6. Töø Vaên Toå Tôùi Vaên Mieáu
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
a. Nhöõng ngoä nhaän
Vaên Mieáu laø gì? Thöa laø Chuøa Quaï (Pagode des Corbeaux). Ñoù laø teân ngöôøi Phaùp thöôøng goïi Vaên Mieáu vôùi moät gioïng ít hoaëc nhieàu khinh mieät, vaø taát nhieân söï khinh mieät ñoù laây sang giôùi trí thöùc cuûa ta. Giôùi naøy tuy chöa khinh thò quaù nhö Taây nhöng haàu heát cuõng toû ra moät söï reû ruùng höõng hôø nhö moät dó vaõng ñaõ loãi thôøi, vì Vaên Mieáu laø ñaát thaùnh cuûa Nho giaùo, laø nôi thôø Khoång Töû vôùi moät soá nhaø nho khoa baûng, theá maø Khoång Töû laø ngöôøi Taøu, chöõ Nho cuûa Trung Hoa, toaøn nhöõng caùi gì ngoaïi lai, hôn theá nöõa ñaõ loãi thôøi...
Suyùt soaùt ñoù laø nhöõng caûm nghó lô mô cuûa phaàn ñoâng trí thöùc nöôùc ta ñoái vôùi Vaên Mieáu, noù noùi leân söï ñoaïn tuyeät vôùi dó vaõng ñeå ñi vaøo con ñöôøng hoaøn toaøn duy taân, nghóa laø hoaøn toaøn theo Taây. Vieäc theo Taây hay Nga Myõ thì ngaøy nay thaät khoâng coøn quan troïng. Cho neân chaúng maáy ai löu taâm laém ñeán vaán ñeà ngoaïi lai, coù chaêng laø moät soá trí thöùc töï ti luoân luoân nhaéc nhôû keûo ngöôøi Vieät cöù ñi vay möôïn cuûa Taøu, laøm maát söï tinh tuyeàn cuûa daân toäc tính. Nhöng daân toäc tính laø caùi chi thì chöa thaáy ai ñöa ra tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh. Cho neân nhöõng caâu noùi choáng vay möôïn cuûa Taøu hình nhö chæ laø ñeå aùt ñi vieäc vay möôïn cuûa Taây. Nhöng ñaõ noùi vay cuûa Taøu hay cuûa Taây ñoái vôùi chuùng toâi heát quan troïng. Ñieàu ñaùng löu taâm laø caùc yeáu toá vay möôïn kia coù giuùp vaøo vieäc giaûi phoùng nhöõng con ngöôøi ñang soáng treân maûnh ñaát chöõ S naøy chaêng? Sôû dó phaûi nhaéc tôùi vì taïi sao ñöôïc vay cuûa Taây maø laïi khoâng ñöôïc vay cuûa Taøu? Taïi sao laïi coù söï baát coâng coù leõ laø voâ tình ñoù? Söï voâ tình baát coâng naøy bao haøm moät boái caûnh raát phieàn taïp, maø ôû ñaây chuùng ta haõy noùi tröôùc heát ñeán khía caïnh chính trò.
Söï ñeà phoøng nghi kò vaên hoùa Taøu phaùt xuaát moät phaàn lôùn do loøng yeâu queâ nöôùc, do baûn naêng töï veä. Vì doïc daøi qua maáy möôi theá kyû ngöôøi Taøu luoân luoân coù daõ taâm thoân tính nöôùc ta, cho ñeán nhöõng thuyeát môùi nhaát nhö Tam Daân cuûa Toân Vaên cuõng ñeå loä oùc xaâm löôïc, cuõng nhö dö luaän chung cuûa ngöôøi Taøu vaãn coi Vieät Nam laø ñaát cuûa hoï, caàn ñöôïc khoâi phuïc laïi. Roài hoï duøng ñuû caùc phöông thöùc töø giaùo duïc ñeà cao daân toäc Haùn "Haùn toäc öu vieät" baèng chính trò, ñòa lyù: baèng caùch khoâi phuïc chöõ Nho... Do caùi daõ taâm xaâm löôïc ñoù, nhöõng nhaø chính trò cuûa chuùng ta phaùt ñoäng phong traøo maït saùt chöõ nho, khinh mieät nho só vaø Khoång Töû, ñeà cao caûnh giaùc ñoàng baøo... Ai coøn muoán tin vaøo Khoång Maïnh thì haõy dôû laïi pho söû muoân naêm cuûa nöôùc ta vôùi taát caû thaûm thöông sæ nhuïc bò ñeø neùn, bò xaâm löôïc hieáp boùc, laïi xin tham khaûo caû caùc daân toäc Man Di boán phía Taøu.
