6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
k. Khi roàng Vieät Nam uoán khuùc
Noù uoán khuùc vaøo moät buoåi xöa naêm 1947 ôû Vaên Mieáu Haø Noäi, khieán cho Albert Sarraut xuaát thaàn noùi leân nhöõng lôøi cuûa daân toäc Vieät raèng ngöôøi Phaùp ñang döï tính ñöa Vieät Nam ñeán neàn ñoäc laäp kyõ ngheä hoùa toái taân. Ñoù laø nguyeän öôùc saâu xa cuûa ngöôøi Vieät cuõng nhö moät ñoâi ngöôøi Phaùp hieám hoi.
Nhöng haàu heát ngöôøi Phaùp ôû Haø Noäi luùc ñoù ñaõ phaûn ñoäng laïi töùc khaéc vaø moät caùch deûo dai. Caùc baùo tieáng Phaùp ñeàu baøy toû loøng sôï haõi baøng hoaøng coi nhö taát caû seõ tan taùc. Vì hoï cho raèng beân Ñoâng Phöông ngöôøi ta chæ noùi tôùi caùi gì khoâng theå traùnh ñöôïc, ñaõ gaàn tôùi, vì ngay vieäc noùi tôùi ñaõ laøm cho ñieàu ñoù trôû thaønh gaàn xaûy tôùi roài. Phuû Toaøn Quyeàn phaûi ra töøng loaït thoâng tö ñeå traán tónh ngöôøi Phaùp, ñaïi ñeå raèng nhöõng ñieàu quan Toaøn Quyeàn noùi coøn raát xa xoâi, coù leõ moät ngaøy kia trong moät theá kyû nöõa, ai maø bieát ñöôïc, thì nöôùc Annam coù theå töï soáng nhö moät quoác gia taân thôøi. Nhöng tôùi luùc ñoù thì noù ñaõ keát thaân chaët cheõ vôùi nöôùc Phaùp, neân nöôùc Phaùp vaãn khoâng phaûi ra ñi: Peut eâtre un jour, dans un sieøcle qui sait, l'Annam serait-il en mesure de vivre comme une nation moderne; mais aø ce moment laø ses liens avec la France seraient si amicalement eùtroits que celle-ci meâme alors, n'aurait pas aø s'en aller. On entendit couramment exprimer l'avis que les Annamites n'en demandaient pas tant"; "on leur mettait ainsi des ideùes en teâte, ce dnt on aurait pu se dispenser"; "ils se trouvaient bien, eux-meâmes comme ils eùtaient". Mus 192.
Ngöôøi Phaùp traùch A. Sarraut laø gieo yù töôûng ñoäc laäp vaøo oùc ngöôøi Vieät Nam. Chöù thöïc söï ngöôøi Vieät Nam coù ñoøi ñeán theá ñaâu, hoï ñang sung söôùng vôùi hieän traïng roài maø. Nhöõng lôøi cuûa A. Sarraut bò coi nhö vuïng veà ñaõ ñöa ngöôøi Phaùp ñeán caûnh bi ñaùt hieän nay (1952). Theo ngöôøi Phaùp thì loãi laàm lôùn nhaát cuûa A. Sarraut laø ñaõ töø boû nguyeân lyù quyeàn bính "laø ñieàu duy nhaát ñaùng keå ñoái vôùi ngöôøi aù Ñoâng": par notre deùmission du principe d'autoriteù "le seul qui compte pour les Asiatiques" Ngöôøi ta goïi A. Sarraut laø Naufrageur, keû ñaùnh ñaém taøu. Ñieàu ñoù theo hoaøn caûnh luùc aáy laø raát naëng, vì quoác hoäi Phaùp môùi quyeát ñònh: moät laø phaûi göûi sang Ñoâng döông 3 sö ñoaøn, hai laø sai A. Sarraut sang laøm toaøn quyeàn. Vì khoâng coù 2 sö ñoaøn neân nöôùc Phaùp sai A. Sarraut sang nhö cöùu tinh. theá maø A. Sarraut laïi noùi leân nhöõng lôøi tai haïi nhö treân, thì ñoù laø choã laøm cho ngöôøi Phaùp Ñoâng Döông söûng soát hoát hoaûng. Söï thaät thì A. Sarraut "lôõ mieäng" "tình côø" noùi leân maáy lôøi kia, aáy laø khi theo oùc duy lyù maø baøn, nghóa laø khi khoâng tìm ra lyù do thì cho laø tình côø, laø lôõ mieäng. Nhöng ñoái vôùi Ñoâng Phöông khoâng theå noùi vaäy ñöôïc. A. Sarraut hieåu ñöôïc söï ñôïi troâng cuûa daân Phaùp muoán uûy thaùc cho mình ñöa daân Vieät Nam vaøo lieân hieäp Phaùp, söù maïng laø ôû ñoù; vaäy taïi sao laïi noùi tôùi ñoäc laäp choáng laïi yù muoán caû moät nöôùc Ñaïi Phaùp vaø nhaát laø nhöõng ngöôøi bao quanh A. Sarraut. Theo quan nieäm coå xöa cuûa ta ñoù laø hoàn tieân toå cuûa gioáng Laïc Vieät nhaäp vaøo A. Sarraut, vaø duøng mieäng y ñeå noùi leân ñöôøng höôùng phaûi theo trong moät khuùc quanh môùi cuûa lòch söû. Cuõng nhö theo leã gia tieân thì hoàn tieân toå nhieàu laàn nhaäp vaøo ñaïi dieän (Nho goïi laø Thi) hoaëc laø vaøo coå Thi vaø mu ruøa bao giôø cuõng ñöôïc chieâm boùi trong nhaø Thaùi Mieáu. Thi Qui laø phaùt ngoân nhaân cuûa tieân toå. Chính tieân toå môùi laø ngöôøi trò nöôùc, coøn nhaø vua ñöông traøo chæ laø ngöôøi thöøa haønh maø thoâi.
Vaäy cuõng chính caùi hoàn tieân toå, hoàn nöôùc, hay noùi theo Huyeàn Söû laø Roàng nöôùc Nam uoán khuùc ñaõ khoâng cho A. Sarraut noùi theo yù haén cuõng laø yù cuûa nöôùc Phaùp, nhöng phaûi noùi theo yù cuûa "gioáng thieâng Tieân Roàng". Ai baûo A. Sarraut daùm ñeán Vaên Mieáu maø ñoïc dieãn vaên! Vì ñoù laø nôi linh thieâng. Neân bieát raèng ñoù khoâng phaûi laø truyeän huyeàn hoïc khi goïi nöôùc Vieät laø gioáng Tieân Roàng. Xeùt veà ñòa dö, nöôùc coù hình chöõ S nhö roàng uoán khuùc, coù daõy nuùi töø Baéc chí Nam nhö choøm loâng mao. Veà maët ñòa lyù coù raát nhieàu nôi linh thieâng ñöôïc goïi laø nhöõng long maïch maø Vaên Mieáu laø moät. Albert Sarraut cuõng nhö nhö bao ngöôøi Phaùp cho ñoù laø truyeän tin nhaûm khoâng theøm keå ñeán, neân ñoøi vaøo Vaên Mieáu ñeå noùi chính trò, nghóa laø noùi nhöõng chuyeän huyeàn hoïc tuïc hoùa. ÖØ ñöôïc, caùc anh khoâng tin thì cho caùc anh bieát tay: baét caùc anh noùi leân ñieàu caùc anh ñang sôï hôn heát laø neàn ñoäc laäp cuûa "Nöôùc thieâng Tieân Roàng". Ñaáy laø baøi hoïc caùc anh neân trôû veà nhaø suy nghó cho thaám thía. Ngöôøi Vieät Nam vaãn coøn nuoâi soáng nhöõng yù töôûng vaø leà loái coå truyeàn trong daân gian. Khoâng coøn tìm ñaâu ñöôïc moâi tröôøng thích hôïp hôn cho baøi dieãn vaên chöông trình trong khoaûng nhöõng böùc töôøng thieâng lieâng, tröôùc söï chöùng kieán im laëng, nhöng hieäu nghieäm cuûa nhöõng bia ñaù mang teân caùc baäc khoa baûng. Ñoù chính laø nôi maø toaøn daân tin töôûng laø long maïch, coù moät laøm soùng linh thieâng toaøn quoác maø ngöôøi quoác tröôûng phaûi thaâu laáy ñeå phaùt thanh laïi cho toaøn daân. Quan Toaøn Quyeàn luùc ñoù laø quoác tröôûng, neân long maïch truyeàn dieän vaøo baét y noùi tieân tri veà söï giaûi phoùng ngöôøi Vieät Nam, tröôùc söï söûng soát cuûa ñoàng baøo haén. Phaûi chaêng vì oâng daãm leân long maïch neân bò giaät do laøn soùng ñieän u linh baét phaûi noùi leân nhöõng ñieàu khoâng döï tính noùi.
OÂng Paul Mus vieát: "Ñoù phaûi chaêng laø moät dò ñoan maø noù ñöa ta vaøo moät theá giôùi kyø dò maø ta khoâng bieát mình ôû ñaâu, baøn chaân cuûa lyù trí khoâng tìm ñöôïc ñaát ñöùng. Phaûi, coù leõ ñoù laø moät theá giôùi laøm baèng bieåu töôïng, baèng nhöõng yù töôûng khieán chuùng ta ngôõ ngaøng, khieán cho ñöôøng loái chính trò cuûa ta trôû thaønh baát nhaát. Coù thaät chaêng laø moät theá giôùi khaùc bieåu loä qua theá giôùi ñang noùi naêng. Xem ra hai gioáng ngöôøi Phaùp vaø Vieät ñaõ ñi tôùi ñieåm maø hoï phaûi chia lìa nhau trong moät söï khoâng theå hieåu nhau, hoaëc nöõa laø hoï phaûi vöôït qua nhöõng söï kieän beân ngoaøi? (Mus 202). Ñeán ñaây chuùng ta phaûi thöa raèng treân phöông dieän chính trò ngöôøi Phaùp ñaõ phaûi lìa khoûi chuùng ta, vì hoï khoâng hieåu noåi ta nöõa.
Nhöng chuùng ta cuõng caàn noùi theâm ngay raèng: haàu heát giôùi trí thöùc treân phöông dieän vaên hoùa cuõng theo ngöôøi Phaùp cho raèng nhöõng truyeän vöøa noùi treân kia laø dò ñoan ñaõ loãi thôøi roài. Nhöng chuùng ta hoûi coù thaät laø dò ñoan caàn phaûi vaát taùi ñi chaêng? Hay laø chuùng ta caàn phaûi theo lôøi môøi cuûa Paul Mus ñi xuyeân qua nhöõng hieän töôïng beân ngoaøi. Neáu ñöùng ôû beân ngoaøi thì quaû thaät ñoù laø moät söï thöïc thuoäc lòch söû khoâng ai choái caõi, nhöng tin töôûng raèng ñoù laø hoàn tieân toå, ñoù laø Roàng uoán khuùc thì laø dò ñoan, ngöôøi Phaùp cho ñoù chæ laø moät söï nhôõ mieäng, moät söï tình côø, tin laø haäu quaû long maïch thì dò ñoan. Caùc nhaø trí thöùc cuõng tin nhö vaäy.
Tuy nhieân nhöõng ngöôøi chuû tröông hoàn nöôùc cho ñoù laø loái giaûi nghóa löng chöøng, heã caùi gì khoâng tìm ra manh moái thì baûo laø tình côø, noùi vaäy laø che ñaäy caùi doát nhö caâu chaâm ngoân cuûa phaân taâm - "tình côø laø vieän aån naùu cuûa caùi doát: asilium ignorantiae" - Vaäy neân phaûi tìm moät giaûi ñaùp môùi xa hôn giaûi ñaùp cuûa giôùi trí thöùc duy lyù cuõng nhö coù neàn moùng hôn giaûi ñaùp cuûa coå truyeàn laø "Roàng uoán khuùc!" Chuùng ta nay seõ khoâng cho laø tình côø maø cuõng khoâng cho laø roàng uoán khuùc, nhöng seõ giaûi ñaùp theo taâm lyù caùc mieàn saâu vaø seõ goïi söï kieän treân laø haäu quaû cuûa "côn loác taâm linh": tourbilon psychique hoaëc laø laøn soùng ñaùy cuûa ñaïi döông voâ thöùc coäng thoâng l'inconscient collectif hay laø cuûa muoân theá heä tinh anh maø moät soá teân tuoåi coøn ghi treân nhöõng bia ñaù xeáp haøng trang nghieâm tröôùc Vaên Mieáu, cuõng laø nôi qui höôùng cuûa hôn hai chuïc trieäu ngöôøi daân Vieät ñang tranh thuû cho neàn ñoäc laäp nöôùc nhaø. Cho neân laø moät thöïc taïi lôùn lao tuy khoâng noùi leân, nhöng coù söùc maïnh nhö laøn soùng ñaùy quaät ngaõ nhöõng caùi chi treân maët nhö nhöõng lôøi chính trò ngoaïi xaâm, vaø roài ñaây caû ñeán dö aâm cuûa neàn vaên hoùa duy lyù phaøm tuïc roøng thieáu chaát u linh cuûa Taây AÂu cuõng seõ bò xoâ ñoå.
Chaát u linh ñoù laø gì chuùng ta chöa noùi roõ leân ñöôïc, nhöng nhieàu ngöôøi ñaõ thöû goïi teân nhö Schopenhauer goïi laø hoàn khoùm (l'aâme-groupe), nhöõng ngöôøi chuû quan duy trí (gnostiques) goïi laø du hoàn ñoaøn (eggregore), coøn Ferrero goïi laø Thaàn-thò-xaõ (les geùnies de la Citeù) hôi gioáng caùi maø Freud keâu laø sieâu ngaõ (surmoi)... hay theo khoa xaõ hoäi hoïc laø "yù thöùc coäng thoâng thöôøng ñaøn aùp yù thöùc caù nhaân"...Taát caû baáy nhieâu danh töø khaùc nhau ñeàu nhaèm noùi leân moät thöïc theå u linh cao hôn caùc caù nhaân trong moät nöôùc coäng laïi, vaø coù moät ñôøi soáng rieâng bieät vöøa cao xa maø laïi raát thaâm saâu nôi loøng moãi ngöôøi.
Chính caùi thöïc theå u linh ñoù maø daân Vieät quen goïi ñôn sô laø hoàn soâng nuùi, laø long maïch chính noù ñaõ laøm cho Abert Sarraut xuaát thaàn noùi leân nhöõng lôøi khoâng muoán noùi.
Chính chaát u linh ñoù ñaõ luoân luoân phaûng phaát nhö hoàn nöôùc ñoân ñoác cho ñoaøn ngöôøi Vieät trong cuoäc soáng heát söùc cam go maø khoâng bò tieâu dieät hay bò ñoàng hoùa. Chính nhöõng yeáu toá taâm linh ñoù laøm neân caùi gì thieâng lieâng nhaát ñöôïc tieàn nhaân ta suøng baùi trong caùc Vaên Mieáu töø caáp nöôùc tôùi caáp laøng. Vaø ngaøy nay noùi ñeán xaây Vaên Mieáu töùc laø noùi ñeán truøng tu loøng suøng moä chaân thöïc cuûa Vaên Hoùa. Quoác Mieáu moät khi ñaõ ñöôïc truøng tu nghóa laø khoâng nhöõng coù ñieän ñaøi maø coøn laøm phuïc hoaït laïi ñöôïc caùc yeáu toá linh thieâng thì töø ñoù Quoác Mieáu seõ laø ñaøi phaùt thanh truyeàn tinh thaàn ñi khaép nôi trong nöôùc. Moãi gia ñình ñaõ coù saün baøn thôø toå tieân hoaëc baøn thôø khaùc töông töï seõ laø baáy nhieâu maùy thaâu thanh ñeå thaâu tieáng goïi cuûa nöôùc non, cuûa tieàn nhaân töø muoân theá heä truyeàn ñeán, bôm haêng say thaønh khaån vaøo cho moãi ngöôøi con daân ñeå moãi ngöôøi coi vieäc nöôùc nhö vieäc nhaø: coá söùc chu toaøn caùi nhieäm vuï ñöôïc uûy thaùc cho vôùi moät taám loøng chí thaønh taän tuïy. Tieáng hòch cöùu quoác kieán quoác phaûi töï ñoù phaùt ra nhö vaäy.
Cho neân Vaên Mieáu coù theå chæ laø moät caùi taøn tích cuûa thôøi moâng muoäi dò ñoan, ngöôøi vaên minh chaúng ai tin töôûng nöõa, coù xaây leân chaúng qua vì oùc mò daân (loaïi daân coå raû noâng thoân) vì phong traøo quay veà daân toäc, hoaëc laøm ñeå che ñaäy söï baät reã cuûa nhaø caàm quyeàn. Trong tröôøng hôïp ñoù duø chæ tieâu toán chöøng möôi trieäu cuõng phaûi goïi laø xa xæ maø moät nöôùc ngheøo nhö ta khoâng neân hoang phí.
Traùi laïi Vaên Mieáu cuõng coù theå laø moät loø maùy trung öông saûn xuaát vaø truyeàn ra khaép nöôùc ñieän löïc tinh thaàn cho toaøn quoác thì ñoù laø nhu yeáu caàn moät caùch khaån thieát cho nöôùc nhaø ñang bò caùc yù heä ngoaïi xaâm phaù hoaïi, maø phaàn coøn laïi goïi laø quoác gia cuõng ñang bò tan raõ vaø phaân hoùa ñeán cuøng toät, vì khoâng ñöôïc moät chuû ñaïo naøo qui tuï vaø linh ñoäng hoùa..., thì luùc ñoù Vaên Mieáu trôû thaønh nhu caàu maø kyû nguyeân Hieán Phaùp môùi khoâng theå khoâng löu taâm. Vaø neáu thi haønh ñöôïc truùng caùch noù seõ laø söï leân ñöôøng cuûa Roàng nöôùc Vieät. Sau moät thôøi gian nguû say thì naêm 1947 uoán khuùc vaø naêm 1967 vôùi taân hieán phaùp, taân chính phuû, vôùi vieäc truøng tu Vaên Mieáu seõ laø cuoäc phuïc sinh ñi leân ñöôøng thoáng nhaát, ñoäc laäp thaät söï treân moïi ñòa haït kinh teá, chính trò, nhöng ñi ñaâu phaûi laø ñoäc laäp vaên hoùa.
Ñieåm cuoái cuøng naøy quan troïng nhaát vaø vieäc truøng tu Vaên Mieáu phaûi laáy laøm muïc tieâu chính-ñaïi caên-cô.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh