Nhaân Thoaïi
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Huyeàn thoaïi laø moät nguoàn suoái ñöa ta ñeán Minh Trieát, ñeán nhöõng ñôït saâu xa hôn veà nhaân caùch con ngöôøi. Saâu xa hôn caû thì khoâng gì baèng nhaân thoaïi. Nhaân thoaïi cuõng laø huyeàn thoaïi, nhöng khi ngöôøi laøm chuû thì goïi laø nhaân thoaïi; traùi laïi neáu thaàn laøm chuû laø thaàn thoaïi. Khi Promethee aên troäm löûa bò baét thì bò ñoùng ñanh treân nuùi Caucase, ñoù laø thaàn thoaïi. Coøn khi Mô Sao cuõng aên caép löûa maët trôøi ñöa xuoáng söôûi aám cho nhaân daân maø khoâng heà haán chi heát, ñoù laø nhaân thoaïi. Döõ hôn nöõa laø Ñam Sang coù laàn leân toùm coå trôøi baét phaûi thaû thoùc gioáng xuoáng cho daân laøm raãy, thì ñoù laø nhaân thoaïi töùc con ngöôøi laøm chuû tình theá.
Nhaân thoaïi laãy löøng hôn heát treân traàn gian naøy thì khoâng truyeän naøo daùm tranh vôùi Baøn Coå:
"Hoãn mang chi sô
Vò phaân thieân ñòa.
Baøn Coå thuû xuaát.
Thuûy phaùn aâm döông".
2. Lôùn lao vaø töï löïc töï cöôøng ñeán theá laø cuøng toät: xuaát hieän tröôùc caû trôøi cuøng ñaát. Baøn Coå tröôùc roài môùi ñeán löôït trôøi ñaát sau. Ra tröôùc laø tuyeät ñöôïc caùi naïn "ma cuõ baét naït ma môùi", neân sau trong vaên hoùa Vieät khoâng heà xaûy ra caùi naïn bò trôøi ñaát baét naït: töùc khoâng duy thieân, ñònh meänh, maø cuõng khoâng duy vaät söû quan: haï taàng kinh teá chæ huy thöôïng taàng, nghóa laø cuûa caûi ñöôïc troïng hôn con ngöôøi ñeán ñoä chia ngöôøi ra giai caáp theo taøi saûn: coù cuûa laø chuû, khoâng coù cuûa laø noâ. Nöôùc thì goïi laø coäng saûn, hay tö baûn töùc con ngöôøi khoâng ñöôïc duøng laøm neàn taûng. Vaäy laø vong thaân. Ñoù laø nhöõng caùi seïo cuûa vuï bò thaàn thoaïi aên hieáp.
Bò aên hieáp nhö vaäy neân taâm thöùc con ngöôøikhoâng sao vöôn leân ñöôïc ñôït an haønh ñeå coù trieát lyù An Vi, maø cöù leït beït ôû ñôït cöôõng haønh: laøm vì sôï trôøi ñaùnh thaùnh vaät, "sôï thaàn caây ña, ma caây gaïo, cuù caùo caây boà ñeà". Coá vöôn leân cuõng chæ tôùi ñôït lôïi haønh töùc ñoäng löïc caùc vieäc laøm luoân luoân laø quyeàn vôùi lôïi: coù ñöôïc lôïi môùi laøm. Noùi theo trieát laø coøn leä thuoäc vaøo ñòa goïi laø "ñòa lôïi". Trieát hoïc lyù nieäm cuõng goïi laø yù heä hoaøn toaøn ôû trong ñôït lôïi haønh naøy, khoâng sao vöôn leân ñôït an haønh: thaáy ñaùng laøm laø laøm, nhö Thaùnh Gioùng ñöôïc nhaän laøm quan thaày trieát lyù An Vi cuûa An Vieät, khi ñaùnh ñuoåi quaân xaâm laêng xong thì ngaøi khoâng veà trieàu lónh boång loäc maø leân thaúng nuùi Soùc Sôn ôû mieàn An Vieät ñeå hoùa.
3. An Vi laø neàn trieát caên cöù treân an haønh thaáy vieäc ñaùng laøm laø laøm, laøm taän tình taän löïc ñeå khoâng tieâu phí sinh löïc vaøo söï lo laéng veà thaát ñaéc, neân "thaéng khoâng kieâu baïi khoâng naûn" vieäc baát thaønh thì gaây ngay coâng cuoäc khaùc. Tuïc ngöõ noùi: "Ñaém ñoø tieän theå röûa troân". Tan nhaø maát nöôùc phaûi löu vong ö? Thì nhaân tieän laáy maáy caùi baèng kyõ sö, baùc só, luaät sö. Anh em An Vieät thì hoâ nhau xaây döïng moät nöôùc Vieät Nam khaùc, linh thieâng hôn, môû roäng khaép vuõ hoaøn. Eo ôi gì maø mô döõ vaäy hôû boà? AÁy vì boïn toâi laø con chaùu Baøn Coå, Nöõ Oa, toaøn mô nhöõng vieäc coù taàm voùc vuõ truï vaäy ñoù. Baøn Coå lôùn sô sô moãi ngaøy coù 9 daëm (söùc lôùn ñuoåi gaàn kòp xe löûa xaõ hoäi chuû nghóa). Ñoù laø huyeàn söû ñeå chæ thò söùc ñi leân cuûa Baøn Coå treân ñöôøng linh thieâng. ÔÛ nhöõng vaên hoùa thaàn thoaïi thì tinh anh phaùt tieát heát ra ngoaøi, theå hieän vaøo nhöõng caùi khoång loà nhö Ziggurat, Kim Töï Thaùp, Borobodour... Coøn ôû nhaân thoaïi thì söùc taêng tröôûng ruùt vaøo tinh thaàn goïi laø Ñaïi Ngaõ Taâm Linh ñöôïc kích thöôùc hoang ñöôøng cuûa Baøn Coå phaùc hoïa taàm voùc. Ñöôøng leân linh thieâng coù 5 ñôït:
(1) Thaáp nhaát saùt con vaät thì ngöôøi aên thòt ngöôøi.
(2) Leân moät ñôït nöõa thì ngöôøi haø hieáp ngöôøi.
(3) Leân ñôït nöõa thì ngöôøi chia cuûa ñeàu nhau (bình saûn).
(4) Cao hôn nöõa thì san seû (coâng ñöùc, vieäc nghóa).
(5) Leân ñeán choùt ñænh thì taâm linh: "taám thaân ngoaïi vaät laø tieân trong ñôøi".
Nhaân loaïi ñang quanh quaån ôû ñôït haø hieáp nhau hoaëc baèng cheá ñoä noâ leä, hoaëc baèng ñeá quoác ñoäc taøi. Taïi sao vaäy? Vì chöa truùt heát traêng troái cuûa thaàn thoaïi neân khoâng caát mình leân ñöôïc tôùi ñôït an haønh maø chæ luaån quaån ôû döôùi ñôït lôïi haønh hay cöôõng haønh.
4. Thi só trieát gia Emerson cho caâu noùi "thieân lyù taïi nhaân taâm" laø moät cuoäc maëc khaûi lôùn lao nhaát, ôn ích cho nhaân loaïi hôn caû, noù laøm cho con ngöôøi baét ñaàu töï cöôøng töï löïc, daùm ñoùn nhaän traùch nhieäm tröôùc trôøi cuøng ñaát. Ñoù laø taàng taâm thöùc maø nho giaùo goïi laø "Tam Taøi" ñaët con ngöôøi ngang haøng vôùi trôøi cuøng ñaát. Neáu trôøi laø vua, ñaát laø vua thì ngöôøi cuõng laø vua. James Legge laø ngöôøi dòch toaøn boä Töù Thö Nguõ Kinh khi vieát ñeán choã naøy oâng ñaõ chöûi toaùng leân raèng laø cha tieân sö chuùng maøy kieâu ngaïo, doà daïi ñeán theá laø cuøng: daùm ñaët mình ngang haøng vôùi trôøi cuøng ñaát. Ñieân thaät. OÂng ñaâu coù ngôø raèng chính quan nieäm Tam Taøi ñaõ giuùp con ngöôøi Vieät nho tieán maïnh leân ba böôùc sau cuøng laø chia ñeàu, san seû vaø taâm linh, coøn nhöõng nôi thieáu thuyeát Tam Taøi thì cöù bì boõm maõi ôû hai caáp döôùi, neân laäp heát ñeá quoác noï ñeán ñeá quoác kia ñeå noâ leä hoùa con ngöôøi. James Legge chöa bieát mình laø laïc haäu vì oâng bò tieâm nhieãm bôûi yù nieäm Thöôïng Ñeá cuûa Aristotle ngöï maõi taép tít treân taàng trôøi thöù 9 laän, nghóa laø coøn xa laém oâng môùi khaùm phaù ra trôøi ôû ngay trong taâm con ngöôøi, neân oâng chæ bieát coù thieâng lieâng ngoaïi khôûi chöù khoâng bieát ñeán taâm linh noäi khôûi. Vì theá maø vaên minh goác Hi Laïp duø coù tieán boä cao ñeán ñaâu cuõng khoâng laäp noåi tình huynh ñeä phoå bieán hay haøn gaén ñöôïc nhaùt cheû ñoâi luoân luoân dæ maùu vaãn chia reõ loaøi ngöôøi ra beân chuû beân noâ, roài nay beân voâ saûn, beân höõu saûn (hay voâ thaàn höõu thaàn cuõng vaäy) do ñoù baát löïc khoâng ngaên noåi hai cuoäc theá chieán hoaøn caàu. Ñoù laø taïi thieáu nhaân thoaïi! Chæ coù thaàn thoaïi. Chung qui laø taïi caùi hoïc duy lyù khoâng bieát ñöôøng môû sang taâm linh neân thieáu nhöõng caùi nhìn treân caáp vuõ truï...
5. Beân Vieät nho ñoâi khi cuõng gaëp tai hoïa duy lyù ñoù thöôøng töø phía taây baéc truyeàn sang neân ñöôïc keå laïi baèng chuyeän Thaàn Chuùc Dong coi löûa phía Ñoâng Nam ñuoåi Coäng Coâng, noù giaän quaù huùc ñaàu vaøo "nuùi khoâng troøn" laøm cho trôøi suït xuoáng phía taây baéc, ñaát khoâng ñuû ôû phía ñoâng nam, xaûy ra thaùo thöù trong vuõ truï.
Laøm theá naøo baây giôø? Laïi moät nhaân thoaïi laãy löøng khaùc ñöa ra giaûi phaùp cöùu nguy ñoù laø trang söû oai huøng cuûa Nöõ Oa Thaùi Maãu: vöøa hay tin Ngöôøi lieàn naáu ngay moät noài boäng ñaù nguõ haønh roài khoâng ñôïi phi thuyeàn con thoi maø ñích thaân ñoäi ngay leân trôøi vaù laïi maûnh trôøi gioät.
Nhaân thoaïi naøy cuõng nhö bao nhaân thoaïi khaùc caû 25 theá kyû nho khoâng hieåu yù nghóa neân boû qua hoaëc keå laïi lung tung, thí duï truyeän Coäng Coâng ñaët sau vuï ñoäi ñaù vaù trôøi laøm maát heát yù nghóa, roài giaûi nghóa kieåu ñòa hình laø trôøi khoâng che ñuû phía taây baéc neân nöôùc ñoå xuoáng thaønh ra caùc soâng chaûy veà phía Ñoâng Nam laøm suït ñaát... (thieân baát tuùc taây baéc, ñòa baát maõn ñoâng nam). Ñoù chæ laø söï giaûi nghóa haïn heïp do lyù trí suy ra chöù huyeàn thoaïi phaùt xuaát töø tieàm thöùc coäng thoâng ñeå chuyeân chôû nhöõng chaân lyù cao caû coù tính caùch phoå bieán chöù ñôøi naøo ñi noùi veà ñòa hình ñòa vaät theá ñaâu.
