaùo phaùi nöõ goïi laø Colliridiane. Caùc phuï nöõ vuøng A raäp naøy ñeà cao vieäc toân suøng Ñöùc Maria tôùi ñoä bieán Ngöôøi trôû thaønh moät nöõ thaàn vaø daâng cuùng vaøi loaïi baùnh ngoït baèng boät (colliria) cho Ngöôøi nhö leã vaät. Thaùnh Epifanio ñaûo Chypre vieát veà hoï nhö sau: "Vaøi phuï nöõ nöôùng caùc baùnh nhoû vaø daâng leân nhaân danh Ñöùc Maria trong caùc leã nghi toân giaùo do caùc phuï nöõ thaønh toaøn vaø taïi Sikima, daân chuùng laøng naøy daâng caùc leã vaät nhaân danh Ngöôøi Nöõ Tyø (Theotokos)" (Contro gli antidicomarianiti, Migne, PG 42,736 B, CD; San Giovanni Damasceno, On Heresies, New York, 1968,p. 131). Giaùo phaùi naøy baét nguoàn töø vuøng Tracia vaøo theá kyû thöù IV vaø phoå bieán trong vuøng Scitia Thöôïng, töùc vuøng taây baéc Bieån Ñen vaø vuøng Arabia. Xem ra noù ñöôïc phoái hôïp vôùi moät truyeàn thuyeát gioáng truyeàn thuyeát cuûa Elia lieân quan tôùi söï trong saïch vaø khoâng cheát cuûa Ñöùc Maria. Beân döôùi ñoù daáu aån toân giaùo coå veà Nöõ thaàn cuûa ngoaïi giaùo. Thaùnh Epifanio thieát ñònh söï khaùc bieät roõ raøng giöõa vieäc toân thôø Thieân Chuùa vaø vieäc moä meán Meï Maria.
Sau naøy coù vaøi taùc phaåm maïo thö thuoäc theá kyû thöù V, goïi laø caùc "Khaûi huyeàn cuûa Ñöùc Trinh Nöõ", xaùc nhaän söï hieän höõu cuûa moät hình thöùc toân suøng thaùi quaù khaùc höôùng tôùi choã khueách ñaïi caùc giôùi haïn cuûa loøng toát vaø söï thöông xoùt cuûa Ñöùc Maria, tôùi ñoä gaùn cho Meï caû vieäc caàu baàu cho nhöõng keû ñaõ bò keát aùn traàm luaân ñôøi ñôøi. Vöôït ngoaøi caùc khiaù caïnh toân giaùo tieâu cöïc cuûa chuùng, caùc leäch laïc naøy laø baèng chöùng cho thaáy ngay töø thôøi ñoù ñaõ coù caùc khuynh höôùng bình daân tìm kieám caùc hình thaùi töï phaùt cuûa loøng toân suøng Meï Maria, vaø tuy khoâng ñoái nghòch nhöng naèm treân moät bình dieän khaùc vôùi bình dieän phuïng vuï.
Vieäc caùc kitoâ höõu tröïc tieáp khaån caàu Meï Maria trong lôøi nguyeän caù nhaân ñöôïc thaùnh Gregorio Nazianzeno xaùc nhaän. Thaùnh nhaân keå laïi thí duï hai trinh nöõ teân laø Giustina vaø Tecla gaëp khoù khaên neân khaån naøi Meï Chuùa ñeán cöùu giuùp hoï.
Cuõng chính trong thôøi ñaïi naøy coù caùc tin ñaàu tieân lieân quan tôùi caùc laàn Ñöùc Meï hieän ra. Söû gia Sozomeno cho chuùng ta bieát raèng trong moät ngoâi nhaø thôø nhoû taïi Costantinopoli quyeàn naêng Chuùa phaân phaùt caùc ôn thaùnh cho nhöõng ngöôøi ñau yeáu vaø nhöõng ai caàn söï trôï giuùp. Vaø ngöôøi ta xaùc tín raèng ñoù laø do chính Meï Chuùa laøm. Tôùi phieân mình thaùnh Gregorio Nisseno noùi tôùi bieán coá Ñöùc Trinh Nöõ hieän ra vôùi thaùnh Gregorio Ngöôøi chöõa beänh. Boû ra ngoaøi vaán ñeà lòch söû tính cuûa caùc trình thuaät naøy, ñieàu quan troïng caàn ghi nhaän ôû ñaây ñoù laø ngay töø thôøi ñoù caùc vuï hieän ra cuûa Ñöùc Meï ñaõ khoâng bò coi nhö laø caùc hieän töôïng khoâng theå xaûy ra hay laø baát thöôøng.
Cuõng trong thôøi gian naøy ngöôøi ta thaáy xuaát hieän caùc hình thaùi toân suøng khaùc nöõa seõ trôû thaønh truyeàn thoáng trong lòch söû loøng suøng moä Meï Maria: ñoù laø vieäc toân kính aûnh töôïng, maø theo thaùnh Basilio noù phuø hôïp vôùi truyeàn thoáng toâng ñoà vaø ñaõ khoâng bò caám trong caùc nhaø thôø, cuõng nhö vieäc ñi haønh höông, ñöôïc chöùng thöïc bôûi nhieàu nguoàn taøi lieäu lòch söû vaø vaên chöông.
Vaøo ñaàu theá kyû thöù IV hình thöùc daán thaân soáng khaéc khoå cuõng thay ñoåi. Vôùi saéc leänh Milano do hoaøng ñeá Costantino ban haønh naêm 313 cho pheùp kitoâ höõu töï do tuyeân xöng ñöùc tin, khoâng coøn khaû theå töû ñaïo ñeå laøm chöùng cho ñöùc tin nöõa. Trong tình hình môùi chöùng taù cuûa moät cuoäc soáng khoå haïnh trieät ñeå coù taàm quan troïng ñaëc bieät, trong ñoù söï ñoàng trinh ñöôïc trình baày nhö laø vieäc ñaùp traû traøn ñaày caùc ñoøi hoûi cuûa Tin Möøng Nöôùc Trôøi. Meï Maria ñöôïc toân kính nhö göông maãu tuyeät haûo cuûa loaïi chöùng taù ñoù. Nhaéc tôùi lôøi khích leä maø Alessandro thaønh Alessandri noùi vôùi caùc trinh nöõ, thaùnh Atanasio vieát nhö sau: "Ngoaøi ra, caùc chò em coøn coù kieåu soáng cuûa Meï Maria, laøm göông maãu vaø laø hình aûnh cuaû chính cuoäc soáng treân trôøi". Trong Giaùo hoäi thôøi ñoù söï ñoàng trinh coù nghóa laø chính daán thaân cuûa tín höõu kitoâ ñöôïc hieåu trong söï toaøn veïn vaø trieät ñeå vaø moät caùch cuï theå trôû thaønh ñoàng nghóa vôùi söï thaùnh thieän. Taâm thöùc naøy khieán cho ngöôøi ta thaéng vöôït moät caùch vónh vieãn moät ít deø daët do vaøi giaùo phuï ñeà nghò lieân quan tôùi söï thaùnh thieän cuûa Meï Maria. Töôùc hieäu ñoàng trinh ñöôïc ñeå soùng ñoâi vôùi ñònh tính thaùnh thieän luoân caøng ngaøy moät caùch caøng thoâng thöôøng hôn.
Hoaøn caûnh naøy vaø yù thöùc gia taêng veà vai troø quan troïng cuûa Ñöùc Maria trong maàu nhieäm nhaäp theå khieán cho loøng suøng kính Meï tieán tôùi caùc chieàu kích cuûa moät hieän töôïng lôùn lao ngay trong theá kyû thöù V ñaõ ñöôïc phoå bieán khaép nôi beân Ñoâng phöông cuõng nhö beân Taây phöông.
Vaøi leã troïng cuûa Chuùa nhanh choùng trôû thaønh leã chung, trong ñoù vieäc cöû haønh Ñöùc Trinh Nöõ trôû thaønh phaàn cuûa caùc löôïc ñoà phuïng vuï. Vaø söï kieän naøy xaûy ra vaøo giöõa theá kyû thöù IV ñoái vôùi leã Giaùng Sinh vaø leã Daâng Chuùa Gieâsu trong Ñeàn Thaùnh. Maàu nhieäm truyeàn tin, xöa kia ñöôïc keát hôïp vôùi maàu nhieäm giaùng sinh trong theá kyû thöù VI, trôû thaønh ñoái töôïng cuûa caùc leã ñoäc laäp. Trong caùc naêm khoaûng 431 chuùng ta thaáy Giaùo Hoäi Gieârusalem cöû haønh leã Ñöùc Maria Theotoùkos Meï Thieân Chuùa vaøo ngaøy 15 thaùng 8. Moät theá kyû sau leã naøy mang moät yù nghóa khaùc. Döôùi aûnh höôûng cuûa caùc taùc phaåm maïo thö mieâu taû vieäc Ñöùc Maria töø traùi ñaát ñöôïc ñöa veà trôøi, ngaøy 15 thaùng 8 trôû thaønh leã "Ñöùc Meï Nguû" vaø muoán töôûng nieäm ngaøy Ñöùc Trinh Nöõ sinh vaøo queâ trôøi, gioáng nhö leã tín höõu kitoâ cöû haønh cho caùc vò töû ñaïo vaø roài cho caùc thaùnh noùi chung. Ngaøy cheát laø ngaøy caùc vò sinh vaøo cuoäc soáng treân trôøi. Leã troïng naøy sau ñoù ñöôïc cöû haønh beân Taây phöông vaø goïi laø leã "Ñöùc Maria hoàn xaùc leân trôøi."
Theá roài xa hôn nöõa trong doøng thôøi gian, caùc leã khaùc veà Ñöùc Meï ñöôïc ñöa vaøo lòch phuïng vuï Vaøo giöõa theá kyû thöù VI chuùng ta bieát tôùi leã "Sinh nhaät Ñöùc Meï" ngaøy muøng 8 thaùng 9, ñöôïc caùc ñan só bisantin du nhaäp sang Taây phöông hoài theá kyû thöù VII, khi caùc vò di cö tôùi Roma. Cuõng vaøo theá kyû thöù VI coù leã "Daâng Ñöùc Meï vaøo Ñeàn Thaùnh." Leã naøy cuõng ñöôïc du nhaäp sang Taây phöông bôûi caùc ñan vieän hy laïp taïi mieàn nam Italia. Leã "Ñöùc Meï Voâ Nhieãm Nguyeân Toäi" hay leã "Thuï Thai" ñöôïc cöû haønh ngaøy muøng 9 thaùng 12 beân Ñoâng phöông cuõng theá. Leã naøy naûy sinh nhö laø leã thuï thai tích cöïc cuûa thaùnh Anna Thaân Maãu Ñöùc Meï hôn laø söï thu thai thuï ñoäng cuûa Ñöùc Maria. Ngay töø khi ñöôïc thuï thai trong loøng thaân maãu Ñöùc Maria ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa cho ñaëc aân khoâng maéc toäi toå toâng truyeàn.
Ngoaøi ra chuùng ta coøn tìm thaáy Ñöùc Meï ñöôïc ñöa vaøo trong caùc ñieäp ca laùy ñaàu cuûa phuïng vuï, raát thöôøng ñöôïc duøng beân Ñoâng Phöông, baét ñaàu töø caùc ñieäp ca laùy ñaàu coå xöa cuûa thaùnh Basilio vaø cuûa thaùnh Greâgoârioâ Nazianzeno.
Vieäc phaùt trieån lòch söû cuûa loøng toân suøng Meï Maria coù ñoàng thôøi nhö laø lyù do vaø nhö laø keát quaû, söï nôû hoa ngoaïi thöôøng cuûa neàn vaên chöông phuïng vuï, nhaát laø caùc thaùnh thi cöû haønh vaø caùc baøi giaûng cuûa caùc taùc giaû noåi tieáng coù uy tín vaø daán thaân nhaát cuûa neàn vaên chöông giaùo phuï beân Ñoâng cuõng nhö beân Taây Phöông.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)