Loøng toân suøng Meï Maria
qua caùc thôøi ñaïi vaên hoùa khaùc nhau
Loøng toân suøng Meï Maria qua caùc thôøi ñaïi vaên hoùa khaùc nhau.
Vatican (Vat. 9-01-2016) - Maãu vaên hoùa cuûa phuï nöõ ngaøy nay cuõng aûnh höôûng tôùi loøng suøng kính Ñöùc Meï trong töông quan vôùi Chuùa Kitoâ. Göông maët nöõ tyø khieâm haï, tuaân phuïc vaø ngoan ngoaõn nhöôøng choã cho göông maët cuûa ngöôøi phuï nöõ maïnh meõ trong Thaùnh Kinh, coù khaû naêng laõnh caùc traùch nhieäm dieãn taû thaùi ñoä ñoäc laäp, ñònh ñoaït vaø phuïc vuï töï laäp. Moät göông maët khaúng ñònh phaåm giaù vaø caùc quyeàn baát khaû nhöôïng cuûa baûn vò con ngöôøi. Vieäc noi göông Meï Maria ñöa nöõ giôùi tôùi choã gôïi leân moät söù meänh chuyeân bieät cuûa mình trong xaõ hoäi vaø trong loøng Giaùo Hoäi.
Coøn coù moät yeáu toá khoâng theå boû qua: ñoù laø khuynh höôùng noäi taâm hoùa taâm tình toân giaùo. Khuynh höôùng naøy ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc ñöa ra moät khuùc reõ tích cöïc trong loøng suøng kính Meï Maria. Trong tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Meï vaø caùc Thaùnh, khuynh höôùng noäi taâm hoùa naøy ñaõ gaây thieät thoøi cho caùc cöû haønh beà ngoaøi, thöôøng ñaõ ñaït tôùi caùc thaùi quùa vaên hoùa gaàn nhö meâ tín dò ñoan hay laïc giaùo, maø tín höõu khoâng yù thöùc ñöôïc. Nhöng noù ñaõ sinh ích cho kitoâ höõu trong vieäc suy tö vaø ñaøo saâu baûn chaát noäi taïi vaø caùc khía caïnh giaùo lyù neàn taûng cuûa loøng suøng moä Meï Maria. Vaø tín höõu ñaõ yù thöùc hôn ñoái vôùi caùc töông quan giöõa ñöùc tin vaø loøng thaûo kính noái keát hoï vôùi Ñöùc Thaùnh Trinh Nöõ. Vì theá hoï lo laéng dieãn taû thaùi ñoä suøng kính noäi taâm cuûa mình qua caùc hình thöùc beà ngoaøi moät caùch thích hôïp vaø ñuùng ñaén hôn.
Vaäy ñaâu laø thaùi ñoä cuûa Giaùo Hoäi ngaøy nay tröôùc caùc vaán ñeà naøy? Tröôùc caùc men canh taân loøng ñaïo ñöùc thôøi nay, huaán quyeàn Giaùo Hoäi luoân luoân höôùng tôùi moät laäp tröôøng quaân bình khoâng loaïi tröø söï canh taân. Toâng huaán veà loøng suøng kính Meï Maria cuûa Ñöùc Phaoloâ VI coáng hieán caùc chæ daãn quùy baùu cho loøng suøng moä Meï Maria, phuø hôïp vôùi caùc yeâu caàu coù giaù trò nhaát cuûa neàn tu ñöùc kitoâ hieän ñaïi. Choáng laïi caùc khuynh höôùng quaù khöù coâ laäp hoùa vaø tuyeät ñoái hoùa loøng suøng kính Meï Maria, Ñöùc Phaoloâ VI caàu mong raèng noù luoân ñöôïc tín höõu chaáp nhaän toát hôn nhö moät phaàn cuûa loøng suøng moä kitoâ duy nhaát, ñöôïc dieãn taû toät ñænh trong phuïng vuï.
Chính vieäc caûi toå lòch phuïng vuï cuõng ñaõ neâu baät moái daây noái keát caù nhaân hieäp nhaát göông maët Meï Maria, göông maët Chuùa Gieâsu vaø nhieäm vuï cuûa Meï trong coâng trình cöùu chuoäc vaø trong cuoäc soáng Giaùo Hoäi. Nhöng noù ñaõ khoâng boû qua vieäc loàng khung vaøo lòch quanh naêm caùc leã cöû haønh Ñöùc Meï gaén lieàn vôùi caùc lyù do phuïng töï ñòa phöông, hay caùc truyeàn thoáng coå xöa, hoaëc coù lyù do laø caùc ñoøi buoäc cuûa loøng ñaïo ñöùc ngaøy nay (MC 8).
Ñöùc Phaoloâ VI cuõng thöøa nhaän coâng lôùn cuûa neàn thaàn hoïc. Khi suy tö veà caùc maàu nhieäm cuûa Chuùa Kitoâ vaø cuûa Giaùo Hoäi, thaàn hoïc ñaõ goùp phaàn laøm gia taêng vaø canh taân loøng suøng kính Ñöùc Meï baèng caùch trình baày göông maët cuûa Meï trong aùnh saùng ñích thaät laø Meï Thieân Chuùa vaø laø Meï Giaùo Hoäi (MC Daãn nhaäp).
Trong moät caùch theá naøo ñoù loøng suøng kính Meï Maria ñaõ coå xöa nhö Giaùo Hoäi, bôûi vì noù gaén boù moät caùch tröïc tieáp vôùi caùc ñieåm chuùc tuïng vaø thaùn phuïc Meï, maø caùc Phuùc AÂm coáng hieán cho chuùng ta. Trong caùc theá kyû theo sau, daàn daàn noù ñöôïc dieãn taû ra moät caùch roõ raøng trong cuoäc soáng cuûa kitoâ höõu, vôùi caùc thaùi ñoä toân kính, khaån naøi vaø vieäc noi göông, vaø coù caùc kieåu dieãn taû baét nguoàn töø caùc ñieàu kieän toân giaùo vaø vaên hoùa thuoäc moïi thôøi ñaïi.
Tuy nhieân, töø caùc theá kyû ñaàu tieân cuûa lòch söû Giaùo Hoäi cho tôùi ngaøy nay, coù theå nhaän dieän ra tính caùch kitoâ hoïc ñaõ luoân luoân traûi daøi nhö moät neùt thöôøng haèng trong lòch söû loøng toân suøng Meï Maria thuoäc moïi thôøi ñaïi. Lieân quan maät thieát caù nhaân rieâng tö cuûa Meï ñoái vôùi Chuùa Cöùu Theá vaø maàu nhieäm cöùu ñoä ñaõ luoân luoân ñöôïc tröïc giaùc moät caùch ít nhieàu yù thöùc nhö laø suï bieän minh cuoái cuøng cho loøng toân suøng Meï Maria. Vì theá töông quan Chuùa Kitoâ - Meï Maria coù theå ñöôïc ñoàng thôøi coi nhö moät nguyeân lyù söï tieáp noái cuûa loøng suøng kính Meï Maria vaø laø moät lyù do ñònh ñoaït cuûa caùc thay ñoåi theo goùc nhìn, töø ñoù chuùng ta quan saùt töông quan naøy.
Tröôùc heát laø loøng suøng kính Ñöùc Meï trong caùc theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo. Trong caùc taùc phaåm taân öôùc vaø buùt tích cuûa caùc taùc giaû kitoâ thuoäc maáy theá kyû ñaàu, Ñöùc Maria raát ít khi ñöôïc nhaéc tôùi. Söï kieän naøy khieán cho chuùng ta khoâng ngaïc nhieân tröôùc caùc chöùng taù tröïc tieáp raát hoïa hieám lieân quan tôùi söï hieän höõu cuûa loøng suøng moä ñoái vôùi Meï vaø chuùng ñöôïc trình baày moät caùch treã traøng. Tuy nhieân, coù theå nhaän ra caùc chöùng töø giaùn tieáp lieân quan tôùi loøng toân suøng Meï Maria trong vaøi vaên baûn kinh thaùnh taân öôùc trình baày moät vaøi lôøi chuùc tuïng vaø vieäc toân kính ñoái vôùi Meï Chuùa. Chaúng haïn thaùnh Luca ghi laïi trong chöông 1 lôøi baø Elidabeùt khen ngôïi Ñöùc Maria: "Em thaät coù phuùc, vì ñaõ tin raèng Chuùa seõ thöïc hieän nhöõng gì Ngöôøi ñaõ noùi vôùi em" (Lc 1,45); hay lôøi Ñöùc Maria chuùc tuïng Thieân Chuùa lieân quan tôùi soá phaän cuûa chính Meï trong kinh Magnificat: "Phaän nöõ tyø heøn moïn Ngöôøi ñoaùi thöông nhìn tôùi; töø nay heát moïi ñôøi seõ khen toâi dieãm phuùc. Ñaáng Toaøn Naêng ñaõ laøm cho toâi bieát bao ñieàu cao caû, danh Ngöôøi thaät chí thaùnh chí toân" (Lc 1,48-49); hoaëc lôøi moät phuï nöõ ca ngôïi Meï khi noùi vôùi Chuùa Gieâsu: "Phuùc thay ngöôøi meï ñaõ cöu mang Thaày vaø cho Thaày buù môùm" (Lc 11,27). Ngoaøi ra, söï chuù yù treân bình dieän giaùo lyù gia taêng ñoái vôùi göông maët cuûa Ñöùc Meï, moät caùch giaùn tieáp, chöùng minh cho thaáy söï hieän höõu cuûa moät loøng toân suøng moä meán ñoái vôùi Meï Maria, bôûi vì lòch söû daäy cho chuùng ta bieát raèng thaàn hoïc naûy sinh töø loøng ñaïo ñöùc, chöù khoâng phaûi ngöôïc laïi.
Daàu sao ñi nöõa, Ñöùc Maria ñaõ hieän dieän trong phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi tieân khôûi. Söï kieän naøy ñöôïc xaùc nhaän bôûi caùc coâng thöùc coå xöa cuûa bieåu töôïng röûa toäi, goïi laø "luaät ñöùc tin", vaø cuûa hình aûnh huøng bieän caùch laùy ñaàu trong phuïng vuï thaùnh theå. Thaät vaäy, caùc buoåi cöû haønh phuïng vuï laø vieäc töôûng nieäm maàu nhieäm cuûa Chuùa Kitoâ, ñöôïc canh taân trong Giaùo Hoäi vaø cho Giaùo Hoäi; vaø trong boái caûnh ñoù Ñöùc Trinh Nöõ ñöôïc coi nhö laø ngöôøi ñaàu tieân vaø cao caû nhaát trong caùc tín höõu theo yù nghóa lôøi khen ngôïi cuûa baø Elidabeùt: Meï Maria laø ngöôøi coù phuùc vì ñaõ tin vaøo lôøi Chuùa (Lc 1,45). Vieäc Meï ñöôïc thaùp nhaäp vaøo maàu nhieäm cuûa Giaùo Hoäi, ñöôïc hieåu nhö keát quûa söï kieän caùc kitoâ höõu troâng thaáy trong ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi vieäc noái daøi ñöùc tin cuûa Meï. Vì theá Meï hieän dieän trong bí tích Röûa Toäi vaø trong bí tích Thaùnh Theå, nôi maàu nhieäm cuûa chính Giaùo Hoäi ñöôïc löu truyeàn.
Luoân luoân trong vieãn töôïng naøy, Meï Maria ñöôïc coi nhö moät chöùng nhaân öu vieät vaø quan troïng cuûa nhieäm cuïc cöùu chuoäc, maø Meï ñaõ laø ngöôøi coäng taùc thaønh toaøn moät caùch gaàn saùt, qua söï gaén boù hoaøn toaøn cuûa Meï vôùi yù muoán cuûa Thieân Chuùa. Ngoaøi ra, Meï coøn xuaát hieän nhö chöùng nhaân söï hoaøn thaønh caùc lôøi tieân tri cöïu öôùc lieân quan tôùi ôn cöùu roãi thôøi cöùu theá, nhö ñöôïc Meï Maria dieãn taû trong Kinh Magnificat (Lc 1,46.55). Chính hai töôùc hieäu "laø ngöôøi ñaàu tieân giöõa nhöõng keû tin" - maø ñöùc tin vöôït thaéng moïi thöû thaùch vaø chöôùng ngaïi - vaø "laø chöùng nhaân" öu vieät cuûa maàu nhieäm Chuùa Kitoâ laøm gia taêng vaø bieän minh cho loøng toân suøng Meï Maria trong moät coäng ñoaøn tín höõu nhaäy caûm nhö vaäy ñoái vôùi hai ñònh tính naøy, nhö ñaõ ñöôïc chöùng minh bôûi vieäc suøng kính caùc vò töû ñaïo, ñöôïc toân suøng nhö caùc vò voâ ñòch cuûa loøng tin, vaø nhö chöùng nhaân voâ cuøng ñaëc bieät cuûa Chuùa, nhaát laø cuûa cuoäc khoå naïn vaø caùi cheát cuûa Ngöôøi, maø caùc vò ñaõ tham gia moät caùch höõu hình. Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao ñaõ naûy sinh ra loøng suøng moä caùc vò töû ñaïo, maø coâng nghieäp khieán cho caùc vò ñöôïc Thieân Chuùa ñaëc bieät chaáp nhaän, vaø vì theá lôøi baàu cöû cuûa caùc vò coù theá giaù tröôùc maët Chuùa, ngay caû khi caùc vò coøn soáng. Trong cuøng caùch thöùc ñoù, tín höõu ñaõ nhanh choùng thöøa nhaän vaøi troø chuyeån caàu cuûa Meï Maria tröôùc maët Chuùa. Thaùnh Ireneo goi Ñöùc Meï laø "traïng sö cuûa Evaø", nhö theá thaùnh nhaân coi Meï coù theå baàu cöû cho ngöôøi meï nguyeân toå cuûa loaøi ngöôøi.
Trong thôøi raát xa xöa, vaøo khoaûng cuoái theá kyû thöù I ñaõ coù vaøi taùc phaåm maïo thö chuù yù tôùi caùc chi tieát cuoäc ñôøi vaø con ngöôøi cuûa Ñöùc Maria vaø tìm minh nhieân söï ít oûi caùc tin töùc maø caùc vaên baûn maïc khaûi ñích thaät coáng hieán cho tín höõu. Caùc taùc phaåm naøy khoâng coù neàn taûng lòch söû vaø maïc khaûi naøo neân khoâng coù söùc naëng ñònh ñoaït naøo ñoái vôùi vieäc dieãn taû roõ raøng töø töø tín lyù lieân quan tôùi Ñuùc Meï, bôûi vì chuùng bò caùc giaùo phuï vaø huaán quyeàn giaùo hoäi phaûn ñoái vaø khöôùc töø; nhöng chuùng laïi coù moät aûnh höôûng khaù lôùn ñoái vôùi ngheä thuaät toân giaùo, ñoái vôùi loøng suøng moä, vieäc giaûng daäy vaø trong moät möùc ñoä naøo ñoù ñoái vôùi loøng ñaïo ñöùc bình daân. Töông quan duy nhaát vaø öu tieân keát hieäp Meï Maria vôùi Chuùa Con ñöôïc nhìn trong caùc phaïm truø cuûa ñöùc tin bình daân nhö suoái nguoàn söï cao caû vaø quyeàn naêng ñoái vôùi Meï vaø haàu nhö laø moät töôùc hieäu cho pheùp Meï quaûn lyù ôn thaùnh vaø loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa.
* * *
Caùc thaùi quaù cuûa loøng ñaïo ñöùc bình daân xem ra ñaõ khoâng aûnh höôûng treân loøng suøng kính chính thöùc cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi Meï Thieân Chuùa. Traùi laïi, moät caùch mau choùng chuùng ñaõ phaûi vaøo khuoân khoå cuûa moät loøng suøng kính thanh ñaïm vaø noøng coát hôn, neáu chuùng ta coù theå ruùt tiaû ra moät keát luaän trong nghóa ñoù, töø vieäc phaân tích baøi thaùnh ca "Döôùi söï che chôû cuûa Meï chuùng con tìm nöông aån" ñöôïc saùng taùc hoài theá kyû thöù III hay treã nhaát laø theá kyû thöø IV. Caùc taâm tình ñöôïc dieãn taû trong coâng thöùc raát coå xöa naøy khoâng mang daáu veát cuûa moät vaên baûn phuïng vuï naøo, bôûi vì noù höôùng thaúng vaø moät caùch tröïc tieáp leân Meï, thay vì höôùng leân Thieân Chuùa, cho duø coù phaûn aùnh taâm hoàn bình daân noùi chuyeän vôùi ngoân ngöõ cuûa söï tin töôûng, cuûa tình yeâu vaø söï phoù thaùc, nhöng khoâng ra khoûi ñöôøng neùt chính thoáng cuûa phuïng töï. Lôøi caàu nguyeän dieãn taû loøng tin töôûng cuûa tín höõu ñöôïc laéng nghe bôûi Ñaáng ñang ôû trong moät vò theá öu tieân, vaø vì theá ñöôïc höôûng moät söùc maïnh baàu cöû ñaëc bieät "Laäy Thaùnh Maãu cuûa Thieân Chuùa, xin ñöøng khinh reû caùc lôøi khaån naøi cuûa chuùng con". Tín höõu xin Meï moät ôn khoâng ra ngoaøi yù muoán cuûa Thieân Chuùa "Xin Meï giaûi thoaùt chuùng con khoûi moïi nguy khoán", nhöng traùi laïi phuø hôïp vôùi ñieàu chính Chuùa Gieâsu ñaõ daäy phaûi xin (Mt 6,13). Caû hai töôùc hieäu Meï Thieân Chuùa vaø Trinh Nöõ ñöôïc duøng trong lôøi caàu, töông öùng vôùi truyeàn thoáng phuùc aâm vaø truyeàn thoáng giaùo hoäi coå xöa. Thí duï coå ñieån naøy cho pheùp chuùng ta nhaän ra söï kieän loøng ñaïo ñöùc bình daân ngaøy caøng höôùng tôùi choã ñoàng ñieäu vôùi caùc ñoøi buoäc cuûa phuïng vuï nhö theá naøo. Caùc tin töùc töôûng töôïng cuûa caùc taùc phaåm maïo thö ñaõ chæ haïn cheá trong vieäc ban moät ñaëc aân cho vaøi khuynh höôùng toø moø töï nhieân cuûa con ngöôøi, nhöng caùc tröïc giaùc tích cöïc cuûa chuùng ñaõ aûnh höôûng treân söï phaùt trieån cuûa loøng suøng moä Meï Maria.
Lieân quan tôùi daán thaân khoå haïnh, loøng suøng kính Meï Maria cuûa caùc kitoâ höõu xöa kia ñöôïc dieãn taû ra trong vieäc noi göông moät moâ thöùc caù nhaân khoâng ñöôïc ghi daáu bôûi caùc ñaëc aân caù nhaân cuûa Ñöùc Meï cho baèng thaùi ñoä neàn taûng maãu möïc cuûa Meï trong cuoäc soáng ñöùc tin vaø trong vieäc hoaøn toaøn roäng môû cho ôn thaùnh vaø hoaït ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Söï hoaøn toaøn saün saøng cuûa Ñöùc Trinh Nöõ ñoái vôùi söï thuùc ñaåy cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn coù theå ñoïc ra moät caùch deã daøng trong daán thaân cuûa Meï soáng söï ñoàng trinh troïn ñôøi. Giaùo Phuï Origene ñaõ giôùi thieäu Ñöùc Meï nhö laø maãu göông tuyeät vôøi cuûa söï ñoàng trinh vôùi caùc phuï nöõ, beân caïnh Chuùa Kitoâ, maãu göông ñoàng trinh cuûa nam giôùi. Vaø aûnh höôûng cuûa vò giaùo phuï quan troïng naøy ñoái vôùi phong traøo vieän tu hoài theá kyû thöù IV seõ voâ cuøng quan troïng, laø phong traøo coi Meï Maria laø maãu göông coå dieån cuûa caùc trinh nöõ ñöôïc thaùnh hieán.
(Meï Maria 455)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)