1. Caàn Hoïc Laøm Ngöôøi Vieät
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Luùc coøn queâ höông, heã ai sinh ra bôûi cha meï Vieät thì ñöông nhieân laø ngöôøi Vieät. Nhöng nay ta ñaõ maát caùi tình theá saün coù ñoù roài: chuùng ta ñaõ bò böùng ra khoûi ñaát nöôùc vaø ñang trôû neân laïc loõng bô vô giöõa muoân laøn soùng yù thöùc heä ngöôïc chieàu, neáu khoâng boû coâng hoïc hoûi nhaän thöùc laïi caùi hoàn thieâng cuûa cha oâng thì chaúng bao laâu con chaùu ta hay chính chuùng ta seõ hoùa thaønh nhöõng caùnh beøo khoâng coäi reã troâi daït khaép boán phöông trôøi töùc trôû neân nhöõng con ngöôøi maát heát goác, caû goác nöôùc laãn goác ngöôøi.
Ñeå traùnh caùi tai hoïa ñoù chuùng ta caàn gaày döïng moät toå chöùc ñeå giuùp nhau hoïc hoûi veà nguoàn goác. Ñaây tuy laø nhöõng vieäc aâm thaàm vaø vôùi nhieàu ngöôøi coù theå laø naëng nhoïc nhöng ñöôïc caùi lôïi laø laøm ñeán ñaâu ta thaâu thaäp lieàn chöa caàn ñeøn xanh ñeøn ñoû naøo heát, cuõng khoâng caàn phaûi ruøm beng, nhöng xeùt cho cuøng thöïc laø quan troïng ngang vôùi nhöõng vieäc cöùu nöôùc, kieán quoác. Vì neáu khoâng laøm theá thì mai ngaøy coù coøn ngöôøi Vieät chaêng cuõng chæ laø maáy caùi xaùc voâ hoàn, khoâng coøn ra gioáng gì nöõa. Muõi thaáp da vaøng khoâng cho pheùp trôû neân Myõ troïn veïn, coøn Vieät thì ñaõ maát hoàn roài, cho neân ñaõ roõ raøng töø nay ai coøn muoán "laø ngöôøi Vieät", thì phaûi hoïc "laøm ngöôøi Vieät", y nhö ai muoán laøm coâng daân Myõ phaûi hoïc veà hieán phaùp Myõ vôùi ít ñieàu söû ñòa, toå chöùc chính quyeàn v.v... Cuõng vaäy ai muoán laø ngöôøi Vieät phaûi hoïc veà nguoàn goác, ñaïo lyù Vieät. Ñaõ qua roài thôøi heã sinh ra thì ñöông nhieân laø ngöôøi Vieät. Töø nay phaûi hoïc "laøm ngöôøi Vieät" thì môùi neân ngöôøi Vieät ñöôïc. Hoïc veà Vieät Nho laø hoïc veà goác nöôùc, hoïc trieát lyù An-Vi laø hoïc veà goác ngöôøi. Vaø chuùng ta seõ raát haõnh dieän khi nhaän ra raèng caùi höôùng ñi cuûa trieát Vieät cuõng laø höôùng maø caùc khoa hoïc toái taân ñang tieán tôùi.
Vaán ñeà raéc roái chæ coøn ôû choã nhieàu ngöôøi cho laø trieát lyù khoù quaù khoâng theå hieåu ñöôïc. Nhöng tieàn nhaân noùi "coù khoù môùi coù khoân", nhö neáu cöù "laøm vaên hoùa" kieåu deã daõi nhö tröôùc tôùi nay thì khoâng ñuû cöùu vaõn tình theá, vì chaúng qua laø xoay quanh nhöõng caùi ñaõ coù roài, maø khoâng maáy phaùt huy ñöôïc gì saâu xa, chöa tìm ñöôïc caùi coäi goác cuûa mình thì laøm sao coù theå phaùt huy. Cho neân noùi laø laøm vaên hoùa maø kyø thöïc chæ laø vieäc laøm cuûa maáy ngöôøi lo veà vaên ngheä, vaên chöông ñeå cho ñoàng baøo tôùi xem giaûi trí; xem vaên ngheä roài, ñoïc baùo roài queân ñi chöù khoâng maáy aâm vang vaøo tôùi taâm hoàn. Söùc maáy maø con em mai ngaøy noù coi troïng ñeå maø chòu tieáp noái. Muoán chuùng tieáp noái thì phaûi laøm sao cho chuùng nhaän thöùc ra ñöôïc nhöõng giaù trò cuûa ngöôøi Vieät. Maø muoán chuùng nhaän thì chuùng ta phaûi nhaän thöùc tröôùc. Muoán vaäy thì khoâng theå traùnh söï hoïc hoûi.
Chæ coù moät ñieàu trôû ngaïi laø saùch, nhieàu ngöôøi cho laø khoù quaù. Nhöng ñieàu ñoù seõ ñöôïc giaûi quyeát baèng hoïc hoûi daàn daàn: neân ghi nhaän boä naêm quyeån Nguõ Kinh chính laø chöông trình cuûa boán naêm cöû nhaân. Vaäy maø nay chuùng ta môùi baét ñaàu ñoïc giöõa bao nhieâu laø baän taâm veà coâng aên vieäc laøm thì coù khoâng hieåu ngay cuõng laø söï thöôøng. Ñöøng coù naûn.