6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
c. Nhöõng trang huyeàn söû
Huyeàn söû khoâng phaûi laø lòch söû coù taøi lieäu vaø di tích khaùch quan ñeå laøm tang vaät, nhöng cuõng khoâng phaûi laø huyeàn söû ñaët truyeän roäng raõi thieáu noäi dung, hôn nöõa noäi dung quaù u linh bao quaùt khoâng theå goùi gheùm trong chöõ vôùi nghóa, hay laø tang vaät vì noù goàm chöùa caû moät di saûn tinh thaàn, maø chính vì laø tinh thaàn neân khoâng coù buùt tích y cöù treân tueá thöù kieåu lòch söû, nhöng laø caùi gì vöôït thôøi gian beù nhoû ñeå vöôn leân chieàu kích vuõ truï ñaëng truyeàn doøng noái doõi muoân ñôøi veà sau. Phaûi vôùi taâm traïng kính toân ñoù môùi ñoïc leân ñöôïc nhöõng chaân lyù göûi trong huyeàn söû.
Huyeàn söû noùi raèng chaùu ba ñôøi vua Thaàn Noâng laø vua Ñeá Minh tuaàn thö phöông Nam gaëp tieân ôû Nguõ Lónh beøn laáy nhau, ñeû ñöôïc ngöôøi con ñaët teân laø Kinh Döông Vöông phong laøm vua nöôùc Nam, Kinh Döông Vöông laáy Long Nöõ ñeû ra Suøng Laõm hieäu laø Laïc Long Quaân. Laïc Long Quaân laáy AÂu Cô ñeû ra traêm con, 50 theo meï leân nuùi, 50 theo cha xuoáng beå, ñaët teân nöôùc laø Lang... Ñoù laø moät hai trang huyeàn söû chöùa bieát bao chaân lyù thaâm saâu maø cha oâng ta ñaõ goùi gheùm vaøo ñaáy ñeå laøm di chuùc gioái laïi cho con chaùu. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ noùi ñeán moái lieân heä vaên hoùa giöõa nöôùc Trung Hoa coå ñaïi maø tieàn nhaân muoán gioái giaêng laø giöõa ta vôùi Taøu tuy khaùc nhaùnh nhöng chung moät caønh, cuøng trong moät ñaïi gia ñình vaên hoùa laáy tinh thaàn Kinh Dòch laøm neàn taûng. Maø neàn taûng Kinh Dòch laø Thaùi cöïc Sinh löôõng nghi... ñeán khi Vieät Nam hoùa thì voøng Thaùi cöïc trôû thaønh caùi boïc traêm tröùng, 50 leân nuùi, 50 xuoáng beå chính laø "sinh löôõng nghi" v.v... Ngöôøi ñaâu coù ñeû tröùng, vaø ai ñaâu coù ñeû noåi traêm con. Ñoù laø truyeän vöôït khoâng thôøi gian ñeå vöôn tôùi baùch tinh laø Baùch Vieät (100 tröùng). Caâu truyeän laøm noåi baät hoï maùu haøng doïc cuûa Vieät Nam vôùi Taøu. Ñoù laø doøng maùu tinh thaàn bieåu thò baèng Kinh Dòch ñöôïc khaûi thò cho vua Phuïc Hi.
1) Vua Phuïc Hi hieäu laø Thaùi Haïo, vaøo quaõng naêm 2852 tröôùc döông lòch.
2) Truyeàn tôùi Thaàn Noâng, naêm 2737 tröôùc döông lòch.
3) Truyeàn tôùi Hoaøng Ñeá, naêm 2697 tröôùc döông lòch.
4) Truyeàn tôùi Thieáu Haïo, naêm 2597 tröôùc döông lòch.
5) Truyeàn tôùi Nghieâu, Thuaán, naêm 2356 tröôùc döông lòch.
Ñoù laø nguõ ñeá beân Trung Hoa, nhöng khoâng haún coù thöïc maø chæ laø huyeàn söû: tam hoaøng laø tam taøi, nguõ ñeá laø nguõ haønh. Caû ñeán nhöõng nieân hieäu ñöa ra laø do caùc nhaø baùc hoïc döïa vaøo taøi lieäu maø tính toaùn, chuùng ta taïm duøng ñeå ñaët moät hai tieâu ñieåm, vì phaàn naøo ñaõ coù moät chuùt söû tính, nghóa laø ñaõ hieän hình vaøo moät thôøi kyø naøo ñoù roài. Coøn chính ra Phuïc Hi, Thaàn Noâng, Hoaøng Ñeá phaûi thuoäc huyeàn söû, neân coù theå vöôn leân ñeán boán ngaøn naêm tröôùc nhö söû coå truyeàn ñaët thôøi Phuïc Hi vaøo quaõng 4477-4363. Tuy nhieân ñoù khoâng phaûi laø moät nieân tueá xaùc ñònh maø chæ noùi leân moät giai ñoaïn tieán hoùa, chöù khoâng laø ngöôøi thöïc thuoäc lòch söû, nhöng laø linh töôïng phoå bieán, neân Phuïc Hi mình ngöôøi ñuoâi caù, Thaàn Noâng thaân ngöôøi ñaàu boø v.v... Chaùu ba ñôøi Thaàn Noâng phaûi laø Ñeá Minh ñeå chi "Minh Minh ñöùc" thuoäc trí, ñeû ra con laø Suøng Laõm: suøng laø tình yeâu nhaân loaïi lieân heä tôùi thaân daân, thuoäc nhaân. Coøn Laïc Long Quaân laáy AÂu Cô nghóa laø Neàn Vaøng chính laø ñöùc Duõng, vì neàn Vaøng laø Trung Dung, maø theo ñöôïc Trung phaûi huøng duõng laém. Neân AÂu Cô seõ trôû thaønh noäi töôùng cuûa Huøng Vöông laø trai huøng vaø caùc gaùi ñaûm töø hai baø Tröng Trieäu truyeàn xuoáng qua nhieàu theá heä bieát bao gaùi Vieät khaùc.
"Gaùnh gaïo ñöa choàng nöôùc maét næ non".
"Quanh naêm buoân baùn ôû non soâng",
"Nuoâi ñuû naêm con vôùi moät choàng".
Ñaáy laø nhöõng chaùu chaét cuûa AÂu Cô, laáy choàng ñeå gaùnh giang sôn cho choàng... Gaùi ñaâu maø ñaùng quyù theá? Thöa cuøng phaùt töø boïc tröùng cuûa AÂu Cô töùc voøng troøn Thaùi Cöïc vôùi con soá "Pi" tieân thieân goàm ba ñöùc laø Trí, Nhaân, Duõng. Ba ñöùc ñoù chính laø hoàn Kinh Dòch. Chính laø toå tieân Laïc Vieät ñaõ ñöôïc thaám nhuaàn trong ba ñöùc ñoù traûi qua naêm ñôøi: Phuïc Hi, Thaàn Noâng, vaø theâm ba ñôøi chaùu vaøo quaõng Nghieäu Thuaán. ÔÛ ñaây xin hieåu caùch raát co giaõn, cuõng nhö cuoäc nam tieán nöôùc ta khôûi töø Hoà ñoäng Ñình treân bôø soâng Döông Töû, khoâng phaûi chæ keùo daøi trong moät vaøi traêm naêm, nhöng coù theå xuyeân qua nhieàu ngaøn naêm lòch söû nöôùc nhaø, vaø coù leõ nhöõng laøn soùng di cö quan troïng cuoái cuøng laø Döông ngaïn Ñòch vaø Traàn thöôïng Xuyeân vôùi ba ngaøn binh, 50 chieán thuyeàn ñöôïc chuùa Hieàn Vöông cho pheùp khai thaùc mieàn Ñoàng Nai, vaø do ñoù sau 20 naêm thì coù tænh Gia Ñònh. Cuõng nhö Vaên Mieáu vaø Nho hoïc, tuy môùi ñöôïc nhaø Lyù xaây döïng vaøo loái theá kyû XI, nhöng ñoù laø giai ñoaïn hình thaønh baät noåi nhôø neàn ñoäc laäp chính trò ñaõ kieän thaønh; coøn chính ra thì ngay töø ngaøy khai quoác, nghóa laø töø luùc maø huyeàn söû keâu laø Ñeá Minh tuaàn thuù phöông nam gaëp tieân thì chaéc luùc ñoù nöôùc ta ñaõ duøng chöõ Nho roài. Neáu ta ñöa maét tinh thaàn veà quaõng thôøi gian caùch ñaây chöøng 4,000 naêm maø nhìn ñoaøn ngöôøi Laïc Vieät di cö töø Hoà ñoäng Ñònh, hay bôø soâng Döông Töû ñeå tieán xuoáng phía nam, thì chuùng ta chaéc thaáy trong quang gaùnh cuûa nhöõng toå tieân xa xaêm ñoù ñaõ coù quyeån Kinh Dòch ít ra ôû traïng thaùi phoâi thai. Luùc ñoù chöõ Nho cuõng coøn ñang trong giai ñoaïn hình thaønh, coù leõ môùi boû chaëng thaét nuùt (keát thang) ñeå ñi sang chöõ hình loát chaân chim hoaëc con quaêng coøn duøng ôû ñôøi Chu goïi laø chöõ khoa ñaàu, sau ñeán ñôøi Taàn Haùn môùi thay theá baèng chöõ Leä nhö ta thaáy hieän nay.
Ñeán ñôøi Nhaâm Dieâm Só Nhieáp coù ñöa vaên hoïc Taøu vaøo nöôùc ta thì chaéc cuõng chæ laø ñöa chöõ Leä thay khoa ñaàu, vaø moät soá saùch khai trieån Kinh Dòch vaø nhaát laø môû mang theâm vieäc hoïc maø thoâi, chöù khoâng phaûi laø hoaøn toaøn môùi. Vaø coù leõ vì ñoù maø chuùng ta hay noùi Vieät Nam coù boán ngaøn naêm vaên hieán. Neáu ai hoûi baèng vaøo taøi lieäu naøo maø noùi boán ngaøn naêm vaên hieán thì Kinh Dòch laø taøi lieäu baùc hoïc noù seõ hoøa hôïp vôùi nhöõng phong thoå, thoùi tuïc phöông nam ñeå laøm neàn vaên hoùa toâ taïo cho ñoaøn ngöôøi Vieät. Cho neân khi nghó ñeán taøi boài Nho giaùo thì chæ laø taøi boài moät neàn vaên hoùa voán laø cuûa daân Vieät chuùng ta töø hôn boán ngaøn naêm vaø ngaøy nay chuùng ta caàn phaùt trieån khoâng nhöõng nhö laø cuûa daân toäc maø coøn nhö quoác gia di baûo nöõa. Theá nghóa laø nöôùc ta vôùi nöôùc Taøu cuõng nhö Haùn, Moâng, Maõn, Nhaät,..., taát caû laøm thaønh moät ñaïi gia ñình vaên hoùa, trong ñoù Nho giaùo laø caønh doïc, coøn caùc phong tuïc cuûa moãi mieàn vôùi caùc saéc daân laø nhöõng nhaùnh ngang. Y nhö caùc nöôùc Phaùp, YÙ, Y Pha Nho, Boà Ñaøo Nha cuøng thuoäc moät ñaïi gia ñình vaên hoùa Roâma vaäy. Ñaáy laø moät söï kieän vaên hoùa phoå bieán, baát cöù nöôùc naøo cuõng thuoäc vaøo moät ñaïi gia ñình vaên hoùa maø khoâng ai nghó tôùi ruoàng boû heát. Ngöôøi Phaùp, Y Pha Nho, Boà... khoâng bao giôø nghó tôùi ruoàng boû tieáng La tinh ñöôïc coi nhö laø goác. Tuy ngaøy nay söï hoïc "töû ngöõ" coù bò pheá treã thì vì lyù do khaùc seõ noùi ñeán sau, chöù tuyeät nhieân khoâng boû vì laáy leõ raèng tieáng La tinh laø cuûa ngöôøi YÙ.
Toùm laïi neàn vaên hoùa nöôùc naøo maø thöïc vöõng maïnh cuõng coù tính vaø danh laøm neân 2 yeáu toá doïc vaø ngang: doïc thuoäc ñaïi gia ñình vaên hoùa, ngang laø taäp tuïc phong thoå töøng nöôùc. Nöôùc ta thuoäc ñaïi gia ñình vaên hoùa Nho giaùo, AÁn ñoä thuoäc ñaïi gia ñình vaên hoùa Sanskrit. Caùc nöôùc Taây aâu thuoäc ñaïi gia ñình La Hi Do Thaùi: latin-grec-heùbreu.
ÔÛ ñaây caàn nhaán maïnh tröôùc nhaát ñeán yeáu toá daân toäc tính cuûa Nho giaùo ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam vaø chöõ Nho khoâng phaûi laø caùi gì xa laï, nhöng laø tieáng noùi cuûa caùc trieàu ñaïi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn, tieáng noùi cuûa caùc theá heä toå tieân, noù ñaõ cuøng vinh cuøng tuûi, neân moãi chöõ nhö ngaàm chôû trong mình doøng maùu cuûa daân toäc maø neáu ta boû ñi laø boû maát moät loái thoâng giao vôùi hoàn tieân toå muoân xöa, hay noùi theo phaân taâm laø thoâng giao vôùi tieàm thöùc coäng thoâng cuûa daân toäc, cuûa ñaïi gia ñình vaên hoùa. Cho neân ngaøy nay khi muoán khoâi phuïc neàn taûng daân toäc thì Nho giaùo laø moät trong nhöõng coät aùi chöù khoâng coù lyù do gì ñeå coi nhö moät thöù vaên töï cuûa ngoaïi bang. Vì theá, maø chuùng ta phaûi nghó ñeán vieäc phuïc hoài tinh thaàn Nho giaùo, thöù Nho giaùo nguyeân thuûy, vaø coù leõ ñeå nhaán maïnh ñieàu ñoù chuùng ta neân goïi laø Nho giaùo thay vì Haùn hoïc. Cho tôùi nay hai chöõ ñoù duøng nhö nhau vaø thieát töôûng khoâng heà haán chi, nhöng ñeán luùc naøy töôûng neân goïi laø Nho giaùo ñeå traùnh söï laãn loän chính trò vôùi vaên hoùa. Vì Haùn hoïc ñaõ coù hôi höôùng chính trò vaø coù veû rieâng cuûa gioáng Haùn. Chí nhö Nho giaùo thì hoaøn toaøn thuoäc phaïm vi vaên hoùa chöa bò tì oá chính trò naøo, hôn theá nöõa vôùi loái ñoïc rieâng cuûa nöôùc ta, thì noù ñaõ ñöôïc Vieät Nam hoùa laâu ñôøi laém roài. Moät lyù do nöõa neân goïi Nho giaùo laø ñeå noùi leân söï thieát yeáu phaûi trôû veà nguoàn töùc laø phaûi loïc nöõa. Vì Haùn hoïc nhaát laø trong nhöõng theá kyû cuoái cuøng ñaõ ñi saâu vaøo sa ñoïa, heát sinh löïc, khoâng ñuû gaây noåi haøo höùng cho giai ñoaïn môùi.
Nho giaùo ñôøi Thanh vì nhaän ra Toáng Nho ñaõ quaù thieân sang xuaát theá tieâu cöïc neân choáng laïi baèng caùch trôû veà Haùn hoïc. Nhöng chuùng ta cho raèng choáng laïi vôùi Toáng Nho thì ñöôïc roài, nhöng trôû laïi nguoàn thì chöa tôùi nôi, bôûi ñaáy Haùn hoïc ñôøi Thanh quaù thieân veà baùc hoïc, haøn laâm, vuïn maûnh, laïnh luøng. Coøn Haùn hoïc ñôøi nhaø Haùn thì ñaõ mang tính caùch tai dò, ma thuaät vaø coù phaàn gheù sang loái khaéc nghò. Nhö Ñoång troïng Thö ngoài sau maønh maønh ñeå daïy moân sinh, ba naêm khoâng xem ñeán vöôøn nhaø... Loái soáng ñoù khaùc quaù xa vôùi Khoång Töû boân ba caû töøng chuïc nöôùc, lôùp hoïc coù khi laø döôùi goác caây, coù khi treân bôø soâng giöõa tieáng ñaøn ca muùa haùt. "Taém soâng Nghi, leân ñaøi Vuõ Vu hoùng gioù, roài ca haùt maø trôû veà". Ñoù phaûi laø Nho giaùo maø chuùng ta seõ trôû veà vôùi, Nho giaùo ñaày hoaït löïc vui töôi, ñaày ca muùa nhö caùc soùi con trong höôùng ñaïo, Nho giaùo cuûa Töû Coâng vöøa hoïc vöøa ñi buoân. Nho giaùo cuûa Töû Loä vöøa ngaâm saùch vöøa muùa voõ vuø vuø. Nho giaùo cuûa Vua Vuõ trò thuyû, cuûa vua Thuaán taïo maùy thieân vaên, Nho giaùo cuûa vua Phuïc Hi ngaém trôøi ñaát aâm döông tìm hieåu maùy hieàn vi cuûa taïo hoùa.
Cho neân noùi Nho giaùo nguyeân thuûy laø noùi ñeán söï truùt boû nhöõng caùu buïi cuûa caùc ñôøi Haùn, Ñöôøng, Toáng, Minh, Thanh ñeå trôû veà vôùi Nho giaùo cuûa tieân toå ta trong giai ñoaïn di cö nam tieán, ñeå chaét loïc tinh hoa, ñeå saém laáy moät sôïi daân thieâng roài tung bay ra naêm chaâu nhaát laø AÂu Myõ ñeå thaâu thaùi nhöõng yeáu toá môùi xoû caû vaøo caùi daây xe baèng hai sôïi nhaân baûn vaø daân toäc... Tröôùc ñaây thì laø Haùn hoïc vôùi Cöûa Khoång saân Trình. Coøn chuùng ta nay laø Nho hoïc: neân tuy cöûa laø "Cöûa Khoång" nhöng saân seõ laø saân Taây, khoâng nhöõng trong trieát hoïc maø caû xaõ hoäi, lòch söû vaø nhaát laø phaân taâm hoïc, nguyeân töû naêng...ñeàu coù choã ñöùng. Ñoù môùi laø Nho giaùo chaân thöïc coù tính caùch giaûi phoùng con ngöôøi, vaø môùi laø caùi hoïc öùng ñaùp cho Nhu (Nho) caàu cuûa nöôùc trong giai ñoaïn ñang ñi tôùi... ñang caàn moät söï toång hôïp Ñoâng Taây, giaøn hoøa khoa hoïc vôùi Ñaïo hoïc. Ñaây seõ laø caùi hoïc cho nhöõng ngöôøi muoán thöïc tình cöùu nöôùc ra khoûi nhöõng chia reõ toân giaùo, yù heä... ñeå ñöa nöôùc ñeán moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn. Vaø hoï seõ coù moät neàn ñaïo thuaät ñuû thaâm saâu ñeå laøm cho haêng say noàng nhieät, haàu nhö moät toân giaùo. Vaø ñoù laø neùt ñaëc tröng nhö K. Jaspers nhaän xeùt: Ñaáng Kitoâ saùng laäp moät toân giaùo, Socrates saùng laäp moät neàn trieát hoïc, coøn Khoång Töû tuy laø moät hieàn trieát nhöng laïi coù coâng hieäu gioáng nhö toân giaùo, vaø do ñoù maø coù nhöõng ngöôøi goïi laø Vaên Hieán maø söù maïng laø suøng phuïng vaø taøi boài cho beàn Nho Hoïc (chez les Vaên Hieán le culte et la culture de Nho Giaùo sont intimentement lieùs).
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh