20. Vaên Hoùa Vieät Toäc
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Vaên hoùa moät daân toäc xuaát hieän töø ngaøy coù moät taâm hoàn vöôït chuùng nhaän thöùc ra ñöôïc con ñöôøng tieán hoùa loaøi ngöôøi ñeå ñöa ra nhöõng ñöôøng loái chæ daãn cho toaøn daân theo, roài do nhieàu ngöôøi theo laâu ñôøi thì keát thaønh tieâu bieåu, soá ñoä, huyeàn thoaïi... Ngöôøi sau caên cöù vaøo nhöõng soá ñoä, huyeàn thoaïi vaø thoùi tuïc aáy maø tìm ra neùt ñaëc tröng vaø ñònh giaù cao thaáp cuûa neàn vaên hoùa ñoù. Vaäy vaên hoùa Vieät toäc ñaõ xuaát hieän töø thôøi voâ hoaøi (Immemorial) vaø ñöôïc keát tinh laïi trong trang huyeàn söû traùc vieät cuûa Baøn Coå ñöôïc löu truyeàn nhö sau:
Hoàn mang chi sô
Vò phaân thieân ñòa
Baøn Coå thuû xuaát
Thuûy phaân aâm döông.
Giaûi nghóa theo vaên hoùa thì thaàm yù nhö sau: tröôùc khi Baøn Coå xuaát hieän thì caûnh hoån mang ngöï trò: taâm trí con ngöôøi bô vô laïc loûng khoâng bieát ñi ñöôøng naøo; goïi boùng laø, caû ñeán trôøi cao ñaát thaáp nhö vaäy maø cuõng khoâng phaân ra caùi gì laø neân hay khoâng neân, caùi gì laø haïi hay khoâng haïi. Caûnh huoáng ñoù chính laø caûnh huoáng ngaøy nay taâm trí con ngöôøi hieän ñang taùn loaïn laéc lö nhö con taøu giöõa muoân löôïn soùng khoâng bieát ñaâu laø beán bôø. Neáu nay xuaát hieän moät trieát gia thì ñoù laø Baøn Coå. Baøn Coå theo nghóa naøy laø nhaø khaûo saùt veà thôøi coå sô vaø nhaân ñoù tìm ra ñöôïc nguoàn goác cuoäc soáng vaø vaên hoùa cuûa con ngöôøi. Vieäc neàn taûng hôn heát laø phaân ra ñaâu laø aâm ñaâu laø döông töùc ñöa ra tieâu chuaån ñeå ñònh ñoaït theá naøo laø hôn heát treân ñöôøng tieán hoùa cuûa loaøi ngöôøi: noù cho thaáy ñöôïc chieàu kích tích cöïc cuûa Voâ Theá, tích cöïc ñeán ñoä bieát ñöôïc raèng chính Voâ Theá laø meï ñeû ra muoân caùi coù (Höõu Theå) neân cuõng goïi caûnh Thaùi Hoøa töùc hoøa Coù vôùi Khoâng. Ñoù laø ñieàu buoäc phaûi coù con maét trinh trong toaøn trieät môùi nhìn ra ñöôïc. Con maét trieát gia duy lyù môùi nhìn ra ñöôïc caùi sieâu hình tröøu töôïng laø thöù saûn xuaát coù loaïi sieâu hình moät chieàu: chieàu höõu nhö kieåu Höõu Theå hoïc cuûa Taây AÂu laø thöù heát söùc son ñeït, hoaëc nghieâng sang Voâ thì ñi vaøo voâ vi phi theá cuõng laïi son ñeït nöõa. Nghóa laø caùi vaên khoâng ñuû maïnh ñeå thaám thaáu vaø hoaùn caûi cuoäc ñôøi ñaønh ñi vaøo caûnh xuaát theá. Phaûi coù con maét trinh trong hôn môùi nhìn ñöôïc Voâ Theå nhö goác reã cuûa caùc höõu theå töùc thaáy ñöôïc caùi khaû naêng taïo taùc voâ bieân cuûa Voâ Theå, neân nhìn ra ñöôïc caùi moái lieân heä giöõa Höõu vaø Voâ laøm thaønh caùi toaøn theå neân khoâng theå coù xuaát vôùi nhaäp vì Höõu Voâ khoâng laø hai thöïc theå bieät laäp.
Noùi khaùc neáu chia cuoäc tieán hoùa con ngöôøi ra laøm ba ñôït thì ñôït thaáp nhaát laø Duy Höõu. Ñoù laø caùi höõu ñaëc seät cuûa ñôït vaät lyù khoâng thaáy tí gì laø voâ hình neân caùi gì thuoäc voâ hình ñeàu cho laø voâ ích.
Ñôït hai laø caùi voâ hình lyù thuyeát, voâ hình tröøu töôïng töùc laø thöù voâ hình nöõa vôøi vì tuy con maét khoâng thaáy nhöng coøn caàn ñeán maét lyù trí neân goïi laø "voâ hình höõu töôïng" thí duï yù nieäm veà söï vaät, tuy maét khoâng thaáy sö vaät nöõa nhöng trí coøn giöõ caùi töôïng yù (Imago-idea). Töôïng yù lôùn nhaát bao goàm moïi töôïng yù khaùc ôû ñôït naøy laø töôïng yù "söï höõu xeùt nhö söï höõu" noù laøm neàn cho sieâu hình Taây AÂu goïi laø Höõu Theå (Ontology). Ñoù chöa laø caùi voâ hình trong suoát, neân chöa thaáy ñöôïc khaû naêng taïo döïng cuûa Voâ Theå.
Phaûi tieán leân moät baäc nöõa môùi tôùi caùi Voâ Hình maø Nho goïi laø "voâ thanh voâ xuù". Chính caùi Voâ naøy môùi ñaày naêng löïc taïo döïng, neân ñöôïc coi laø nguoàn suoái sinh ra moïi caùi coù (höõu sinh ö voâ). Moïi caùi coù sinh ra bôûi caùi khoâng. Phaûi laø con maét trinh trong laém môùi nhìn ra ñöôïc moái lieân heä uyeân nguyeân naøy.
Vaäy ngöôøi nhìn ra ñöôïc moái lieân heä ñoù ñaõ xuaát hieän nôi Coå Vieät vaø ñöôïc huyeàn söû keâu laø "Baøn Coå". Chöõ Baøn cuøng moät aâm vôùi Baøng trong hoï Hoàng Baøng (trong Nam chöõ Baøn cuõng ñoïc laø Baøng. Xem töï ñieån Haùn Vieät cuûa Nguyeãn Duy Khoân). Töông truyeàn moà maû oâng haõy coøn ñaâu doù trong mieàn nuùi Löôõng Vieät, töùc tænh Quaûng Ñoâng, nôi xöa kinh ñoâ cuûa Nam Vieät. Vì moái lieân heä hoï maùu haøng doïc naøy vôùi Baøn Coå thuûy toå AÂm Döông maø Vieät Nam ñaõ nhaän hai vaät bieåu laø Tieân (aâm) vaø Roàng (döông) laøm nhö theå chuû quyeàn cho cuoäc phaùt minh vó ñaïi treân. Caùc nöôùc chæ coù moät: gaáu Nga, voi AÁn, OÙ Myõ, Coà Phaùp v.v... rieâng Vieät coù caû chim Trôøi laãn Roàng döôùi ñaùy bieån ñeå noùi leân quyeàn thöøa töï caùi cuoäc phaùt minh vó ñaïi voâ cuøng maø cho ñeán nay nhaân loaïi môùi heù thaáy qua khoa vaät lyù vi theå (tieâu tích cuûa ñieän töû, qua electron proton cuûa nguyeân töû v.v...) nhöng môùi laø heù thaáy chöù chöa vaøo ñöôïc trong, nghóa laø chöa töø ñoù xaây neân moät ñaïo soáng cho toaøn daân. Coøn tieân toå cuûa Vieät toäc ñaõ vaøo ñöôïc töùc ñaõ kieán taïo neân moät chuû Ñaïo nhaân sinh cao ngaát maø caùc soá 2, 3, 5, 9 trôû thaønh nhöõng röôøng coät cuûa ngoâi Thaùi Thaát Vieät House. Soá 2 naèm trong Baøn Coå thuyû phaùn aâm döông, soá 3 naèm trong Tam Hoaøng laø phuïc Hi, Nöõ Oa, Thaàn Noâng. Soá 5 laø Nguõ Ñeá: Ñeá Chuyeân Huùc, Ñeá Coác, Ñeá Chí, Ñeá Nghieâu, Ñeá Thuaán. Soá 9 laø oâng Ñaïi Vuõ vì laáy ñöôïc vôï Vieät neân ñuùc ñöôïc 9 ñænh töùc hoäi nhaäp ñöôïc 9 cuûa daân Laïc Vieät goïi laø Cöûu Laïc. Chôù laàm maø cho caùc vò naøy laø Taøu: toaøn laø toå cuûa Vieät ñoù. Caùc ngaøi thuoäc thôøi Hoang Vieät cuõng goïi laø Vieâm Vieät, laø thôøi chöa coù daáu veát gì laø Taøu. Taøu thöïc söï töùc caû veà vaên hoùa môùi coù töø ñôøi Chu theá kyû 12 tröôùc coâng nguyeân. Coøn treân nöõa môùi laø toäc Haï vaø toäc Thöông thì vaên hoùa hoaøn toaøn Vieät: veà chính trò chöa vöôït qua ñôït boä laïc, cuøng laém laø boä toäc, coøn noùi nhaø Thöông, nhaø Haï laø do söû gia toâ ñieåm veà sau, chöù thöïc maõi ñeán ñôøi Chu môùi baét ñaàu laáy noäi dung Ñaïo Vieät ra laøm Nho baèng ñoå khuoân lôøi Nho cho caùc yù töôûng neàn moùng cuûa Vieät, vì theá Nguyeân Nho chính laø Vieät Nho, Nho cuûa Vieät. Töø ñaây caùc soá 2, 3, 5, 9 thaønh AÂm Döông, Tam Taøi, Nguõ Haønh, Cöûu Truø (Hoàng Phaïm). Neân bieát raèng 4 soá ñoù toùm heát tinh tuùy Vieät Nho:
Soá 2 trong KinhDòch trình baøy Vuõ truï quan tieán hoùa.
Soá 3 trong Trung Dung vaø Kinh Leã trình baøy nhaân sinh quan chuû ñoäng (nhaân chuû).
Soá 5 trong Kinh Thi trình baøy loái tieán ñaëc bieät goïi laø "Vaên Hieán" hay "Taâm Linh Söû Quan" ñöôïc quaõng dieãn thaønh "Laïc Thö" vaø "Thaùi Thaát".
Soá 9 trong Kinh Thö, chính laø caùi soá 9 naøy ñaõ caøy chuõi moïi ngaønh ngoïn cuoäc ñôøi ñeå aùnh saùng vaên hoùa ñöôïc goïi tôùi döôùi teân Hoàng Phaïm Cöûu Truø.
Ñoù laø neàn moùng vaên hoùa Vieät. Chöõ Vieät ôû ñaây neân hieåu theo nghóa laø sieâu vieät töùc khoâng coøn theå cao hôn ñöôïc nöõa. Caùc nôi coøn coù theå laøm caùch maïng vì chöa ñaït ñôït naøy. Coøn vôùi Vieät toäc thì chæ coù theå caûi caùch töùc thay ñoåi phöông theá tuøy thôøi, chöù veà neàn moùng ñaõ noùi tôùi roài, neân neáu voâ yù thaáy ngöôøi caùch maïng cuõng baét chöôùc laøm theo thì chính laø caùch maïng cuûa loaøi toâm teùp: loän cöùt leân ñaàu.
Treân ñaây laø toùm löôïc nguoàn goác vaên hoùa Vieät cuõng laø trieát lyù nhaân chuû laáy con ngöôøi laøm caùi taâm cuûa vuõ truï maø Kinh Dòch goïi laø "Vuõ truï chi taâm". Ñoù laø neàn taûng cuûa Ñaïo Laøm Ngöôøi maø trong nhaân loaïi môùi thaáy ôû ñaây moät thaønh töïu ñoà soä nguy nga nhö vaäy. Chính Ñaïo Nhaân Chuû naøy laøm naûy sinh ra taâm traïng an nhieân töï taïi: coi Trôøi Ñaát laø thaân höõu, laø nhaø cuûa mình, khoâng coi ai thuø nghòch nöõa neân ñeå heát sinh löïc vaøo cuoäc soáng troøn ñaày vieân maõn ñöôïc bieåu thò baèng nhöõng truyeän huyeàn thoaïi Baøn Coå hay Nöõ Oa ñoäi ñaù vaù trôøi coøn truyeän trong tuïc ngöõ Vieät vôùi caâu "laáy choàng phaûi gaùnh giang san nhaø choàng". Khieáp chöa? Ngöôøi ta gaùnh ñoà gaùnh ñaïc. Ñaây gaùnh nuùi, gaùnh soâng thaät khoâng theå cao hôn ñöôïc nöõa.
Heä quaû caùi nhìn bao la treân laø loái soáng töôi vui. Soáng an nhieân töï taïi soáng nhö chôi, ñaày ca, vuõ, nhaïc, kòch nhö ñöôïc khaéc treân maët troáng ñoàng vaø löu truyeàn trong caùc hoäi heø, ñình ñaùm ñaày vui nhoän, loái soáng giaàu sinh thuù yeâu ñôøi.
Ñang khi vôùi AÂu AÁn laø loái soáng khaéc nghò thanh giaùo phaûn aûnh vaøo loái vaên chöông bi kòch ñaày bi ñaùt vôùi voõ coâng ca ñaày oùc chieám ñoaït, coøn nay laø caùi noãi lo aâu khaéc khoaûi, caûm caûnh laïc loaøi. Jean Paul Satre cho laø con ngöôøi chöa ñöôïc hoûi yù kieán: Khi khoâng bò vöùt ra ñoù, soáng voâ côù voâ duyeân, chí choùe vôùi nhau moät meû roài laên ra cheát, chaùn quaù! Chaû nghóa lyù meï gì. Roõ laø buoàn noân ñaùng oeï möûa. Ñoù, ñôøi bò nhìn nhö theá laø vì khoâng nhìn ra moái lieân heä uyeân nguyeân, neân khoâng thaáy yù nghóa cuoäc ñôøi. Albert Camus noùi: toâi caûm thaáy xa xoâi vôùi Trôøi, vôùi Ñaát, vôùi Thöôïng Ñeá, vôùi tha nhaân vaø hôõi ôi vôùi chính mình toâi nöõa! Thaät caùm caûnh to vo vì khoâng thaáy lieân heä ngaàm noái Trôøi vôùi Ñaát vôùi mình, neân caùi gì cuõng coi nhö xa laï, nhö thuø ñòch khoâng ñaùng soáng vaø vaán ñeà duy nhaát coøn laïi laø sao chöa töï töû. Caâu thöa cuûa moät soá truï hieän sinh laø chuùng tao soáng coát rao cho nheàu ngöôøi bieát caàn töï töû. Chính caùi taâm traïng naøy ñang traøn ngaäp khaép boán phöông do söï kieän vaên hoùa AÂu Taây naém quyeàn chæ huy toaøn caàu nhöng vì laø neàn vaên hoùa khoâng hoàn khoâng höôùng, khoâng bieát chæ veà phöông höôùng naøo. Thaønh thöû toaøn theå nhaân loaïi laøm vaøo caûnh "hoån mang chi sô, vò phaân thieân ñòa".
Sau maáy phaân tích treân ta coù theå traû lôøi caâu hoûi ñoái vôùi vieäc söûa soaïn cho Baøn Coå môùi taùi xuaát ñeå kieán taïo cho nhaân loaïi moät neàn vaên hoùa coù höôùng coù hoàn, thì hoûi lieäu vaên hoùa Vieät toäc coù theå ñoùng goùp ñöôïc chi chaêng? Ta coù theå thöa ngay raèng Vieät toäc coù nhieàu khaû theå neáu khoâng nhaát thì cuõng vaøo haïng nhaát. Tuy nhieân vôùi ñieàu kieän laø noù phaûi laøm moät cuoäc trôû veà nguoàn taän caên ñeå caû trieät thöôïng laãn trieät haï, töùc laø vöøa nghieân cöùu thaáu ñaùo ñeå khoâng nhöõng ñaït chuû thuyeát, nhöng coøn phaûi ñi xa hôn nöõa laø ñaït Chuû Ñaïo. Chuû thuyeát môùi laø ñôït cao nhaát cuûa vaên hoïc nhö nghieân cöùu nghieâm tuùc coå söû, khaûo coå, ngoân ngöõ, phong tuïc... Coøn Chuû Ñaïo laø phaûi töø ñoù tìm ra nguyeân lyù uyeân nguyeân cuûa con ngöôøi laø nguoàn suoái moïi dieãm phuùc ñeå xaây ñaïo soáng vaø chæ daãn ñöôøng ñi ñeán ñoù. Ñi caøng gaàn ñöôïc bao nhieâu thì caøng thaáy ñöôïc haïnh phuùc an vui baáy nhieâu. Ngöôøi xöa ñaõ ví vôùi suoái cam tuyeàn, ví vôùi maïch nöôùc haèng soáng, neân ñaâm reã vaøo nguoàn soáng. Cha oâng ta ñaõ ñaït ñöôïc choã aáy vaø duøng laøm ñaïo döïng nöôùc neân caùc ngaøi ñaõ goïi laø Vieät Tænh Cöông. Noùi Vieät Tænh Cöông laø noùi vaên hoùa ñaõ ñaït nguoàn goác taâm linh nhö töø gieáng voït leân maïch nöôùc cam tuyeàn voâ taän. Coøn noùi cöông laø noùi moïi cöông thöôøng gieàng moái xaõ hoäi ñeàu phaùt xuaát töø nguoàn ñoù neân ñöôïc bieåu thò baèng soá 2 vaø 3 roài 2 coäng vôùi 3 thaønh ra 5 vaø caùc soá phuï. Noùi vaén taét laø vaên hoùa daân toäc cuõng laø vaên hoùa nhaân toäc: töùc vaên hoùa Vieät toäc ñaõ ñaït ñoä phoå bieán cao nhaát coù theå hôïp vôùi moïi nôi moïi ñôøi neân vaãn coøn giaù trò muoân thuôû ñuû tö caùch ñeå trôû neân moät thöù ñaïo ñaëc bieät goïi laø "Ñaïo Laøm Ngöôøi" laáy tu thaân laøm boån goác, neân khoâng coù caûnh vong thaân nhö hai ñôït döôùi.
Chính töø caùi goác uyeân nguyeân naøy maø ta phaûi xaây leân moät toång hôïp môùi goàm caùi hay moïi nôi cuõng nhö coá laøm soáng laïi neàn Ñaïo Ñöùc Ñoâng Phöông khoâng chæ baèng saùch vôû baùo chí suoâng maø baèng caùc cuoäc nghieân cöùu thaáu trieät roài tôùi caùc lôùp huaán luyeän lieân tuïc vaø roäng môû. Ngöôøi Vieät quoác gia neân gioàn heát taâm can nghò löïc vaøo vieäc phuïc hoaït naøy. Ñaây laø vieäc cöùu quoác ñích thöïc hôn heát, caàn phaûi laøm ñaàu tröôùc tieân. Bôûi nöôùc ta xaây troïn veïn treân vaên hoùa, thöù vaên hoùa ñaït thaân, neân nöôùc goïi laø vaên hieán töùc thöù vaên cao caû xöùng ñaùng cho con ngöôøi hi hieán thaân taâm cho noù, bôûi noù ñaõ ñaït ñeán goác ngöôøi neân vaên hoùa daân toäc cuõng laø vaên hoùa nhaân toäc. Cho neân vôùi ta vong quoác cuõng laø vong boån vong thaân luoân. Ít coù nöôùc ñaït ñôït vaên hoùa cao saâu nhö vaäy. Nhöng oaùi oaêm thay beân nhaø thì Coäng Saûn ñang ra söùc taøn phaù cho taän goác reã nhöõng gì goïi laø daân toäc. Coøn ngöôøi quoác gia thì gaëp caûnh phieâu baït nhö nhöõng caùnh beøo boàng beành chöa coù caùi gì raøng buoäc vôùi nhau thaønh moät coâng theå. Trong caûnh tan naùt nhö vaäy neáu chuùng ta khoâng laøm moät coá gaéng vöôït böïc thì Vieät Nam vaên hieán seõ ñieâu taøn. Ñieàu ñoù khoâng nhöõng uoång cho Vieät toäc nhöng cuõng laø moät thieät haïi lôùn cho nhaân toäc vì maát ñi moät ñænh cao vaên hoùa cuûa mình.