No maát ngon, giaän maát khoân. (Tuïc ngöõ Vieät Nam)

 Jean-Paul Sartre, trieát gia hieän sinh noåi tieáng ngöôøi Phaùp, noùi raèng: “Ñòa nguïc chính laø ngöôøi khaùc”. Lôøi phaùt bieåu cuûa oâng coù veû bi quan quaù veà baûn tính con ngöôøi. Tuy nhieân, ñoâi luùc trong moái töông quan vôùi ngöôøi khaùc, nhaát laø vôùi nhöõng ngöôøi maø toâi khoâng öa, toâi laïi thaáy lôøi phaùt bieåu cuûa oâng chí lyù laï thöôøng.

 Gaàn ñaây, toâi ñöôïc bieát trong anh chò em coâng nhaân Vieät Nam chuùng ta xaûy ra nhöõng chuyeän khoâng hay vaø ñaõ ñöa ñeán vieäc “thöôïng caúng tay, haï caúng chaân”. Toâi raát thoâng caûm vôùi nhöõng anh chò em ñoù vì môùi xa queâ höông ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi bao khoù khaên trong vieäc thích nghi vôùi cuoäc soáng môùi nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi vôùi coâng vieäc môùi. Hôn nöõa, nhöõng caêng thaúng veà tinh thaàn nhö luoân bò ñe doïa ñuoåi veà Vieät Nam, con soá tieàn nôï khoång loà… nhö boùng ma cöù aùm aûnh ñaàu oùc khoâng ngôi. Coäng vôùi noãi nhôù thöông gia ñình, xoùm laøng, queâ höông… taát caû nhöõng ñieàu ñoù laøm taâm hoàn, tinh thaàn ta caêng thaúng vaø khoâng yeân taâm. Soáng trong nhöõng hoaøn caûnh bò doàn neùn nhö theá chaúng khaùc gì nhö giöõ bom noå chaäm trong ngöôøi maø chæ caàn moät ngoøi chaâm nhoû laø bom seõ noå tung. Vaø dó nhieân haäu quaû thöôøng thì khoâng löôøng tröôùc ñöôïc. Trong baøi vieát naøy, toâi xin chaân thaønh chia seû moät vaøi phöông caùch ñeå ta "xaû xuù baép" maø khoâng gaây thieät haïi maáy. Hay noùi caùch khaùc laø chuùng ta neân bieát vaøi phöông saùch ñeå kieàm cheá tính noùng giaän cuûa mình.

 Neáu theo doõi tin töùc treân baùo chí hay tivi, chuùng ta thaáy tính noùng giaän coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû tai haïi. Chæ moät phuùt noùng giaän moät caùch voâ thöùc, anh choàng coù theå naûy coø suùng gieát vôï; chæ moät giaây khoâng theå kieàm cheá ñöôïc söï töùc giaän ngöôøi hoïc troø coù theå xaû suùng baén vaøo baïn beø thaày coâ cuûa mình. Haäu quaû khoâng chæ laø nhöõng caùi cheát oan khieân maø laø aûnh höôûng cuûa noù treân tinh thaàn cuûa nhöõng ngöôøi soáng trong gia ñình naïn nhaân noùi rieâng vaø cuûa caû xaõ hoäi noùi chung. Vì theá, khoáng cheá hay laøm chuû tính noùng giaän laø moät baøi hoïc quan troïng cuûa nhaân phaåm con ngöôøi maø ai cuõng coù theå hoïc ñöôïc.

 Moät ñieàu quan troïng ta neân bieát laø laøm chuû tính noùng giaän khoâng coù nghóa laø ta doàn neùn söï töùc giaän baèng baát cöù giaù naøo hay laø cöù cho noå tung leân moãi khi trong loøng caûm thaáy töùc giaän. Kieàm cheá hay laøm chuû tính noùng giaän ôû ñaây coù nghóa laø ta phaûi hoïc ngheä thuaät dieãn taû tính noùng giaän moät caùch hôïp lyù, hôïp tình, ñuùng caùch vaø ñuùng luùc. Coù nghóa laø noù ôû giöõa hai thaùi cöïc neâu treân.

 Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng neân bieát raèng, tính noùng giaän khoâng nhöõng gaây thieät haïi trong nhöõng moái töông quan vôùi ngöôøi khaùc maø noù coøn laøm haïi cho söùc khoûe ta nöõa. Khoa hoïc minh chöùng raèng coù söï lieân quan giöõa beänh tim vaø tính noùng giaän. Coù leõ chöa ai trong chuùng ta noùng giaän ñeán noãi phaûi bò ñöa leân maët baùo chí hay tivi. Tuy nhieân, chuùng ta ñeàu coù kinh nghieäm ñaõ coù luùc quaù noùng giaän neân coù nhöõng lôøi noùi hay haønh ñoäng maø sau ñoù ta caûm thaáy xaáu hoå vaø hoái haän. Chaû theá maø oâng cha ta ñaõ daïy raèng: “Chöa ñaùnh ñöôïc ngöôøi maët ñoû nhö vang; ñaùnh ñöôïc ngöôøi roài maët vaøng nhö ngheä” ñoù sao?

 Joseph Telushkin ñaõ tuyeân boá moät caâu khaù maïnh meõ raèng: “Söï giaän döõ maø baïn coù khoâng giuùp baïn gaây ñau khoå cho ngöôøi khaùc cho baèng chính baïn caûm thaáy nhöõng caûm xuùc haáp daãn veà tính duïc laøm baïn hieáp daâm chính caùi nguoàn haáp daãn cuûa baïn”. Chaúng ai kính troïng keû hay noùng giaän vaø coù toát ñeïp gì khi maët baïn ñoû gaác leân nhö maët gaø choïi.

 Ñeå hieåu phöông caùch kieàm cheá tính noùng giaän, chuùng ta phaûi töï hoûi vaø traû lôøi hai caâu hoûi quan troïng sau ñaây:

 (1.) Giaän döõ noùng giaän caùch thích ñaùng coù nghóa gì?
(2.) Vaø ta phaûi laøm gì ñeå kieàm cheá tính noùng giaän khi noù böøng leân maø khoâng ñeå maát söï bình tónh?

 Noùng giaän coù theå ñöôïc duøng nhö laø moät chieán thuaät ñeå gaây söï chuù yù. Quaû theá, khi coù ai boãng ñuøng ñuøng noåi giaän moïi ngöôøi seõ chuù yù. Treû con vaø nhöõng ai chöa tröôûng thaønh hay duøng caùch naøy ñeå gaây söï chuù yù, ñeå ñaït ñöôïc ñieàu maø hoï muoán. Hieån nhieân, ñaây khoâng phaûi laø phöông caùch thích hôïp chính ñaùng ñeå dieãn taû söï noùng giaän hay baát ñoàng yù kieán cuûa moät ngöôøi tröôûng thaønh.

 Tuy nhieân, ñoâi khi toû loä söï noùng giaän trong caùch theå thích ñaùng chuùng ta noùi vôùi ngöôøi khaùc raèng moät cöû chæ hay haønh vi naøo ñoù cuûa hoï laø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Ñeå dieãn taû söï noùng giaän caùch thích ñaùng vôùi ngöôøi gaây ra söï thieät haïi, chuùng ta neân noùi vôùi ngöôøi ñoù raèng caùi vieäc maø hoï laøm khoâng theå chaáp nhaän vaø chòu ñöïng ñöôïc. Nhieàu khi chuùng ta phaûi tuyeân boá roõ raøng vaø to tieáng ñaëc bieät neáu ngöôøi ñoù taûng lôø khi chuùng ta ñaõ noùi moät laàn roài.

