19. Saùch Öôùc Gaäy Thaàn
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Gaäy thaàn
Khi trôû veà nghieân cöùu vaên hoùa nöôùc nhaø chuùng ta coù theå laáy laøm laï laâu laâu laïi nghe noùi tôùi saùch öôùc gaäy thaàn, roài tìm khoâng thaáy ñaâu baøn ñeán caùch trieät ñeå hay noùi leân yù nghóa thaâm saâu maø chæ thaáy xuaát hieän trong baàu khí aâm u cuûa coõi tieân phi phaøm. Sau khi nghieân cöùu so ño chuùng toâi môùi nhaän ra ñoù cuõng laø moät ñieån chöông quí baùu cuûa tieàn nhaân gioái laïi vaø vì theá hoâm nay ghi laïi ñaây moät hai keát quaû trong vieäc tìm hieåu. Xin haõy khôûi ñaàu baèng duyeät qua moät soá truyeän coù lieân heä tôùi hai baùu vaät treân vaø tröôùc heát laø gaäy thaàn ñöôïc thaáy xuaát hieän nhieàu laàn hoaëc trong tay tieân, hoaëc tieân cho ñeå laøm pheùp nhö...
- Coâng chuùa Tieân Dung duøng gaäy maø bieán ra thaønh quaùch... cuõng nhö gaäy troû vaøo xaùc cheát laøm cho soáng laïi.
- Ngoïc Taâm trong truyeän con muoãi (Vaên hoïc II, tr. 95) gaëp ñöôïc tieân ñeå xin cöùu soáng cho vôï... thì tieân cuõng choáng gaäy truùc.
- Töø thöùc cuõng choáng gaäy truùc treân ñöôøng gaëp tieân.
- Tuù Uyeân cuõng gaëp oâng giaø choáng gaäy.
- Thaàn Luùa hay laø Thaàn Noâng ñi ñaâu cuõng choáng gaäy (Vaên Hoïc I tr. 73).
- Caây tre ñöôïc nhaän nhö tieâu bieåu con ngöôøi lyù töôûng.
Ñoïc xong truyeän treân ta ñaõ nhaän ra gaäy thaàn chính laø neàn minh trieát noâng nghieäp giuùp cho ngöôøi ñaït ñoä taâm linh, vaø nhôø ñoù cöùu gôõ khoûi nhöõng nanh vuoát cuûa thôøi baùi vaät vaø yù heä.
Baây giôø chuùng ta ñoïc moät caâu truyeän khaùc coù tính caùch toång hôïp vaên minh meï (gaäy thaàn) vôùi vaên minh boá (saùch öôùc) nhö sau:
2. Saùch öôùc gaäy thaàn
Saùch öôùc laø saùch huyeàn dieäu coù söùc maàu ban cho ngöôøi gaëp ñöôïc quyeån saùch naøy öôùc gì coù naáy, gioáng nhö caùi ñeøn thaàn cuûa Aladin. Tìm veà nguoàn goác chuùng ta chæ gaëp thaáy coù noùi ñeán saùch öôùc trong truyeän kyø maø thoâi. Truyeän roõ nhaát veà saùch öôùc coù leõ laø caâu truyeän Thaàn nuùi Taûn Vieân sau ñaây:
"Thaàn xöa kia nguyeân laø moät ñöùa con bò boû rôi giöõa röøng ñöôïc moät ngöôøi tieàu phu gaëp ñem veà nuoâi, ñaët teân laø Kyø Maïng. Sôû dó thaàn coù teân naøy laø vì tröôùc khi gaëp cha nuoâi ñöùa beù môùi loït loøng ñaõ ñöôïc deâ röøng cho buù, chim choùc aáp uû cho khoûi cheát. Kyø Maïng choùng lôùn khoân, theo ngheà cha nuoâi ngaøy ngaøy vaùc rìu vaøo röøng ñoán cuûi.
Moät hoâm Kyø Maïng ñoán moät caây ñaïi thoï. Caây to lôùn quaù, chaët töø saùng ñeán chieàu maø vaãn chöa haï noåi. Boû dôõ ra veà, ñeán saùng hoâm sau trôû vaøo röøng, Kyø Maïng heát söùc ngaïc nhieân thaáy nhöõng veát chaët ñaõ dính lieàn laïi khaép thaân caây. Kyø Maïng laïi xaùch rìu chaët nöõa, suoát ngaøy raùng heát söùc khoâng xong, ñeán ngaøy thöù hai trôû laïi cuõng thaáy caây vaãn nguyeân veïn nhö chöa heà bò ñoäng tôùi. Khoâng naûn chí, Kyø Maïng laïi ra coâng coá chaët nöõa, quyeát haï cho kyø ñöôïc, roài ñeán tôùi ôû laïi nuùp gaàn caây rình xem söï theå. Vaøo khoaûng nöõa ñeâm, Kyø Maïng thaáy moät baø laõo hei65n ra, tay caàm gaäy chæ vaøo caây, ñi moät voøng quanh caây töï nhieân nhöõng veát chaët lieàn laïi nhö cuõ. Kyø Maïng nhaûy ra khoûi choã naáp; töùc giaän hoûi baø laõo sao laïi phaù coâng vieäc laøm aên cuûa mình. Baø laõo noùi:
- Ta laø thaàn Thaùi Baïch, ta khoâng muoán cho caây naøy bò chaët, vì ta cöù nghæ ngôi ôû treân caây.
- Khoâng chaët caây thì toâi laáy gì maø nuoâi soáng?
Baø thaàn ñöa cho Kyø Maïng caùi gaäy roài bieán maát. Ñöôïc chieác gaäy thaàn, ñôøi soáng cuûa cha con Kyø Maïng töø ñaây coù phaàn deã chòu laém, vaø chaøng ñem baùu vaät ra cöùu giuùp nhöõng ngöôøi beänh taät, oám ñau.
Moät hoâm Kyø Maïng ñi chôi gaëp xaùc moät con raén nöôùc bò treû con chaên traâu ñaäp cheát vöùt ôû bôø soâng, môùi duøng gaäy thaàn chæ cho raén soáng laïi, boø xuoáng nöôùc. Vaøi ngaøy sau coù moät ngöôøi laï tôùi töï xöng laø Tieåu Long Haàu, ñem nhieàu chaâu baùu taï ôn Kyø Maïng ñaõ cöùu soáng mình hoâm roài, nhaân luùc ñi chôi bò treû ñaùnh cheát. Thaàn Tieåu Long laïi môøi Kyø Maïng xuoáng chôi döôùi thuûy phuû.
Kyø Maïng nhaän lôøi theo con Long Quaân reõ nöôùc xuoáng bieån chôi, ñöôïc Long Quaân môøi ôû laïi ba hoâm, baøy yeán tieäc tieáp ñaõi noàng haäu vaø daãn chaøng ñi xem khaép theá gôùi döôùi nöôùc. Khi veà, Kyø Maïng laïi ñöôïc Long Quaân bieáu cho moät cuoán saùch öôùc, coù theå nhôø saùch maø caàu öôùc chuyeän gì cuõng ñeàu thöïc hieän caû. Kyø Maïng sung söôùng ñem saùch veà traàn.
Cuoán saùch öôùc chæ goàm coù ba tôø baèng da caù, ngoaøi boïc voû ruøa. Ba trang saùch, moãi trang chöùa moät tính chaát: kim, moäc, hoûa... chæ thieáu moät trang veà thuûy maø Long Quaân ñaõ giöõ laïi.
Kyø Maïng môùi baét ñaàu thöû xem linh nghieäm ra sao, beøn môû saùch ra, ñaët tay vaøo trang hoûa khaán khöùa, ñöôïc nghe thaáy saám seùt giöõa luùc trôøi quang maây taïnh. Töùc thì chæ trong nhaùy maét treân trôøi vaàn vuõ daày ñaëc, roài chôùp saùng, saám seùt noåi leân rung chuyeån caû baàu trôøi.
Kyø Maïng mæm cöôøi ñaéc yù, ñaët tay vaøo trang moäc, öôùc ao thaáy moät röøng caây ñi. Töùc thì nhöõng caây ôû tröôùc maët chaøng töï nhieân boãng tieán böôùc leân nhö moät ñaïo quaân.
Kyø Maïng gaáp saùch laïi, thaáy mình töø ñaây uy quyeàn söùc maïnh khoâng coøn ai saùnh kòp. Roài töø ñaáy lang thang ñoù ñaây, cöùu giuùp cho ñôøi.
Cuoái cuøng, chaùn caûnh traàn tuïc, Kyø Maïng leân nuùi Taûn Vieân ôû luoân taïi ñaây. Vôùi cuoán saùch öôùc, chaøng döïng leân nhöõng laâu ñaøi cung ñieän nguy nga giöõa choán nuùi röøng hoang vu. Töø ñoù tieáng ñoàn ñi raèng nuùi Taûn Vieân do moät vò thaàn phaùp thuaät thaàn thoâng cai quaûn" (Vaên Hoïc).
3. Ñöa vaøo giaûi nghóa
Caâu truyeän treân cung caáp cho ta neàn taûng giaûi nghóa caû saùch öôùc laãn gaäy thaàn, caû hai khoâng laø chi khaùc hôn laø hai khía caïnh cuûa Kinh Dòch. Vì Kinh Dòch gioáng saùch öôùc ôû choã khoâng coù chöõ: nhöõng chöõ hieän naøy chæ laø heä töø theâm vaøo sau. Coøn gaäy thaàn chaúng qua laø nhöõng con soá cuûa Kinh Dòch trong ñoù soá 5 laø quan troïng. Gaäy thaàn laøm baèng caây truùc coù 9 ñoát chia hai ñaàu sinh töû (aâm döông) ai bieát caàm truùng ñoát 5 maø xoay thì töû sinh bieán hoùa: cheát coù theå laøm cho soáng laïi v.v... Xem theá ñuû bieát ñoù laø nhöõng con soá cuûa Laïc Thö cuûa Hoàng Phaïm. Saùch Vieät Söû Löôïc baûo Huøng Vöông bieát duøng aûo thuaät thì coù nghóa laø bieát öùng duïng neàn minh trieát Laïc Thö: ñem ñaïo (troøn) vaøo ñôøi soáng (vuoâng) ñoù goïi laø Taûn Vieân, töùc troøn vuoâng xoaén xuyùt, trôøi ñaát toång hôïp. Gaäy thaàn ñi vôùi meï vôùi noâng nghieäp neân gaây ra ñöôïc nhieàu ôn ích thieát thöïc, coøn saùch öôùc laø do boá, Laïc Long Quaân tuy cuõng coù thaàn thoâng nhöng coøn mang nhieàu tính chaát vu nghieãn nhö khi Kyø Maïng ñaët tay vaøo trong hoûa khaán ñöôïc saám seùt noåi leân rung caû baàu trôøi, ñeå tay vaøo trang moäc thì thaáy caû moät röøng caây ñi... ñoù toaøn laø nhöõng kieåu noùi boùng veà khaû naêng bieán hoùa cuûa Kinh Dòch, nhöng veà sau vì bò hieåu theo loái vu nghieãn neân khoâng ôn ích cho ñôøi soáng cuûa gaäy thaàn. gaäy thaàn bieåu thò neàn vaên minh trieát noâng nghieäp, neân moãi laàn chaët caây laø bieåu thò söï choái boû neàn minh trieát ñoù.
4. YÙ nghóa gaäy thaàn
Vaäy gaäy thaàn khoâng laø chi khaùc hôn laø neàn minh trieát noâng nghieäp. Khi ngöôøi naøo ñaït ñoä minh trieát ñoù thì khoâng caàn ñeán toân giaùo vu nghieãn nöõa, coøn khi chæ coù trieát hoïc duy nieäm nhö trong vaên minh cha thì khoâng ñuû thoûa maõn taâm linh neân caàn ñeán vu nghieãn, nhö phaàn naøo ñaõ thaáy xaûy ra trong Haùn Nho coù pha nhieàu chaát tai dò. Ñaõ laø minh trieát thì noù bieåu loä ra trong neùt nhaát quaùn töùc nhö sôïi daây xoû xuyeân qua hai bôø aâm döông maø khoâng duy beân naøo. Noùi boùng laø gaäy thaàn. Gaäy laø ñeå xoû qua, thaàn laø khaép heát töùc ñem ñaïo (troøn) taûn ra moïi vieäc (vuoâng). Vaäy trong neàn vaên hoùa Vieät Nam ta thaáy caùi gì cuõng löôõng nhaát tính keå töï vaät toå trôû ñi laø tieân roàng cho ñeán theå cheá: laøng nöôùc, meï cha, caùch tính tuoåi, caùch ñaët teân... vaø vì theá tieáng nöôùc ta raát nhieàu danh töø ñi ñoâi: maët trôøi, chieáu chaên, non nöôùc, anh em, baøn baïc, meânh moâng... Töôûng khoâng ngoân ngöõ naøo treân theá giôùi dieãn ñaït neáp gaáp ñoâi roõ nhö vaäy, tieáng ngoaøi roõ reät, tieáng trong lôø môø. Lôøi noùi laïi ñaët noåi chöõ Kyø töùc laáy mình laøm trung taâm; ta noùi xe chaïy ngoaøi ñöôøng. Coù ngöôøi daäy vaên chöông cho laø sai: vì chaïy ngoaøi ñöôøng laø chaïy trong ruoäng hay döôùi soâng. Nhöng noùi theo loái Kyø Maïng töùc laáy con ngöôøi laøm nôi qui chieáu thì noùi ngoaøi ñöôøng laø qui chieáu vaøo mình töùc con ñöôøng ôû ngoaøi mình. Ñoù laø haäu quaû Tam Taøi; laáy con ngöôøi laøm trung taâm "trôøi che ñaát chôû ta thong thaû" vaø do ñoù hieän thöïc ñöôïc söù maïng cuûa mình (kyø maïng) töùc laø cuûa con ngöôøi ñ5i ngaõ taâm linh maø caùc neàn vaên minh khaùc chöa ñaâu hieän thöïc noåi.