6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
d. Vaán ñeà Linh ngöõ Linh töï
Baây giôø chuùng ta baøn ñeán khía caïnh khaùc cuûa Nho giaùo laø tính chaát linh ngöõ linh töï: langue sacreùe, eùcriture sacreùe.
Neàn vaên minh naøo heã ñaõ tröôøng toàn thì cuõng phaûi coù moät ngoân ngöõ rieâng ñeå noùi leân yeáu toá tröôøng haèng cuûa noù. Ñôøi soáng cuûa neàn vaên hoùa ñoù keùo daøi laâu hay mau laø tuøy thuoäc nhöõng coâng lao vun töôùi yeáu toá thöôøng haèng naøy. Ñöôïc vun töôùi thì Ñaát Toå daãu bò xaâm laêng, daân con daãu bò toáng khöù ra khoûi ñaát nöôùc nhö daân Do Thaùi chaúng haïn, hoï vaãn lieân keát thaønh moät daân toäc vì hoï coù linh töï linh ngöõ, hoï coù Thaùnh Kinh. Thaùnh Kinh laø queâ höông boû tuùi cuûa hoï. La Bible est leur partie de poche. Coøn khi khoâng duy trì noåi linh töï, nhö daân Egypte, thì daàu soáng treân ñaát toå nhöng ñaõ trôû thaønh xa laï vôùi taát caû di saûn thieâng lieâng cuûa cha oâng troái laïi qua lòch söû, khoa hoïc, toân giaùo neân trôû thaønh nhöõng ngöôøi coâ ñôn, bò caûnh löu ñaøy ngay treân ñaát Meï: bôûi ñaõ ñaùnh maát linh ngöõ neân cuõng maát lôïi khi thoâng giao vôùi hoàn tieân toå. "Etrangers aø tout ce qui fut leur histoire, leur science, leur religion, ce sont des exileùs, des eùtrangers sur leur terre", nhö Etiemble noùi veà ngöôøi Coptes, töùc daân Ai caäp queân linh töï. Maát linh töï laø ñaùnh maát khí cuï toái haûo ñeå thoáng nhaát theá heä ngaøy nay vôùi caùc theá heä xa xöa. Ñaây laø söï thoáng nhaát ñöa laïi cho tinh thaàn yeâu nöôùc moät neùt vöõng maïnh thieát tha. Do leõ ñoù maø linh ngöõ cuõng goïi laø yeáu toá haøng doïc hay laø Kinh, ñi song song vôùi sinh ngöõ ví nhö ñöôøng Vyõ laø caùi gì naêng bieán ñoäng vì laø tieáng noùi thoâng duïng thay ñoåi moãi thôøi moät ít, neân caùc theá heä sau khoâng hieåu theá heä tröôùc, nhö ngöôøi Vieät Nam taûn cö sang Thaùi Lan coøn noùi moät thöù tieáng vieät caùch ñaây traêm naêm, nay coù gaëp ngöôøi ñoàng höông thì khoâng hieåu nöõa. Tieáng noùi cuûa Ñinh Boä Lónh chaéc laø chuùng ta khoâng theå hieåu noåi vì cöù traûi qua moät soá theá heä thì tieáng noùi cuõng ñoåi haàu heát. Do ñoù caùc theá heä phaûi thoâng giao nhau baèng linh ngöõ linh töï baát bieán, vaø chæ coù söï giaûi thích kinh ñieån laø bieán ñoåi theo caûm quan moãi giai ñoaïn, coøn linh ngöõ vaãn tröôøng toàn. Linh ngöõ laø Kinh coøn tieáng noùi thoâng thöôøng laø Vyõ. Moät neàn vaên hoùa caøng vöõng maïnh thì yeáu toá kinh caøng cao saâu, cuõng nhö yeáu toá vyõ caøng lan roäng. Vun töôùi yeáu toá kinh baèng linh ngöõ. Vun töôùi yeáu toá vyõ baèng sinh ngöõ. Linh ngöõ cuõng gioáng töû ngöõ vì coù kinh ñieån töùc laø saùch coù noäi dung minh trieát laø caùi baát huû. Töû ngöõ chæ coù saùch coå ñieån nhö tröôøng hôïp La Maõ vaø Hy laïp. Saùch coå ñieån töông ñöông vôùi truyeän (Kinh söû töû truyeän) tieáng taây keâu laø liteùrature, khoâng phaûi vaên chöông nhöng laø nhöõng saùch baøn roäng veà kinh ñieån. La Hi maát kinh ñieån, chæ coøn soùt laïi vaøi traêm caâu raûi raùc maø ngöôøi ta ñang coá thaâu thaäp laïi, noù thuoäc giai ñoaïn tieàn Socrate. Töø Socrate keå laø ñöùt lieân laïc vôùi truyeàn thoáng (xem laïi baøi Truyeàn Thoáng) neân maát kinh chæ coøn coù truyeän vaø do ñoù chæ laø töø ngöõ maø khoâng coù linh ngöõ. Linh ngöõ chæ coøn trong Kitoâ giaùo, cuõng nhö trong moät soá toân giaùo khaùc (xem Les livres sacreùs de l'humaniteù cuûa Braden Payot). Treân bình dieän trieát chæ coù AÁn ñoä vôùi Vieãn ñoâng laø coøn linh ngöõ thoáng nhaát: AÁn ñoä laø Sanskrit, Vieãn ñoâng laø chöõ Nho. Goïi laø linh ngöõ vì noù coù tính caùch huy ñoäng taâm hoàn nhö sinh ngöõ, nhöng linh ngöõ taùc ñoäng treân bình dieän cao