 Moät ñieàu khaùc chuùng ta neân löu taâm laø coù nhieàu ngöôøi tuyeân boá raèng hoï khoâng daèn ñöôïc tính noùng cuûa hoï. Toâi coù quen moät ngöôøi tuyeân boá nhö theá. Cho ñeán khi anh ta gaëp moät coâ maø anh ta coù caûm tình thì boãng nhieân tính noùng cuûa ah ta cuõng bieán maát. Bôûi anh ta khoâng muoán gaây aán töôïng xaáu tröôùc maët ngöôøi ñeïp aáy. Nhö theá, hieån nhieân tính noùng coù theå bò kieàm cheá neáu chuùng ta thöïc taâm muoán nhö vaäy. Sau ñaây laø moät soá phöông caùch maø chuùng ta coù theå duøng ñeå cheá ngöï söï noùng giaän:

 * Söï töùc giaän hieän höõu trong thaân xaùc cuûa baïn; noù laø phaûn öùng cuûa sinh theå lyù. Haõy chuù yù ñeán nhöõng caûm giaùc cuûa thaân xaùc lieân quan ñeán söï noùng giaän. Ñieàu gì xaûy ra trong thaân xaùc cuûa baïn khi baïn noåi giaän? Khi ñeå yù ñeán nhöõng caûm giaùc naøy trong moät thôøi gian baïn seõ baét ñaàu caûm nhaän ra ngay khi côn töùc giaän vöøa noåi leân tröôùc khi noù trôû neân khoâng theå kieàm cheá ñöôïc.

 * Neáu coù theå ñöôïc haõy bieåu loä söï töùc giaän cho ngöôøi laøm baïn noåi giaän ngay luùc söï vieäc xaûy ra khi baïn giöõ ñöôïc söï bình tónh. Khoâng neân keå cho nhöõng ngöôøi khoâng lieân quan ñeán vaán ñeà cuûa baïn vaø traùnh duøng nhöõng haønh vi voâ lyù ñeå truùt côn giaän. Nghóa laø ñöøng “giaän caù cheùm thôùt”.

 * Trong khi ñoái thoaïi neân duøng nhöõng lôøi noùi dieãn taû caûm xuùc cuûa baïn. Chaúng haïn, neân noùi: “Toâi giaän vì ñieàu anh laøm” hôn laø noùi: “Anh laøm toâi giaän”. Nghóa laø traùnh duøng lôøi noùi dieãn taû nhöõng haønh vi thaùi ñoä khieán baïn noåi giaän.

 * Neáu baïn caûm thaáy khoâng coøn kieåm soaùt ñöôïc côn giaän, haõy traùnh cuoäc tranh luaän ngay töùc khaéc. Baïn coù theå noùi vôùi ngöôøi ñoái thoaïi raèng: “Toâi raát giaän neân toâi khoâng theå tieáp tuïc noùi chuyeän vôùi baïn nöõa. Toâi muoán chaám döùt cuoäc tranh luaän ôû ñaây tröôùc khi toâi noùi hay laøm chuyeän gì ñeå phaûi hoái haän sau naøy”.

 * Coù hai caùch laøm baïn haû côn giaän khi baïn caûm thaáy söï töùc giaän ñang böøng leân trong baïn. Caùch thöù nhaát laø hít thôû thaät chaäm laïi vaø trong ñaàu ñeám soá töø 1 ñeán 10; Nhaø taâm lyù Leonard Felder thì ñeà nghò raèng baïn haõy ñeám nhöõng maøu saéc chung quanh baïn. Nhöõng caùch naøy thuùc ñaåy nhöõng vuøng cuûa trí oùc baïn ñoùng laïi khi baïn leân côn giaän döõ.

 * Haõy xaùc ñònh caùch roõ raøng nguyeân nhaân naøo laøm baïn töùc giaän. Giaän döõ luoân laø caûm xuùc thöù yeáu, noù ñeán sau moät caûm xuùc naøo ñoù. Chaúng haïn nhö ñau ñôùn, sôï haõi, maát maùt, bò boû rôi, xaáu hoå… Caûm xuùc naøo naèm sau söï töùc giaän cuûa baïn?

 * Haõy bieát raèng söï giaän döõ coù theå ñoát leân ngoïn löûa maõnh lieät ñeå ta daùm daán thaân laøm moät vieäc toát laønh naøo ñoù. Lòch söû cho bieát nhieàu ngöôøi ñaõ hieán thaân laøm vieäc phuïc vuï nhaân loaïi trong lónh vöïc nhaân ñaïo thöôøng bò thoâi thuùc bôûi söï töùc giaän khi thaáy xaõ hoäi thieáu coâng baèng, baát coâng, ñoùi ngheøo… Vì vaäy haõy duøng söï noùng giaän trong caùch xaây döïng tích cöïc. Chöù khoâng phaûi duøng noù ñeå nuoâi döôõng söï traû thuø vaët.

 * Noùng giaän xaûy ra khi söï khao khaùt öôùc voïng cuûa baïn khoâng ñöôïc thoûa maõn hoaëc khi ngöôøi khaùc khoâng haønh ñoäng theo nhö yù maø baïn muoán. Chuùng ta phaûi bieát raèng trong cuoäc soáng khoâng phaûi chuyeän gì cuõng xaûy ra nhö yù ta muoán ñöôïc. Neân khi söï vieäc khoâng xaûy ra nhö keá hoaïch maø baïn ñaõ ñònh, haõy can ñaûm chaáp nhaän söï thaát baïi, chaùn naûn nhö laø moät phaàn cuûa cuoäc soáng vaø chính nhöõng caûm xuùc tieâu cöïc naøy laøm baïn tröôûng thaønh hôn nhö moät con ngöôøi.

 * Neáu noùng giaän laø vaán ñeà lôùn cho baïn. Haõy giöõ cuoán soå tay. Moãi khi noùng giaän haõy vieát xuoáng taát caû nhöõng ñieàu lieân quan sau ñaây: ngaøy, thôøi gian, nôi choán, ai laøm baïn giaän, coù uoáng röôïu hay duøng baát cöù moät chaát thuoác kích thích naøo khoâng? Nhôø cuoán soå tay naøy baïn seõ tìm ra moät caùi maãu chung moãi khi baïn töùc giaän. Ví duï: chaúng haïn baïn thaáy raèng baïn chæ giaän döõ khi baïn meät moûi, hay khi baïn coù tí röôïu trong ngöôøi… Vaø khi tìm ra nguyeân nhaân gaây ra söï töùc giaän thì söï kieàm cheá söï töùc giaän aáy seõ khoâng coøn laø söï khoù khaên nöõa.

 Treân ñaây chæ laø nhöõng ñeà nghò tieâu bieåu. Hy voïng raèng vôùi oùc saùng taïo baïn seõ tìm ra nhieàu caùch theá höõu hieäu khaùc thích hôïp vôùi tính tình cuõng nhö töøng tröôøng hôïp maø baïn gaëp phaûi. Cha oâng ta daïy: “moät söï nhòn chín söï laønh”; ngaïn ngöõ Phaùp thì baûo: “haõy uoán löôõi baûy laàn tröôùc khi noùi”. Rieâng toâi, toâi thieát nghó raèng moãi chuùng ta moãi saùng sau khi thöùc daäy haõy duøng moät hai phuùt xaùc ñònh laïi muïc ñích cuûa mình ñeán ñaây ñeå laøm gì vaø tröôùc khi nguû cuõng duøng vaøi giaây ngaén nguûi xeùt xem ngaøy hoâm nay mình coù soáng vaø haønh ñoäng ñeå tieán gaàn ñeán muïc ñích cuûa mình khoâng? Ta phaûi bieát chaáp nhaän nhöõng loãi laàm, khuyeát ñieåm neáu coù vaø quyeát taâm ngaøy mai ta seõ soáng moät cuoäc soáng môùi toát ñeïp hôn ngaøy hoâm nay. Bôûi ngöôøi bieát chaáp nhaän nhöõng khuyeát ñieåm vaø loãi laàm cuûa mình cuõng chính laø nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh ñuùng nghóa vì ñaõ can ñaûm laõnh chòu traùch nhieäm cuûa chính mình. Thaân chuùc taát caû caùc baïn höôûng muøa Giaùng Sinh Töôi Vui vaø An Laønh.
 
 

Phöông YÙ Ñaøi Trung, Ñaøi Loan, ngaøy 17/11/2000.
(Phoûng theo taøi lieäu töø cuoán “Thank You for being such a pain” Mark I. Rosen, Ph.D)
 
 

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page