Ñoù laø ñaïi ñeå vaøi ba lyù do ñöôïc truyeàn tuïng ñeå caûn trôû Nho giaùo phuïc höng. Ñoïc leân ta raát caûm phuïc loøng aùi quoác cuûa caùc vò chuû tröông vaø tuy khoâng chaáp nhaän lyù leõ cuûa caùc ngaøi nhöng chuùng ta cuõng hieåu cho caùc ngaøi vì sao noùi nhö theá. Ñoù laø vì nöôùc ta bò maát chuû quyeàn quaù nhieàu laàn, neân baát cöù ai coù loøng thöông nöôùc thöông noøi cuõng xoán xang loøng ruoät, roài nhö chim bò thöông sôï heát moïi caønh cong. Chöa keå ñeán truyeän caùc vò coøn phaûi boân ba cuøng khaép caùc nöôùc ñeå vaän ñoäng, coøn ñaâu thì giôø daønh cho vieäc nghieân cöùu ñeå phaân bieät ra ñaâu laø Haùn Nho, ñaâu laø Vieät Nho. Vì nhöõng lyù do ñoù ta vaãn caûm phuïc caùc vò.
Coøn chuùng ta ôû trong lôùp trieát chuyeân bieät, taâm trí ñöôïc raûnh rang, thì giôø daønh troïn cho trieát, neân caàn chuùng ta ñöa nhöõng caâu noùi kia ra ñeå phaân tích.
Ñieàu caàn phaân bieät tröôùc nhaát laø caùc vò laáy chính trò maø xeùt trieát thì khoâng truùng ñöôïc. Trieát cao hôn bình dieän chính trò. Khoång Maïnh baøn veà trieát lyù, chuùng ta laáy töï thaân chuû tröông ñoù maø xeùt, neáu ñuùng thì theo khoâng ñuùng thì boû. Vaø chuùng ta thaáy caùc oâng toaøn baøn veà ñaïo laøm ngöôøi caùch phoå bieán, khoâng coù thieân tö nöôùc naøo. Ai cuõng coøn nhôù caâu chuyeän vua nöôùc Sôû maát cung: noùi raèng ngöôøi nöôùc Sôû maát cung thì ngöôøi nöôùc Sôû laïi ñöôïc cung, maát ñi ñaâu maø phaûi tìm. Khoång Töû nghe ñöôïc chuyeän toû yù tieác cho vua nöôùc Sôû tuy ñaõ coâng maø chöa thaùi coâng vì coøn theâm chöû Sôû vaøo. Giaù noùi ngöôøi maát cung thì ngöôøi ñöôïc cung coù hôn khoâng. Caâu truyeän giaû thieát ñoù ñaët noåi tính chaát phoå bieán cuûa Nho giaùo. Coøn truyeän Haùn toäc hay caùc trieàu ñaïi sau lôïi duïng Nho giaùo laøm coâng cuï xaâm laêng thì laø truyeän chính trò. Vaø ñoù laø truyeän thöôøng tình. Trong hoaøn caàu naøy chöa thaáy coù moät chuû thuyeát naøo, moät toân giaùo naøo maïnh maø khoâng bò lôïi duïng: töø Kitoâ giaùo cho ñeán Phaät giaùo Thoáng nhaát, v.v... Cho neân söï lôïi duïng chöa phaûi laø lyù do baùc boû moät ñaïo lyù. Ñieàu caàn xeùt laø söï lôïi duïng ñoù coù nguy ngaäp cho nöôùc ta chaêng? Noùi khaùc coù phaûi heã ai hoïc Nho laø trôû thaønh Vieät gian baùn nöôùc cho Taøu chaêng? Toâi chöa coù giôø khaûo cöùu laïi kyõ lòch söû nöôùc nhaø veà phöông dieän naøy, nhöng nhôù chung chung thì khoâng thaáy coù ñieàu ñoù, maø chæ thaáy Nho só tham gia tích cöïc ñaùnh ñuoåi quaân Taøu: nhö Traàn höng Ñaïo, Leâ Lai, Lyù thöôøng Kieät laø phaàn troäi: Maø coù troäi nhö theá thì nöôùc Vieät môùi toàn taïi ngaøy nay. Cho neân neáu quaû thöïc ngöôøi Taøu tính phuïc höng chöõ Nho ñeå mong duøng laøm moät trong nhöõng lôïi khí xaâm laêng thì hoï ñaõ tính laàm roài. Vì caøng hoïc chöõ Nho laïi caøng yeâu nöôùc. Vaø neáu khoâng coù chöõ Nho thì coù leõ maûnh ñaát chöõ S naøy ñaõ bò ngöôøi Taøu thoân tính töø laâu roài. Yeâu nöôùc thì ai cuõng yeâu, nhöng coøn phaûi caàn moät tinh thaàn nhaát trí môùi baûo veä ñöôïc nöôùc, caùi ñoù tieàn nhaân ta ñaõ nhôø Ñaïo Nho maø coù ôû moät cöôøng ñoä cao hôn ta. Chuùng ta ngaøy nay boû Nho, roài moãi ngöôøi taâm trí moät ngaû. Coäng saûn ñaùnh ñeán cöûa ngoõ maø cuõng chæ bieát troâng vaøo quaân ñoäi. Coøn vaên hoùa thì ngoaøi maáy caâu hoâ haøo coå voõ vaên ngheä, thaät laø troáng roång khi so vôùi nhöõng yù chí "quyeát chieán luoân cöùu nöôùc nhaø" cuûa caùc boâ laõo Dieân Hoàng. Boâ laõo xöa coøn haêng say gaáp maáy trai traùng hieän ñaïi. Coù caùi chí khaùc nhau vaäy neáu khoâng phaûi Nho giaùo bôm haêng say cho caùc cuï, thì ít ra ta cuõng khoâng theå ñoå cho caùc cuï vì hoïc Nho maø röôùc quaân Taøu vaøo nöôùc.
Ngöôïc laïi chuùng ta neân ñeà phoøng caùi di ñoäc cuûa thöïc daân tìm heát caùch boâi nhoï Nho giaùo, ñeå taåy röûa trong loøng ta cho troáng roãng ñaëng gieo haït gioáng vaên hoùa cuûa hoï vaøo. Maø vaên hoùa cuûa hoï môùi deã gaây neân maát goác. Toâi coù caûm töôûng laø trí thöùc theo Taây ñoâng hôn nho só theo Taøu raát nhieàu. Vaäy thì caûn ngaên vieäc phuïc hoài tinh.
Bôûi vaäy chuùng ta neân phaân bieät raønh maïch chính trò vaø vaên hoùa. Veà chính trò thì ngöôøi Taøu khoâng bao giôø boû oùc xaâm laêng ta. Maø chaúng cöù gì ngöôøi Taøu, xöa nay trong coõi ñaát xuyeân qua 5 ngaøn naêm lòch söû coù nöôùc naøo laø khoâng xaâm laêng hoaëc bò xaâm laêng tuøy luùc maïnh luùc yeáu. Nöôùc ta cuõng khoâng ra ngoaøi coâng leä ñoù: bò Taøu bò Nam Chieáu xaâm laêng, roài khi ta maïnh leân thì xaâm laêng trôû laïi nuoát troâi Chieâm Thaønh, Chaân Laïp! Ñoù laø luaät sinh toàn: maïnh ñöôïc yeáu thua. Ñaáy laø tình traïng ñaùng buoàn cuûa con ngöôøi maø vaên hoùa, caùch rieâng trieát lyù phaûi gaéng coâng ñeå laøm tieâu tröø ñi. Nhieàu ngöôøi hoaøi nghi khaû naêng vaên hoùa. Caùi ñoù coøn tuøy quan nieäm veà vaên hoùa cuûa ngöôøi ñoù coù thaät chaát nhaân baûn cuøng khoâng. Veà ñieåm naøy chuùng ta thaáy Nho giaùo coøn hieäu löïc hôn nhieàu thuyeát khaùc. Chaúng haïn cuõng laø xaâm laêng, cuõng laø ñoâ hoä, vaø neàn ñoâ hoä cuûa Taøu hay Taây cuõng laø taøn baïo. Nhöng xem gaàn vaøo seõ thaáy taøn baïo khaùc nhau: ngöôøi Taøu baét daân bò trò leân röøng tìm chaâu baùu, xuoáng beå ñeå moø trai... nhöng khoâng coù söï ñi saên ngöôøi ñeå laáy soï döøa baùn taïi Nöõu Öôùc laøm vaät hoä maïng. Naêm 1876 ngöôøi daân Tasmanie cuoái cuøng ñaõ cheát, hoï bò saên nhö gioáng thuù, Coù khi thöïc daân göûi ñeán thoå daân röôïu pha thuoác ñoäc, hoaëc baùnh ngoït coù thaïch tín, hoaëc sai keû maéc beänh ñaäu muøa, beänh hoa lieãu ñi hieáp ñaùp ñeå truyeàn nhieãm ra thoå daân v.v... vaø baèng ñuû moïi loái taøn teä hôn nhieàu ñeå tieâu dieät töøng daân töøng nöôùc. Neáu coù bao giôø ta ñeå taâm nghieân cöùu so ño hai loái xaâm laêng cuûa caùc xöù chòu aûnh höôûng Nho giaùo vôùi caùc loái xaâm laêng khaùc chuùng ta haún bieát ñöôïc nhieàu caùi laï. Vaäy thì ta neân phaân bieät hai loaïi vaên hoùa Ñoâng Taây coù khaùc nhau. Rieâng veà Vieãn Ñoâng laïi neân phaân ra hai bình dieän vaên hoùa vaø chính trò thì ngöôøi Vieät ñaùnh ñuoåi ngöôøi Taøu nhö quaân xaâm laêng, nhöng veà maët vaên hoùa thì ta vôùi Taøu chung moät goác. Neân ñaùnh ñuoåi quaân Taøu maø cöù hoïc nho, cöù truøng tu Vaên Mieáu. Loái cö xöû ñoù cao thöôïng nhö cuûa nhöõng ñaïi vaên haøo, maø Goethe laø moät. Maëc daàu veà phöông dieän chính trò thì oâng gheùt nöôùc Phaùp laø nöôùc ñöôïc oâng coi nhö moät trong nhöõng daân coù vaên hoùa cao nhaát, vaø oâng nhaän laø mình maéc nôï vôùi vaên hoùa Phaùp nhieàu trong vieäc un ñuùc taâm hoàn. OÂng vieát: noùi chung ra thì vieäc nöôùc naøy thuø gheùt nöôùc kia chæ laø truyeän rieâng tö beù nhoû, neân chæ gaëp thaáy noù maõnh lieät vaø hung haêng ôû nhöõng ngöôøi coù caáp baäc vaên hoùa thaáp nhaát, nhöng khi leân tôùi moät ñoä naøo ñoù thì noù bieán ñi haún, luùc aáy ngöôøi ta nhö ôû beân treân caùc quoác gia vaø ngöôøi ta caûm thaáy nhöõng moái tình sung söôùng hoaëc baát haïnh cuûa laân quoác nhö laø xaûy ñeán cho chính daân toäc mình vaäy. D'une facon geùneùrale, la haine nationale est une chose bien particulieøre. C'est aux degreùs les plus bas de la culture que vous la trouverez toujours la plus forte et la plus violente, mais aø un certain degreù, elle disparait totalement. On se trouve pour ainsi dire au dessus des nations et l'on ressent un bonheur ou un malheur du peuple voisin comme s'il eùtait arriveù aø son propre peuple". Goethe par lui meâme. p. 14. Ñoù chính laø tình yeâu chaân thöïc: neáu ôû caù nhaân thì caù nhaân naøy phaûi yeâu caù nhaân kia nhö mình, leân ñeán quoác gia cuõng theá. Neáu ôû bình dieän chính trò khoâng theå ñeå nöôùc khaùc xaâm chieám nöôùc mình laø vì khoâng gian coù haïn ñònh, hoï chieám thì mình maát, chí nhö treân bình dieän vaên hoùa laø caùi gì linh thieâng thì vieäc nhieàu ngöôøi chung höôûng moät nguoàn ñaõ khoâng giaûm maø coøn nhö ngoïn löûa nhoû nhieàu neán chuïm laïi thì boác leân cao, neân caøng nhieàu aùnh saùng caøng cao theâm, to theâm vaø caøng soi toû. Bôûi leõ ñoù ta thaáy raèng chæ coù nhöõng tö töôûng bieát vöôït leân treân nhuõng yeáu toá tieåu dò, nhöõng bieán coá nhaát thôøi môùi saâu xa cao caû, chæ coù nhöõng neàn vaên hoùa ñaâm reã saâu vaøo neàn moùng ñaïi gia ñình cuûa mình môùi coù nhieàu cô hoäi may maén baét gaëp con ngöôøi muoân thuôû ñeå trôû neân phoå bieán cuõng nhö môùi hieåu taïi sao cha oâng coi Vaên Mieáu nhö caùi gì linh thieâng cao quí cuûa ñaát nöôùc. Vì nhöõng lyù do treân chuùng ta caàn löu taâm nghieân cöùu.
Ñeå söï khaûo cöùu ñöôïc thaáu ñaùo chuùng ta thöû ñeà ra moät phöông thöùc ñeå "qui ñònh daân toäc tính".
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh