Taàm nguyeân caùc vuï ly khai
trong lòch söû Kitoâ giaùo:
Cuoäc ly khai cuûa Giaùo Hoäi Anh Giaùo
Cuoäc ly khai cuûa Giaùo Hoäi Anh Giaùo.
Cuoäc ly khai cuûa Giaùo Hoäi Tin Laønh hay Giaùo Hoäi Caûi Caùch do Martin Luther khôûi xöôùng keùo daøi chöa ñöôïc bao laâu, thì naêm 1534 laïi xaûy ra moät vuï ly khai môùi: ñoù laø vuï ly khai cuûa Anh Giaùo, do vua Enricoâ VIII khôûi xöôùng.
Vua Enricoâ VIII sinh naêm 1491 laø hoaøng töû thöù hai con vua Enricoâ VII, vaø laø vò vua thöù hai thuoäc trieàu ñaïi nhaø Tudor. Chæ coù ba trong soá 6 ngöôøi anh em cuûa Enricoâ soáng soùt laø Arturo hoaøng töû vuøng Galles, Marguerita hoaøng haäu EÂcoát vaø Maria hoaøng haäu Phaùp. Naêm 1494 Enrricoâ trôû thaønh coâng töôùc York. Naêm 1501 Enricoâ hieän dieän trong ñaùm cöôùi cuûa anh caû laø Arturoâ vôùi Caterina Aragona, coâng chuùa Taây Ban Nha, khi ñoù hai ngöôøi môùi 15 vaø 16 tuoåi. Nhöng Arturo cheát ít laâu sau ñoù vì bò nhieãm truøng, vaø Enricoâ môùi 11 tuoåi trôû thaønh ngöôøi noái ngoâi cha.
Vì muoán keát thuùc moät giao öôùc hoân nhaân giöõa Anh quoác vaø Taây Ban Nha, vua Enricoâ VII giaøn xeáp hoân nhaân giöõa con mình vaø con daâu laø Caterina Aragona. Nhöng ñeå ñöôïc nhö theá caàn phaûi coù pheùp chuaån cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II, maëc duø hoân nhaân tröôùc chöa hoaøn thaønh, nhöng caû hai beân ñeàu muoán coù pheùp chuaån cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ñeå loaïi tröø moïi nghi ngôø lieân quan tôùi söï hôïp phaùp cuûa hoân nhaân. Vì bò hoaøng haäu Isabella, meï cuûa Caterina thuùc giuïc, Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II coâng boá saéc chæ ban pheùp chuaån. Nhöng naêm 1505 vua Enricoâ VII khoâng höùng thuù ñoái vôùi lieân minh vôùi Taây Ban Nha neân hoân nhaân ñaõ khoâng ñöôïc cöû haønh trong caùc thôøi ñieåm döï ñònh. Khi vua cha qua ñôøi naêm 1509, Enricoâ leân ngoâi luùc môùi 18 tuoåi vôùi teân goïi laø Enricoâ VIII. Nhaø vua baét ñaàu caûi toå guoàng maùy cai trò, baèng caùch giaûm thieåu quyeàn lôïi cuûa caùc ngöôøi thöôïng löu coù chöùc lôùn, vaø döïa treân söï uûng hoä cuûa giôùi quyeàn quyù tænh nhoû, töùc caùc ñaïi ñieàn chuû, laø nhöõng ngöôøi tuy khoâng thuoäc giai caáp thöôïng löu, nhöng coù caùc töôùc hieäu vaø quyeàn lôïi ñaëc bieät cuûa giôùi thöôïng löu. Chín tuaàn sau, do söï thuùc baùch cuûa trieàu ñình Taây Ban Nha Enricoâ VIII thaønh hoân vôùi Caterina, ñaõ ñöôïc ñính hoân vôùi mình tröôùc ñoù. Ñöùc Cha William Warham, Toång Giaùm Muïc Canterbury, nghi ngôø söï hôïp phaùp cuûa hoân nhaân, maëc duø ñaõ coù pheùp chuaån tröôùc ñoù vaø caùc lôøi theà laäp ñi laäp laïi cuûa Caterina laø hoân nhaân tröôùc vôùi hoaøng töû Arturoâ ñaõ khoâng bao giôø hoaøn thaønh, vì hai ngöôøi ñaõ khoâng aên ôû vôùi nhau. Tuy nhieân, leã nghi ñoäi trieàu thieân ñaêng quang hai ngöôøi ñaõ ñöôïc cöû haønh ngaøy 24 thaùng 6 cuøng naêm.
Laø ngöôøi cao lôùn ñeïp trai, raát theå thao, vui veû vaø haøo hieäp, ñöôïc ñònh nghóa laø "hoaøng töû ñeïp nhaát cuûa Kitoâ giaùo" vua Enricoâ VIII coù moät neàn vaên hoùa nhaân baûn roäng raõi, hieåu bieát thoâng thaïo caùc thöù tieáng Latinh, Taây Ban Nha vaø Phaùp, laïi öa thích thaàn hoïc, vì ñaõ nhaän ñöôïc neàn giaùo duïc toân giaùo töø beù, vaø laø con trai thöù hai neân ñaõ ñöôïc chæ ñònh laøm giaùo só. Ngoaøi ra nhaø vua cuõng coù taøi aâm nhaïc. Ban ñaàu nhaø vua choáng laïi phong traøo Caûi Caùch do Luther khôûi xöôùng neân ñöôïc ban töôùc hieäu laø "oâng hoaøng baûo veä Giaùo Hoäi".
Nhöng vaán ñeà noái doõi toâng ñöôøng naûy sinh vaø theo ñuoåi nhaø vua suoát ñôøi. Hoaøng haäu Caterina mang thai laàn ñaàu tieân moät ngöôøi con trai nhöng cheát naêm 1510; ñöùa con trai thöù hai sinh naêm 1511 cheát sau hai thaùng. Trong hai naêm ñaàu cuûa trieàu ñaïi quyeàn bính ñöôïc thi haønh bôûi Ñöùc Cha Richard Foxe, Giaùm Muïc Winchester vaø Ñöùc Cha William Warham. Töø naêm 1511 trôû ñi quyeàn bính naèm trong tay Ñöùc Hoàng Y Thomas Wolsey, laø ngöôøi coù aûnh höôûng lôùn treân nhaø vua. Vua Enricoâ VIII gia nhaäp Lieân Minh Thaùnh, do Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II phaùt ñoäng nhaèm loaïi tröø chính saùch baønh tröôùng cuûa vua Louis XII cuûa Phaùp. Thuoäc Lieân Minh cuõng coù hoaøng ñeá Massimiliano I vaø vua Ferdinando II vua Taây Ban Nha. Naêm 1514 vua Ferdinando II boû Lieân Minh vaø giaûi hoaø vôùi Phaùp. Bieán coá vua Francois I leân ngoâi khieán cho hai nöôùc Anh vaø Phaùp laïi coù caùc laäp tröôøng ñoái nghòch nhau. Naêm 1516 hoaøng haäu Caterina sinh coâng chuùa Maria khieán cho vua Enricoâ VIII hy voïng mình seõ coù con trai noái ngoâi. Naêm 1516 vua Ferdinando II qua ñôøi vaø ngöôøi chaùu laø Carlo V leân ngoâi cuõng laø chaùu cuûa hoaøng haäu Caterina. Naêm 1519 vua Massimiliano I cuõng qua ñôøi. Caùc oâng Hoaøng baàu vua Carlo V laøm hoaøng ñeá cuûa Ñeá quoác Roma thaùnh. Söï caïnh tranh giöõa vua Francois I cuûa Phaùp vaø hoaøng ñeá Carlo V cuûa Taây Ban Nha khieán cho vua Enricoâ VIII trôû thaønh kim cuûa caùn caân chính trò AÂu chaâu. Caû hai beân ñeàu tìm lieân minh vôùi Anh quoác, nhöng sau naêm 1521 aûnh höôûng cuûa Anh suy giaûm beân AÂu chaâu, vua Enricoâ VIII lieân minh vôùi hoaøng ñeá Carlo V trong chieán tranh vôùi Phaùp.
Vua Enricoâ VIII ñôïi maõi maø khoâng coù con trai neân lo sôï cho trieàu ñaïi cuûa mình, vì daân Anh khoâng muoán bò cai trò bôûi moät hoaøng haäu. Cho tôùi nay chæ coù coâng chuùa Maria laø soáng soùt. Tröôùc ñoù nhaø vua cuõng ñaõ coù nhieàu ngöôøi yeâu trong ñoù coù Maria Bolena vaø Elizabeth Blount. Con trai cuûa baø Elizabeth laø Henry Fitzroy cheát naêm 17 tuoåi. Trong khi coù ngöôøi noùi laø hai con cuûa baø Bolena laø Caterine Carey vaø Henry Carey raát gioáng nhaø vua laø con cuûa vua Enricoâ VIII, nhöng nhaø vua khoâng laøm gì ñeå thöøa nhaän chuùng nhö con rieâng cuûa mình.
Naêm 1526 söùc khoûe cuûa hoaøng haäu Caterina suy giaûm vaø baø baét ñaàu vaøo thôøi kyø taét kinh, nhaø vua baét ñaàu ve vaõn em gaùi cuûa Maria Bolena laø Anna Bolena, ñöôïc giaùo duïc beân Phaùp, ñaõ laø myõ nöõ cuûa hoaøng haäu Caterina vaø ñaõ laáy Henry Percey Phoù quaän coâng Northumberland. Vua Enricoâ muoán coù hoaøng töû keá vò neân nghó vôùi vieäc xin huyû boû hoân nhaân vôùi hoaøng haäu Caterina döïa treân hoân nhaân tröôùc cuûa hoaøng haäu vôùi ngöôøi anh ñaõ cheát. Ñöùc Hoàng Y Wolsey vaø Ñöùc Toång Giaùm Muïc William Warham baét ñaàu cho ñieàu tra, nhöng nhaän thaáy khoù maø qua maët giaùo luaät. Naêm 1527 Vua Enricoâ VIII yeâu caàu thaúng leân Toaø Thaùnh. Vieân bí thö cuûa nhaø vua laø William Knight cho raèng saéc chæ cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II ñaõ coù ñöôïc laø nhôø moät söï ñaùnh löøa, vì theá neân khoâng coù giaù trò. Do ñoù nhaø vua cho raèng pheùp chuaån naøy khoâng coù giaù trò vaø hoân nhaân vôùi hoaøng haäu Caterina cuõng khoâng coù giaù trò. Naêm 1527 vua Enricoâ VIII cuõng xin Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente VII ban pheùp chuaån cho nhaø vua thaønh hoân vôùi baø Anna Bolena. Nhöng caâu chuyeän laïi lieân quan tôùi lôïi loäc cuûa hoaøng gia Taây Ban Nha, vì Carlo V, hoaøng ñeá cuûa Ñeá quoác Roma thaùnh, laø chaùu cuûa hoaøng haäu Caterina. AÛnh höôûng cuûa hoaøng ñeá khieán cho Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente VII töø choái lôøi xin cuûa vua Enricoâ VIII, khoâng huyû boû saéc chæ cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II. Vì thaät ra Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente VII cuõng lo sôï gia ñình cuûa hoaøng haäu Caterina vaø hoaøng ñeá Carlo V noåi giaän vôùi mình.
Tuy nhieân, löông taâm boái roái hôïp vôùi söùc quyeán ruõ cuûa baø Anna Bolena khieán cho vua Enrico VIII nhaát quyeát loaïi tröø hoaøng haäu Caterina. Vaø ñaây laø lyù do laøm naûy sinh ra Anh giaùo, khi vua Enricoâ VIII beû gaãy lieân heä vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Roma, khoâng thöøa nhaän quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng nöõa, vaø tuyeân boá mình laø giaùo chuû toái cao cuûa Giaùo Hoäi taïi Anh.
Naêm 1529 quoác hoäi Anh nhoùm hoïp ñeå thaûo luaän vieäc huyû boû hoân nhaân cuõ, quy tuï moïi ngöôøi öôùc mong coù moät cuoäc caûi caùch nhöng ñaõ khoâng coù söï ñoàng thuaän lieân quan tôùi hình thöùc thöïc hieän. Nhieàu ngöôøi choáng laïi ñaëc quyeàn cuûa haøng giaùo só coù theå trieäu vôøi giaùo daân ra tröôùc toaø aùn ñaïo. Coù ngöôøi chòu aûnh höôûng cuûa phong traøo caûi caùch cuûa Luther choáng laïi thaàn hoïc coâng giaùo. Cuõng coù nhöõng ngöôøi uûng hoä quyeàn toái thöôïng cuûa nhaø vua treân Giaùo Hoäi cuûa Anh quoác. Thomas More thay theá Ñöùc Hoàng Y Wolsey vöøa muoán coù caûi caùch vöøa muoán coù caùc luaät leä môùi choáng laïi laïc giaùo.
Thuû töôùng môùi cuûa vua Enricoâ VIII laø Thomas Cromwell, daân bieåu quoác hoäi vaø laø ngöôøi theo Tin Laønh, bieát phaûi leøo laùi quoác hoäi ra sao ñeå nhaø vua coù quyeàn toái thöôïng treân Giaùo Hoäi. Naêm 1530 khi moät uyû ban goàm caùc nhaø luaät phaùp vaø giaùo só cho bieát khoâng theå cho pheùp Ñöùc Toång Giaùm Muïc haønh ñoäng choáng laïi moät leänh caám cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, nhaø vua baét ñaàu baùch haïi giôùi giaùo só. Sau khi keát aùn Ñöùc Hoàng Y Wolsey, vua Enricoâ VIII toá caùo haøng giaùo só "toäi vaâng lôøi caùc theá löïc nöôùc ngoaøi" vôùi muïc ñích baét eùp hoï phaûi ñoàng yù huyû boû hoân nhaân cuõ cuûa oâng vôùi hoaøng haäu Caterina. Ñaây laø luaät coù töø naêm 1392. Sau khi toá caùo caùc vò beânh vöïc hoaøng haäu Caterina nhaø vua traûi daøi vieäc toá caùo choáng laïi taát caû haøng giaùo só vaø baét phaûi noäp 100,000 baûng Anh trong hoäi nghò cuûa haøng giaùo só nhoùm taïi Canterbury ñeå ñöôïc nhaø vua tha toäi. Haøng giaùo só chaáp nhaän baét ñaàu traû vaøo ngaøy 24 thaùng gieâng naêm 1531, nhöng xin ñöôïc keùo daøi trong voøng 5 naêm. Nhaø vua töø choái. Khi ñoù haøng giaùo só yeâu caàu coù caùc baûo ñaûm tröôùc khi noäp tieàn, nhaø vua töø choái moïi ñieàu kieän, nhöng chaáp nhaän cho keùo daøi vieäc traû tieàn trong 5 naêm vaø theâm vaøo 5 khoaûn maø haøng giaùo só Anh phaûi chaáp nhaän: Thöù nhaát haøng giaùo só thöøa nhaän vua nhö ngöôøi baûo hoä duy nhaát vaø laø thuû laõnh toái cao cuûa Giaùo Hoäi vaø haøng giaùo só Anh quoác. Thöù hai, nhaø vua coù nhieäm vuï tinh thaàn. Thöù ba, caùc ñaëc aân cuûa Giaùo Hoäi bò huûy boû, neáu vi phaïm caùc quyeàn lôïi cuûa nhaø vua vaø luaät leà cuûa vöông quoác. Thöù tö, vua tha toäi cho haøng giaùo só vi phaïm luaät caám vaâng lôøi caùc theá löïc vaø nhaân vaät nöôùc ngoaøi. Thöù naêm, caû caùc giaùo daân cuõng ñöôïc tha toäi naøy. Trong quoác hoäi Ñöùc Cha John Fischer, ñaõ laø ngöôøi uûng hoä hoaøng haäu Caterina vaø haøng giaùo só, theâm vaøo khoaûn thöù nhaát caùc lôøi naøy: "Neáu lôøi Chuùa cho pheùp". Trong hoäi nghò Ñöùc Toång Giaùm Muïc William Warham môû ñaàu cuoäc thaûo luaän, nhöng khi thaáy moïi ngöôøi ñeàu thinh laëng, thì noùi: "Ai thinh laëng laø ñoàng yù". Hoäi nghò chaáp nhaän 5 khoaûn do nhaø vua ñöa ra vaø noäp tieàn phaït ngaøy muøng 3 thaùng 3 naêm 1531. Khoâng ai daùm phaûn ñoái vì sôï bò keát aùn laø phaûn boäi vaø bò töû hình.
Vieäc ly khai vôùi quyeàn bính cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng xaûy ra töø töø. Naêm 1532 thuû töôùng Cromwell ñöa ra tröôùc quoác hoäi moät thænh caàu goïi laø "Yeâu caàu choáng laïi Traät töï cuûa thaùnh leã" keâ khai ra 9 lôøi than phieàn choáng laïi Giaùo Hoäi bao goàm caû vieäc laïm duïng quyeàn bính vaø quyeàn ra luaät maø khoâng coù söï ñoàng yù cuûa Hoäi nghò giaùo só.
Ngaøy muøng 10 thaùng 5 naêm 1532 nhaø vua yeâu caàu Giaùo Hoäi khöôùc töø quyeàn ra luaät. Haøng giaùo só kyù nhaän ngaøy 15 thaùng 5 naêm 1532. Qua ñoù Giaùo Hoäi thöøa nhaän quyeàn toái thöôïng cuûa nhaø vua treân Giaùo Hoäi, vaø khoâng coù quyeàn ra luaät maø khoâng coù pheùp cuûa nhaø vua. Ñaây ñaõ laø haønh ñoäng huyû boû hoaøn toaøn chuû theå laøm luaät cuûa Giaùo Hoäi. Vieäc quy phuïc naøy ñöôïc quoác hoäi chaáp nhaän naêm 1534 vaø naêm 1536. Söï kieän naøy khieán cho Thomas More laø moät vò quan coâng giaùo, töø chöùc, nhöôøng chính tröôøng cho Cromwell laøm chuû.
Tieáp theo ñoù laø moät loaït caùc luaät quoác hoäi. Luaät "Giöõ laïi caùc lôïi töùc haøng naêm voâ ñieàu kieän" caám haøng giaùo só traû hôn 5% lôïi töùc cho Giaùo Hoäi Roma. Noù ñaõ gaây ra caùc phaûn ñoái maïnh meõ, vaø nhaø vua phaûi hieän dieän ba laàn vaø vôùi söï ñe ñoïa cuûa quoác hoäi noù môùi ñöôïc boû phieáu thoâng qua. Luaät naøy cuõng ñe doïa raèng neáu caùc nhaø thôø chính toaø töø choái vieäc chæ ñònh caùc Giaùm Muïc töø phía nhaø vua, thì seõ coù nguy cô bò toá caùo laø thuoäc caùc quyeàn bính nöôùc ngoaøi vaø bò tröøng phaït.
"Luaät haïn cheá caùc lôøi khaùng aùn" caám khoâng ñöôïc keâu veà Roma lieân quan tôùi caùc vaán ñeà giaùo hoäi. Luaät khaúng ñònh raèng: "Vöông quoác Anh laø moät ñeá quoác, nhö ñöôïc chaáp nhaän treân theá giôùi vaø noù ñöôïc cai trò bôûi moät thuû laõnh toái cao, laø nhaø vua, coù töôùc hieäu vaø haøng vöông giaû cuûa trieàu thieân hoaøng ñeá cuûa ñaát nöôùc, moät ngoaïi giao ñoaøn, moät toång theå caù nhaân thuoäc moïi ñieàu kieän vaø taàng lôùp, nhaân danh tinh thaàn tu ñöùc vaø tinh thaàn ñôøi, coù boån phaän vaâng phuïc nhaø vua moät caùch töï nhieân vaø khieâm toán, sau Thieân Chuùa". Ngoaøi ra, luaät cuõng nhaán maïnh raèng Anh quoác laø moät quoác gia ñoäc laäp treân taát caû moïi phöông dieän.
Sau cuøng naêm 1534 vua Enricoâ VIII ban haønh "Luaät veà quyeàn toái thöôïng" khieán cho nhaø vua trôû thaønh "Thuû laõnh toái cao cuûa Giaùo Hoäi Anh, loaïi tröø taát caû moïi thoùi quen, taäp tuïc, luaät leä, quyeàn bính hay caùc ñieàu luaät ñeán töø nöôùc ngoaøi. Tuôùc hieäu naøy seõ ñöôïc hoaøng haäu Elíabeth I ñoåi thaønh "Thoáng ñoác toái cao cuûa Giaùo Hoäi Anh".
Sau moät tuaàn traêng maät taïi Phaùp vua Enricoâ VIII vaø baø Anna Bolena thaønh hoân vaøo thaùng gieâng naêm 1533 taïi nhaø thôø chính toaø Wesminster. Leã thaønh hoân ñöôïc deã daøng vì caùi cheát cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Warham, laø ngöôøi choáng laïi hoân nhaân cuûa nhaø vua. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Thomas Cranmer leân thay theá vaø laø ngöôøi ñoàng yù huyû boû hoân nhaân tröôùc cuûa nhaø vua vôùi hoaøng haäu Caterina. Ba thaùng sau hoaøng haäu Anna sinh moät coâng chuùa sau naøy seõ laø hoaøng haäu Elisabeth I. Thaùng 7 naêm 1533 Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente VII ra vaï tuyeät thoâng cho nhaø vua vaø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Cranmer. Ngaøy 17 thaùng 12 naêm 1538 nhaø vua bò Ñöùc Giaùo Hoaøng Paolo III ra vaï tuyeät thoâng laàn thöù hai. Vaï tuyeät thoâng naøy cuõng seõ ñöôïc ra cho hoaøng haäu Elisabeth I, khi tình hình cuoäc ly giaùo khoâng theå cöùu vaõn ñöôïc nöõa. Trong cuøng naêm 1533 "Luaät caùc cuûa ñaàu muøa vaø thueá thaäp phaân" khieán cho moïi tieàn thueá cuûa Giaùo Hoäi traû cho Ñöùc Giaùo Hoaøng chaïy vaøo quyõ cuûa nhaø vua. Noù lieân quan tôùi "ñoàng tieàn thaùnh Pheâroâ vaø caùc khoaûn tha" maø giôùi ñieàn chuû ñoùng goùp cho Ñöùc Giaùo Hoaøng. Luaät naøy nhaán maïnh raèng "Anh quoác khoâng coù thuû laõnh naøo khaùc ngoaøi Thieân Chuùa vaø Ñöùc vua vaø trieàu thieân hoaøng ñeá cuûa vua Enricoâ ñaõ ñöôïc baûo toaøn khoûi caùc vuï tieám quyeàn vaø caùc thueá khoùa baát coâng vaø ít baùc aùi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng."
Ñeå traùnh taát caû moïi choáng ñoái caùc ñieàu naøy naêm 1534 Quoác hoäi boû phieáu "Luaät phaûn boäi" coi vieäc khöôùc töø quyeàn toái thöôïng cuûa nhaø vua laø phaûn boäi coù theå bò töû hình. Sau cuøng naêm 1536 Quoác hoäi boû phieáu "Luaät choáng laïi quyeàn bính cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng" huyû boû phaàn coøn laïi cuûa quyeàn giaùo hoaøng, nghóa laø quyeàn ñöa ra moät phaùn quyeát lieân quan tôùi Thaùnh Kinh treân nöôùc Anh.
Vieäc beû gaãy vôùi Giaùo Hoäi Roma vaãn chöa ñích thaät laø moät cuoäc Caûi Caùch naûy sinh vôùi vieäc phoå bieán caùc tö töôûng môùi. Caùc yù kieán cuûa Martin Luther vaø caùc ñoà ñeä ñaõ ñöôïc bieát tôùi vaø thaûo luaän nhieàu beân Anh quoác, nôi khuynh höôùng thaàn hoïc trieät ñeå vaãn luoân hieän dieän. Noù ñuôïc bieåu hieän vôùi phong traøo Lollardi, goàm nhöõng ngöôøi ñöôïc gôïi höùng töø caùc buùt tích cuûa John Wycliff, dòch giaû Thaùnh Kinh, nhaán maïnh quyeàn öu tieân cuûa Thaùnh Kinh. Tuy bò ñaøn aùp nhöng phong traøo naøy vaãn toàn taïi vaø tìm caùch thay ñoåi Giaùo Hoäi baèng caùch daønh choã nhaát cho Lôøi Chuùa vaø chæ coi bí tích Thaùnh Theå laø moät nghi leã töôûng nieäm ñôn sô. Hoï bi aûnh höôûng bôûi caùc tö töôûng cuûa Luther chuû tröông chæ coù Thaùnh Kinh vaø vieäc coâng chính hoùa nhôø ñöùc tin chöù khoâng nhôø caùc haønh ñoäng toát. Ngöôøi ta cuõng chæ nhaän ba bí tích Röûa Toäi, Thaùnh Theå vaø Giaûi Toäi. Naêm 1536 vaø 1538 ñaõ coù nhieàu ñieàu khaùc ñöôïc theâm vaøo trong ñoù coù vieäc huyû boû nhieàu ngaøy leã bò coi nhö dòp cho caùc thoùi xaáu vaø söï löôøi bieáng phaùt trieån. Caùc daâng cuùng vaø ñoát neán tröôùc caùc hình töôïng, cuõng nhö caùc cuoäc haønh höông ñeàu bò caám caûn. Trong nhieàu tröôøng hôïp caùc aûnh töôïng bò ñaäp phaù hay ñoát chaùy, vieän côù chuùng dieãn taû moät nieàm tin meâ tín dò ñoan; tín höõu chæ ñuôïc mua caùc saùch Thaùnh Kinh baèng tieáng Latinh hay baèng tieáng Anh.
Naêm 1534 Cromwell vieáng thaêm caùc ñan vieän ñeå löôïng ñònh gia taøi toân giaùo tröôùc khi tòch thu. Vieän côù caùc ñan vieän laø nôi caùc ñan só nam nöõ coù cuoäc soáng tính duïc voâ luaân vaø caùc hoaït ñoäng taøi chaùnh baát hôïp phaùp, oâng huûy boû vaø tòch thu caùc ñan vieän vaø ñaát ñai phuï thuoäc. Vaøo thôøi ñoù Giaùo Hoäi sôû höõu töø moät phaàn naêm tôùi moät phaàn ba ñaát ñai treân toaøn nöôùc. Naêm 1536 trieàu ñình huyû boû caùc ñan vieän nhoû tröôùc. Nhaø vua ñaõ söû duïng soá tieàn coù ñöôïc ñeå xaây caùc chieán luõy phoøng thuû choáng caùc cuoäc xaâm laêng. Taát caû ñaát ñai cuûa caùc tu vieän thuoäc nhaø vua. Nhöng daân chuùng noåi loaïn choáng laïi haønh ñoäng naøy cuûa trieàu ñình vaø taán coâng quan quaân. Naêm 1539 caû caùc ñan vieän lôùn cuõng bò huyû boû. Nhieàu ñan vieän chòu traän, nhieàu ñan vieän khaùc tìm caùch traû tieàn ñeå soáng coøn. Ñan só caùc ñan vieän bò ñoùng cöûa tìm tôùi caùc ñan vieän lôùn hôn coøn môû cöûa. Moät soá khaùc trôû thaønh linh muïc trieàu. Nhöõng ngöôøi choáng ñoái bò gieát. Vieäc huyû boû quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ gaây ra caùc baát ñoàng vaø baïo löïc. Caùc vuï ñaäp phaù töôïng aûnh thaùnh, caùc caõi vaõ phaûn ñoái vaø haønh ñoäng baïo löïc xaûy ra haøng ngaøy, nhöng ñeàu bò daáu nheïm nhaø vua. Naêm 1538 khi bieát chuyeän, vua Enricoâ VIII ra luaät caám tranh luaän lieân quan tôùi Thaùnh Theå, vaø caám caùc linh muïc laäp gia ñình, neáu khoâng seõ bò xöû töû. Naêm 1539 quoác hoäi boû phieáu "Saùu Khoaûn" xaùc nhaän kinh tin kính coâng giaùo, vieäc truyeàn pheùp, luaät ñoäc thaân linh muïc, taàm quan troïng cuûa vieäc xöng toäi rieâng, vaø caùc hình phaït cho taát caû nhuõng ai töø choái caùc ñieàu naøy. Vôùi "Luaät tieán tôùi ñích thaät cuûa toân giaùo" ban haønh naêm 1543 vua Enrricoâ haïn cheá quyeàn ñoïc Thaùnh Kinh cho giôùi quyeàn quyù.
Naêm 1547 vua Enricoâ VIII qua ñôøi, vua Eduardo VI leân ngoâi khi môùi 9 tuoåi vaø laø moät thieáu nieân ñuôïc giaùo duïc trong nieàm tin Tin Laønh. Döôùi quyeàn nhieáp chính cuûa ngöôøi baùc laø Edwart Seymour caùc luaät leä choáng laïi töôïng aûnh ñöôïc aùp duïng trieät ñeå. Taát caû moïi thöù tuôïng aûnh, thaùnh tích, keå caû caùc kính maàu trong caùc nhaø thôø ñeàu bò ñaäp phaù, laøm hö haïi, caùc thaùnh giaù, caùc lan can, caùc cöûa saét ñeàu bò phaû huyû, caùc chuoâng nhaø thôø bò gôõ boû. Caùc phaåm phuïc thaùnh bò baùn hay ñoát chaùy. Caùc bình xin tieàn bò nung chaûy hay baùn ñi. Luaät ñoäc thaân linh muïc bò huûy boû. Caám caùc cuoäc röôùc kieäu; huyû boû ngaøy thöù tö leã tro vaø Chuùa Nhaät leã laù. Huûy boû caùc hoäi haùt leã moà. Naêm 1550 caùc baøn thôø baèng ñaù ñöôïc thay theá baèng caùc baøn thôø baèng goã thöôøng. Naêm 1551 chöùc giaùm muïc ñöôïc raäp khuoân vôùi vieäc chæ ñònh caùc muïc sö. Cuoäc caûi caùch töø ñoù tieán raát nhanh.
Sau ñaây laø vaøi neùt chính yeáu veà Giaùo Hoäi Anh giaùo. Thöù nhaát, Thaùnh Kinh laø neàn taûng ñöùc tin kitoâ chöùa ñöïng taát caû nhöõng gì caàn thieát cho ôn cöùu roãi. Thöù hai Kinh Tin Kính laø chöùa ñöïng nhöõng ñieàu caàn thieát vaø ñuû cho vieäc trình baày giaùo lyù kitoâ. Thöù ba, caùc bí tích Röûa Toäi vaø Thaùnh theå laø caùc phöông theá beà ngoaøi höõu hình vaø ñích thaät cuûa ôn thaùnh Chuùa. Thöù tö, vieäc keá vò caùc toâng ñoà lieân tuïc vaø ñöôïc caùc giaùo hoäi chính thoáng vaø coâng giaùo coå thöøa nhaän. Thöù naêm, nhaø vua laø thuû laõnh cuûa Giaùo Hoäi. Thöù saùu, tuy khöôùc töø quyeàn toái thöôïng cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ, nhöng Anh giaùo vaãn duy trì haøng giaùo phaåm, coù Giaùm Muïc, linh muïc vaø phoù teá, nhöng khoâng coù luaät buoäc ñoäc thaân. Thöù baåy, phuïng vuï anh giaùo raát gioáng phuïng vuï coâng giaùo. Lieân quan tôùi Ñöùc Maria Anh Giaùo khoâng chaäp nhaän caùc tín ñieàu Ñöùc Meï Voâ nhieãm nguyeân toäi vaø Hoàn xaùc leân trôøi.
Caùc Giaùo Hoäi Anh giaùo quy tuï trong toå chöùc Lieân hieäp anh giaùo vaø nhoùm hoïp trong Hoäi nghò Lambeth do Ñöùc Toång Giaùm Muïc Canterbury chuû toïa. Töø khi phuï nöõ ñöôïc pheùp laøm linh muïc coù nhieàu Giaùm Muïc vaø linh muïc Anh giaùo xin taùi gia nhaäp Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Vaøo theá kyû XVIII sau cuoäc caùch maïng taïi Hoa Kyø caùc Giaùo Hoäi Anh Giaùo Hoa Kyø vaø Canada trôû thaønh caùc Giaùo Hoäi töï trò coù caùc Giaùm Muïc rieâng vaø caùc cô caáu töï quaûn. Noù trôû thaønh kieåu maãu cuûa caùc Giaùo Hoäi Anh Giaùo beân Phi chaâu, Australia vaø vuøng Thaùi Bình Döông. Giaùo Hoäi Anh Giaùo bò chia reõ traàm troïng, sau khi moät phuï nöõ vaø moät ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi ñöôïc phong chöùc Giaùm Muïc. Söï kieän naøy khieán cho caùc Giaùo Hoäi Anh Giaùo Phi chaâu phaûn ñoái raát maïnh meõ vaø laøm cho vieãn töôïng tìm veà hieäp nhaát gaëp theâm chöôùng ngaïi. Moät trong nhöõng lyù do laø vi Anh giaùo khoâng coù moät quyeàn bính trung öông, cuõng gioáng nhö Giaùo Hoäi Chính Thoáng.
Vaøo ñaàu theá kyû XX caùc Giaùo Hoäi Kitoâ caûm thaáy nhu caàu ñaïi keát neân thaønh laäp Hoäi Ñoàng ñai keát caùc Giaùo Hoäi Kitoâ quy tuï 349 Giaùo Hoäi thaønh vieân goàm moïi khuynh höôùng chính thoáng, tin laønh, anh giaùo vaø nhieàu coäng ñoaøn kitoâ khaùc. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo khoâng laø thaønh vieân, nhöng hieän dieän trong caùc uyû ban ñoái thoaïi thaàn hoïc. Phong traøo ñaïi keát ñaõ ñöôïc ñaåy maïnh sau Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II, ñaëc bieät döôùi trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II vôùi toâng thö "Ut unum sint Ñeå chuùng neân moät". Cuoäc ñoái thoaïi song phöông cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vôùi caùc Giaùo Hoäi Kitoâ anh em vaãn tieáp tuïc trong tình baùc aùi vaø chaân lyù, nhöng coøn nhieàu khoù khaên caàn ñöôïc vöôït thaéng tröôùc khi tìm laïi ñöôïc söï hieäp nhaát troïn veïn.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican 25-01-2016)