Nhaän xeùt toång quaùt veà
Thaùnh Giuse trong Kinh Thaùnh
Nhaän xeùt toång quaùt veà Thaùnh Giuse trong Kinh Thaùnh.
Nhaäp ñeà
Coù nhieàu caùch thöùc trình baøy chaân dung cuûa thaùnh Giuse, cuõng töông töï nhö coù nhieàu caùch thöùc trình baøy ñöùc Maria. Nhöõng cuoán saùch soaïn ñeå suy gaãm trong thaùng ba döông lòch thöôøng ñeà cao caùc nhaân ñöùc vaø pheùp laï cuûa thaùnh caû. Khoâng thieáu taùc phaåm ñöôïc bieân soaïn döôùi hình thöùc tieåu thuyeát nhaèm döïng laïi cuoäc ñôøi gian truaân cuûa döôõng phuï Chuùa Gieâsu. Veà phía thaàn hoïc, ngöôøi ta chuù troïng ñeán töông quan giöõa thaùnh Giuse vôùi Ñöùc Meï (hoân nhaân vaø khieát tònh) hoaëc so saùnh ñaëc aân (voâ nhieãm nguyeân toäi, hoàn xaùc leân trôøi).
Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ môû ra moät höôùng ñi môùi trong thaàn hoïc veà ñöùc Maria. Moät ñaøng, thaàn hoïc caàn döïa treân caùc döõ kieän cuûa maëc khaûi (Thaùnh Kinh vaø Thaùnh Truyeàn), chöù khoâng thaû hoàn theo caùc giaû thuyeát; ñaøng khaùc, caàn höôùng ñeán vai troø cuûa ñöùc Maria trong maàu nhieäm cuûa ñöùc Kitoâ vaø cuûa Hoäi thaùnh. Chöông VIII cuûa hieán cheá tín lyù veà Hoäi thaùnh ñaõ ñöôïc soaïn theo chieàu höôùng ñoù. Töø sau coâng ñoàng, khoa Thaùnh-maãu-hoïc ñaõ tieán trieån raát nhieàu, caùch rieâng do söï thuùc ñaåy cuûa ñöùc Gioan Phaoloâ II. Tieác raèng nhöõng saùch vieát veà thaùnh Giuse theo phöông phaùp thaàn hoïc vöøa noùi vaãn coøn ít.
Trong loaït baøi naøy chuùng toâi öôùc mong boå tuùc phaàn naøo söï thieáu soùt ñoù, baèng caùch trình baøy vai troø cuûa thaùnh Giuse trong maàu nhieäm cuûa ñöùc Kitoâ vaø cuûa Hoäi thaùnh, döïa theo toâng huaán Redemptoris Custos cuûa ñöùc thaùnh cha Gioan Phaoloâ II (ban haønh ngaøy 15/8/1989). Höôùng ñi naøy giaû thieát hai ñieàu:
1/ caàn chuù yù ñeán caùc döõ kieän cuûa maëc khaûi, chöù khoâng phaûi laø caùc nguïy thö hay caùc maëc khaûi tö;
2/ caàn neâu baät vai troø cuûa thaùnh Giuse trong chöông trình cöùu ñoä : ôn goïi cuûa Ngöôøi laø phuïc vuï Chuùa Cöùu theá, vaø vì theá trôû neân maãu göông cho Hoäi thaùnh traûi qua moïi thôøi ñaïi tieáp tuïc söù maïng thoâng truyeàn hoàng aân cöùu ñoä.
I. Thaùnh Giuse Trong Kinh Thaùnh
Khi trình baøy moät nhaân vaät naøo, ngöôøi ta thöôøng baét ñaàu vôùi moät ñoaïn noùi veà tieåu söû, thaân theá, söï nghieäp. Chuùng ta bieát gì veà tieåu söû thaùnh Giuse ?
Xin traû lôøi laø caùc nguoàn söû lieäu veà thaùnh Giuse raát hieám. Thaät ra ñieàu naøy khoâng coù gì laï, bôûi vì vaøo theá kyû thöù nhaát cuûa Kitoâ giaùo caùc nguoàn söû lieäu khoâng ñöôïc phong phuù. Ngay caû khi muoán vieát cuoäc ñôøi Chuùa Gieâsu, caùc söû gia cuõng thaáy luùng tuùng khi muoán thu thaäp döõ lieäu lieân quan ñeán giai ñoaïn aån daät cuûa Ngöôøi, bôûi vì caùc saùch Taân öôùc khoâng cung caáp nhieàu chi tieát. Söï khoù khaên naøy caøng gia taêng khi böôùc sang cuoäc ñôøi cuûa caùc moân ñeä cuûa Chuùa.
Rieâng ñoái vôùi thaùnh Giuse, nhöõng taøi lieäu lòch söû chaéc chaén laø caùc saùch Tin möøng, ñaëc bieät laø nhöõng chöông ñaàu cuûa Tin möøng thaùnh Mattheâu vaø thaùnh Luca. Duø sao, khi so saùnh vôùi nhöõng taøi lieäu veà ñöùc Maria, chuùng ta nhaän thaáy raèng ñöùc Maria coøn hieän dieän trong giai ñoaïn hoaït ñoäng coâng khai cuûa Chuùa Gieâsu, vaø thaäm chí sau khi Chuùa Phuïc sinh vaø Leân trôøi ; coøn thaùnh Giuse thì khoâng ñöôïc nhaéc tôùi nöõa sau khi tìm laïi Chuùa Gieâsu trong ñeàn thôø luùc leân 12 tuoåi.
Ñeå buø ñaép vaøo nhöõng loã hoång ñoù, trong caùc theá kyû ñaàu tieân cuûa Kitoâ giaùo, nhieàu Tin möøng nguïy thö ra ñôøi, nhaèm moâ taû chi tieát veà cuoäc ñôøi thô aáu cuûa Chuùa Gieâsu, hoaëc veà goác tích vaø vieäc taï theá cuûa Ñöùc Meï vaø thaùnh Giuse. Tröôùc ñaây, caùc taøi lieäu naøy ñöôïc söû duïng khaù nhieàu trong caùc baøi giaûng hoaëc löu truyeàn daân gian. Nhöng ngaøy nay, giaù trò cuûa chuùng ñaõ bò xeùt laïi töø hai khía caïnh: lòch söû vaø thaàn hoïc. Xeùt veà khía caïnh lòch söû, caùc taøi lieäu ñoù phaùt sinh do oùc töôûng töôïng hôn laø döïa theo döõ kieän khaùch quan. Xeùt veà khía caïnh thaàn hoïc, caùc taøi lieäu aáy ra ñôøi do moät quan nieäm thieáu soùt veà chuû ñích cuûa caùc saùch Tin möøng. Thaät vaäy, caùc saùch Tin möøng khoâng coù yù ñònh vieát moät tieåu söû veà cuoäc ñôøi Chuùa Gieâsu cho baèng ?loan baùo Tin möøng?, nghóa laø coâng boá cho nhaân loaïi bieát hoàng aân cöùu ñoä maø Thieân Chuùa ban qua lôøi giaûng, haønh ñoäng vaø cuoäc töû naïn cuûa ñöùc Gieâsu. Vì theá neáu ai muoán truy taàm nôi caùc saùch Tin möøng nhöõng taøi lieäu ñeå vieát tieåu söû ñöùc Gieâsu thì seõ thaát voïng; tuy nhieân, neáu ai muoán tìm hieåu söù ñieäp cöùu ñoä thì seõ thaáy ñuû chaát lieäu.
Chuùng ta cuõng coù theå nhaän xeùt caùch töông töï veà thaùnh Giuse. Taân öôùc khoâng cung caáp caùc chi tieát veà tieåu söû cuûa Ngöôøi (ngaøy vaø nôi sinh; ngaøy vaø nôi qua ñôøi); tuy nhieân nhöõng ñoaïn vaên Tin möøng ñaõ phaùc hoaï vai troø cuûa Ngöôøi trong vieäc hoaøn taát chöông trình cöùu ñoä maø Thieân Chuùa muoán thöïc hieän nôi ñöùc Gieâsu Kitoâ.
Trong baøi naøy, chuùng ta seõ ñieåm qua nhöõng baûn vaên Taân öôùc noùi ñeán thaùnh Giuse, ñaëc bieät nôi Tin möøng cuûa thaùnh Mattheâu vaø thaùnh Luca, vaø coá gaéng khaùm phaù yù nghóa thaàn hoïc cuûa chuùng. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng seõ khaûo saùt nhöõng ñoaïn vaên Cöïu öôùc ñaõ ñöôïc Hoäi thaùnh tieân khôûi aùp duïng cho söù maïng cuûa thaùnh Giuse .
Muïc 1. Tin möøng thaùnh Mattheâu
I. Toång quaùt
Trong boán saùch Tin möøng, thaùnh Mattheâu noùi nhieàu hôn heát veà thaùnh Giuse: trong hai chöông ñaàu, thaùnh Giuse giöõ vò trí then choát, vaø phaàn naøo hoaï laò vai troø cuûa toå phuï Giuse trong Cöïu öôùc. Ngoaøi ra, ñöùc Gieâsu ñöôïc goïi laø "con baùc thôï moäc" ôû Mt 13,55.
Thaùnh Luca cuõng nhaéc ñeán thaùnh Giuse trong hai chöông ñaàu, tuy nhaán maïnh nhieàu hôn ñeán ñöùc Maria. Duø sao, thaùnh Luca boå tuùc theâm cho thaùnh Mattheâu nhieàu chi tieát ñeå hieåu roõ hôn vai troø cuûa thaùnh Giuse trong maàu nhieäm Nhaäp theå vaø Giaùng sinh cuûa Chuùa Gieâsu. Thaùnh Giuse coøn ñöôïc nhaéc ñeán hai laàn nöõa trong Tin möøng Luca vaøo luùc khai maïc söù vuï coâng khai cuûa Chuùa Gieâsu (Lc 3,23 vaø 4,22).
Thaùnh Giuse ñöôïc noùi ñeán hai laàn trong Tin möøng thaùnh Gioan (1,45; 6,42), nhöng hoaøn toaøn vaéng boùng trong Tin möøng thaùnh Marcoâ .
Tröôùc heát, chuùng ta baét ñaàu khaûo saùt Tin möøng thaùnh Mattheâu, ñaëc bieät laø hai chöông ñaàu tieân, quen ñöôïc ñaët teân laø "Tin möøng thôøi nieân thieáu" (hoaëc "Tin möøng thô aáu"), tuy raèng thuaät ngöõ naøy khoâng ñöôïc chính xaùc laém.
Thaät vaäy, chuû ñích cuûa hai chöông ñaàu cuûa Tin möøng thaùnh Mattheâu (48 caâu) vaø Luca (132 caâu) khoâng haún laø thuaät laïi gia theá cuûa Chuùa Gieâsu vaø tuoåi thô aáu cuûa Ngöôøi (giai ñoaïn aån daät tröôùc khi hoaït ñoäng coâng khai). Ngoaøi vieäc keå laïi söï thuï thai trinh khieát trong cung loøng ñöùc Maria vaø söï giaùng sinh taïi Beâlem, hai thaùnh söû khoâng noùi gì theâm veà nhöõng sinh hoaït thôøi thô aáu cuûa Chuùa Gieâsu (ñöøng keå vieäc thaùnh gia laùnh naïn sang Ai caäp vaø vieäc ôû laïi trong ñeàn thôø luùc leân 12 tuoåi). Thöû hoûi caùc thaùnh söû coù chuû ñíchuï gì ? Taïi sao phaûi theâm hai chöông naøy, trong khi thaùnh Marcoâ vaø thaùnh Gioan baét ñaàu Tin möøng vôùi cuoäc ñôøi coâng khai cuûa ñöùc Gieâsu ? Caùc hoïc giaû ñaõ ñöa ra nhieàu yù kieán, coù theå thu vaøo hai quan ñieåm.
1/ Quan ñieåm thöù nhaát cho raèng ñaây laø moät theå vaên ñöông thôøi giôùi thieäu caùc vó nhaân vôùi nhöõng ñieàm laï xuaát hieän tröôùc khi chaøo ñôøi, töïa nhö Abraham, Moâseâ, Isaac, Samuel. Khuynh höôùng naøy coøn taêng hôn nöõa nôi caùc "Tin möøng nguî thö". Tuy nhieân, chuû yù cuûa ngöôøi vieát khoâng chæ laø ñeà cao thaân theá cuûa nhaân vaät anh huøng, nhöng coøn muoán chuùc tuïng Thieân Chuùa ñaõ ñoaùi thöông daân toäc öu tuyeån vaø ñaõ phaùi ñeán nhöõng vò cöùu tinh.
2/ Quan ñieåm thöù hai cho raèng hai chöông naøy laø moät thöù nhaäp ñeà cho toaøn theå cuoán Tin möøng. Tin möøng cöùu ñoä cuûa ñöùc Kitoâ ñöôïc hoaøn taát vôùi maàu nhieäm Vöôït qua nhöng ñaõ ñöôïc phaùc hoaï ngay töø khi Ngöôøi ra ñôøi. Noùi khaùc ñi, ñöùc Kitoâ laø Ñaáng cöùu ñoä nhaân loaïi ngay töø cuoäc Nhaäp theå, tuy hoàng aân naøy ñaït ñeán cao ñieåm nôi cuoäc Töû naïn vaø Phuïc sinh. Nôi thaùnh Mattheâu, coát yeáu Tin möøng coù theå toùm laïi nhö theá naøy: Ñöùc Gieâsu laø Con Thieân Chuùa ñeán ñeå cöùu chuoäc muoân daân, laø Ñaáng Meâsia ñöôïc höùa cho daân toäc Israel. Theá nhöng Ngöôøi ñaõ bò daân toäc naøy khöôùc töø (vua Heâroâñeâ tìm caùch thuû tieâu Ngöôøi; cuõng nhö veà sau naøy caùc nhaø laõnh ñaïo Do thaùi seõ leân aùn xöû töû Ngöôøi, Mt 27,1-2), ñang khi ñoù Tin möøng laïi ñöôïc daân ngoaïi ñoùn nhaän (caùc nhaø chieâm tinh ôû ñaây, cuõng töïa nhö caùc daân toäc beân Ñoâng beân Taây seõ ñeán tham döï tieäc trong Nöôùc Thieân Chuùa, Mt 8,11 ; 28,19uï).
Thieát töôûng hai quan ñieåm khoâng traùi nghòch nhau, bôûi vì caû hai ñeàu nhaán maïnh raèng khoâng neân ñoïc "Tin möøng thô aáu" nhö laø ñoïc chuyeän thaàn thoaïi, nhöng caàn phaûi khaùm phaù yù nghóa saâu xa cuûa caùc trình thuaät. Khuynh höôùng thöù nhaát coá gaéng tìm hieåu yù nghóa qua vieäc khaûo saùt theå vaên, ñoái chieáu vôùi caùc taùc phaåm vaên chöông coå ñieån. Khuynh höôùng thöù hai chuù troïng ñeán noäi dung thaàn hoïc, gaén lieàn vôùi toaøn boä Tin möøng. Theo nhaõn giôùi naøy, ?Tin möøng nieân thieáu?cuõng coù nhöõng neùt gioáng vôùi töï ngoân cuûa Tin möøng theo thaùnh Gioan, noùi veà nguoàn goác cuûa ñöùc Gieâsu tröôùc thôøi kyø hoaït ñoäng coâng khai, nguoàn goác baét ñaàu töø khôûi nguyeân (Ga 1,1). Chuùng toâi seõ aùp duïng ñöôøng höôùng naøy khi tìm hieåu caùc baûn vaên.
Xeùt veà caáu truùc hai chöông ñaàu theo Tin Möøng thaùnh Mattheâu, ñaõ coù nhieàu ñeà nghò phaân ñoaïn.
1/ Moät yù kieán cho raèng toaøn boä saùch Tin möøng theo thaùnh Mattheâu ñöôïc phaân thaønh 5 quyeån saùch töông töï nhö boä Nguõ thö cuûa oâng Moâseâ. Cuï theå laø caùc lôøi giaûng cuûa ñöùc Gieâsu ñöôïc gom thaønh 5 baøi giaûng veà Nöôùc Trôøi :
a) baøi giaûng treân nuùi coâng boá hieán chöông Nöôùc Trôøi, ôû caùc chöông 5-7;
b) baøi giaûng veà söù vuï rao giaûng Nöôùc Trôøi, chöông 10;
c) baøi giaûng veà caùc duï ngoân giaûi thích baûn chaát Nöôùc Trôøi, chöông 13;
d) baøi giaûng veà kyû luaät noäi boä Hoäi thaùnh, maàm moáng cuûa Nöôùc Trôøi, chöông 18;
e) baøi giaûng veà söï thieát laäp vónh vieãn Nöôùc Thieân Chuùa vaøo thôøi caùnh chung, chöông 24-25.
Hai chöông ñaàu tieân xem ra ñaõ goùi gheùm yù töôûng ñoù, vôùi vieäc tröng daãn 5 caâu Kinh thaùnh ñeå keát thuùc 5 ñoaïn vaên :
Nhaäp ñeà : Gia phaû (1,1-17)
a) Isaia 7,14 : Ôn goïi cuûa Giuse (1,18-25)
b) Mikha 5,2 : Vua Heâroâñeâ, caùc nhaø chieâm tinh, Beâlem (2,1-12).
c) Hoâseâ 11,1 : Troán sang Ai-caäp (2,13-15)
d) Gieâreâmia 31,15 : Taøn saùt caùc anh haøi (2,16-18)
e) Isaia 4,3 (Tl 13,5?) : Töø Ai caäp trôû veà Nazareth (2,19- 23).
Dó nhieân caùc hoïc giaû coøn ñöa ra nhieàu giaû thuyeát khaùc veà caáu truùc cuûa hai chöông naøy, chaúng haïn :
2/ Döïa theo caùc giaác mô cuûa thaùnh Giuse daãn tôùi haønh ñoäng.
Trong Taân öôùc, chæ coù Tin möøng Mattheâu ñeà caäp ñeán giaác mô nhö laø moät phöông tieän maëc khaûi yù Chuùa. Thaùnh söû ghi nhaän 6 tröôøng hôïp ñöôïc ghi nhaän, trong ñoù 5 tröôøng hôïp naèm ôû hai chöông ñaàu, vaø caùch rieâng 4 tröôøng hôïp ñöôïc daønh cho oâng Giuse (laáy baø Maria laøm vôï ; ñöa thaùnh gia sang Ai- caäp ; trôû veà queâ höông ; ñònh cö ôû Nazareth. Tröôøng hôïp thöù naêm daønh cho caùc nhaø chieâm tinh (2,12). Ba laàn baùo moäng cho oâng Giuse ñöôïc thuaät laïi theo moät moâ hình ñoàng nhaát :
a) nhaäp ñeà : moâ taû hoaøn caûnh
b) coâng thöùc : "naøy kìa söù thaàn Chuùa hieän ñeán baùo moäng cho oâng raèng"
c) söù ñieäp : thieân söù trao cho oâng moät coâng taùc "haõy ñem" (haõy mang)
d) tuaân haønh: oâng Giuse tuaân haønh
e) trích daãn Kinh thaùnh: ñeå öùng nghieäm lôøi Chuùa veà moät danh hieäu cuûa ñöùc Gieâsu: Emmanuel, Con (Thieân Chuùa), ngöôøi Nazareth.
3/ Döïa theo boán caâu hoûi xoay quanh caên cöôùc cuûa ñöùc Gieâsu:
a) Ai (Quis)? Ñöùc Gieâsu Kitoâ (Meâsia), con vua Ñavit, con cuûa cuï Abraham, sinh bôûi moät phuï nöõ (1,1-17).
b) Baèng caùch naøo (Quomodo)? Con Thieân Chuùa ñaõ trôû neân con vua Ñavit do oâng Giuse thuoäc doøng doõi Ñavit chaáp nhaän haøi nhi ñöôïc thuï thai bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn (1,18-25).
c) ÔÛ ñaâu (Ubi)? Beâlem, thaønh phoá Ñavit, nhöng ñöôïc caùc nhaø chieâm tinh thuoäc daân ngoaïi ñeán baùi yeát (2,1-12)
d) Töø ñaâu (Unde)? Töø Beâlem cuûa ngöôøi Do thaùi, ñi laùnh naïn sang Ai-caäp gioáng nhö oâng Moâseâ, veà mieàn Galileâ cuûa daân ngoaïi, ñònh cö taïi Nazareth.
4/ Döïa theo nhöõng cuoäc di chuyeån ñòa lyù : Beâlem, Ai-caäp, Nazareth.
a) chöông 1 dieãn ra taïi Beâlem, thaønh phoá vua Ñavit
b) chöông 2, töôøng thuaät vieäc di chuyeån töø Beâlem sang vuøng ñaát daân ngoaïi (Ai caäp), ñeå roài keát thuùc vôùi vieäc hoài höông veà Israel vaø ñònh cö taïi Nazareth.
Nhöõng cuoäc di chuyeån naøy khoâng phaûi laø do ngaãu nhieân, nhöng naèm trong toaøn boä lòch söû cöùu ñoä : "ngoõ haàu lôøi ngoân söù ñöôïc neân troïn? : ñöùc Gieâsu sinh taïi Beâlem nhö laø Meâsia laõnh tuï Israel doõng doõi vua Ñavit (2,6); sang Ai caäp vaø ra khoûi ñoù nhö laø con Thieân Chuùa (2,15) ; veà Nazareth, trôû thaønh bieät hieäu "Gieâsu Nazareth" (2,23).
Baøi 2 laàn tôùi: khaûo saùt caùc baûn vaên Kinh Thaùnh veà thaùnh Giuse
G. Phan Taán Thaønh, OP
(Radio Vatican)