hôn nhieàu. Töû ngöõ chæ laø tieáng noùi cuûa haøn laâm vaø vieän khaûo coå. Sinh ngöõ laø tieáng noùi thöïc haønh cuûa sinh hoaït haèng ngaøy cuûa chính trò, thöông maïi, ngoaïi giao, khoa hoïc... Vaø chuùng ta phaûi duøng sinh ngöõ ñeå baøn veà töø ngöõ hay linh ngöõ nhöng coù söï khaùc nhau laø töû ngöû thaâu vaøo nhöõng kieán thöùc, nhöõng söï kieän ñaõ loãi thôøi, nhöng caàn ghi laïi laøm daáu tích, laøm taøi lieäu cho söû saùch. Coøn sinh ngöõ caàn cho ñôøi soáng thoâng thöôøng cho caùi soáng aên laøm hay caùc khoa hoïc, kieán thöùc ñöông thôøi, noù laø tieáng noùi chung cho caû toaøn daân. Coøn linh ngöõ chæ caàn cho nhöõng nhaø chuyeân moân veà vaên hoùa, hoï coù boån phaän thaám nhuaàn tinh thaàn baát huû cuûa linh ngöõ ñeå bôm chaát sinh ñoäng vaøo cuoäc soáng haèng ngaøy cho noù khoûi cheát lòm döôùi caùu buïi phaøm tuïc.
Nöôùc ta thuoäc Vieãn Ñoâng coù lieân heä vôùi hai ñaïi gia ñình vaên hoùa khaùc laø AÁn ñoä vaø Taây aâu. Caû ba ñeàu ñang thieáu moät toång hôïp môùi ñeå laøm chuû ñaïo vaø caû ba ñang ñi tìm. Neáu ta hoûi xem trong ba ñaïi gia ñình vaên hoùa naøy, neàn naøo seõ ñaït toång hôïp tröôùc, thì caâu thöa seõ luùng tuùng vì moãi neàn coù caùi hay rieâng cuûa noù. Trong khi chôø thôøi gian traû lôøi chuùng ta caàn bieát ñeán caùc loaïi may maén ñoù.
Caùi may cuûa AÂu chaâu naèm trong haøng vó: khoa hoïc tieán vöôït böïc boû xa laïi sau caû AÁn ñoä cuõng nhö Vieãn ñoâng, do ñoù coù söï phoàn thònh laø ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát cho söï phaùt trieån vaên hoùa, nhöng laïi yeáu ôû maët linh ngöõ linh töï. Bôûi coù tôùi ba goác Hi Laïp, Roma, Do thaùi, aáy laø chöa keå moät soá ngöôøi coá gaéng phuïc höng tieáng Celte vaø Teâuton, Slave... Do ñoù neáu noùi AÂu chaâu khoâng coù linh töï, thì khoâng sai laém.
Traùi laïi caùi may cuûa AÙ Chaâu naèm trong choã coù linh ngöõ, vaø cho tôùi nay linh ngöõ cuûa AÁn ñoä toû ra maïnh hôn cuûa Vieãn ñoâng, neân ñaõ coù nhöõng toång hôïp ít ra ôû ñôït tieàn hoâ, nhö cuûa Aurobindo; ñang khi Vieãn ñoâng haàu chöa coù gì ñaùng goïi laø toång hôïp. Ñaõ theá linh ngöõ laïi ñang bò pheá boû. Nhaát laø töø quaõng 1920 nhoùm Hoà Thích ñöa tieáng Baùch Thoaïi vaøo thay linh ngöõ. Ngöôøi ta ñaõ ca ngôïi vieäc ñoù nhö laø moät ñoùng goùp lôùn cuûa Hoà Thích vaøo neàn vaên hoïc Trung Quoác. Ñoù laø loái noùi cuûa thôøi ñaïi chæ bieát chuù troïng caùi hieän tieàn maø queân caùi tröôøng cöûu. Neáu xeùt veà maët tinh thaàn thì vieäc cuûa Hoà Thích laø moät böôùc luøi ñi traät ra khoûi linh ngöõ. ÔÛ ñaây töôûng neân nhaän ñònh ñieàu naøy: nhieàu ngöôøi baûo chöõ Nho laø cuûa Taøu thì truùng maø chöa ñuû; nghóa laø chöõ Nho khoâng nhöõng cuûa Taøu maø coøn laø cuûa Haùn, Nhaät, Moâng, Maõn, Vieät... Coøn tieáng noùi rieâng cuûaTaøu laø tieáng Quan hoûa, Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây, Thieàm Taây, Taân Cöông; y nhö Nhaät, Haùn, Moâng Maõn, Vieät; moãi mieàn coù tieáng noùi rieâng cuûa mình vaäy. Coøn linh ngöõ laø cuûa chung... moãi daân ñoïc moãi loái, nhöng chöõ vieát y nhö nhau, neân coù theå hieåu ñöôïc nhau trong ñaïi gia ñình vaên hoùa khi caû hai beân duøng linh ngöõ. Vì duï neáu ngöôøi Nhaät duøng chöõ Nho theo loái kinh truyeän vôùi ngöôøi Vieät thì hai beân hieåu nhö thöôøng. Ñoù laø choã lôïi haïi nhaát cuûa linh ngöõ Vieãn Ñoâng, ôû choã caû ñeán chöõ töôïng hình cuõng coù tính caùch phoå bieán neân coù theå ñaùp öùng moät nhu caàu cuûa nhaân loaïi töùc laø caàn coù moät heä thoáng bieåu töôïng yù töôûng chung cho caû theá giôùi, y nhö heä thoáng toaùn soá hieän nay: chæ caàn vieát leân soá 3 ngöôøi Phaùp ñoïc laø trois, ta ñoïc laø ba... Ñoïc khaùc nhau maø vaãn hieåu khi xem maët chöõ soá.
Ñoù laø ñieàu theá giôùi ñaïi hoïc giaû ñang mong caàu vaø moät soá trieát hoïc gia nhö Leibniz ñaõ khôûi höùng töø chöõ Nho nhaát laø Kinh Dòch ñöa ra heä thoáng luaân lyù loái toaùn hoïc duøng bieåu töôïng thay lôøi. Tuy nhieân khoâng thaáy coù may maén naøo ñeå thaønh coâng vì khoâng kinh ñieån vaø thieáu teá vi tính, khoâng mang theo moät nieàm tin, moät baàu khí vaên hoùa ñuû laøm höùng khôûi naûy sinh yù töôûng. Cho neân cuoái cuøng haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu khi löu taâm ñeán vaán ñeà chöõ Nho ñeàu cho raèng ñoù laø chöõ vieát coù tính caùch quoác teá thöôïng ñaúng: l'eùcriture internationale par excellence. Leibniz. Margouillies, "vì laø moät loái chöõ ñeïp nhaát, ñöôïc gioàn ñuùc vaøo nhöõng coâng thöùc baát huû": De toutes les formules de la reùaliteù meùtaphysique trouveùes jusqu'aø preùsent, seules celles des Chinois sont peut-eâtre immortelles. Journal II 58. Tröôùc nhöõng ñoå vôõ cuûa caùc neàn sieâu hình cuõ, taùc giaû heù thaáy coù caùi chi kieân coá laï trong Nho giaùo. Nhieàu ngöôøi phaùt caùu noùi sao cöù ñi ñaët ra chöõ noï tieáng kia (coù yù chæ Espeùranto) maø thöïc ra chæ caàn baét hoïc chöõ Nho laø theá giôùi coù moät heä thoáng töôïng hình ñeïp nhaát (ideùogramme) ñaõ ñaït hình thaùi troïn veïn khoâng theå bì kòp, unrivaled achievement, maø laïi dieãn taû ñöôïc heát moïi tö töôûng duø teá vi, xuyeân qua haèng traêm theá heä, chieám tôùi quaù moät phaàn tö nhaân loaïi, theá maø laïi coù roài, ôû beân Vieãn Ñoâng. Cho neân caâu keát luaän cuûa caùc nhaø nghieân cöùu veà ñaïo hoïc Ñoâng Phöông hôïp lyù vaø ñaùng sôï: laø taát caû phaàn coøn laïi cuûa nhaân loaïi phaûi hoïc chöõ Nho! Already exists in the Far-East. The conclusion of the Oriental is logical and terrible; the rest of the world must learn to write Chinese. Story of Civilisation W. Durant, p. 773.
Toùm laïi AÂu chaâu thieáu caû linh ngöõ linh töï. AÁn ñoä coù linh ngöõ linh töï. Vieãn ñoâng cuõng theá, nhöng linh töï cuûa Vieãn ñoâng coøn theâm moät giaù trò rieâng bieät laø coù theå quoác teá hoùa, vaø söï quoác teá hoùa ñoù neáu coù khi naøo hieän thöïc thì seõ ñaët nhaân loaïi trong söï tieáp söùc vôùi nhöõng kinh ñieån coù moät noäi dung nhaân baûn trung thöïc hôn heát.
Daân toäc Vieät Nam naèm trong ñaïi gia ñình Nho giaùo ñoù. Vaø cuõng nhö moïi phaàn töû cuûa ñaïi gia ñình vaãn chöa nhaän thöùc ñöôïc caùi di saûn quí baùu cuûa ñaïi gia ñình vaên hoùa mình. Chuùng toâi seõ trôû laïi vaán ñeà naøy trong "Hieán chöông giaùo duïc".
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh