Lòch söû loøng toân suøng Meï Maria
Lòch söû loøng toân suøng Meï Maria.
Roma (Vat. 2-12-2015) - Sau loaït baøi daøi tìm hieåu caùc leã phuïng vuï lieân quan tôùi Ñöùc Meï, baét ñaàu töø hoâm nay chuùng ta khai trieån ñeà taøi lòch söû loøng toân suøng Meï Maria trong Giaùo Hoäi ngaøy nay vaø moät soá caùc bieåu loä loøng toân suøng aáy.
Cuõng nhö moïi thôøi ñaïi khaùc trong lòch söû loaøi ngöôøi, thôøi ñaïi ngaøy nay cuûa chuùng ta cuõng cho thaáy vaøi maâu thuaãn cuûa noù, ngay trong laõnh vöïc cuûa moät hieän töôïng toân giaùo nhö loøng suøng kính Ñöùc Maria. Moät ñaøng ngöôøi ta chöùng kieán noã löïc toång quaùt thaùo gôõ huyeàn thoaïi vaø khöôùc töø vieäc toân thôø caùc nhaân vaät, hay caùc thaàn töôïng. Coá gaéng naøy höôùng tôùi choã löôïng ñònh trôû laïi vò theá cuûa Ñöùc Thaùnh Trinh Nöõ Maria trong chöông trình cöùu ñoä vaø laøm nguoäi bôùt caùc suøng moä thaùi quùa. Ñaøng khaùc söùc haáp daãn maø moät soá nhaân vaät tieáp tuïc aûnh höôûng treân taâm lyù cuûa con ngöôøi ngaøy nay giaûi thích taïi sao loøng suøng moä Ñöùc Meï, ít nhaát treân bình dieän bình daân, ñaõ khoâng suy giaûm nhö ñaõ xaûy ra trong caùc naêm cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II vaø caùc naêm tieáp theo sau Coâng Ñoàng.
1) Tröôùc heát laø caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaên hoùa. Khía caïnh ñaàu tieân cuûa söï maâu thuaãn noùi treân ñöôïc coi nhö moät coá gaéng thaùo gôõ huyeàn thoaïi vaø hieåu ngaàm moät maãu xaõ hoäi vaên hoùa vaø thaàn hoïc ñöôïc bieåu loä döôùi nhieàu hình thaùi khaùc nhau. Coù ngöôøi nhìn thaáy nôi nguoàn goác cuûa loøng toân suøng Ñöùc Maria vieäc vaät chaát hoùa moät nhu caàu voâ thöùc vaø baûn naêng cuûa söï aâu yeám, loøng trìu meán vaø söï che chôû ñaâm reã saâu trong taâm thaàn con ngöôøi. Baûn naêng ñoù seõ tìm thaáy moät bieän minh lòch söû trong vieäc toân suøng maø nhieàu toân giaùo daønh cho moät nöõ thaàn - meï, nhö trong caùc toân giaùo cuûa caùc nöõ thaàn Iside, Cibele, Astarte vaø caùc thaàn linh khaùc.
Theo caùc keát quaû phaân tích maùc xít lòch söû tieán trieån xaõ hoäi, vieäc toân suøng moät nöõ thaàn, meï cuûa caùc thaàn vaø cuûa con ngöôøi, ñaõ ñaëc bieät phoå bieán giöõa caùc daân ngoaïi chuù yù nhieàu hôn tôùi hieän töôïng noâ leä. Ñieàu naøy giaûi thích söï hieän dieän thöôøng xuyeân cuûa göông maët caùc nöõ thaàn nôi caùc daân toäc vuøng Ñòa Trung Haûi, coù ñaëc thaùi laø taâm thöùc noâ leä.
Nhieàu hoïc giaû khaùc uûng hoä thuyeát cuûa trieát gia Freud coi loøng suøng moä Ñöùc Meï nhö haäu quaû cuûa moät tieán trình sieâu vieät hoùa nöõ tính vaø tính duïc. Hay gaàn hôn theo caùc thuyeát cuûa trieát gia C. G. Jung nhìn thaáy nôi Ñöùc Maria, trinh nöõ vaø laø meï maãu goác cuûa tinh thaàn chieâm nieäm laøm thaønh chuùt nöõ tính naèm nôi moãi ngöôøi, nhö laø yeáu toá hoäi nhaäp vaø chöõa laønh caùc xung khaéc giöõa yù thöùc vaø voâ yù thöùc thöùc. Nhö theá ngöôøi ta gaùn cho loøng suøng kính Ñöùc Maria moät loaïi nhieäm vuï trò lieäu taâm thaàn.
Ñöông nhieân laø caùc vieãn töôïng nhö theá vaø caùc vieãn töôïng töông töï giaû thieát vieäc khöôùc töø baát cöù söï can thieäp sieâu nhieân naøo trong thöïc taïi vaø trong lòch söû theá giôùi chuùng ta, vaø coi vieäc tung hoâ vaø loøng suøng kính Ñöùc Trinh Nöõ Maria nhö haäu quûa cuûa caùc heä thoáng thuaàn tuùy vaên hoùa.
2) Ñieåm thöù hai laø caùc vaán ñeà thaàn hoïc vaø toân giaùo. Caùc lyù do giaûi thích moät thaùi ñoä tieâu cöïc naøo ñoù ñoái vôùi vieäc toân suøng Meï Maria hieän dieän trong Giaùo Hoäi coâng giaùo trong caùc naêm sau naøy thuoäc baûn chaát khaùc. Ngöôøi ta ghi nhaän vieäc daáy leân cuûa moät taâm thöùc choáng laïi aûnh töôïng, tìm caùch haõm laïi loøng soát saéng truyeàn thoáng vaø chuû tröông haêng say cuûa daân kitoâ ñoái vôùi con ngöôøi cuûa Meï Maria. Noù khôûi haønh töø ghi nhaän raèng vieäc suøng kính Ñöùc Meï ngaøy caøng coù caùc hình thöùc thaùi quaù vaø sai laïc ñaùng gaây lo ngaïi. Muïc tieâu cuûa cuoäc khuûng hoaûng ñöôïc taïo ra naøy coù tính caùch tích cöïc: ñoù laø baûo ñaûm quyeàn toái thöôïng tuyeät ñoái cuûa Chuùa Kitoâ trong loøng tin vaø vieäc phuïng töï cuûa coäng ñoaøn kitoâ vaø traû laïi cho Ñöùc Maria choã ñöùng chính xaùc cuûa Ngöôøi trong lòch söû cöùu ñoä laø vieäc hoaøn toaøn tuøng phuïc Con Meï trong laõnh vöïc maàu nhieäm cuûa Giaùo Hoäi. Qua ñoù ngöôøi ta muoán traùnh nguy cô vieäc suøng kính Ñöùc Meï rôi vaøo moät hình thöùc duy taâm tình, hay vieäc tìm kieám voâ thöùc moät loaïi buø tröø trong caùc tröôøng hôïp bò töôùc ñoaït tình caûm.
Nhöng trong thaùi ñoä tieâu cöïc ñoái vôùi loøng kính meán Ñöùc Meï khoâng ñöôïc loaïi tröø moät moät thaønh kieán naøo ñoù coù tính caùch duy lyù ñoái vôùi caùc vuï hieän ra hay caùc pheùp laï ñöôïc gaùn cho Ñöùc Thaùnh Trinh Nöõ, vaø caùc cöû chæ bò coi nhö laø taïo thuaän lôïi cho caùc thaùi ñoä ñaïo ñöùc uôùt aùt vaø treû con, traùi nghòch vôùi lyù töôûng cuûa moät kitoâ höõu tröôûng thaønh.
3) Ñieåm thöù ba, cuoäc khuûng hoaûng thaùnh maãu hay cuoäc khuûng hoaûng cuûa neàn thaùnh maãu hoïc. Coù moät khía caïnh khaùc traùi nghòch vôùi tình traïng ñaõ trình baày treân ñaây ñoù laø cuoäc khuûng hoaûng thaùnh maãu xem ra chæ lieân luïy tôùi caùc moâi tröôøng thaàn hoïc vaø caùc nhaân vieân muïc vuï, nhöng khoâng coù nhieàu aûnh höôûng ñònh ñoaït ñoái vôùi loøng suøng moä cuûa daân kitoâ trong toång theå cuûa noù. Traùi laïi ñaõ khoâng bao giôø thieáu, vaø hieän nay cuõng khoâng thieáu caùc phaûn öùng baûo veä moät gia taøi ñaïo ñöùc ñaõ nhaän laõnh ñöôïc töø truyeàn thoáng vaø ñöôïc haáp thuï qua moät vieäc giaùo duïc toân giaùo, maëc duø coù caùc haïn heïp cuûa noù, nhöng khoâng theå bò loaïi tröø caû khoái. Veà phiaù mình giaùo quyeàn thöôøng khoâng can thieäp ñeå kìm haõm caùc phong traøo ñaïo ñöùc bình daân ñoái vôùi Meï Thieân Chuùa. Coù ñuùng thaät laø giaùo quyeàn khoâng nhaém maét tröôùc caùc hình thöùc thaùi quaù, meâ tín dò ñoan hay sai laïc, nhöng ngöôøi ta cuõng ghi nhaän raèng caùc can thieäp cuûa giaùo quyeàn ñi theo höôùng trao ban can ñaûm vaø khích leä hôn. Thaät laø yù nghóa söï kieän caû trong caùc naêm khuûng hoaûng caùc Giaùo Hoaøng cuõng ñaõ coâng boá caùc taøi lieäu long troïng lieân tuïc ít nhieàu gaàn nhau ñeå taïo thuaän tieän cho loøng suøng kính Ñöùc Meï. Chaúng haïn nhö chöông VIII Hieán cheá veà Giaùo Hoäi Lumen Gentium coâng boá naêm 1964 vaø dieãn vaên Ñöùc Phaoloâ V ñoïc trong leã nghi keát thuùc khoùa hoïp thöù ba cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II ngaøy 21 thaùng 11 cuøng naêm; toâng huaán "Signum magnum" coâng boá naêm 1967; Toâng huaán "Marialis cultus" coâng boá naêm 1974 vôùi caùc höôùng daãn khoân ngoan soi saùng vaø khích leä goùp phaàn vieäc thöïc thi ñöôøng loái ñaõ ñöôïc vaïch ra trong Hieán cheá veà Giaùo Hoäi lieân quan tôùi loøng suøng kính Meï Maria. Sau cuøng caàn phaûi nhaéc tôùi söï kieän ñeà taøi veà Ñöùc Meï lieân tuïc ñöôïc nhaéc ñeán trong caùc giaùo huaán cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II laø ngöôøi raát coù loøng suøng kính Ñöùc Meï, ñeán ñoä choïn khaåu hieäu "Totus tuus" Taát caû laø cuûa Meï.
Döôùi aùnh saùng cuûa caùc nhaän xeùt naøy xem ra khoâng chính xaùc vieäc gaùn traùch nhieäm cuoäc khuûng hoaûng veà loøng suøng kính Ñöùc Meï trong theá giôùi kitoâ cho moät loaïi tieán trình toân thôø Ñöùc Meï tieán nhanh ñuïng chaïm tôùi caùc ñænh cao khoâng theå chòu ñöïng noåi khieán cho tình hình suy ñoài. Moät taàm nguyeân caùc lyù do chính xaùc cuûa hieän töôïng caàn phaûi tìm kieám nôi caùc yeáu toá hieän nay ñang aûnh höôûng ít nhieàu treân toân giaùo trong toång theå cuûa noù.
Tröôùc heát caàn ghi nhaän vieäc dieàu kieän hoùa naëng neà cuûa chuû thuyeát duy vaät hieän ñaïi vaø cuûa tinh thaàn ñôøi hoùa treân taâm thöùc con ngöôøi ngaøy nay. Ñaây laø hieän töôïng ñaõ gaây ra caùc thay ñoåi saâu roäng trong thoùi quen xaõ hoäi, trong taâm lyù cuûa caùc ñaùm ñoâng daân chuùng, trong caùc hình thaùi cuûa vieäc truyeàn thoâng xaõ hoäi, trong caùc kieåu dieãn taû vaên chöông, ngheä thuaät, vaø vaên hoùa noùi chung. Chuùng laø caùc yeáu toá aûnh höôûng saâu ñaäm treân taâm tình toân giaùo vaø caû treân loøng suøng kính Meï Maria nöõa.
Moät trong caùc yeáu toá naøy ñaõ luoân luoân coù moät vai troø noåi baät beân trong loøng suøng kính Ñöùc Meï: ñoù laø hình aûnh maø caùc thôøi ñaïi xaõ hoäi vaên hoùa khaùc nhau ñaõ ñeà ra veà phuï nöõ.
4) Ñieåm thöù boán, Ñöùc Maria vaø hình aûnh phuï nöõ. Coù ngöôøi nhaän ñònh raèng thôøi ñaïi chuùng ta khoâng thuaän tieän cho moät chöùc laøm meï ñoâng con, chuùc tuïng phuï nöõ trong chính hoï; xaây döïng caùc hình aûnh phuï nöõ töï laäp, thon daøi veà veû ñeïp, ñoäc laäp vaø töï do treân phöông dieän taøi chaùnh. Ngaøy nay theá giôùi phuï nöõ noåi loaïn choáng laïi quan nieäm coi phuï nöõ nhö ñoà vaät tính duïc vaø duïng cuï sinh con ñeû caùi, nhö ngöôøi coi nhaø. Ngöôøi phuï nöõ hieän ñaïi ñang ñi tìm moät söï töï laäp, moät choã ñöùng trong xaõ hoäi, moät ñòa vò ngang haøng vôùi nam giôùi trong cuoäc soáng rieâng tö vaø trong cuoäc soáng coâng coäng. Phong traøo nöõ quyeàn maïnh meõ vaø haêng haùi vì yù thöùc ñöôïc raèng nöõ giôùi coù söùc naëng daân soá trong xaõ hoäi hieän ñaïi. Hoï yù thöùc veà khaû naêng soáng coøn lôùn hôn cuûa hoï so vôùi nam gioùi. Nöõ giôùi muoán töï thaùp nhaäp mình vaøo trong xaõ hoäi hieän taïi nhö chuû theå töï cho pheùp mình tham gia vaøo moïi laõnh vöïc cuoäc soáng, keå caû laõnh vöïc toân giaùo, trong ñoù phaùi nöõ tìm ra choã ñöùng daëc thuø cuûa mình, caû khi khoâng tôùi ñoä ñöôïc chaáp nhaän vaøo chöùc linh muïc thöøa taùc, laø ñieàu ñang xaûy ra trong vaøi Giaùo Hoäi kitoâ khoâng coâng giaùo.
Moät moâ thöùc vaên hoùa nhö theá veà phuï nöõ ngaøy nay chaén chaén ñieàu kieän hoùa caùc maãu cuûa taâm tình toân giaùo vaø vì theá caû maãu cuûa loøng suøng kính Ñöùc Meï nöõa. Vò theá cuûa Chuùa Kitoâ vaø cuûa Meï Ngöôøi bò ñaûo loän so vôùi xöa kia. Neáu tröôùc kia göông maët cuûa Ñöùc Gieâsu laø Chuùa vaø laø Vua toaøn naêng vinh hieån, tröôùc maët Ngöôøi Meï Ngöôøi ñöôïc coi nhö laø nöõ tyø khieâm haï, tuaân phuïc vaø ngoan ngoaõn, thì ngaøy nay Ñöùc Kitoâ laïi ñoùng vai troø cuûa ngöôøi nam ngheøo naøn, khieâm haï, ñau khoå, bò gaït boû ngoaøi leà, trong khi Ñöùc Maria phaûn aùnh hình aûnh cuûa phuï nöõ thôøi ñaïi, "tranh ñaáu cho söï giaûi phoùng trieät ñeå khoûi chuû thuyeát tieâu thuï, khoûi söï vaät hoùa, khoûi vieäc buoân baùn, laø phuï nöõ maïnh meõ trong Thaùnh Kinh, coù khaû naêng laõnh caùc vai troø vaø traùch nhieäm dieãn taû moät thaùi ñoä ñoäc laäp, ñònh ñoaït vaø phuïc vuï ñoäc laäp.
Trong noã löïc noi göông baét chöôùc Meï, caùc tín höõu höôùng tôùi choã thay theá maãu cuûa ngöôøi nöõ tyø khieâm haï vaø tuaân phuïc cuûa Chuùa vôùi maãu cuûa Ñöùc Trinh Nöõ cuûa Kinh Magnificat, dieãn taû göông maët cuûa moät phuï nöõ thaùch thöùc caùc thoùi quen vaø taâm thöùc thôøi ñoù , khaúng ñònh phaåm giaù vaø caùc quyeàn baát khaû nhöôïng cuûa con ngöôøi vaø ñaëc bieät trong tröôøng hôïp cuûa caùc ngöôøi ngheøo, bò gaït boû ngoaøi leà xaõ hoäi, bò baùch haïi, bò coi thöôøng, trong soá ñoù ngaøy xöa cuõng bao goàm phuï nöõ. Ñöôïc hieåu nhö theá, hình aûnh Meï Maria ñöa nöõ giôùi tôùi choã gôïi leân moät söù meänh chuyeân bieät trong xaõ hoäi vaø trong cuoäc soáng Giaùo Hoäi.
(Meï Maria 454)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)