6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
e. Vaïn theá sö bieåu
Baây giôø chuùng ta baøn tôùi yeáu toá thöù ba trong Vaên Mieáu laø Khoång Töû.
Maáy naêm tröôùc ñaây khi chaùu 77 ñôøi cuûa Khoång Töû ñeán thaêm nöôùc Vieät Nam thì ñöôïc vò khoa tröôûng Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saigon luùc ñoù ñoùn nhaän baèng caâu: "ÔÛ ñaây chuùng toâi khoâng thôø Khoång Töû ñaâu nheù". Caùi ñoù deã bieát caàn chi phaûi tuyeân boá moät caùch soáng söôïng nhö theá. Naøy nhaù:
Hoäi Khoång Hoïc ñöôïc moät caên nhaø luùp xuùp ôû goùc nghóa ñòa taây; coù nghóa laø heát thôøi roài neân choân ñi.
Teân cuûa Khoång Töû ñöôïc ñem ñaët cho moät caùi phoá "naèm co" döôùi Chôï Lôùn, coù nghóa laø oâng ñoà oâng coáng cuõng naèm co vaø nghóa sau laø ngöôøi cuûa caùc Chuù thì traû laïi cho caùc Chuù ñem tuoät xuoáng Chôï Lôùn ñeå ñôïi taøu veà Ñaøi Loan. Tuy minh nhieân khoâng nghó theá: nhöng tieàm thöùc thì laø theá. Chæ caàn xem qua caùc saùch vieát ra töø ba boán chuïc naêm nay lieàn thaáy haàu khoâng maáy quyeån laø khoâng chöûi Khoång Töû, thoùa maï Nho giaùo... Baáy nhieâu noùi quaù ñuû laø ôû ñaây khoâng thôø Khoång Töû. Nhöng khoâng thôø sao laïi möøng leã khaùnh ñaûn cuûa oâng vaø chaáp nhaän danh xöng laø "vaïn theá sö bieåu". Caâu thöa naèm trong böùc hí hoïa cuûa Phaïm Taêng ñaêng trong moät soá baùo Töï Do ñôøi oâng Dieäm. Nhaân ngaøy leã Khoång Töû: veà moät ngöôøi treøo thang treo böùc aûnh Khoång Töû loän ngöôïc, ôû döôùi moät cöõ ñoà nho hoûi: "eâ naøy chuù! khoâng thaáy laø böùc aûnh treo ngöôïc sao?" Chuù naøo ñaáy? Thöa phaûi keå töø chính phuû trôû xuoáng, taát caû laø ñoùng kòch nghóa laø laøm ngöôïc haún laïi vôùi tinh thaàn Nho giaùo laø Thaønh Tín. Nhöng coù hoïc coù hieåu ñaâu maø thaønh vôùi tín, vaø chính vì theá maø khoâng bieát mình treo ngöôïc. Thaønh thöû coù leã ñoù thì cuõng phaûi vaùc maët ñeán, chaû nheõ boû ñi. Thoâi thì cöù giöõ laïi ñaõ sao? Thöa raèng coù laém. Vì ñoù laø moät vieäc coù tính caùch leã nghi, neáu khoâng thaáy ñöôïc lyù do ñaùng laøm thì boû tuoät ñi laø hôn, traùnh ñöôïc caùi löu teä laøm cho qua laàn. Coøn neáu khoâng boû ñi ñöôïc thì neân laøm moät caùch coù noäi dung: chaúng haïn cho dòch Nguõ kinh vaø moät soá saùch danh nho nhö Tuaân Töû, Chu Hi, Vöông Döông Minh... ra tieáng Vieät, thì coøn quan troïng hôn laø möøng ngaøy Khaùnh ñaûn cuûa Khoång Töû nhieàu. Vì leõ chæ laø nghi thöùc, kinh ñieån môùi laø noäi dung. Boû noäi dung maø duy trì nghi thöùc thì goïi laø ñoùng kòch.
Toâi thieát nghó khoâng caàn phaûi ñoùng kòch, maø vaãn duy trì ñöôïc söï toân kính Khoång Töû. Bôûi vì khoâng keå lyù do ñaõ ñöôïc tieân toå nhaän laâu ñôøi maø ñeán ngaøy nay cuõng vaãn ñaùng cho ta toân laøm thaày. Bôûi vì oâng laø moät hieàn trieát daïy moät neàn nhaân baûn tinh tuyeàn nhaát, cuõng nhö daïy phöông thöùc soáng cuoäc ñôøi xöùng ñaùng nhaân chuû nhaát, bao goàm khaép heát moïi ngöôøi, neân veà maët vaên hoùa oâng cuõng nhö moät soá ngöôøi hoïa hieám trong nhaân loaïi ñaõ trôû thaønh ngöôøi sieâu quoác gia, coù nhöõng lôøi thieát caän ñeán thaân taâm cuûa con ngöôøi baát kyø thuoäc khu vöïc naøo, thôøi ñaïi naøo. Daãu ngaøy nay taïi AÂu chaâu theá giaù oâng suy giaûm ñoái vôùi theá kyû 18 vaø thöôøng bò haï beä, theá maø vaãn coù nhöõng hoïc giaû thaønh khaån suøng moä: moät Granet, moät Creel, moät Rygaloff. Vaø quyeån Confucius cuûa Etiemble ra ñôøi phaûi taùi baûn ba laàn tôùi 22 ngaøn soá! Roài sau ñoù ñaõ dòch ra tieáng YÙ vaø môùi cho vaøo collection ideùes, thì nhö theá laø vöôït raát xa vôùi söï döï truø cuûa taùc giaû, cuõng nhö laø raát nhieàu ñoái vôùi saùch trieát khi so saùnh vôùi Sartre cuõng coù chöøng 20 ngaøn ñoäc giaû. Cho neân oâng Etiemble keát luaän: Khoång Töû chöa phaûi laø ñaõ cheát. (Etiemble, 90. Connaisuez vous la Chine?)
Xeùt rieâng veà nöôùc ta töø ngaøy lô laø vôùi Nho giaùo ñeå ñi caàu hoïc vôùi caùc oâng thaày khaùc thì chuùng ta chæ hoïc theâm ñöôïc nhöõng caùi taøi kheùo thuoäc töøng boä phaän: taøi aên noùi, taøi lyù luaän, taøi vieát vaên, taøi ngoaïi giao, taøi chính trò... Nhöng veà taøi soáng, taøi toå chöùc cuoäc soáng cho coù ngoaïi noäi caân ñoái thì vaãn coøn thieáu. Maø vì thieáu söï caân ñoái ñoù, neân ta thieáu nhaát quaùn, thieáu toång hôïp, vaø cuoái cuøng phaûi keå laø nhieàu thaày thoái ma: nghóa laø thoái naùt trong haønh chaùnh, naùt beùt nhö töông trong chính trò, phaân hoùa tinh thaàn ñoaøn keát quoác gia, nhaân caùch taàm thöôøng, tieát thaùo haàu nhö bieán saïch, giaùo duïc xuoáng doác vaên ngheä quay cuoàng. Toùm laïi laø cuoäc soáng chuùng ta baøy ra moät loã troáng maø khoâng oâng thaày môùi naøo laáp ñaày cho ñöôïc. Ñieàu ñoù coù leõ khoâng ai choái caõi vaø do ñoù khoâng daùm döùt khoaùt vôùi oâng thaày cuõ: cöù kyû nieäm leã Khoång Töû vaø cuõng cöù mieät thò Khoång Nho. Cuoái cuøng ñoù laïi cuõng laø moät bieåu loä cuûa chöùng taâm trí taùn loaïn tuy chöa ñeán noãi ñieân, nhöng cuõng ñaõ ñuû ruùt heát möùc ñoä nghò löïc vaø saùng suoát caàn ñeå quyeát ñònh laáy moät ñöôøng höôùng. Sôû dó ít ngöôøi chòu nhaän tình traïng naøy vì bò thoâi mieân bôûi maáy danh töø khai phoùng vaø töï do, haàu heát bò hieåu theo nghóa tieâu cöïc. Vaø cöù theá maø keùo daøi neáp soáng cuûa nhöõng con ngöôøi khoâng phaåm tính, khoâng beán bôø, khoâng moät nôi naøo ñeå höôùng tôùi.
Neáu hieåu töï do vaø khai phoùng theo nghóa tích cöïc thì chuùng ta seõ thaáy Khoång Töû laø moät trong nhöõng ngöôøi raát hoïa hieám hoäi ñöôïc ñuû ñieàu kieän cuûa moät oâng thaày lyù töôûng nhö neàn taâm lyù hieän ñaïi ñeà ra: Theo ñoù thì chæ laø lyù töôûng nhöõng oâng thaày naøo daïy cho moân sinh bieát troâng vaøo söùc maïnh "to rely only on his own strengh" (Eric From, 124). Caùi lyù töôûng cuûa phaân taâm ñoù thöïc ra chæ laø quaûng dieãn caùi boån goác cuûa Nho giaùo laø "chí trung" maø trung laø khoâng caäy döïa = "trung laäp nhi baát yû: cöôøng tai kieåu". Ñoù laø coát yeáu nhöõng baøi hoïc daïy hoïc cuûa oâng. Ñöøng ñem nhöõng caâu cuûa Haùn hoïc nhö "trung thaàn baát nhò söï quaân", hay "quaân söû thaàn töû, thaàn baát töû baát trung" (1) maø gaùn vaøo mieäng oâng. Laøm theá laø thieáu oùc khoa hoïc. Cha oâng ta tuy veà pheâ bình chöa ñaït cao laém nhöng khoâng ñeå cho nhöõng caâu taàm göûi kieåu treân laøm thui choät chí baát khuaát. Tinh thaàn baát khuaát cuûa nöôùc ta phaàn lôùn ñöôïc hoïc vôùi Taây aâu cuøng khaép maø vaãn khoù loøng bì kò. Vì ngoaøi moät soá tieán boä veà cô khí ra, thì trong caùc ñieåm khaùc ñaõ chaéc gì laø chuùng ta vöôït qua caùc cuï xöa. Ngaøy veà vaên chöông ta ñaõ chöûi ngöôøi xöa chaùn moàm maø hoûi ñaõ qua maët noåi moät Nguyeãn Du, moät Hoà Xuaân Höông chöa? Phöông chi veà chí khí, veà tieát thaùo, veà trung tröïc, lieâm só, ñaïo laøm ngöôøi!
Trôû leân laø noùi ñeán lyù töôûng chung vaø thuoäc ñôøi xöa Baây giôø chuùng ta xeùt xem Nho giaùo coù coøn giuùp cho nöôùc ta ñöôïc ñieåm naøo trong giai ñoaïn khoù khaên hieän ñaïi chaêng? Toâi nghó laø coù: ñoù laø söï thoáng nhaát taâm trí maø chuùng ta xeùt tôùi trong caùc trieät sau.
Chuù Thích:
(1) Caâu naøy chính cuûa Thaùi Töû Phuø Toâ noùi khi nhaän leänh cha laø Taàn Thuûy Hoaøng baét phaûi cheát do Lyù Tö nguïy taïo. Töôùng Moâng Dieâm ñeà nghò ñem quaân veà kinh ñeå xem coù thöïc saéc do Taàn Hoaøng nhöng Thaùi Töû caûn laïi baèng caâu noùi: "quaân söû thaàn töû thaàn baát töû baát trung, Phuï söû töû vong, töû baát vong baát hieáu". Caâu naøy ñaõ ñöôïc Haùn nho ñöa ra laøm nguyeân taéc cho ngu trung nguïy hieáu.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh