6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
g. Nho giaùo vôùi leã gia tieân
Nho giaùo chính laø moät trong nhöõng taùc giaû tieâu bieåu nhaát trong vieäc bieán ñoåi yù nghóa leã gia tieân töø taâm traïng baùi vaät ñöa vaøo bình dieän taâm linh. Do ñoù Nho giaùo coù ñöôïc moät ñaëc ñieåm naøy laø ñaõ khoâng bao giôø bieán thaønh moät toân giaùo, ít ra nhö Laõo giaùo hay Thích giaùo. Tuy trong 25 theá kyû toàn taïi coù moät hai laàn ngöôøi ta ñaõ thöû thaàn thaùnh hoùa Khoång Töû, nhöng ñoù chæ laø vieäc cuûa maáy Nho gia haøng thöù, vaø cuûa moät hai trieàu ñaïi nhaèm ñaàu cô... Coøn laáy ñaïi ñeå maø noùi thì Nho giaùo chæ laø moät neàn ñaïo lyù theo nghóa trieát lyù vaø vaên hoïc. Ñieàu naøy coù theå laø moät thaønh coâng hay thaát baïi tuøy söï ñaùnh giaù cuûa moãi ngöôøi. Nhöng trong hieän traïng nöôùc nhaø noù coù theå laø giaûi phaùp beân ngoaøi caùc toân giaùo ñeå laøm choã gaëp gôõ cho moïi toân giaùo trong nöôùc, khi hoï ñöùng veà phöông dieän laøm ngöôøi cuõng nhö laøm coâng daân.
Ñaáy laø moät lôïi ñieåm maø Taây AÂu khoâng coù, neân khoâng giaûi quyeát noåi vaán ñeà ñaïo lyù nhö vöøa noùi ôû treân. Coøn chuùng ta thì coù, moïi toân giaùo coù theå chaáp nhaän vì Nho giaùo khoâng choáng ñoái moät toân giaùo naøo tuy coù moät soá dò bieät, nhöng khoâng phaûi dò bieät kieåu nhò nguyeân ñoái khaùng nhaèm tieâu dieät caùc toân giaùo khaùc.
Lyù do chính laø vì Nho giaùo laø moät neàn nhaân baûn ñaëc bieät khaùc hôn caùc neàn nhaân baûn Taây phöông, vì ñaây laø nhaân baûn taâm linh töùc moät thöù nhaân baûn ñaõ vöôït ñôït choáng ñoái kieåu voâ thaàn, hay laø suy phuïc kieåu höõu thaàn, nhöng laø moät nhaân baûn thaùi hoøa: ñoäc laäp maø khoâng coâ laäp... (xem Nhaân Baûn, chöong IV).
Taát nhieân ñieàu ñoù khoâng laøm thoûa maõn khaép heát caùc toân giaùo, nhöng xem vaøo thöïc traïng thì coù ít gì ba boán toân giaùo, roài ñaøng sau coøn caû moät khoái voâ thaàn... thì ñaáy laø con ñöôøng tích cöïc thöù ba môû ra ñeå giaøn hoøa: ñöa ra moät soá nguyeân lyù toái thieåu ñeå coù theå laøm choã y cöù cho maët traän cuûa moïi con daân trong nöôùc thuoäc baát cöù toân giaùo naøo hay caû khoâng toân giaùo.
Vôùi caùc toân giaùo thì ñieåm ñaàu tieân trong trieát lyù Nho laø moïi toân giaùo ñöôïc quyeàn toàn taïi, leõ taát nhieân bao laâu khoâng ngaên trôû an ninh coâng coäng hay xaâm phaïm ñeán quyeàn töï do ngöôøi khaùc. Ñoù laø ñieåm tieâu cöïc.
Ngoaøi ra xeùt veà tích cöïc, thì caùc toân giaùo seõ deã ñoàng yù chaáp nhaän caâu "duïc tu tieân ñaïo, tieân tu nhaân ñaïo; Nhaân ñaïo baát thaønh, tieân ñaïo taéc hó". Tha hoà muoán laøm Thaùnh, Thaàn, Tieân, Phaät chi cuõng ñaëng heát, nhöng böôùc ñaàu tieân phaûi laøm ngöôøi ñaõ. Ñieàu naøy ai cuõng coù theå coâng nhaän, keå caû ngöôøi Coäng saûn. Vì Karl Marx cuõng chæ nhaém coù baáy nhieâu neân noùi "laøm ngöôøi môùi khoù chöù laøm thaùnh deã ôït". Hôïp vôùi nhau ñieåm naøy ñaõ laø then choát.
Böôùc thöù hai "laø taâm linh" thì coù leõ ngöôøi Coäng saûn khoâng chòu ñi theâm nöõa, ít ra bao laâu hoï chöa chaáp nhaän phaân taâm hoïc. Vì taâm linh ñoâng phöông vôùi phaân taâm cuõng moät chieàu höôùng, chæ khaùc coù phöông theá maø thoâi. Nhöng veà phía caùc toân giaùo thì noùi chung chaéc ñeàu chòu caû: vì chuû tröông then choát cuûa noù chæ coù theá naøy: laø moãi ngöôøi ngoaøi caùi ñôøi soáng sinh lyù cuûa cuoäc möu sinh, coøn coù moät ñôøi soáng taâm linh thuoäc thaønh nhôn, maø söù maïng laø trôû neân con ngöôøi toaøn dieän cho heát caùi côõ naûy nôû cuûa tính baûn nhieân con ngöôøi. Nho giaùo chuû tröông coù theá. Caùc toân giaùo cuõng khoâng chuû tröông khaùc, nhöng chæ khaùc nhau veà nhöõng phöông theá vaø nieàm tin... thì caùi ñoù nhaân danh cuoäc soáng chung cuûa moïi coâng daân trong nöôùc xin moãi toân giaùo giöõ laïi trong phaïm vi toân giaùo, ñöøng moät toân giaùo naøo ñöa yeâu saùch naøy noï kia khaùc coù lôïi cho toân giaùo cuûa mình, ñeå chính quyeàn ñöôïc thö thaùi taâm trí maø lo cho ích chung. Maø chung coù nghóa laø ai cuõng ñöôïc höôûng. Noùi nghe laån thaån - chung thì ai khoâng theá - nhöng trong thöïc teá heã noùi ñeán chung thì coù nghóa laø chaúng nhoùm naøo chuù yù ñeán heát, y nhö heã laø chung thì laø maát roài, vaøo tay tuïi noù roài...
Ñieåm thöù ba laø moät heä luaän cuûa hai chöõ Taâm Linh, ñoù laø Thaùi hoøa coù nghóa laø hoøa trôøi, hoøa ñaát, hoøa ngöôøi. Noùi tôùi trôøi ñaát thoaït nghe töôûng laø chuyeän vieãn voâng, kyø thöïc neáu khoâng hoøa noåi Trôøi Ñaát thì con ngöôøi cuõng heát caùch hoøa vôùi nhau ñöôïc. Ñoù thaät laø moät ñieàu kyø laï: con ngöôøi vôùi thaân daøi laém thì hai meùt laø heát côõ, vaäy maø 25 theá kyû trieát lyù chöùng minh raèng khoâng bieát ñöôïc Trôøi vôùi Ñaát thì cuõng khoâng bieát ñöôïc ngöôøi, vaø söï khoâng bieát ñoù cuoái cuøng ñoå nôï leân ñaàu coå con ngöôøi. Theá môùi thaät laø oaùi oaêm (xem quyeån Nhaân Baûn).
Ñoù laø ñaïi cöông neàn moùng trieát lyù Nho giaùo nguyeân thuûy, goàm trong 4 chöõ "Nhaân Baûn Taâm Linh" do ñoù coù tính chaát thaùi hoøa ñöôïc trình baøy trong Kinh Dòch, hoaëc toùm vaøo hai saùch Ñaïi Hoïc vaø Trung Dung. Tuy ñoù laø nhöõng saùch tí hon nhöng ñuû ñeå khôûi höùng cho chuùng ta kieán taïo moät neàn trieát lyù môùi goàm ñuû nhöõng ñöùc tính daân toäc, nhaân baûn vaø khoa hoïc, moät neàn trieát lyù coù neùt quaùn thoâng xaâu ñöôïc moïi tieán boä cuûa nhaân loaïi trong 20 theá kyû vöøa qua, moät neàn trieát lyù daønh choã ñöùng cho heát moïi yù kieán, moïi söï vieäc, moïi bieán coá trong traàn gian, moät trieát lyù ñaày yeâu thöông, aùi kính, traøn ngaäp tö töôûng nhö ñuû söùc chôû caû nuùi non, taùt caïn khôi beå, moät trieát lyù daùm soáng daùm cheát, daùm khoùc, daùm cöôøi, moät neàn trieát lyù traøn ngaäp haêng say yeâu ñôøi... moät neàn trieát lyù coù khaû naêng moùc noái phaùi taân hoïc laïi vôùi cöïu hoïc, cho vaên hoùa cuûa thò daân, vaø nhö theá tìm ra ñöôïc caû moät maûnh ñaát ñöùng chung cho trí thöùc vaø khoâng trí thöùc, cho giôùi lao ñoäng cuõng nhö lao taâm, tuy vì söï chuyeân bieät coù xa gaàn khaùc nhau, nhöng neàn moùng vaãn laø moät.
Thieát töôûng baáy nhieâu ñuû ñeå chuùng ta chaáp nhaän Nho giaùo laøm laù côø höôùng daãn vaên hoùa cuûa nöôùc ta.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh