22. Baøn Chung Veà Boä Nguõ Ñieån
(Nguõ Kinh Khaûi Trieát)
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Ñoù laø 5 quyeån trong boä Nguõ Kinh ñaõ taïm ñöôïc hình thaønh. Trong 5 quyeån ñoù thì Kinh Huøng vaø Söù Ñieäp coù theå coi laø coá ñònh, töùc ñöôïc phong thöùc (consacreù). Kinh Huøng thì do baûn vaên cuûa 15 truyeän. Coøn Söù Ñieäp vì gaén lieàn vôùi Troáng Ñoàng nhö phaùt ngoân vieân, maø Troáng Ñoàng laø kho taøng haøm taøng troïn veïn neàn trieát lyù vaø minh trieát cuûa daân toäc, neân ñaùng toân laø chaân kinh voâ töï. Neáu muoán duøng tieáng xöa thì ñoù laø Kinh Öôùc, theo tieáng Saùch Öôùc gaäy thaàn cuûa Huøng Vöông. Ba quyeån coøn laïi haõy taïm cho ñöùng ñaáy tôùi luùc laøm ra ñöôïc ba kinh khaùc thì hoaëc seõ ñeå chuùng ra voøng ngoaøi, hoaëc cho ñi vôùi hai kinh nhö phuï tröông. Ba kinh ñang hình thaønh seõ laø Kinh Ngöõ, Kinh Laïc (Nhaïc) vaø Kinh Dòch. Caû ba ñang ñöôïc thai ngheùn. Kinh Ngöõ seõ laø baûn thaâu thaäp ca dao tuïc ngöõ roài heä thoáng hoùa do moät uûy ban ñaûm traùch. Kinh Laïc (Nhaïc) cuõng seõ do nhöõng nhaïc só tröù danh ñieàu ñoäng. Coøn Kinh Dòch thì coù theå duøng quyeån Dòch Kinh Linh Theá laøm coát, sau khi ñaõ thay ñoåi vaø theâm bôùt. Tröôùc kia toâi nghó ñeán Kinh Nghóa nhöng nay nghieâng veà Dòch vì noù coù baûn vaên. Vaø nguoàn goác Vieät cuûa Dòch thì nay ñaõ ñuû chöùng tích.
Ba trong naêm quyeån treân ñang ôû vaøo thôøi kyø döï tuyeån. Vì chöa coù lieân danh khaùc neân taïm coi ñoù laø "chuû ñaïo cuûa queâ nöôùc" trong daêm ba theá heä hay laâu hôn nöõa neáu ñöôïc "tieáng daân" coâng nhaän thì seõ thaønh coá ñònh. Tieáng daân thöù thieät laø uy quyeàn toái cao khoâng caù nhaân naøo thay theá ñöôïc. Noù voâ tö troïn veïn vaø saùng suoát moät caùch saâu xa neân khoâng bao giôø laøm. Noù xuaát hieän caùch cuï theå baèng söï öa thích cuûa nhieàu ngöôøi. Sau daêm ba theá heä maø saùch naøo coøn ñöôïc nhieàu ngöôøi vaãn öa ñoïc thì ñaáy laø ñaàu noù ñöôïc choïn. Hieän nay Nguõ Kinh Khaûi Trieát chöa ñöôïc "phong chöùc" nhö vaäy. Noù chæ xuaát hieän nhö moät ñeà nghò moät khôûi ñoaïn ñeå caùc theá heä sau coù ñoái töôïng löïa choïn, theâm bôùt, söûa ñoåi hay phaùt huy. Nhöng coâng taùc naøy khoâng theå coù neáu thieáu moät khôûi ñoaïn. Vì theá maø phaûi can ñaûm xöôùng leân, ñeå coù aán tín cho chöõ "boán ngaøn naêm vaên hieán" cuõng nhö ñeå ñoàng baøo ñang soáng raûi raùc khaép naêm chaâu coù moät ñieåm töïa tinh thaàn cho taâm hoàn qui höông. Öôùc mong moãi gia ñình saém moät boä. Daàu chöa ñoïc nhöng ít ra ñeå ñoù nhö di saûn thieâng lieâng cuûa nöôùc ñeå con chaùu seõ caàn duøng luùc leân caáp ñaïi hoïc. Khi noùi ñeán trieát, ngöôøi ta seõ hoûi ngöôøi Vieät coù trieát khoâng? Taïi sao caùi phuû Vieät laïi cong? Taïi sao nguõ hoå laïi xeáp treân ba döôùi hai, vaø moät chuoãi caâu hoûi khaùc, neáu khoâng ñoïc seõ khoâng thöa ñöôïc, maø khoâng thöa ñöôïc laø khoâng bieát trieát Vieät. Vaû chaêng, khi coù boä saùch daân toäc trong nhaø thì ít ra coøn coù moät lôøi nhaéc nhôû nguoàn goác vaø doøng toäc mình. Neáu mình khoâng gaén boù vôùi thì mai ngaøy seõ trôû neân moät gioáng voâ loaïi. Khuoân maët vaø maøu da khoâng bao giôø cho pheùp mình hoøa ñoàng vôùi ngöôøi Taây AÂu. Chính vì theá maø An Vieät caûm phuïc nhöõng noã löïc daïy treû tieáng Vieät, vaø seõ thieát laäp phaàn thöôûng ñeå khuyeán khích caùc em, cuõng nhö toû loøng quí meán caùc vò coù coâng trong vieäc naøy.
Quyeån 1: Huøng Vieät Söû Ca
Noùi veà ñieàu kieän ñeå moät nöôùc ñaùng teân laø "Vaên Hieán Chi Bang", ñieàu kieän ñoù goàm hai phaàn: moät laø boä saùch daân toäc; hai laø nhöõng saùch ñoù phaûi coù phaàn sieâu hình (Chöông 1).
Caàn phaûi khai thaùc nhöõng moû naøo ñeå laáy nhieân lieäu ñeå hình thaønh boä saùch kia? Ñoù seõ laø boán moû sau: (1) Kinh Dòch; (2) Troáng Ñoàng; (3) Nhaân Thoaïi (trong Kinh Huøng); (4) Theå Cheá Laøng Xaõ.
Veà tieán trình hình thaønh daân toäc Vieät: thöû qui ñònh "boán ngaøn naêm vaên hieán daøi bao nhieâu (Chöông III-IV).
"Thöû maùu vaên hoùa Vieät" ñeå bieát thuoäc loaïi naøo, ñaëng coù neàn taûng maø nhaän dieän tieân toå. Vì sau bao cuoäc chieán ñaáu vôùi vaên minh Baéc phöông nhieàu nhaân vaät khoù nhaän ra goác gaùc (Chöông VI).
Noùi veà hai thöù Vieät: Vieät Meã vaø Vieät Thöôøng, cuõng nhö yù nghóa chöõ Huøng. Seõ thaáy söùc vaên hoùa Vieät saâu xa vaø huøng maïnh dò thöôøng vôùi ñuû baèng chöùng (Chöông VII).
Bieân giôùi coå söû Taøu. Chöông naøy raát caàn ñeå ta nhaän ra ban ñaàu Taøu laø ai? Ñaõ ñoïc vôùi Vieät ra sao (Chöông "Hai Laõo, Ba Coâ Vôùi Moät Troø). Vaø vuï hieáp daâm baø Nöõ Oa caàn ñöôïc phanh phui ñeå söû Vieät ñöôïc theâm roõ neùt (Chöông IV-XI).
Tieåu söû Vieät laø huyeàn söû. Huyeàn söû chính laø söï hình thaønh moät neàn trieát taùc Vieät, ñuû noäi löïc ñeå bieán ñoåi ñöôïc vaên minh Taøu: chöùng côù quan troïng nhaát laø "Vaên Thao Tieát" xöa raøy vaãn ñöôïc coi nhö neàn taûng vaên minh Taøu ñôøi nhaø Thöông, nhöng khi phaân tích laïi thaáy ñoù chính laø quaù trình chuyeån hoùa vaên minh Taøu do aûnh höôûng Vieät. Thaønh ra söùc caûi hoùa cuûa vaên hoùa Taøu ñoái vôùi caùc laøn soùng xaâm laêng chính ra laø cuûa vaên hoùa Vieät (Chöông XII-XV).
Keát "ta Veà Ta Taém Ao Ta". Ao ta chöùa ñöïng nhöõng boä cô caáu lôïi haïi ra sao. Noù chöùa ñöïng loái giaûi quyeát vaán ñeà cöïc khoù khaên trong trieát ñoù laø vaán ñeà tieâu chuaån: phaûi y cöù vaøo ñaâu ñeå baûo ñieàu naøy laø toát ñieàu kia laø xaáu?
Veà nhöõng sô soùt coù tính caùch laáp ñöôøng tìm veà nguoàn coäi caàn ñöôïc giaûi toûa (Chöông XVI-XVII).
Möôøi baûy chöông saùch neâu leân nhöõng vaán ñeà lôùn lao coù tính caùch trieát cao ñoä maø töø nay chuùng ta phaûi ñeå taâm nghieân cöùu thaáu trieät.
Quyeån 2: Kinh Huøng Khaûi Trieát
Baøn veà moät khía caïnh baát ngôø vaø khoâng ñaâu coù ñöôïc nhö ôû Kinh Huøng: ñoù laø neàn nhaân thoaïi caân ñoái cuøng cöïc, laïi ñöôïc baøy toû trong 15 nôi tieáp nhau neân quaù ñuû ñeå chöùng toû ñoù laø neàn nhaân chuû ñaõ coù neàn taûng raát vöõng.
Xöa nay ngöôøi ta cöù keâu trieát Vieät Nho khoâng coù heä thoáng. Kyø thöïc, noù coù ôû ñôït sieâu tuyeät: noù khaùc raát xa vôùi heä tö töôûng, vì noù vöôït heä thoáng (caùc yù nieäm) ñeå leân tôùi ñoä taâm linh. ÔÛ ñôït uyeân nguyeân naøy, noù bieåu loä baèng vaøi ba boä huyeàn soá. Caùc soá toå hôïp vôùi nhau laøm thaønh moät thöù kinh voâ töï sieâu ñaúng coù maø nhö khoâng. Khoâng maø laïi coù.
Ngoaøi ra saùch coøn baøn ñeán linh hoàn nöôùc Vaên Lang, thí duï khi noùi Huøng Vöông duøng huyeàn thuaät thu phuïc ñöôïc 15 boä laøm neân nöôùc Vaên Lang. ÔÛ ñaây ñöa ra hai chöùng tích cuï theå veà huyeàn löïc naøy, ñoù laø Vaên Lang ñaõ bieán ñoåi vaên minh du muïc Baéc Phöông ra sao, sau laø chuyeån hoùa Phaät giaùo nhö theá naøo. Toùm laïi, caùi ñaëc saéc cuûa Kinh Huøng laø tính caùch nhaân toäc ñöôïc chöùng minh baèng 15 truyeän nhaân thoaïi ñaët lieàn nhau, chöù khoâng phaûi caùi chi rôøi raïc caàu may chuùt naøo caû. Söï lôùn lao cuûa Kinh Huøng ôû choã ñoù: ôû choã coù nhaân thoaïi, ñang khi haàu khaép nôi chæ coù thaàn thoaïi (Thaàn laøm chuû). Ñaây khoâng nhöõng coù maø coù moät chuoãi daøi tôùi 15 truyeän. Quaû laø hoïa hieám.
Ñaây laø quyeån thöù hai trong boä Nguõ Kinh Khaûi Trieát cuûa An Vieät.
Quyeån 3: Pho Töôïng Ñeïp Nhaát Cuûa Vieät Toäc
Veà theá ñöùng cuûa trieát Vieät trong theá giôùi mai ngaøy khi nhìn theo taâm traïng xao xuyeán cuûa con ngöôøi thôøi ñaïi coù theå noùi ñoù theá ñöùng raát vöõng, vì noù ñem laïi cho con ngöôøi taâm traïng an nhieân töï taïi (Chöông I-II).
Saùch seõ xeùt xem trieát tieán qua bao chaëng, vaø thöôøng duøng nhöõng boä phaïm truø naøo maø ñöôïc nhö vaäy. Ta hoûi sao laïi goïi laø Vieät Nho (Chöông II-IV).
Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy caàn phaûi xeùt veà nguoàn goác Vieät vaø Nho caùch thaáu trieät, chöù khoâng neân baèng loøng vôùi tieáng noùi thoâng thöôøng, maø phaûi ñaøo xem Vieät laø gì? Nho laø gì? Ñoù laø moät thöù trình söû nhaân toäc, moät trình söû ñaày cam go gaây ra do vaät toäc vaø thieân toäc, noùi kieåu trieát laø do baùi vaät (Thieân) vaø yù heä (Ñòa) (Chöông V-VII).
Neàn taûng cuï theå Vieät Nho laø gì? vaø vai troø chöõ Nho ra sao? (Chöông VIII-IX).
Sau ñoù baøn ñeán bieåu hieäu truyeän ñuùc ngöôøi, roài veõ pho töôïng ñeïp nhaát cuûa Vieät toäc maø chuùng ta ñöôïc chöùng kieán, noù phaûn chieáu tính caùch ñeïp sieâu dieäu. Ñoù laø töôïng nuùi nöa (Chöông X-XI).
Ngoaøi töôïng ñoàng coøn phaûi noùi tôùi nhöõng töôïng soáng ñoäng coù thaät trong xöông, trong thòt ñöôïc ñeà caäp trong baøi "Quoác Tuùy, Quoác Hoàn Trong Ba Ngaøy Teát". Cuoái cuøng laø baøi phoûng vaán veà trieát lyù An Vi, teân goïi chính cuûa neàn trieát lyù Vieät Nho. Baøi naøy coù tính caùch toùm löôïc neàn daân toäc (Chöông XII-XIII).
Baøi "Minh Trieát Troáng Ñoàng" toùm löôïc tinh hoa quyeån Söù Ñieäp. Ñoäc giaû seõ thaáy Troáng Ñoàng quaû laø baûn toùm löôïc trieát lyù cuûa ta caùch tuyeät dieäu. Vaäy maø ñaàu theá kyû naøy ngöôøi mình khoâng daùm nhaän laø Vieät coù trieát (Chöông XIV).
"Ñeà Taøi Thaûo Luaän" baøn xem ta phaûi laøm gì caùch thieát thöïc ñeå duy trì neàn trieát ñoù vaøo ñôøi ta (Chöông XV). Roài ñeán baøi keát saùch laø "Töø Haûi Anh Huøng" ñöôïc giôùi thieäu nhö boùng "Ngöôøi Vieät Ñoâng" töùc hieän thaân cuûa neàn trieát lyù töï cöôøng, töï löïc. Laàn ñaàu tieân truyeän Kieàu ñöôïc phanh phui theo chieàu höôùng trong baøi naøy (Chöông XVI).
Quyeån 4: Söù Ñieäp Troáng Ñoàng
Troáng Ñoàng Ngoïc Löõ laø moät di vaät cöïc kyø quí baùu. Phaûi noùi ñoù laø moät laâu ñaøi röïc rôõ chöa töøng thaáy ôû thôøi coå sô: Noù phaûn aùnh choùi chang neàn trieát lyù daân toäc, moät neàn trieát nhaân baûn cöïc cao neân phaûi goïi toân leân laø nhaân chuû. Bôûi veà phöông dieän trieát lyù chöa bieát treân ñôøi naøy ñaõ coù ñöôïc ñieån chöông naøo ñaùng saùnh vôùi Troáng Ñoàng. Vì khi ñöa leân ñoù caùi nhìn trieát lyù, töùc loái nhìn xoi moùi thaáu trieät ñuû kieåu, ta ñeàu thaáy coù choã ñaùng ca tuïng.
Tröôùc heát laø vôùi caùi nhìn toång quan ta thaáy ñöôïc nhöõng neùt lôùn cuûa neàn trieát Vieät hieän hình treân ñoù. Taát caû chuùng ñeàu mang ñeán moät yù nghóa saâu xa cho nhieàu danh hieäu, nhieàu tuïc leä maø coù theå ta töôûng raèng voâ nghóa nhö danh xöng Vieâm toäc, Xích quyø, hay chim Chu töôùc ñeàu lieân heä vôùi giai ñoaïn tieân toå ta thôø Thaùi Döông Thaàn Nöõ. Roài tôùi giai ñoaïn thôø trôøi ñöôïc bieåu loä baèng vieäc giaõ gaïo chaày ñöùng, cho tôùi hai vaät bieåu laãy löøng laø Tieân vaø Roàng. Tieân Roàng laø hai bieåu töôïng traøn ngaäp khaép maët va tang troáng. Cuõng nhö caùc ñoaøn vuõ tieán theo höôùng taû nhaäm noùi leân yù nghóa cuûa voøng ñoàng taâm, maø voøng naøy chính laø con ñöôøng daãn ñeán nguoàn suoái moïi aâm phuùc.
Thöù ñeán laø caùi nhìn cô caáu töùc nhìn loái xeáp ñaët caùc töôïng hình soá ñoä treân maët troáng. Taát caû chuùng ñeàu noùi leân neàn trieát lyù Thaùi Hoøa. Hoøa giöõa trôøi cuøng ñaát vaø con ngöôøi. Trôøi ñaïi dieän do maët trôøi ngöï ôû trung cung. Thöù ñeán laø hai voøng Ngöôøi: moät ñaïi ngaõ, moät tieåu ngaõ. Coøn Ñaát ñaïi dieän do caùc con thuù vaät, chim muoâng cuøng loaïi thuyû toäc. Nhìn theo loái naøy ta coù theå noùi toå sö cô caáu luaän chính laø Troáng Ñoàng Ngoïc Löõ vaäy.
Sau cuøng laø caùi nhìn ñaøm thaáu qua trung taâm laøm ta hieåu danh töø Troáng muoán noùi leân ñieàu chi. Ñoù laø caên nguyeân cuûa cuoäc Thaùi Hoøa vöøa noùi ôû treân. Caên nguyeân ñoù chính laø "Hö Taâm" hay taâm hoàn troáng roãng. Taâm coù troáng roãng thì Trôøi, Ñaát, Ngöôøi môùi coù nôi tuï hoïp, môùi coù theå haïnh thoâng, môùi gaây neân ñöôïc caûnh Thaùi Hoøa.
Töø ba caùi nhìn caên baûn ñeå ta tieán daàn ñeán caùi nhìn lan toûa vang voïng vaøo caùc theå cheá lôùn lao, nhöõng thoùi tuïc neàn taûng, nhöõng kinh saùch ñöôïc kính troïng xöa nay. Taát caû ñeàu aâm vang tieáng Troáng. Luùc aáy ta môùi thaáy Troáng Vieät phong phuù voâ keå, coù theå vieát veà Troáng maõi maõi khoâng heát, ñoù quaû laø kho taøng vaên hoïc ñaùng teân laø Vieät tænh luoân luoân traøo: caøng ñaøo saâu caøng thaáy thaâm thuùy. Thieät laø tuyeät dieäu.
Quyeån 5: Vaên Lang Vuõ Boä
Quyeån Vaên Lang Vuõ Boä, dieãn taû Ñaïo baèng haønh ñoäng, noùi cho chính xaùc laø taùc ñoäng Ñi. Ñieàu ñoù gôïi leân töø daïng chöõ ñaïo vì noù keùp bôûi boä Xöôùc vaø Thöû coù nghóa laø Ñi veà Ñaàu coäi reã. Vaäy maø ñi kieåu say söa vaø naùo nhieät hôn caû laø vuõ, laø ca, laø muùa: Muùa ngang treân maët ñaát nhö ca lyù lieân: Muùa doïc leân taän trôøi (baøi Voøng Con Giaùp), muùa aên saâu xuoáng loøng ñaát (baøi Vieät Tænh Cöông), muùa giöõa con ngöôøi (baøi Thuaät Xöû Theá Cuûa Ngöôøi Xöa).
Muùa goàm ñuû nhòp: Nhòp hai (Troáng Quaân). Nhòp ba (baøi Löôõng Löôõng Tam Tam). Nhòp chín (ñieäu Vuõ Li Vöu). Nhòp naøo cuõng ñaày öù ñaïo lyù. Höôùng naøo cuõng saâu xa (baøi Taû Nhaäm). Ñoaøn vuõ toûa ra bao la nhö chieác hoa quì vó ñaïi (baøi V) luoân luoân höôùng veà nguoàn coäi, neân noù thaám thaáu vaøo nhöõng ñoäng taùc caên baûn cuûa cuoäc soáng: nhö AÊn, ÔÛ, Noùi, Laøm, Maëc. Khoâng haønh vi cöû chæ naøo khoâng haøm taøng coát ñaïo, nhö xem trong naêm chöông töø IX tôùi XIII. Moãi chöông ñeàu noùi leân moät khía caïnh saâu xa baát ngôø cuûa ñaïo Vieät, thí duï chöông veà tieáng noùi, caøng nhìn bao truøm caøng thaáy tieáng Vieät chöùa nhöõng khía caïnh saâu xa kyø laï. Caû ñeán theå cheá caên baûn hôn heát laø caùi laøng cuõng ñaày ca muùa ñaùm ñình (baøi Laøng Xaõ, Caùi Boïc Meï AÂu).
Ñoïc xong quyeån Vaên Lang Vuõ Boä cuûa trieát gia Kim Ñònh, chuùng ta seõ thaáy treân ñôøi khoâng theå tìm ñöôïc neàn trieát naøo ñaày tính chaát sinh ñoäng ñeán theá: ca vuõ khoûi ñaát, muùa haùt ñoäng trôøi maø laïi uyeån chuyeån teá nhò (baøi Neùt Cong Duyeân Daùng cuûa Vieät) töùc baøi phaân tích coå ngheä ñeå tìm ra maáy neùt ñaëc tröng cuûa Ngheä thuaät Vieät.
Thieät laø moät neàn trieát töï cöôøng, töï löïc heát côõ.