Daãn Nhaäp Veà Vaên Hoùa Vieät Nam
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Vaên hoùa Vieät Nam cho tôùi nay thöôøng bò coi nhö caùi gì khoâng ñaùng keå, nhöng neáu nghieân cöùu thaáu trieät seõ thaáy noù laø moät trung taâm vaên hoùa khoâng nhöõng cao sieâu vaø thöïc tieãn cuûa Ñoâng AÙ maø coøn kieâm luoân caû Thaùi Bình Döông aên sang taän Myõ Chaâu töï Alaska qua Vencouver xuyeân qua Mexico (Astec, Maya) cho tôùi Peru. Veà phía taây bao AÁn Ñoä vaø xem ra caû Sumer roài töø ñoù ñi vaøo Ai Caäp vaø AÂu Chaâu. Cuoái cuøng vôùi Taøu hay Khoång Giaùo thì quaù roõ raøng, nhöng khoâng ai ngôø ñeán lieân heä töø Vieät tôùi nho ñoù. Chính vì söï thieáu soùt naøy maø cho tôùi nay caùc hoïc giaû veà nho caû Taøu laãn Taây AÂu chöa sao döïng neân ñöôïc moät neàn chuû ñaïo ñeå ñaùp öùng cho lôøi ñeà nghò cuûa hoäi nghò Trieát ôû Honolulu 1949 tính ñöa Khoång Trieát ra laøm nhaïc tröôûng ñeå höôùng daãn cuoäc thoáng nhaát hoøa aâm giöõa Ñoâng Taây kim coå.
Tình traïng beá taéc ñoù moät phaàn taïi caùc hoïc giaû coøn giam mình trong bieân giôùi nöôùc Taøu, laáy töø ñôøi Taàn Haùn maø gaùn cho nhöõng thôøi ñaàu: ít ai nhaän thöùc raèng Taøu môùi manh nha töø toäc Thöông quaõng theá kyû 15 tröôùc taây lòch. Ñang khi nho ñaõ thaønh laäp xong ít ra töø vaøi ba ngaøn naêm tröôùc ôû Vieät toäc. Taøu cuõng laø mieâu dueä cuûa Vieät toäc nhöng xeùt nhö daân toäc thì chæ laøm chuû nho ôû ñôït vaên minh töùc nho ñaõ thaønh töïu ñaày ñuû chöù khoâng trong giai ñoaïn vaên hoùa duøng nhieàu bieåu töôïng vaø huyeàn thoaïi, chöa haún thaønh vaên, nhöng laïi giaøu khaû naêng saùng taïo.
2. Vì theá muoán hieåu nho thaáu ñaùo, hieåu ñeán ñoä coù theå ruùt ra töø ñoù nhöõng nguyeân lyù hôïp thôøi ñeå döïng neân moät neàn trieát môùi, moät ñaïo soáng khaû dó chæ daãn ñôøi soáng hieän ñaïi, thì phaûi tìm hieåu nho ôû ñôït ñaàu maø toâi goïi laø Vieät nho. Xin nhaéc laïi chöõ Vieät ñaây coù 3 nghóa, moät nghóa chính noåi baät vaø chi phoái toaøn boä vaên hoùa laø sieâu vieät, coøn hai nghóa sau chæ laø tuøy thì moät laø Vieät Nam, hai laø Vieät toäc laø teân ñaïi chuûng. Chöõ Vieät naøy coù laâu tröôùc caû chöõ Baùch Vieät gaëp thaáy ôû saùch Coå Taøu nhö Kinh Thö, Ngoâi Vieät Xuaân Thu... Hieän ngöôøi ta coøn tìm ñöôïc moät di vaät quen goïi laø phuû Vieät hay caây Vieät ñaëc bieät ôû choã coù khaéc hình ñuû ñeå bieåu loä caên tính neàn vaên hoùa Vieät caùch raát vieät nghóa laø caùch saâu xa ñaày ñuû. Theo hình veõ trong ñoù thì coù theå taû ngöôøi Coå Vieät laø "daân coù caùnh vaø öa duøng soá 5". Hai ñieåm naøy vöøa laø daáu ñeå nhaän dieän ngöôøi Coå Vieät, ñoàng thôøi cuõng laø daáu chæ ñöôøng cho bieát tinh hoa vaên hoùa Vieät ôû ñaâu, noù seõ giuùp hieåu ñöôïc maáy ñieåm maø caùc nhaø khaûo cöùu töø tröôùc tôùi nay vaãn cho laø "bí nhieäm" nhö:
1. Hai gaïch Baéc Sôn.
2. Daáu Ñoâng Sôn.
3. Vaên Thao thieát.
4. Qui cuû...
3. Ñieàu laøm cho vaên hoùa Vieät bò queân laø taïi noù ñaõ theå hieän ñuùng yù nghóa caùi teân cuûa noù laø Vieät theo nghóa sieâu vieät. Vì vaäy tinh hoa cuûa noù chæ tìm ra ñöôïc ôû choã sieâu vieät chöù khoâng trong nhöõng di vaät thuø luø hay nhöõng ngheä thuaät ñoà soä, ôû ñaây phaûi tìm trong daêm ba bieåu töôïng thí duï "coù caùnh" vaøi ba "löôïc ñoà baèng soá ñoä" roài phaûi töï ñoù suy luaän ra kieåu trieát sieâu hình, cô caáu, uyeân taâm v.v... chöù chæ ñi theo kieåu khaûo coå: rìu coù vai vôùi rìu chöõ nhaät, roài ño soï, ño xöông, ñaàu troøn vôùi ñaàu daøi... thì khoâng theå naøo thaáu tôùi coát tuûy cuûa neàn vaên hoùa naøy ñöôïc. May thay haàu heát caùc hoïc giaû nay ñaõ theo loái oâng Groslier boû ñöôøng loái vuï maét ñoù. Loái vuï maét khieán ngöôøi ta khoâng tìm ñöôïc nhöõng caùi teá vi sieâu hình.
Coù nhieàu hoïc giaû ñaõ ñònh nghóa vaên hoùa Vieät laø vaên hoùa bieåu töôïng (embleùmatique). Chöõ naøy theo nguyeân nghóa thì khoâng nhöõng bieåu thò, maø coøn laø hieän thöïc. Trong loaït baøi naøy toâi seõ thöû ñi theo loái ñoù vaø xin noùi laïi laø embleme khoâng coù tính caùch bieåu thò trang trí maëc daàu coù raát nhieàu hình, nhöng caùc hình ñoù phaûi laø nhöõng baøn nhuùn khaùc nhau ñeå sieâu leân, ñeå vöôn tôùi thöïc theå u linh khoâng hieän hình. Coù theå keå ra ñeán 5 loaïi bieåu töôïng hay ñoà aùn nhö sau:
1. Tieân Roàng.
2. CaâyVieät.
3. Saùch Öôùc.
4. Gaäy Thaàn.
5. Troáng Ñoàng.
Chuùng toâi goïi laø loaïi vì moãi loaïi moãi taàng bao goàm nhieàu töôïng hình nhö seõ xem sau.
4. Vì theá ñaây khoâng laø nhöõng trang coå söû hay khaûo cöùu chæ ñoïc cho bieát nhö nhöõng kyû nieäm maø laø nhöõng giaù trò caàn ñöôïc phuïc hoaït. Ñaây khoâng laø söû kyù ñeå ñi tìm nhöõng nieân kyû hay nhöõng ñòa danh ñích xaùc, nhöng laø nhöõng trang huyeàn söû maø giaù trò cuûa noù laø khôi leân nhöõng yù nieäm, nhöõng caûm xuùc, caøng gôïi leân nhöõng yù nieäm, nhöõng caûm xuùc, caøng gôïi leân caùch thaám thía noàng nhieät thì caøng coù giaù trò. Vì noù seõ giuùp vaøo vieäc quang phuïc laïi ñöôïc moät ñaïo soáng ñaõ toû ra raát höõu hieäu vì ñaõ tröôøng toàn suoát thôøi gian daøi daèng daëc quen goïi laø boán ngaøn naêm vaên hieán maø söï thöïc coù theå laø vaøi ba chuïc ngaøn naêm vì nhöõng aán tích ñaàu tieân nhö mang caùnh chim, thôø toå tieân, kính meán meï ñaõ gaëp thaáy töø vaên hoùa Hoøa Bình, maø Hoøa Bình quaõng muoän nhaát cuõng laø 12 ngaøn naêm, coøn sôùm thì phaûi töø 50 ngaøn naêm. Caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng phaûi coù töø vaøi ba traêm naêm trôû leân môùi ñuû cho moät yù löïc laéng ñoïng thaønh bieåu töôïng roài bieåu töôïng thaønh ñoà aùn (diagrams). Vaäy maø vaên hoùa Vieät ñaõ ñeå laïi ñeán 5 taàng ñoà aùn vôùi nhöõng hình thaùi cöïc phong phuù, maø vaãn lieân keát vôùi nhau caùch cô theå, neân toâi cho laø 5 taàng phaùt trieån cuûa moät thöïc theå. Ñaây laø nhöõng aán tích heát söùc cao ñeïp phaûi ñöôïc goïi laø baáy nhieâu laâu ñaøi cuûa moät neàn vaên hoùa coå kính nhaát cuûa loaøi ngöôøi ñaõ moät thôøi lan roäng khaép hoaøn vuõ.
Vôùi ngöôøi Vieät löu vong ñang bô vô tröôùc 12 beán nöôùc, vôùi taát caû con ngöôøi hieän ñaïi ñang ñoùi khaùt tinh thaàn vì nhöõng nieàm tin cuõ ñoùng hoäp ñaõ quaù haïn, ñaõ caïn heát chaát döôõng nuoâi... taát caû ñang caàn moät baûn ñoà linh thieâng vôùi moät ñoái töôïng phuïng söï. Vaäy söï tìm hieåu vaên hoùa Vieät taïo nhieàu cô may giuùp ta tìm thaáy ñöôïc hai ñieàu ñoù hôn ñaâu heát. Vaø xin nhaéc raèng tìm hieåu vaên hoùa Vieät nho khoâng coøn laø ñeå thoûa tính hieáu tri ñeå maø töôûng nhôù nhö moät kyû nieäm, maø chính laø nhöõng giaù trò nhaân baûn tinh tuyeàn caàn ñöôïc phuïc hoaït ngay trong baûn thaân mình, cho nöôùc mình, cuoái cuøng cho caû nhaân loaïi treân khaép coõi ñaát.