6. Ñaây laø yù nghóa thöïc söï. Coäng Coâng laø caùi khuynh höôùng laøm ñeïp laïi nhöõng caùi voán lôùn lao kieåu caùi hoïc duy trí, caùi hoïc chæ lo thaønh coâng (ngöôøi xöa goïi ñoù laø cung coâng) maø khoâng lo ñeán thaønh nhaân khieán caùi hoïc thieân veà beân höõu, beân duy vaät maø khoâng coøn chi cho beân Voâ, khoâng coøn laø caùi hoïc chu tri toaøn dieän goàm caû Höõu vaø Voâ. Noùi baèng soá nguõ haønh thì ñoù laø caùi hoïc soá 4 ôû phía taây hay soá 1 ôû phía baéc (xem laïi ñoà aùn nguõ haønh kyõ cho deã hieåu truyeän Nöõ Oa). Laøm theá naøo ñeå chöøa laïi? Thöa ñoái vôùi caùi hoïc quaù chuù yù ñeán söï bieát nhieàu maø khoâng chuù yù ñeán hieåu saâu thì phaûi theâm nhöõng caùi tinh luyeän tình caûm con ngöôøi nhö thi, thô, leã, nhaïc... Chính nhöõng caùi khoâng saûn xuaát ñoù môùi naâng taâm hoàn con ngöôøi leân, giaûi thoaùt noù ra khoûi nhöõng caùi beù nhoû ñeå môû chaân trôøi vaøo coõi taâm tình man maùc, ñeå thoaùt ra khoûi naïn tham lam quaù ñoä: vô veùt vaøo cho nhieàu, gaây neân naïn cheânh leäch taøi saûn, laøm xaùo troän xaõ hoäi. taâm linh laø caùi gì bao la nhö vuõ ttruï, coù tính caùch thoáng nhaát; con ngöôøi phaûi ñöôïc huùt thôû trong moâi sinh roäng môû ñoù môùi bôùt ñöôïc tham taøn, môùi trôû neân thanh thoaùt. Traùi laïi caùi hoïc lyù trí cheû beùt söï vaät ra beù nhoû laøm cho caùi nhìn caøng ngaøy caøng trôû leân eo heïp, khoâng cho thaáy ñöôïc Ñaïi Ngaõ meânh moâng nhö vuõ truï. Laøm theá naøo ñeå ñaït taâm linh? Thöa haõy ñi moät ñöôøng "taû nhaäm" haõy quay veà vôùi noäi taâm trung cung. Ñaáy goïi laø Nöõ Oa theo caâu "Nöõ noäi Nam ngoaïi". Oa laø oa tröõ taøng chöùa muoân haïnh phuùc neân thieáu taâm linh laø thieáu heát caû. Ñoù! truyeän Nöõ Oa laø theá. Ñoù laø caùi chieàu Voâ bieân maø con ngöôøi phaûi hoäi nhaäp, hoäi nhaäp baèng thieàn, hoaëc baèng thi, thô, leã nhaïc hay baèng caùc vieäc thieän.
7. Ñoù laø yù nghóa vaù trôøi cuûa Nöõ Oa noùi leân taùc ñoäng maïnh cuûa Nguyeân lyù Meï laøm cho con ngöôøi heát queø quaët vì coù caû hai beân neân coù theå töï löïc töï cöôøng khoâng ñeå cho caùi gì beân ngoaøi sai söûa nöõa. Tuïc ngöõ Vieät noùi:
"Coøn meï aên côm vôùi caù.
Maát meï lieám laù gaëm xöông".
Vaên hoùa ñaùnh maát nguyeân lyù meï chæ coøn coù ñöôøng gaëm xöông khoâ thieáu chaát nuoâi döôõng.
8. Vieät Nam coù moät taäp saùch nhoû goïi laø "Lónh Nam Trích Quaùi" chöùa ñeán 15 truyeän nhaân thoaïi lieân tuïc chöùng toû Vieät Nam laø caùi loø saûn xuaát ra caùc nhaân thoaïi maø môû ñaàu laø Baûn Coå. trong baøi 1 toâi ñaõ keå truyeän caùi boïc traêm tröùng cuûa AÂu Cô quoác maãu vaø chæ toû tính caùch vuõ truï cuûa noù. Ñaây toâi xin noùi theâm raèng taàm voùc truyeän ñoù coøn lôùn hôn caû truyeän Nöõ Oa Thaùi Maãu. Vì ñaây laø ñeû ra caû caùi tröùng chöùa toaøn nhöõng tay choïc trôøi khuaáy ñaát hoaëc xeáp ñaët trôøi ñaát nhö ta xeáp saùch vôû vaäy ñoù, nhö truyeän vua Tieát Lieäu sau ñaây. Vua Huøng Vöông thöù 3 muoán truyeàn ngoâi cho con. Ñeå choïn ra ngöôøi taøi ñöùc vua höùa seõ truyeàn ngoâi cho con naøo laøm ñöôïc moùn aên ngon nhaát. Caùc con lieàn ñi khaép nôi tìm cuûa ngon vaät laï. Rieâng Lang Lieâu nhaø ngheøo khoâng bieát laøm chi. May thay ñeâm ñeán thaàn hieän ra baûo haõy laáy gaïo laøm baùnh vuoâng chæ ñaát vaø moät baùnh troøn chæ trôøi. Lang Lieâu vaâng theo ñöôïc vua cha chaám ñaäu vaø ñaët cho teân töï laø "Tieát Lieäu" vöøa coù nghóa laø do lieäu caùch tieát kieäm, vöøa coù nghóa cao sieâu laø bieát lo lieäu theo tieát nhòp uyeân nguyeân trôøi ñaát. Noùi theo trieát ñaây laø vaán ñeà nan giaûi ôû taïi hoäi nhaäp vuoâng vaøo troøn töùc laø khoù nhö baét veõ hình vuoâng khoâng goùc hay veõ voøng troøn coù goùc. Trieát hoïc lyù nieäm ñaõ hí hoaùy suoát 25 theá kyû qua maø khoâng sao hieän thöïc ñöôïc. Theá maø Tieát Lieäu ñaõ laøm xong lieàn coøn dieãn ra baèng soá nöõa laø 4-5 töùc laø taâm linh (soá 5) phaûi troäi hôn ñaát: soá 4. Noùi thaúng laø "ñöùc giaû baûn daõ, taøi giaû maët daõ". Haõy noùi boùng theo kieåu daân gian laø "Meï troøn con vuoâng" hoaëc noùi kieåu khaùc: phaûi laáy taâm truøm caûnh, ñöøng ñeå caûnh truøm taâm.
9. Lyù trí chæ saûn ra ñöôïc coù yù nieäm cöùng ñô thì laøm sao coäng vuoâng vôùi troøn ñöôïc. YÙ nieäm vuoâng thì ñôøi ñôøi laø vuoâng. YÙ nieäm troøn ñôøi ñôøi laø troøn. Muoán coäng vuoâng troøn phaûi theâm phaàn taâm tình laø caùi raát uyeån chuyeån.
"Yeâu nhau cau saùu boå ba,
Gheùt nhau cau saâu boå ra laøm möôøi".
Saùu coù theå laø ba laø möôøi, thì chæ coù taâm tình môùi laøm ñöôïc chöù lyù trí thì khoâng. Lyù trí chæ coù giao dòch vôùi söï vaät höõu hình, chöù khoâng vôùi voâ hình. Noùi theo taâm lyù laø chæ coù logic yù thöùc maø khoâng coù phaàn illogic, voâ thöùc, maø chính ôû taàng voâ thöùc naøy môùi xoùa ñöôïc bôø coõi baét goùc ñeå cho pheùp vuoâng troøn hoäi nhaäp. Trong truyeän noùi Lang Lieâu boû nheï phaàn suy luaän ñeå cho tieáng noùi taâm linh traøn leân ñöôïc chæ thò baèng thaàn hieän ra ban ñeâm. Ban ñeâm chæ phaàn tieàm thöùc thöôøng chæ ra phöông theá höõu hieäu, nhöng chæ noùi khi lyù trí khoâng coøn oàn aøo, phaûi laøm nhö Kinh Dòch noùi "voâ tö daõ, voâ vi daõ tòch nhieân baát ñoäng caûm nhi toaïi thoâng thieân haï chi coâ" khoâng suy tö, khoâng laøm caùi gì nhaân vi giaû taïo, khoâng xaùo ñoäng thì ñoät nhieân caûm ñöôïc saâu xa, thoâng suoát ñöôïc caùc lyù trong trôøi ñaát. Ñaây laø luùc xaûy ra vuï "nhaát Lyù minh, vaïn lyù thoâng" vaø lieàn ñaït Minh Trieát, laø bieát lo lieäu moïi vieäc nhö Tam Coâng "luaän ñaïo, kinh bang, nhieáp lyù". Noùi kieåu trieát laø lieäu cho hai ñaàu thaùi cöïc ñi ñoâi, caû phaàn Höõu laãn phaàn Voâ (voâ cuõng goïi laø Taâm). Chính phaàn Voâ naøy ñem laïi cho caùc truyeän nhaân thoaïi chieàu kích vuõ truï voâ bieân phoå bieán. Vaên minh nay bò khuûng hoaûng vì chæ coù hieän höõu, thieáu chaát voâ bieân. Caàn moät Tieát Lieäu xuaát hieän môùi cöùu vaõn ñöôïc tình traïng.