6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
i. Vaán ñeà Vaên Mieáu vôùi Vaên Khoa
Ít thaùng tröôùc ñaây coù nghe noùi tôùi döï tính truøng tu hay kieán thieát Vaên Mieáu. Caû hai chöõ ñeàu ñuùng: noùi veà vaät chaát thì hieän nay ta khoâng coù Vaên Mieáu, neân laø kieán thieát, laø taân taïo. Nhöng veà tinh thaàn thì ta coù roài, vaø nay coù xaây cuõng goïi ñöôïc laø truøng tu.
Döï aùn treân neáu ñöôïc hieän thöïc ñaøng hoaøng seõ coù theå coi nhö tieâu bieåu cho moät cuoäc phuïc höng laïi tinh thaàn ñaát nöôùc. Ngöôøi daân nöôùc töø ñoù seõ coù moät nôi ñeå nghó ñeán nhö moät ñích ñieåm cuûa cuoäc haønh höông, cho nhöõng ngöôøi daân naëng loøng yeâu nöôùc tröôùc luùc xuaát ngoaïi coù nôi göûi lôøi taïm bieät, vaø trong luùc ôû nöôùc ngoaøi coù choã höôùng veà cho bôùt loøng troáng traûi...
Vì theá töôûng neân trình baøy moät hai nguyeän voïng:
Vaên Mieáu phaûi laø nôi trang troïng roäng lôùn ñeå laøm nhöõng cuoäc ñaïi leã cuûa quoác gia nhö ngaøy gioã toå vaø quoác khaùnh. Trong nhöõng leã ñoù ñaïi bieåu toaøn quoác seõ teà töïu taïi Vaên Mieáu haàu laøm leã phaàn naøo nhö kieåu teá Thieân ñeå cho ngaøy leã coù caû caùi chi linh thieâng, chöù khoâng chæ coù dieãn binh nhö nay coù veû tuïc hoùa kieåu Taây. Tuy ñoâi khi vò ñöùng ñaàu chính phuû coù ñi ñeán ñeàn noï hoaëc nhaø thôø kia cuõng khoâng ñuû, vì coù veû tö rieâng; maø neáu coi ñoù laø vieäc chính thöùc thì coøn coù theå gaây maàm moáng chia reõ pheøn bì: sao ñeán beân naøy maø laïi boû beân kia... vaø daàu sao cuõng coù caùi gì tuûi hoå cho hoàn nöôùc khoâng nôi cö truù phaûi ñi nhôø vaû tö rieâng: chuû ñaát maø khoâng coù moät nôi ñeå teá laïi phaûi ñi teá nhôø! Nghó noù nhuïc nhaõ laøm sao. Thaø boû haún ñi coù leõ coøn hôn. Coøn neáu xeùt thaáy thaät ñaùng thì khoâng nhöõng toång thoáng maø quaân daân caùc caáp ñeàu ñeán teà töïu laïi cuùng teá trong moät buoåi leã uy nghieâm trang troïng lôùn lao. Vì theá tröôùc Vaên Mieáu neân coù moät coâng tröôøng roäng xuyùt xoaùt baèng saân vaän ñoäng, baèng tröôøng ñua. Ñoù laø nôi uy linh cuûa moät nöôùc khoâng neân seûn so vaøi ba chuïc maãu ñaát. Nhöng neáu vì lyù do gì tieác ñaát thì xin ñeà nghò xaây Ñaïi Hoïc Vaên Khoa keá caän. Sinh vieân Vaên Khoa seõ laø giaùo só giaùo daân cuûa Vaên Mieáu, coù nhieäm vuï linh ñoäng hoùa Vaên Mieáu. Haøng ngaøy khi sinh vieân Vaên Khoa ñeán tröôøng cuõng laø ñeán quoác mieáu ñeå nung reøn taâm trí trong baàu khí linh thieâng cuûa ñaát nöôùc, vaø coù theå nhôø coâng tröôøng ñeå toå chöùc caùc cuoäc soáng chung töø theå thao trôû leân ñeán caùc cuoäc vaên ngheä hoäi hoïp, ñem laïi cho Vaên Mieáu boä maët soáng ñoäng, maø khoâng caàn phaûi toán theâm ñaát. Vaên Khoa ñi tôùi Vaên Mieáu laø chí lyù.
Hieän nay ta chöa coù Vaên Mieáu maø cuõng chöa coù Vaên Khoa. Ñieàu sau naøy cuõng mong ñöôïc nhaø caàm quyeàn sôùm löu taâm. Cho tôùi nay vì quaù nhieàu vieäc chöa theå lo thì ngöôøi daân chöa neân traùch ai. Tuy vaäy töø nay cuõng caàn khôûi ñaàu löu yù. Ñaïi Hoïc Vaên Khoa laø caùi khuoân maët tinh thaàn cuûa moät nöôùc, maø vì ta maát nöôùc neân cuõng maát hoàn. Ñieàu ñoù ñöôïc tieâu bieåu roõ trong tröôøng sôû Vaên Khoa: thoaït tieân thieát laäp ôû beân chuoàng ngöïa, roài sau ñeán giai ñoaïn ñaët ôû goùc nhaø tuø cuõ cuûa Phaùp. Ñeán nay môû theâm ra ñöôïc moät goùc cuûa cô sôû "Thoáng Nhaát". Noùi ñuùng ra chæ coù moät nöûa goùc. Goàm caû hai cô sôû cuõng môùi baèng nöûa tröôøng trung hoïc Taây J.J. Roussau beân caïnh. Nay ta ñaõ laáy laïi ñöôïc chuû quyeàn ñaát nöôùc thì cuõng neân nghó ñeán truyeän laáy laïi hoàn nöôùc. Hoàn khoâng ôû ñaâu caû thieät ñaáy; nhöng vôùi moät ñoaøn ngöôøi caàn phaûi coù nôi un ñuùc, coù choán tieâu bieåu hoàn nöôùc. Vaên Khoa un ñuùc coâng daân theo daïng thöùc daân toäc. Bao laâu chöa coù thì nhöõng ai löu taâm ñeán hoàn nöôùc ñeàu thaáy loøng se laïi vì saàu tuûi moãi khi phaûi böôùc qua ngöôõng cöûa "Ñaïi Hoïc Vaên Khoa". Neáu nöôùc Phaùp ñoái vôùi tröôøng sôû Oxford vaø Cambrdge nhieàu ngöôøi Phaùp coøn phaûi than phieàn vì nöôùc Phaùp chöa coù ñöôïc moät toøa nhaø lòch söû xöùng ñaùng bieåu loä giaù trò vaên hoùa ñaát nöôùc "Il n'existe pas en France un seul baâtimen universitaire qui soit un monument historique digne de ce nom... qui mateùrialise la digniteù eùminente des valeurs culturelles". (Pourquoi des professeurs? Gusdorfs p. 27. (Payot) thì huoáng chi nöôùc ta. Nöôùc ta chöa ñöôïc vaên minh cô khí baèng, chöù veà vaên hoùa thì ñaõ coù ngay töø ngaøy khai quoác khi ñaët teân cho nöôùc laø Vaên Lang.
Moät soá ngöôøi thaáy tröôøng sôû Vaên Khoa bò boû beâ raïc ñeán noãi nhö nay buoàn loøng noùi thaø goïi "baêm nhaêm naêm vaên ñieám" hôn laø noùi boán ngaøn naêm vaên hieán thì cuõng khoâng phaûi laø thieáu lyù do. Bao giôø chuùng ta khoâi phuïc hoàn daân toäc trong ñoù coù caâu "ñoùi cho saïch raùch cho thôm" thì khi aáy chuùng ta seõ thaáy ñaõ ñeán luùc caàn chuù taâm ñeán Ñaïi Hoïc Vaên Khoa.
Vì chuùng ta ñaõ coù Ñaïi Hoïc Quaân Söï, Ñaïi Hoïc Y Khoa loäng laãy, caùc tröôøng cao ñaúng haønh chaùnh, luaät khoa... ñeàu coù tröôøng sôû, chæ coù Vaên Khoa laø chöa. Neáu gaëp phaûi moät khaùch ngoaïi quoác coù oùc caéc côù laáy söï quan troïng caùc tröôøng sôû ñeå ño löôøng giaù moät nöôùc thì seõ khen ngöôøi Phaùp kheùo nhaän xeùt khi cho raèng ngöôøi Vieät Nam chæ bieát lo coù mieáng aên "une masse paysanne apathique pour qui seule compterait la preùoccupation quotidienne du bol du riz". Mus 22. Ngoaøi ra khoâng coøn bieát chi ñeán giaù trò vaên hoùa chi caû.
Nghe ñaâu coù döï tính seõ xaây Ñaïi Hoïc Vaên Khoa treân Thuû Ñöùc, neáu coù thöïc thì cuõng khoâng neân nöõa: vì nhö vaäy laø taùch rôøi vaên hoùa ra khoûi cuoäc ñôøi, noù seõ choùng ñoác ra vaên ngheä roøng ñaët ngoaøi ñôøi soáng, cuøng laém laø mua vui cho lôùp ngöôøi may maén trong moät luùc meät moûi, maø leõ ra Vaên Khoa khi thöïc söï trung thaønh vôùi söù maïng cuûa mình thì khoâng phaûi laøm vui vaøi ngöôøi, nhöng laø laøm soáng caû toaøn daân, linh nhuaän caû moät cuoäc nhaân sinh trong heát moïi chieàu kích. Vaäy trong khi ñaët tröôøng sôû Vaên Khoa xa trung taâm coù tôùi ba chuïc caây soá thì khoâng keå vieäc laøm ngaên trôû theâm ñöôøng giao thoâng coøn khoâng giuùp cho Vaên Khoa coù moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå chu toaøn söù meänh cuûa noù. Ñaát trong ñoâ thaønh coøn nhieàu, nghe ñaâu coù döï ñònh thieân moät soá traïi nhaø binh ra khoûi thaønh phoá, thì caøng laø dòp tieän ñeå tìm moät sô côû naøo thuaän lôïi cho caû Vaên Mieáu laãn Vaên Khoa. Daàu sao chuùng toâi thieát nghó hai theå cheá naøy phaûi ñöôïc ñöa ra baøn ôû Hoäi Ñoàng Lieân Boä, hoaëc caû ôû quoác hoäi nöõa. Vì caû hai ñeàu laø boä maët tinh thaàn cuûa daân nöôùc, khoâng theå ñeå cho moät boä xoay sôû. Neáu khoâng may gaëp oâng boä tröôûng giaàu maùu boác ñoàng cho xaây ñaïi moät caùi mieáu ôû choã naøo baát kyø roài goïi laø Vaên Mieáu caû naêm môû cöûa vaøi ba laàn cho maáy boâ laõo ñoùng aùo thuïng vaøo daâng höông, thì ñoù laø vaên mieáu cuûa loaøi nheän, cuûa gioáng dôi dôi, chöù khoâng phaûi laø Vaên Mieáu vieát hoa cuûa gioáng Laïc Vieät coù moät lòch söû Roàng Tieân cho tôùi ngaøy nay vôùi bieát bao di saûn, bieát bao yeáu toá linh thieâng caàn ñöôïc baûo toàn vaø trieån khai cho laïi voït leân nguoàn sinh löïc maïnh meõ vaø raát caàn thieát cho ñoaïn cöùu quoác vaø kieán quoác hieän nay, maø thieáu noù khoâng laøm noãi. Vì theá Vaên Mieáu laø vieäc cuûa toaøn daân nghóa laø cuûa quoác hoäi, cuûa lieân boä ñeàu phaûi daønh ra moät laàn ñeå löu taâm caùch nghieâm tuùc. Coù toán keùm vaøi ba traêm trieäu cuûa ngaân quyõ quoác gia cuõng khoâng neân ngaàn ngaïi. Con ngöôøi caàn coù caùi theå dieän thì moät nöôùc cuõng caàn phaûi coù caùi quoác theå cuûa nöôùc, gaây laïi ñöôïc caùi hoàn nöôùc, caùi nhaát trí haêng say nhö thôøi hoäi nghò Dieân Hoàng, thì vaøi ba traêm trieäu kia laø moät vieäc ñaàu tö coù lôïi treân heát vaø caàn phaûi môû ñaàu cho moïi cuoäc ñaàu tö khaùc vaäy.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh