13. Con Ôi Coá Giöõ Ñaïo Ba...
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Ñaïo Ba coù hai nghóa: moät laø ñaïo cuûa cha meï toå tieân, goïi vaén taét laø ñaïo Ba. Nghóa hai hoûi raèng ñaïo aáy laø ñaïo naøo? Thöa ñoù laø ñaïo chæ thò baèng soá 3. Ñaây laø ñaïo rieâng bieät cuûa Vieät toäc. Caùc nôi khaùc khoâng coù keå caû Taây Phöông vì hoï theo nguyeân lyù "trieät tam". Tam laø ba, "tieät tam" laø boû ba: theo nguyeân lyù moät laø coù, hai laø khoâng. Khoâng theå coù tröôøng hôïp thöù ba laø vöøa coù vöøa khoâng ñöôïc. Hoï noùi theá laø vì trieát hoïc moät chieàu: duy taâm hay duy vaät, cuõng laø duy trôøi (soá 1), hay duy ñaát (soá 2), khoâng coù soá 3 cuûa con ngöôøi. Coøn theo ta thì laïi coù soá 3. Ñaõ vaäy coøn nhaán maïnh goïi laø Tam Taøi. Vaø ñoù laø neàn moùng thuyeát nhaân chuû cuõng goïi laø thuyeát löôõng theâ: chính nghóa laø vaät soáng caû treân ñaát laãn döôùi nöôùc, haøm yù raèng con ngöôøi ôû caû hai caáp: tinh thaàn vaø vaät chaát. Vaät chaát thì xem, nghe, sôø thaáy ñöôïc vaø chæ baèng ñaát; coøn tinh thaàn thì chæ baèng trôøi vì trôøi khoâng thaáy ñöôïc goïi laø "voâ thanh voâ xuù" neân tinh thaàn ñöôïc ñònh nghóa laø khoâng, laø voâ: "thaàn voâ phöông": thaàn khoâng coù nôi naøo heát. Do ñoù maø con ngöôøi vöøa coù vöøa khoâng. Noùi ñeå deã hieåu laø vöøa trôøi vöøa ñaát: ñaát laø coù laø höõu, trôøi laø khoâng laø voâ. Coá giöõ ñaïo ba laø giöõ caû trôøi caû ñaát. Ta xöng laø con meï tieân cha roàng thì yù nghóa ñoù laø con trôøi vaø ñaát.
2. Trôøi laø thieân voâ thanh voâ xuù neân chæ thò baèng voâ baèng zero 0 hay soá 1. Ñaát laø vaät chaát xem, nghe, thaáy tröôùc maét, chæ baèng höõu, chæ baèng vuoâng, hay soá 4. Con ngöôøi goàm caû voâ caû höõu, hay caû thieân caû ñòa. Nho ñònh nghóa ngöôøi laø "nhaân giaû kyø thieân ñòa chi ñöùc". Baûn tính con ngöôøi goàm caû ñöùc trôøi laãn ñöùc ñaát. Goïi khaùc laø thuyeát Tam Taøi goàm caû 3 taøi laø thieân, nhaân, ñòa cuõng goïi laø tam hoaøng. Hoaøng laø vua, tam hoaøng laø 3 vua. Neáu Trôøi laø vua, Ñaát laø vua, thì Ngöôøi cuõng laø vua.
3. Cuõng vì nhôø coù thuyeát Tam Taøi neân Vieät toäc traùnh ñöôïc tai hoïa duy vaät hay duy taâm. Duy taâm thì, nhö xöa ôû thôøi baùi vaät ngöôøi ta gieát caû haøng ngaøn treû ñeå teá thaàn, hoaëc daân nöôùc phaûi soáng khoå ñeå xaây cung ñieän nguy nga cho thaàn. Duy vaät laïi laø thaùi quaù traùi ngöôïc, ñoù laø duy ñòa noù cuõng daãn ñeán choã noâ leä hoùa con ngöôøi, cuï theå laø oùc chuyeân cheá ñeán cuøng toät nhö coäng saûn duy vaät. Duy vaät caøng saâu thì chuyeân cheá caøng toaøn trieät, tieáng Anh goïi laø totalitarianism nghóa laø khoâng coù gì khoâng kieåm soaùt laøm maát heát caû nhöõng quyeàn töï do toái thieåu. Thaáy roõ tai hoïa cuûa hai thöù duy ñoù ta môùi hieåu ñöôïc giaù trò cuûa Ñaïo Ba, cuõng goïi laø Ngöôøi laø nhaân chuû. Trong nhaân chuû con ngöôøi khoâng phaûi suy phuïc troïn veïn vaøo trôøi hay ñaát, maø ñöôïc quyeàn ñöùng giöõa nhö moät vua, vì theá goïi laø nhaân chuû, theo nghóa haøng doïc ñoái vôùi Trôøi cuøng Ñaát. Vì theá ta coù caâu: "coù trôøi cuõng coù ta", vaø "Töôùng khoâng baèng soá, soá khoâng baèng ñöùc". "Ñöùc troïng quæ thaàn kinh".
Nhôø nhöõng caâu ñoù vaên hoùa traùnh ñöôïc thuyeát ñònh maïng laø thuï ñoäng tin theo trôøi. Coøn haøng ngang xaõ hoäi thì coù daân chuû. Daân chuû ñích thöïc phaûi coù bình saûn vaø töï do. Vôùi cheá ñoä coâng ñieàn coâng thoå nöôùc ta ñaõ coù bình saûn ngay töø thôøi khai quoác. Cuõng nhö töï do caù nhaân, töï do lan roäng ñeán thoân laøng goïi laø xaõ thoân töï trò vôùi caâu "Pheùp vua thua leä laøng". Neân tuy tieàn nhaân ta khoâng duøng chöõ daân chuû, maø thöïc chaát thì ñaõ coù roài.
Môùi xem ai cuõng töôûng laø ñieân cuoàng, daùm ñem ngöôøi ñaët ngang vôùi trôøi ñaát, nhöng xeùt cho cuøng thì khoâng phaûi laø ñieân cuoàng, maø cuøng laém thì taïm goïi laø ngoâng nhöng laø caùi ngoâng Minh Trieát, vì nhôø ñoù maø Ñoâng Phöông khoâng bao giôø bò naïn voâ thaàn, maø ñaõ voâ thaàn roài thì seõ voâ nhaân. Ngöôøi voâ thaàn tröôùc sau cuõng ñi ñeán choã baát nhaân, baát nghóa, baïo taøn, chuyeân cheá.
4. Caùc ñieàu naøy ñaõ ñöôïc bieåu dieãn treân maët troáng, coù Trôøi (maët Trôøi) maø cuõng coù Ñaát (bieåu loä baèng nöôùc gôïi yù laø do thuyeàn), khoâng duy Trôøi hay Ñaát laø nhôø coù con ngöôøi ñöùng giöõa kieâm caû ñöùc trôøi (bieåu thò baèng maëc aùo loâng chim) kieâm caû ñöùc ñaát (ñöùng treân thuyeàn roàng) cuõng nhö chieám cöù voøng giöõa, 2 voøng cuûa trôøi cuøng ñaát. Caùc nhaø nghieân cöùu keå ra 5 caùi khoâng cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn thì caû 5 neùt ñeàu baøy toû thuyeát nhaân chuû:
a. Khoâng coù caûnh thuù vaät caén xeù nhau (taát caû bình an hoøa hôïp).
b. Khoâng coù nhöõng kích thöôùc khoång loà (ñeå tinh thaàn con ngöôøi khoûi bò ñaøn aùp).
c. Khoâng coù vaät quaùi dò (do duy taâm) maø chæ laø caûnh soáng thöôøng cuûa con ngöôøi: ca haùt, giaõ gaïo...
d. Khoâng coù vua thaàn ñaïi dieän chuyeân cheá: moïi ngöôøi bình ñaúng.
e. Khoâng duøng tieâu bieåu ngaø traâu (traùnh duøng thuù vaät laøm tieâu bieåu. Chæ tröø höôu hay nai chaø chæ maët trôøi).
Naêm caùi khoâng ñoù chöùng toû cö daân Troáng Ñoàng coù caû nhaân chuû vaø daân chuû. Haõy keå ra vaøi thí duï.
Coâng Chuùa Mî Nöông laáy Chöû Ñoàng Töû ngheøo ñeán caùi khoá cuõng khoâng coù (khoâng coù kyø thò).
a. Daân nöôùc khoâng chia ra giai caáp, maø chæ coù phaåm traät ñaët caên baûn treân vieäc laøm: só, noâng, coâng, thöông.
b. Loái soáng nhö chôi: ñaày ca vuõ, xaõ hoäi duy taâm hay duy vaät thöôøng ñeà cao voõ coâng ca (epic) vaø bi kòch, coøn ñaây laø thô tröõ tình vaø traøo phuùng. Ñoù cuõng laø khía caïnh cuûa loái soáng nhö chôi, haäu quaû cuûa nhaân chuû.
Ñoù laø toùm löôïc noäi dung Ñaïo Ba cuõng laø Nhaân Chuû vaø Daân Chuû. Nay ta ñaõ phaûi khoán cuøng vì naïn duy vaät môùi deã bò thaám thía giaù trò baøi hoïc Ñaïo Ba. Cuõng nhö hieåu ñöôïc raèng hoïc veà goác nguoàn Ñaïo Ba hay Nhaân Chuû laø ñaët neàn taûng cho trieát lyù choáng chuyeân cheá ñoäc taøi. Vaø môùi hieåu ñöôïc caâu noùi: Vaên hoùa daân toäc (Vieät) cuõng laø vaên hoùa nhaân toäc, töùc Ñaïo Ba nhaân chuû coù giaù trò phoå bieán töùc cho heát moïi nôi moïi ñôøi.
Vaán ñaùp:
Hoûi: Nhaân chuû vaø daân chuû khaùc nhau theá naøo?
Thöa: Nhaân chuû xeùt theo haøng doïc ñoái vôùi Trôøi Ñaát (caùc nieàm tin) nhö tin ngöôøi khoâng sinh ra bôûi Brahma thì laø noâ leä. Ñoù laø thieáu nhaân chuû. Daân chuû xeùt theo haøng ngang thí duï coù bình saûn vaø töï do, vaäy laø coù daân chuû.
Hoûi: Noùi raèng Taây AÂu chöa coù nhaân chuû sao hoï tieán maïnh veà daân chuû.
Thöa: Ñaây laø noùi theo trieát thì quaû hoï chöa ñaït nhaân chuû maø neàn moùng laø thuyeát Tam Taøi. Coøn daân chuû maø hoï ñaït ñöôïc thì khoâng do trieát maø do löông tri vaø khoa hoïc kyõ thuaät tieán boä. Neân chuù yù laø cheá ñoä noâ leä beân Taây AÂu khoâng ñöôïc phaù vôõ do trieát maø do kyõ thuaät vaø coâng ngheä phoàn thònh. Ñoù laø nhöõng caùi môùi coù vaøo ñôøi môùi, chöù neáu do trieát thì phaûi töï xa xöa thí duï beân ta cheá ñoä noâ leä ñaõ bò phaù vôõ ngay töø ñôøi Vaên Lang.
Hoûi: Löông tri vaø trieát khaùc nhau choã naøo?
Thöa: Khaùc nhau ôû choã noâng saâu. Löông tri noâng, vaø ta thöôøng chæ baèng caâu noùi hôïp tình hôïp lyù. Ñoù laø loái bieát thoâng thöôøng, noù caàn thieát cho cuoäc soáng thöôøng nhaät, nhöng khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà lôùn lao nhö cöùu caùnh con ngöôøi. Coøn trieát lyù thì saâu hôn: khoâng nhöõng hôïp tình hôïp lyù maø coøn ñi ñeán choã trieät cuøng cuûa tình cuõng nhö lyù, ta quen noùi laø "taâm tình" vaø "cuøng lyù", töùc khoâng theå ñi xa hôn ñöôïc nöõa. Taâm laø caùi nguoàn suoái cuûa tình, coøn lyù maø ñaåy ñeán ñôït sieâu hình, thì nhö coù vôùi khoâng: khoâng theå ñaåy xa hôn ñöôïc nöõa. Thoâng thöôøng thì trieát khaùc vôùi löông tri ôû choã baøy toû caùch heä thoáng keøm theo moät soá nguyeân lyù, coâng thöùc (formula), coâng lyù (axiome), phaïm truø (categories), vôùi moät soá ñònh ñeà cuõng goïi laø tieàn ñeà (premise). Môùi ñoïc trieát coù ngöôøi böïc mình vì nhöõng ñaëc ngöõ naøy, nhöng noù caàn thieát ñeå ñaøo saâu vaøo vaán ñeà moät caùch saâu saéc. Khoâng theå ôû maõi ñôït luaân lyù thöôøng nghieäm ñöôïc, maëc daàu ôû ñoù ngöôøi ta deã gioáng nhau, coøn leân ñeán trieát thì khaùc nhau. Daàu vaäy phaûi ñi leân môùi coù cô may giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà lôùn lao veà vuõ truï, cöùu caùnh con ngöôøi nhö Vuõ Truï laø tieán hoùa hay coá ñònh. Noùi cô may vì cho tôùi nay haàu heát trieát hoïc khoâng noùi tôùi nôi, haàu heát chæ laø yù heä; ngaõ veà moät beân, noùi chung khoâng duy taâm thì cuõng duy vaät, maõi tôùi nay môùi nhôø khoa hoïc maø nhaän ra söï thieát yeáu cuûa chu tri hay toaøn tri (holistic knowledge) nghóa laø caùi bieát kieâm caû coù laãn khoâng (caû aâm laãn döông); nhöng nhìn thaáy caàn laø moät truyeän maø coù ñi ñöôïc vaøo chaêng laø truyeän khaùc. Vaán ñeà thöïc bao la deã sôï, phaûi ñoïc quyeån :The Turning Point" cuûa Capra môùi nhaän thöùc ñöôïc phaàn naøo.
Hoûi: Thôøi baùi vaät con ngöôøi tin caùi gì cuõng coù thaàn, tin nhö vaäy coù sai caû chaêng?
Thöa: Khoâng, chæ sai ôû choã quan nieäm thaàn quaù nhaân hình neân laøm hai con ngöôøi. Neáu quan nieäm kieåu voâ hình nhö taâm linh thì ñuùng: töùc khoâng ñaâu coù thaàn.
Chuù yù: Trieät Tam tieáng Phaùp laø "Tiers Exclus". Tieáng myõ laø "Excluded Middle".