Töôïng YÙ Hình Roàng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
(rieâng taëng ngöôøi tuoåi roàng)
Töø voâ thöùc nhieàu ñôøi ñeå laïi, ngöôøi Vieät ñaõ chaáp nhaän hình töôïng moät Linh vaät mang teân Roàng ñöùng ñaàu trong töù Linh: Long-Laân-Qui-Phuïng. Theo truyeàn thoáng mang caùi ñaàu u naàn quaùi dò khoâng gioáng haún moät con thuù naøo trong thöïc teá, vôùi maét loài, muõi laân, söøng nai uoán cong ra phía tröôùc vaø nhaùnh loäc chæ môùi luù ra moät tí, coå raén, mình saáu, vaûy caù, chaân Phöôïng hoaøng, thöôøng coù ba ngoùn tröôùc vaø moät ngoùn sau vôùi vuoát cong beùn nhoïn. Caëp raâu meùp thoaùt ra töø haøm treân bung ra daøi, uoán khuùc nhö caëp raén nhoû. Caøi bôøm sau gaùy tuoân ra nhieàu ñôït, nhöõng vi, ngaïnh, kyø töø beân meùp, döôùi coå hoïng cuoàn cuoän boác leân, löôïn nhòp nhaøng veà ñaøng tröôùc, hoaëc töø nôi khuyû chaân, treân soáng löng löôùt nheï veà ñaøng sau nhö moät laù côø ñuoâi nheo ñang reo vôùi gioù. Nhöõng ñöôøng neùt sinh ñoäng uoán löôïn dòu daøng ñi töø to ñeán nhoû, toaøn theå phaäp nhö moät taøu laù phaát phô trong côn gioù hay nhö nhöõng ngoïn löûa boác leân phöøng phöïc vaø luoân luoân taïo thaønh moät nhòp ñieäu töông ñoàng vôùi thaân roàng troøn tròa uoán löôïn nhieàu khuùc vaø nhoû daàn ñeàu veà phía döôùi cuoän xoaén oác laïi.
Khôûi töø huyeàn thoaïi laäp quoác "Con Roàng, Chaùu Tieân", Roàng ñaõ hieän dieän khaép nôi trong tö töôûng vaø vaên hoùa Vieät: OÂng baø ta ñaõ ñaët teân cho soâng (Cöûu Long), cho nuùi (Long Ñoäi Sôn, Böûu Long), cho ñeán teân ñaát Thanh Long vöøa taïo nieàm haïnh phuùc cho ñaát döông cô vöøa gieo nieàm an laïc cho choán aâm phaàn vaø moä taùng ngay ñuùng Long maïch coøn taïo vöông nghieäp cho nhieàu theá heä con chaùu ñôøi sau. Töø choán cung son ñieän ngoïc, qua caùc mieáu maïo, ñeàn chuøa vaø veà sau naøy coøn vaøo ñeán taän nhaø cöûa daân gian, ñaâu ñaâu cuõng thaáy töôïng yù hình Roàng chaïm troå treân coät keøo, ñoøn tay, xaø nhaø, ôû ñaàu hoài, treân soáng noùc... Töø döôùi chaân baøn, ñaàu tay gheá, treân thaønh giöôøng, noùc tuû, maët bình phong, khaùm thôø, qua caùc vaûi luïa theâu Roàng, ñeán caùc ñoà coå ngoaïn, ñoà söù veõ Roàng vaø ñaëc bieät laø nhöõng caây caûnh ñöôïc uoán söûa caét xeùn thaønh hình Song Long hoaëc Hoùa Long. Hình töôïng Roàng ñaõ khoaùc leân mình nhieàu yù nghóa sieâu nhieân gaén chaët vôùi tín ngöôõng daân gian.
Tuy ñeán nay, Roàng khoâng coøn ñöôïc thôø phöôïng theo hình töôïng vaät Toå nhö vaøo thôøi döïng nöôùc nöõa, nhöng nhieàu ngöôøi Vieät vaãn tin Roàng laø vua caùc loaøi thuûy toäc, thöôøng ngöï ôû Long cung döôùi soâng daøi bieån roäng vaø coù quyeàn naêng goïi maây, laøm möa gioù treân muøa maøng thôøi tieát.
Xöa kia, Roàng coøn laø bieåu töôïng cuûa nhaø vua; quan quaân, daân chuùng khoâng theå noùi thaúng ñeán con ngöôøi nhaø vua maø goïi laø mình Roàng, maët Roàng, Long theå, Long nhan, vaø nôi vua truù nguï laø ñieän Roàng, giöôøng vua naèm laø Long saøng, xe vua ñi laø Long xa. Vua seõ ngöï ñeán theàm Roàng, beä Roàng, ngoài treân ngai Roàng ñeå baøn ñònh vieäc trò quoác an daân vôùi baù quan ñang chaàu haàu nôi saân Roàng, vaên quan voõ töôùng ñöùng hai beân tröôùc hai haøng coät chaïm noåi hình Roàng uoán khuùc quaán quanh coät, sôn son thieáp vaøng cöïc kyø traùng leä. Noùi chung, töôïng yù hình Roàng thuôû ñoù coøn thuoäc ñoäc quyeàn xöû duïng cuûa nhaø vua trong vieäc trang trí caùc cung ñieän hay chaïm khaéc treân caùc vaät duïng. Caùc nhaø daân giaû, cho ñeán dinh thöï caùc thöôïng quan, ngay caû caùc vöông phuû hoaøng thaân quoác thích vaø caû caùc chuøa ñeàn mieáu maïo maø khoâng do vua saùng laäp hay ñöôïc choïn laøm nôi vua chuùa lui veà aån tu ñeàu khoâng daùm chaïm veõ hình Roàng. Ñeå traùnh phaïm luaät vua pheùp nöôùc, hoï ñaõ kheùo leùo choïn hình con giao, con cuø laø nhöõng loaïi roàng nhoû khoâng chaân, khoâng söøng nhö theå loaïi raén hoùa roàng, loaïi cuø con khoâng raâu, khoâng ngaïnh, khoâng bôøm, thöôøng ñöôïc chaïm khaéc treân caùc xaø nhaø neân ñöôïc goïi laø xaø cuø, treân goái töïa baèng goã hay nôi ñaàu thaønh ngai töïa tay treân ngai thôø caùc nöõ thaàn.
Theâm moät caùch xöû duïng töôïng yù hình Roàng maø khoâng lo phaïm pheùp vua laø hình thöùc "Hoùa Long" vôùi thieân hình vaïn traïng, töø nhöõng song cöûa chaïm hoài vaên hoùa long, nhöõng khung reøm goã chaïm loâng nhöõng daây hoa laù hoùa long, nhöõng böùc lieân ñaèng khaéc hình vaàng maây hoùa roàng, nhöõng taám hoaønh taám tröôùng khaûm hình cuùc, maãu ñôn vaø caû Phaät thuû hoùa long, nhöõng böùc phuø ñieâu chaïm troå töôïng yù mai, tuøng hoùa long cho ñeán nhöõng coät truùc hoùa long, nhöõng buïi kieång "song long".
(Baøi "Töôïng YÙ Hình Roàng" cuûa Traàn Phong Löu, in trong baùo Ñoäc Laäp soá 2/1988)