20. Khaû Naêng Quaät Khôûi
Cuûa Vaên Hoùa Vieät
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Coù hai tieâu chuaån ñeå ño söùc maïnh cuûa moät neàn vaên hoùa: moät laø khaû naêng thoáng nhaát, hai laø söï tröôøng cöûu: neàn vaên hoùa naøo caøng coù söùc thoáng nhaát bao nhieâu, caøng tröôøng cöûu chöøng naøo thì caøng maïnh chöøng naáy. Xeùt theo hai tieâu chuaån naøy thì vaên hoùa daân toäc phaûi keå vaøo haïng öu thaéng nghóa laø thaéng vöôït caùc neàn vaên hoùa khaùc khoâng baèng tranh ñoaït maø baèng söï öu vieät noâò taïi cuûa mình khieán ngöôøi ta töï tình taâm phuïc.
2. Tröôùc heát xeùt veà thoáng nhaát.
Caùc hoïc giaû nghieân cöùu veà Taøu khoâng ai laø khoâng thöøa nhaän vaø ngôïi khen söùc maïnh cuûa neàn vaên hoùa Taøu vì noù coù söùc caûi hoùa ñöôïc haàu heát caùc ñôït xaâm laêng. Ñang khi caùc neàn vaên hoùa khaùc bò xaâm laêng thì lieàn tan raõ. Khi ñeá quoác Roâma bò rôï baéc xaâm chieám thì lieàn suïp ñoå: caû ñeá quoác laãn vaên minh, coøn khi Taøu bò xaâm chieám ñaõ khoâng bò ñoå maø coøn caûi hoùa ñöôïc moïi keû xaâm laêng: heát Hoài, Kim ñeán Moâng, Maõn: nhaát nhaát ñeàu bò Taøu hoùa. Caùc vua xaâm laêng chaúng nhöõng ñaõ khoâng nghó ñeán thay theá ñaïo Nho, nhieàu oâng coøn trôû neân nhöõng caùn boä tuyeân truyeàn ñaéc löïc cho Nho. Laïi coøn ñieàu laï naøy laø trong soá daân xaâm nhaäp Taøu coù caû haïng ngöôøi thuoäc vaên hoùa cao ñoä nhö ngöôøi Do Thaùi vaø Nga, theá maø moät khi ñaõ vaøo nöôùc Taøu thì chæ daêm ba theá heä ñeàu trôû neân Taøu troïn veïn. Ñaâu laø lyù do cuûa söï thaønh coâng kyø laï ñoù. Xeùt ra vì Taøu chæ coù moät vaên hoùa baét nguoàn töø daân gian neân khi bò xaâm laêng thì chæ vöông trieàu vaø quí toäc bò, coøn daân vaãn toàn taïi vôùi vaên hoùa cuûa mình, maø vaên hoùa cuûa daân thì bao giôø cuõng hôïp vôùi thieân naêng, neân coù söùc tröôøng toàn. "Thuaän thieân giaû toàn, nghòch thieân giaû vong": vaên hoùa keû thoáng trò thöôøng laø nghòch thieân khoâng ñi vôùi loøng ngöôøi. Coøn vaên hoùa daân gian thì ñi vôùi loøng ngöôøi neân cuõng keå laø thuaän thieân. Vaên hoùa Taøu cuõng laø thuaän thieân neân tröôøng toàn. Bôûi theá caùc hoïc giaû cho laø söùc caûi hoùa cuûa Taøu haàu nhö voâ giôùi haïn.
3. Nhöng ngöôøi Vieät thì thaáy coù giôùi haïn chöùng côù laø duø Taøu ñaõ cai trò Vieät caû ngaøn naêm maø khoâng ñoàng hoùa noåi, maëc daàu Vieät hoaøn toaøn chaáp nhaän vaên hoùa Taøu, hoïc vôùi Taøu veà moïi phöông dieän, khoâng nhöõng chuû nghóa maø caû ñeán caùch cai trò, kinh teá, chính trò, binh bò v.v... Vaäy maø Taøu vaãn coøn keùm Vieät veà moät vaøi phöông dieän cuûa ñaïo Nho thí duï Vaät Toå Taøu khôûi ñaàu laø Baïch Hoå maõi ñeán ñôøi Haùn môùi nhaän roàng, chí nhö Vieät thì ñaõ xaâm mình roàng töø bao ngaøn naêm tröôùc. Ñoù laø moät loái "theå ñaïo" theå roàng (maëc loát roàng). Vaät bieåu cuûa moät nöôùc noùi leân tinh coát vaên hoùa cuûa nöôùc aáy. Taøu tröôùc nhaän baïch hoå laø toû ra thuoäc du muïc moät chieàu. Coøn vaät bieåu cuûa Vieät laø tieân roàng toû ra vaên hoùa hai chieàu toaøn dieän. Theá maø Taøu môùi nhaän roàng sau, nhö vaäy thì roõ reät vaên hoùa Vieät maïnh hôn vaên hoùa Taøu, noù caân ñoái hôn vì coù caû beân tieân beân roàng: beân meï beân cha. Ñieàu ñoù toû ra vaên hoùa Vieät coøn giaøu chaát daân gian hôn vaên hoùa Taøu. Taøu ôû theá cai trò neân ñaõ nhieãm du muïc nhieàu hôn. Coøn Vieät vì nhieàu laàn bò trò neân giöõ ñöôïc tính caùch daân gian nhieàu hôn neân vöõng maïnh hôn, ñuùng laø öu thaéng, nghóa laø thaéng do öu theá. Vì ñeán ñôøi Haùn thì ñaát nöôùc Vieät Nam ñaõ bò ruùt nhoû, söùc maáy maø baét ñöôïc Taøu theo mình, cho neân caâu noùi "giaùng long phuïc hoå" cöù bò hieåu sai, nghóa chính laø "Roàng xuoáng baét hoå phaûi phuïc mình, baét hoå phaûi nhöôøng choã cho roàng" töùc Taøu boû hoå ñeå nhaän roàng laøm vaät bieåu. Roõ raøng laø vaên hoùa Vieät coù tính caùch öu thaéng, thaéng vì öu theá chöù khoâng do söùc löïc voõ bieân.
4. Taïi sao vaên hoùa Vieät laïi maïnh ñeán theá. Thöa vì noù thoáng nhaát laï luøng; treân döôùi chæ coù moät neàn vaên hoùa: nhaø cai trò cuõng nhö daân gian ñeàu tham döï moät neàn vaên hoùa nhö nhau. Ngöôøi ñi hoïc thì goïi laø "vaên gia". Ngöôøi khoâng ñi hoïc thì goïi laø "chaát gia". Chæ khaùc nhau vì coù ñi hoïc hay khoâng ñi hoïc chöù vaên hoùa laø moät, khaùc caùc ñeá quoác keû thoáng trò coù neàn vaên hoùa chuyeân cheá daân khoâng tham döï, daân traùnh vaên hoùa thoáng trò ñöôïc bao nhieâu thì chæ bieát theo löông tri thöôøng nghieäm baáy nhieâu. Chöa bieát thieát laäp neàn vaên hoùa rieâng. Vì theá khi bò xaâm laêng, keû thoáng trò bò tan raõ thì lieàn maát vaên hoùa. Coøn beân Taøu vaø Vieät nhaø cai trò coù bò ñaùnh tan, thì haõy coøn daân, vaïn ñaïi chi daân ñaõ thaám nhuaàn vaên hoùa neân laïi choãi daäy caûi hoùa keû thoáng trò môùi. Coøn Vieät hôn Taøu vì laø daân gian neân thaám nhuaàn nhieàu hôn. Taøu keùm Vieät vì ñöôïc thoáng trò neân ñaõ nhieãm du muïc phaàn naøo. Coù hai daáu beân ngoaøi ñeå ño söï thoáng nhaát. Tröôùc heát laø trong nöôùc khoâng heà coù giai caáp, khoâng heà coù chuû noâ, aáy laø xeùt nhö moät ñònh cheá, vì theá cuõng khoâng coù ñaáu tranh giai caáp. Só, noâng, coâng, thöông khoâng laø giai caáp maø chæ laø söï xeáp ñaët ngheà nghieäp, ai muoán laøm ngheà naøo tuøy. Só coù theå laø noâng, laø coâng, laø thöông. Vieät Nam coù caâu "nhaát só nhì noâng, heát gaïo chaïy roâng nhaát noâng nhì só". Khoâng coù luaät phaùp naøo baét theo moät ngheà, neân khoâng laø giai caáp.
5. Thöù ñeán khoâng heà coù ñaáu tranh veà tö töôûng, khoâng coù chieán tranh toân giaùo hay yù heä (nhö nay giöõa coäng quoác) hôn 50 saéc daân thieåu soá vôùi ñuû thöù tín ngöôõng khaùc nhau maø vaãn soáng beân nhau khoâng heà coù xích mích ñoù ñaây.
Coøn söùc maïnh cuøng cöïc laø khaû naêng chæ noùi moät tieáng hay veõ moät hình maø toùm thaâu ñöôïc toaøn theå vaên hoùa. Ñieàu naøy treân theá giôùi kim coå khoâng moät neàn trieát naøo laøm noåi heát, ñöôïc voâ maát höõu, neân khoâng veõ ra ñöôïc ñoà aùn sinh ñoäng vôùi maát höõu, neân khoâng veõ ra ñöôïc ñoà aùn sinh ñoäng vôùi moái töông quan neàn taûng, chæ Vieät laø laøm ñöôïc: ñoù laø chöõ Vieät, hoaëc chöõ Troáng, hoaëc chöõ Ñaïo; chöõ naøo cuõng haøm chöùa hai chieàu. Coøn hình quaû tröùng chia ñoâi (boïc AÂu Cô quoác maãu). Sau Kinh Dòch goïi laø thaùi cöïc vieân ñoà laø löôõng nhaát tính; hai maø moät, moät maø hai. Chính neùt ñoù ñaõ laøm naûy sinh ra nhieàu ñoà aùn keùp maø sau Nho giaùo goïi laø Hoàng Phaïm, Cöûu Truø, Haø Ñoà, Laïc Thö.
6. Ñeán ñaây töï nhieân ta hoûi neáu vaên hoùa Vieät maïnh döôøng aáy, ñaõ caûi hoùa ñöôïc nhieàu ñôït vaên hoùa xaâm laêng nhö ñaõ ñöôïc chöùng toû ôû treân xuyeân qua lòch söû. Vaäy thöû hoûi lieäu roài ñaây vaên hoùa Vieät coù caûi taïo noåi vaên hoùa ngoaïi lai ñang ngöï trò trong nöôùc?
Thöa raèng nhaát ñònh seõ laøm ñöôïc. Lyù do laø vì noù chæ bò ñaøn aùp töï ngoaïi, töï noäi noù khoâng heà bò khuûng hoaûng veà cô caáu. Bôûi theá noù haõy coøn soáng maõnh lieät trong loøng daân. Toaøn daân ñang khao khaùt ñöôïc huùt thôû laïi baàu khí vaên hoùa cuûa mình. Ñang khi ñoù vaên hoùa thoáng trò ñöôïc aùp ñaët treân ñaàu daân ñaõ khoâng thaám nhuaàn daân ñöôïc chuùt naøo maø ñaõ toû ra ñang tan raõ, phaûi choáng ñôõ baèng coâng an maät vuï, voøng trong voøng ngoaøi maø cuõng khoâng xong. Traùi laïi söï suy vong ñaõ lan vaøo taän ruoät gan töùc laø nieàm tin cuûa chính nhieàu caùn boä cao caáp ñang truït gioác maïnh. Hieän xaûy ra tình traïng nhö caâu saùch Trung Dung noùi "tieåu nhaân chi ñaïo chöôùc nhieân nhi nhaät vong" ñöôøng loái cuûa tieåu nhaân môùi coi töôûng röïc rôõ nhöng ngaøy ngaøy laïi ñi vaøo tieâu vong. Ngöôïc vôùi ñöôøng loái quaân töû cuûa daân toäc: thoang thoaûng hoa nhaøi maø laïi thôm giai. Ñeán khi phaân tích thaáu trieät môùi thaáy noù coù moät cô caáu vöõng maïnh voâ cuøng. Ñoù laø ñieàm trieäu baùo tröôùc söï phuïc sinh cuûa Ñaïo Vieät.
7. Vì theá trong vieäc phuïc Vieät khi chuùng ta ñaõ laøm vieäc ñeán moät trình ñoä naøo ñoù thì seõ gaëp haäu thuaãn khaép nôi chuùng ta coù maët, vì nhaân loaïi nay ñaõ nhaän ra vaên hoùa hieän haønh haàu heát laø vaên hoùa cuûa keû thoáng trò, neân ñang chôø ñoùn neàn vaên hoùa nhaân chuû ñeå ñöôïc giaûi phoùng. Hoï seõ nhaän ra neàn vaên hoùa Vieät toäc chính laø neàn vaên hoùa cuûa nhaân toäc, cuûa vaïn ñaïi chi daân, cuûa muoân daân trong khaép vuõ hoaøn ñaâu ñaâu cuõng cuøng moät khaùt voïng nhö nhau. Nhöng ôû caùc nôi khaùc vaên hoùa daân toäc ñaõ bò boùp ngaït do vaên hoùa thoáng trò. Coøn nôi daân Vieät Nam thì tieáng daân ñaõ ñöôïc keát tinh thaønh cô caáu vöõng chaéc neân neáu ñöôïc nhaän thöùc laïi vaø truyeàn baù ñuû roäng seõ trôû neân tieáng keøn tieân phong môû maøn cho cuoäc giaûi phoùng nhaân loaïi. Ñeán luùc ñoù ta seõ khoâng coøn laø nhöõng tieáng keâu treân röøng maø seõ trôû thaønh nhöõng chieán só cho moät neàn vaên hoùa coù khaû naêng thieát laäp neàn Thaùi Hoøa ñeå bao truøm moïi hoøa hôïp, hoøa bình. Nhìn theo ñoù thì ngöôøi Vieät di taûn khoâng coøn laø nhöõng keû löu vong troâi daït maø laø nhöõng chieán só ñaõ bung ra khoûi bieân cöông nöôùc Vieät nhoû beù ñeå môû maët traän cao caû cuûa Vieät Linh kinh theá hay noùi theo xöa laø "bình thieân haï" ñeå an bang teá theá.
8. Chính trong yù ñoù taäp saùch: "Goác Reã Trieát Vieät" seõ trình baøy theá naøo laø vaên hoùa Vieät. Saùch ñöôïc minh hoïa baèng nhöõng böùc hình khaûo coå laøm cho caùc caâu noùi khoâng nhöõng ñöôïc chöùng minh caùch khaùch quan maø coøn ñöôïc minh hoïa ñaày ñuû baèng hình theå vaø ñoà aùn ñuû loaïi.
Nhaân tieän xin giôùi thieäu ñeà nghò xaây döïng moät nöôùc Vieät Nam Linh Thieâng theo neàn trieát Vieät ñoù, töùc ñaët naëng treân tinh thaàn hôn treân ñaát ñai. Nhöõng ngöôøi ñaõ öôùc ñònh vôùi nhau laøm theá thì seõ nhaát trí theo nghóa cuï theå laø cuøng theo moät saùch moät chuû ñaïo, chuû ñaïo Vieät. Laïi cuøng nhaát chí nhaát khí laø xaây ñaép lieàn baèng tích tröõ tieàn cuûa theo loái "naêng nhaët chaët bò" vôùi caâu "tích tieåu thaønh ñaïi" vaø theo caâu "vi chi giaõ taät, duïng chi giaõ thö" laøm ra tieàn thì mau maén, tieâu tieàn thì chaäm raõi, cuï theå laø chæ tieâu treân coù 77% laõïi. Laøm ra vaø quaûn lyù thì rieâng töøng nhoùm, töøng ñoaøn hoäi, nhöng tieâu ra thì theo quyeát ñònh chung. Cöù nhö theá qua naêm naøy sang naêm khaùc, heát ñôøi cha ñeán ñôøi con chaùu, chuùt, chít. Thieát nghó trong nhöõng vaán ñeà cuûa ngöôøi Vieät löu vong (nhö cöùu quoác, kieán quoác, duy trì vaên hoùa) baát kyø ñöôøng neûo naøo cuõng phaûi khôûi ñaàu baèng nhöõng böôùc töï cöôøng töï löïc: töï mình laøm ra. Vaäy Vieät Linh laø moät böôùc töï löïc töï cöôøng hôn bao giôø heát, baûo ñaûm thaønh coâng hôn heát. Mong hoàn thieâng tieân toå linh öùng cho nhieàu ngöôøi ñi theo con ñöôøng ñoù thì taát nhieân Vieät Nam seõ trôû neân linh thieâng linh nghieäm vaø seõ tröôøng toàn maõi trong trôøi ñaát.
Rev. Löông Kim Ñònh
(Toùm taét ít tö töôûng
trong cuoäc noùi chuyeän vôùi caùc cuï cao nieân
vuøng Washington D.C., ngaøy moàng 7 thaùng 5 naêm 1988)