6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
f. Moät chuùt kinh nghieäm nöôùc ngoaøi
Nöôùc ngoaøi ñaây laø nöôùc Myõ, nôi coù 256 thöù toân giaùo khaùc nhau, gaây neân raát nhieàu khoù khaên maø chuùng ta caàn phaûi bieát tôùi.
Trong baøi töïa quyeån ñaïo ñöùc cuûa nhaø trieát lyù chính trò höõu danh cuûa nöôùc Myõ laø oâng Walter Lippman coù vieát vaøo naêm 1929 nhö sau:
"Haäu quaû cuûa thuyeát lyù môùi veà töï do toân giaùo laø ñaët caùc giaùo phaùi vaøo moät tình traïng ngoaïi leä (anomalous postion). ÔÛ trong coâng hoäi vôùi nhau thì hoï vaãn khaúng ñònh duy hoï môùi naém ñöôïc chaân lyù troïn veïn; nhöng khi ñoái ngoïai vôùi caùc giaùo phaùi khaùc hay vôùi chính quyeàn thì hoï giaûng vaø thi haønh khoan dung. Theá maø söï phaân lìa giaùo hoäi vôùi chính quyeàn khoâng phaûi chæ gaëp coù moät söï khoù khaên veà lyù luaän nhö theá thoâi ñaâu, noù bao haøm moät söï khoù khaên veà taâm lyù coøn saâu xa hôn cho phaàn töû caùc giaùo phaùi. Bôûi vì ñöùng veà phöông dieän tìm hieåu thì hoï khoâng chuùt chi ngaàn ngaïi tin raèng toân giaùo hoï theo laø con ñöôøng cöùu roãi chaân thöïc, vì khoâng theá thì hoùa ra nhöõng bieät phaùi kia cuõng coù lyù maát roài. Nhöng xeùt laø coâng daân thì hoï laïi phaûi giöõ trung laäp ñoái vôùi lôøi tuyeân boá cuûa moïi giaùo phaùi, vaø choáng cöï laïi moïi söï laán chaán cuûa giaùo phaùi naøy leân giaùo phaùi noï. Vaø ñoù laø giaûi phaùp toát nhaát maø söï khoân ngoan loaøi ngöôøi ñaõ tìm ra ñöôïc, nhöng haäu quaû khoâng theå traùnh ñöôïc laø ngöôøi ta chæ beânh vöïc loøng khoan dung caùch hôøi hôït, ñeå roài boû qua coi thöôøng vì thöïc laø moät söï khoù khaên khi trong thöïc teá haèng ngaøy phaûi xöû vôùi moïi giaùo phaùi khaùc nhö nhau, maø coøn coù theå tin töôûng beàn vöõng vaøo moät giaùo phaùi naøo".
"Taâm hoàn con ngöôøi khoâng theå chia nhieàu ngaên, ñeå roài ngaên naøy thì tín ngöôõng saâu xa, coøn ngaên kia thì giöõ trung laäp. Söï coù nhieàu giaùo phaùi, vaø khoâng coù phaùi naøo naém ñöôïc ñoäc quyeàn, cuõng nhö thoùi quen ôû trung laäp seõ daãn tôùi choã giaûm bôùt loøng tin... Vì theá baát kyø toân giaùo naøo luùc ñöôïc thònh ñaït cuõng cho mình laø coù tính caùch tuyeät ñoái phoå bieán, vaø trôû neân baát töông dung. Vaø söï phaït vaï ruùt pheùp thoâng coâng laø caû moät baûn aùn naëng neà, nhöng khi moät nöôùc coù nhieàu toân giaùo, vaø vì hoaøn caûnh boù buoäc phaûi chòu ñöïng nhau thì luùc ñoù ruùt pheùp thoâng coâng trôû thaønh voâ hieäu".
"Nhöng neáu caùc giaùo phaùi khoâng boù buoäc phaûi chòu nhòn nhau, thì hoï seõ töø choái chaáp nhaän neàn giaùo duïc coâng coäng vì caùc tröôøng nhaø nöôùc khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán vaán ñeà toân giaùo trong lòch söû hay nhöõng khoa hoïc coù lieân heä ñeán toân giaùo. Dó nhieân, caùc giaùo hoäi phaûi chaáp nhaän ñieàu ñoù vì khoâng theå laøm khaùc. Ngöôøi Tin Laønh khoâng chòu cho nhaø tröôøng daïy tín ñieàu naøo cuûa Coâng Giaùo. Ngöôø theo neàn taûng (Fundamentalistes) khoâng chòu ñöôïc nhöõng tín ñieàu cuûa Taân Phaùi (Modernistes). Vì theá maø baát ñaéc dó phaûi cho trung laäp laø giaûi phaùp ñöøng chaúng ñöôïc, chöù trong thaâm taâm chaúng ai muoán raèng vaán ñeà toân giaùo khoâng coù trong vieäc giaùo huaán con em. Vì theá giaùo phaùi naøo maïnh ñuû thì kieåm soaùt tröôøng coâng, hoaëc laäp tö thuïc nhö Coâng Giaùo vaø Lutherans ñaõ laøm, hoaëc baét tröôøng coâng phaûi theo yù mình nhö Neàn-taûng-phaùi ôû nhöõng nôi hoï thaéng phieáu nhö taïi Tennessee. Luùc ñoù caùc giaùo phaùi khaùc khieáu naïi laø hoï phaûi ñoùng tieàn vaøo nhöõng tröôøng maø löông taâm hoï khoâng cho pheùp göûi con vaøo ñaáy".
"Coøn neáu coù trung laäp thì cuõng chæ laø ngoaøi maët. Nhöõng khoa nhaân vaên lòch söû thì thöôøng ñöôïc daïy theo quan ñieåm cuûa Tin Laønh che ñaäy caùch kheùo. Ñeán nhöõng khoa hoïc thöïc nghieäm thì deã, nhöng cuõng coù nhöõng giaùo sö laùi vaøo thaàn hoïc cuûa mình..., cuõng coù giaùo sö Coâng Giaùo giaûng söû theo caùi nhìn cuûa Coâng Giaùo. Keát quaû vaãn laø laøm yeáu theâm loøng tin töôûng con em ñoái vôùi neàn tín ngöôõng cuûa cha oâng. Vì chuùng caûm thaáy loøng aùi quoác ñoøi khoâng ñöôïc chuù troïng ñeán nieàm tin cho baèng löông tri vaø tình huynh ñeä, töùc laø khoâng neân tuyeät ñoái hoùa... Caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo yù thöùc nguy cô ñoù, neân ñaõ laøm raát nhieàu kieán nghò... Chính quyeàn cuõng ñoàng yù khi noùi ñeán moái nguy cô cuûa nhöõng ngöôøi voâ tín ngöôõng neân yeâu caàu caùc toân giaùo laïi vaø ñöa ra moät Thöôïng Ñeá khoâng thuoäc rieâng giaùo phaùi naøo ñeå thôø chung, vaø moät soá ñoaïn thaùnh kinh khoâng bò tranh luaän ñeå laøm saùch giaùo khoa. Nhöng moãi khi ñeà caäp ñeán baûn tính moät Thieân Chuùa trung laäp, vaø moät aán baûn thaäp giôùi khoâng bò tranh luaän... thì loâi ñình saám seùt lieàn noåi leân nhö döôùi chaân nuùi Sinai xöa, luùc tuyeân döông 10 giôùi raên vaäy..., vaø chaúng bao giôø caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo ñi tôùi söï ñoàng yù" (The Essential, Lippman, 434). neân cöù tieáp tuïc tình traïng trung laäp hoaøi.
Haäu quaû laø ngoaøi maët thì trung laäp, maø beân trong laø moät söï ñaáu tranh ngaám ngaàm vôùi hai haäu quaû tai haïi caû cho ñaïo laãn ñôøi.
Veà phía ñaïo thì loøng tin töôûng caøng ngaøy caøng yeáu daàn, moät hoïc sinh laøm baøi trieát thí duï phaûi taäp noùi sao cho oâng chaám baøi laø Coâng Giaùo hay Tin Laønh cuõng khoâng ñeán noåi ñaùnh rôùt vì voâ yù gheù beân naøy hay beân noï, töùc laø phaûi lo cho caùi phuï nhieàu hôn caùi chính.
Coøn phía daân nöôùc thì thieáu moät nieàm tin chung, moãi ngöôøi ñi moãi ngaû neân cuõng gioáng nhö AÂu Chaâu bò laâm vaøo beänh maát trí nhôù coâng coäng (When they come apart, as they have in the Western democracies, the resuit is tantamount to a kind of collective amnesia. Ess, Lippman 183). Boù buoäc phaûi maát trí nhôù vì khi nhôù tôùi dó vaõng thì laïi gaëp nhöõng yeáu toá gaây chia reõ neân coá traùnh, nhöng traùnh thì y cöù vaøo ñaâu ñeå tìm ra nguyeân lyù neàn taûng. Vaø töø ít theá heä cuoái cuøng, taát caû nhöûng nhaø tö töôûng chính trò ñeàu höôùng muõi duøi vaøo vieäc ñoøi quyeàn lôïi cho nhoùm naøy nhoùm noï (Lipp. 8) vôùi ñaày nhöõng maâu thuaãn loän xoän, ñaày tính chaát phaù hoaïi xaáu xa. (The dogm of majority rule contains within it some sort of deep and destructive confusion. Lipp. 8).
Khoâng coøn moät ai vöôn leân khoûi caûnh hoãn mang chi sô ñeå ñöa ra noåi moät caùi nhìn cai quaùt höôùng daãn, vaø vì theá coù goïi laø daân toäc laø queâ höông thì cuõng chæ coøn laïi coù caùi xaùc, chöù hoàn cheát roài. Neáu khoâng coù vuõ truï nhaân sinh quan thì hoàn laøm sao soáng maø chaû cheát, nhö söû gia Addams noùi: "without a vision men shall die. We have begun to realize in these days how close we have come to separating the coming generation from its heritage in the American past... how dangerously close we have come to being a people who inhabit the land with their bodies without possessing it in their souls. (Lipp. 266). Khoâng coù caùi nhìn bao la ñuû thieát laäp moät ñaïo soáng thì con ngöôøi seõ cheát.
"Chuùng ta ñaõ nhaän ra laø caøng ngaøy chuùng ta caøng ly caùch caùc theá heä ñang leân xa khoûi khoái di saûn cuûa Myõ chaâu... Nguy ngaäp bieát bao khi chuùng ta ñang trôû neân nhöõng daân chæ coøn ôû laïi trong ñaát coù caùi xaùc, coøn hoàn ñaõ bay ñi ñaâu maát roài!..."
Ñoù laø moái lo ngaïi cuûa caùc nöôùc giaàu maïnh hôn ta coù caû 50 laàn vôùi moät kinh nghieäm thaâm haäu veà chieán tranh toân giaùo... neân raát ñaùng cho nhöõng mieàn haäu tieán nhö nöôùc ta phaûisuy nghó bieát maáy. Tröôùc ñaây hai ba naêm neáu khoâng coù quaân ñoäi Ñoàng Minh thì chaéc Coäng saûn ñaõ vaøo xöû kieän hoä cuoäc ñaáu tranh toân giaùo vaø ñaõ giaûi quyeát giuøm.
Coù theå hoûi raèng taïi sao khoâng ñöa ra moät ñaïo lyù coâng daân. Thöa ñoù chính laø söï coá gaéng cuûa moïi trieát gia keå töø thôøi phuïc höng tôùi nay: taát caû nhieàu hay ít ñeàu muoán kieán taïo moät neàn nhaân baûn ñeå laøm cô sôû cho moät neàn luaân lyù ñoäc laäp. Vaø taát caû thaát baïi nhö chuùng toâi ñaõ chöùng minh trong quyeån Nhaân Baûn (baøi Ñòa khôûi). Lyù do laø vì khoâng ai thoaùt ra moät nhaân baûn phuïc tuøng Thöôïng Ñeá thì laäp töùc bò phía voâ thaàn taán coâng. Roài phía voâ thaàn laïi ñem ra moät neàn nhaân baûn choáng Thöôïng Ñeá vaø bò beân kia ñaû laïi. Vaø nhö vaäy laïi laø ñöa ñaáu tranh toân giaùo vaøo trong trieát lyù, vaø ta goïi taét laø chieán tranh yù heä.
Toùm laïi: neáu ñöa toân giaùo laøm kim chæ nam thì khoâng sao giaøn hoøa noåi, ñöôïc loøng giaùo phaùi naøy thì maát loøng giaùo phaùi kia. Coøn neáu khoâng daïy toân giaùo thì tö nhaân cuõng nhö xaõ hoäi trôû neân chieác thuyeàn khoâng laùi vaø con ngöôøi seõ trôû thaønh khoâng phaåm tính, lang thang giöõa loøng ñaát toå nhö nhöõng coâ hoàn khoâng nôi cö nguï. Thaáy moái nguy ngaäp ñoù chính quyeàn xin caùc toân giaùo thuaän vôùi nhau ñeà ra moät soá tín ñieàu chung thì caùc toân giaùo khoâng sao ñi ñeán thoûa thuaän ñeå thöïc hieän noåi... Vaø cuoái cuøng thì phaûi chòu söï "döõ nhoû hôn": le moindre mal, laø trôû laïi vôùi trung laäp tieâu cöïc (töùc laø röûng röng: neutraliteù par indiffeùrence). Vì khoâng ai ñöa ra noåi moät thuyeát trung laäp tích cöïc xaây treân moät neàn nhaân baûn trung hoøa.
Ñoù laø caùi voøng laån quaån cuûa AÂu Myõ. Caùc nöôùc AÙ Phi vì ñang maõi mieát tranh thuû ñoäc laäp vaø lo ñuoåi kòp ñaø tieán kyõ thuaät, chöa nhaän ra traïng huoáng bi thaûm kia, neân nhaøo voâ theo saùt AÂu Myõ treân con ñöôøng daãn tôùi nhöõng ngöôøi khoâng phaåm tính, khoâng nieàm tin, khoâng moät lyù töôûng ñeå haêng say vôùi... Coù caàn chuùng ta phaûi theo AÂu Myõ trong vaán ñeà naøy chaêng? Haàu chaéc trong lyù thuyeát khoâng moät ai baûo phaûi theo. Nhöng trong thöïc teá thì chuùng ta ñang chaïy mieát theo traøo löu AÂu Myõ. AÂu Myõ ñaõ coù neàn kinh teá maïnh, taäp quaùn chính trò vöõng vaø moät kinh nghieäm laâu daøi veà caùc cuoäc xung ñoät chieán tranh toân giaùo, neân ñuû yù thöùc ñeå traùnh neù, ñeå khoûi rôi laïi vaøo thaûm kòch chieán tranh yù heä. Ba ñieàu kieän treân nöôùc ta chöa ñaït neân deã ñi vaøo thaûm khoác nhö kinh nghieäm haõi huøng cuûa 3 naêm tieáp sau cuoäc ñaûo chính 1-11-1963. Trong quaõng ñoù ta thaáy yù thöùc daân toäc truït thaáp xuoáng nhö thung luõng cho caùc nuùi toân giaùo vöôn leân baèng gaäy, baèng buùa, baèng voû chai la ve, boác cao leân baàu khí haän thuø, chia reõ, loïc löøa phe caùnh: ñaùnh ñoå heát chính phuû naøy ñeán chính phuû khaùc, gaây neân bieát bao lo aâu xaùo ñoäng laøm tan bieán maát nhöõng ngaøy soáng töông ñoái an vui.
Töø côn aùc moäng ba naêm ñoù öôùc ao ñoàng baøo ta ruùt ra ñöôïc kinh nghieäm ñeå thieát laäp neân moät taäp theå quoác gia thuaàn tuùy beân ngoaøi moïi toân giaùo. Cho ñöôïc vaäy caàn phaûi coù moät maët traän vaên hoùa y cöù troïn veïn treân daân toäc vaø nhaân baûn. Trong vieãn töôïng ñoù chuùng ta thaáy Nho giaùo coù theå duøng laøm neàn moùng, vaø leã gia tieân duøng laøm bieåu töôïng kính toân.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh